Γραμματικές διευκρινίσεις

Τα δυο όμοια σύμφωνα διαβάζονται παχιά-ουρανικά ενώ το ένα σύμφωνο προφέρεται όπως στα ελληνικά π.χ.

κάσσιου  = τυρί
μισστιάρι = δώρισμα
μάσσι = μόνο
μάσσια = η μασιά

ννίκα = η μικρή
ννιράρι = χασομέρι, σαστιμάρα
πούρννι = δαμασκηνιές


λλιρτάρι = συγχώρεση
νιμπουνίλλι = κακία
όκλλιλλι = τα μάτια
κάσα = το σπίτι
μέσι = μέση
σιλιγκέσκου = λύνω, αμολώ


νίκα = ακόμη
νίτσι = ούτε
νιπότου = ανεψιός
πούρνι = δαμάσκηνα

μπιλιτζίκα = βραχιόλι
ντιστιμέλι = μαντήλι
λίμμπα = γλώσσα

Το ι σε σμίκρυνση, που προσετέθη στο τέλος των ρημάτων, είναι σχεδόν συλλαβικό, τονίζοντας περισσότερο το σύμφωνο (διπλό ή μη). π.χ.

μπάγκι = βάλε
βίνιρι = ήρθαν
αστιπτάτσι = περιμένετε

Το ου σε σμίκρυνση, που προσετέθη στο τέλος των ρημάτων, ακούγεται κωφά, ημισυλλαβικά. Όπως προφέρεται το καταληκτικό ι «πιδούδ(ι)» στο Δρυμό, Νιγρίτα κι αλλού. π.χ.

βόρου = θέλουν
άμου = έχω
αμίνου = ρίχνω, λιθοβολώ  

Στο τέλος των άναρθρων θηλυκών και επιθέτων, στην ονομαστική, προσετέθη ένα μικρό α σε σμίκρυνση. Είναι συλλαβικό. Τονίζεται περισσότερο το τελευταίο σύμφωνο. Το α μπαίνει και ακούγεται στο έναρθρο θηλυκό ουσιασιαστικό ή επίθετο. π.χ.

μπάνα = ζωή
φεάτα = κορίτσι
πεάνα = πούπουλο
μπούνα = καλή
μπάνα = η ζωή
φεάτα = το κορίτσι
πεάνα = το πούπουλο
μπούνα = η καλή

Στην έναρθρη ονομαστική πληθυντικού αρσενικών ουσιαστικών και επιθέτων, η κατάληξη ακούγεται πιο παχιά-ουρανικά- με τα δυο όμοια σύμφωνα. Ενώ στα θηλυκά ακούγεται πιο λεπτά με το ένα σύμφωνο. π.χ.

φράτσλλι = οι αδελφοί
μουσσιάτσλλι = οι όμορφοι
πικουράρλλι = οι βοσκοί
φουγκάτσλλι = οι φευγάτοι
ιάπιλι = οι φοράδες
μουσσιάτιλι = οι όμορφες
ούρσιλι = οι αρκούδες
φουγκάτιλι = οι φευγάτες

Τα ενδιάμεσα μικρά γράμματα της λέξης είναι άφωνα. Μπήκαν στη θέση της αποστρόφου ή παύλας που απομονώνουν τα σύμφωνα ως ξεχωριστές συλλαβές. Γράφτηκαν για λόγους ευαναγνωσίας και για να μη φαίνεται κατακερματισμένη η λέξη.  π.χ.

(κ’τσέ), κατσέ = γιατί
(β΄ρ), βίρι = κανείς
(μ’κάι), μακάι = έφαγα
(α’μ΄νου) αμίνου = αργώ, καθυστερώ

Τα σύμφωνα νντ (nd) ή νττ (nt), μμπ(mb) ή μππ(mp) γράφονται έτσι, ούτως ώστε να γίνεται διάκριση από το ντ ή μπ. Αποφεύγω την απόστροφο ή παύλα. π.χ.

κάν-ττου = τραγουδώ
κίν-ντου = πότε
τούν-ντου = κουρεύω
αμίν-ττου = κερδίζω
μ-ππάντι = κάτω
αμ-μπουλισέσκου = παιδεύομαι, αγωνίζομαι

Το ι σε σμίνκρυνση, μπαίνει ανάμεσα από δυο φωνήεντα για να διαβαστεί ως ξεχωριστή συλλαβή: π.χ.

(νι-ό-ρου) νιιόρου = σύννεφο
νιιουρεάτσα  = η συννεφιά
μπιιούρι = ήπιαν
σσιιάκου = μάλλινο υφαντό

Τα δυο φωνήεντα εα διαβάζονται σαν ένα : π.χ.

φεάτα = το κορίτσι
σεάτα = η δίψα
μπισεάρικα = η εκκλησία

Τα δυο σε σμίνκρυνση φωνήεντα αέ διαβάζονται σαν ένα, αλλά κωφά κι ακούγεται λίγο κλειστό-παχύ το φωνήεν ε: π.χ.

μακαέρλι = τα φαγητά
σουρπαέρλι = τα ριξίματα
σ’ μαρταέ = παντρεύτηκε
σ’ μακαέ = φαγώθηκε
ν’ νκλλιμαέ = μας κάλεσε
καέπαρρι = γίδια
σσικαέι = αστεία

Υπάρχουν ουσιαστικά που καταχωρούνται ως αρσενικά στον ενικό αλλά στον πληθυντικό ως θηλυκά. (Στη γραμματική της κοινής Κουτσοβλαχικής Ν.Κατσάνη και Κ.Ντίνα σελ. 45, Θεσσαλονίκη 1990, ονομάζονται ουδέτερα) π.χ.

Αρσ.
βάσλου = το σκεύος
χέρλου = το σίδερο
τσιτσιόρλου = το πόδι
σούλου = αντί
τσιόκλου = το σφυρί
Θηλ.
βάσιλι = τα σκεύη
χεάριλι = τα σίδερα
τσιτσιουάριλι = τα πόδια
σούλιλι = τα αντιά
τσιόκουρλι = τα σφυριά