Το τραγούδι

Το τραγούδι είναι μια έκφραση της καθημερινής μας ζωής, που ακολουθεί τον άνθρωπο από τη γέννησή του (νανούρισμα, ταχτάρισμα) μέχρι τον θάνατό του (θρήνος, μοιρολόι). Για τον λόγο αυτό, το βρήκα αδιανόητο να μην παίξει και αυτό τον σημαντικό του ρόλο σε ένα τέτοιο λεξικό, που προσπαθεί να καταγράψει την καθημερινή μας γλώσσα. Το ομαδοποίησα, λοιπόν, σε Λαϊκό τραγούδι, σε απλό Τραγούδι, σε Δημοτικό, σε Νησιώτικο, ακόμη και σε Παιδικό τραγούδι, (αποφεύγοντας τις επιμέρους φιλολογικές ή ιστορικές υποδιαιρέσεις του τραγουδιού ή άλλες επισημάνεις όπως στιχουργός, ποιητής, συνθέτης, τραγουδιστής, γιατί αυτό είναι άλλου είδους εργασία και δουλειά αλλουνού, αλλά και από το ότι τα περισσότερα τραγούδια που ακούγονται δεν είναι συγκεντρωμένα σε βιβλία από τα οποία θα μπορούσα να αντλήσω τις επιμέρους πληροφορίες για κάθε τραγούδι). Έτσι, όσο μπόρεσα, αναφέρω σε ποιο τραγούδι υπάρχει κάποια συγκεκριμένη λέξη ή φράση, παραθέτοντας το ανάλογο δίστιχο ή τετράστιχο, αποδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο τη ζωντανή της ύπαρξη μέσα στη γλώσσα μας ή την εποχή που κάποτε σπαρταρούσε όλο ζωντάνια. Όπως αναφέρει ο Γιώργης Έξαρχος στην εισαγωγή της Ανθολογίας του Ο στρατός μέσα από τραγούδια: «τα τραγούδια ανήκουν στις “γλώσσες” που προωθούν βαθύτερες επικοινωνίες ανάμεσα στους ανθρώπους και βοηθάει σ’ αυτό το ότι αποστηθίζονται εύκολα. Συνάμα είναι και η συμπύκνωση βαθειών νοημάτων και αληθειών σε λίγους στίχους, καθώς και η μαγεία της μουσικής επένδυσης, που βοηθούν όχι μόνο στην εύκολη απομνημόνευση, αλλά και στην πλατειά τους διάδοση». Το τραγούδι παρατίθεται με πλάγια γράμματα, ενώ η επίμαχη λέξη ή φράση με πλάγια μαύρα. Στο εγχείρημά μου αυτό, βασικά μου βοηθήματα υπήρξαν το Ρεμπέτικο Τραγούδι του Ηλία Πετρόπουλου (Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1979), η Ρεμπέτικη Ανθολογία του Τάσου Σχορέλη (Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα 1978), και ακολουθούν: Τα τραγούδια μου (Άπαντα) του Λευτέρη Παπαδόπουλου (τρίτη έκδοση συμπληρωμένη, Κάκτος, Αθήνα 2002), Τα τραγούδια μου του Δημήτρη Απ. Ρήτα (Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1999), Το εισιτήριο του Νίκου Μωραϊτόπουλου (CD, Παραγωγή: Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων και Κοινοτήτων Σουηδίας), οι βιογραφίες Στράτος Διονυσίου της Βίκυς Μιχαλονάκου (Κάκτος, Αθήνα 2002), Γιώργος Ζαμπέτας Βίος και πολιτεία της Ιωάννας Κλειασίου (Εκδόσεις ντέφι, Αθήνα 1997), Σωτηρία Μπέλλου της Σοφίας Αδαμίδου (Νέα Σύνορα - Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα 1998), Κώστας Βίρβος, Λαϊκή στιχουργική ανθολογία (Βιβλιοεκδοτική – Μ. Γ. Αναστασάκης, Αθήνα 1989), Η ζωή μου όλη (Στέλιος Καζαντζίδης) του Βασίλη Βασιλικού (Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1979), Ο στρατός μέσα από τα τραγούδια του Γιωργή Σ. Έξαρχου (Εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 1990), η σούμα (1963-2003) του Διονύση Σαββόπουλου (Ιανός, Θεσσαλονίκη 2003), τα λόγια που χωρέσανε του Σταμάτη Κραουνάκη, στίχοι 1978-2004 (Ιανός, Θεσσαλονίκη 2004), Εδώ είναι το ταξίδι του Νίκου Πορτοκάλογλου (Ιανός, Θεσσαλονίκη 2004), χρόνια σαν βροχή του Σταύρου Κουγιουμτζή (Ιανός, Θεσσαλονίκη 2005), Βασίλης Τσιτσάνης Άπαντα, Έκδοση του Περιοδικού λαϊκό τραγούδι, Αθήνα 2004. Τέλος, επειδή δεν είχα την οικονομική δυνατότητα να αγοράζω δίσκους και CD αργότερα, θέλω να αναφέρω πως υπήρξαν χιλιάδες οι ώρες εκείνες που έστηνα αφτί στο ραδιόφωνο και αντέγραφα με μεγάλη ταχύτητα τα τραγούδια που άκουγα (ιδίως στον 9.58 fm της ΕΡΤ-3, Αντένα, Ερωτικός, Πανόραμα, Ράδιο Θεσσαλονίκη κ.ά.) και στην τηλεόραση (ιδίως η ΕΡΤ-3, η ΕΤ-1 και η ΝΕΤ) με τα διάφορα αφιερώματά τους στο ρεμπέτικο και γενικά στο λαϊκό ελληνικό τραγούδι. Θέλω να αρχίσω από το 1986, με τις εκπληκτικές εκπομπές του Διονύση Σαββόπουλου στην ΕΡΤ-1. Αναφέρομαι στο Ζήτω το ελληνικό τραγούδι. Έπειτα ακολούθησαν αρκετές παρόμοιες εκπομπές πάνω στο ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι. Αναφέρω πρώτη την αγαπημένη εκπομπή πολλών τηλεθεατών και καλλιτεχνών που ήταν Οι εντιμότατοι φίλοι μου που παρουσίασε επί σειρά ετών στη ΝΕΤ η Σεμίνα Διγενή και πολύ αργότερα στον ALPHA με τον τίτλο Κοίτα τι έκανες, την πετυχημένη και συνεχώς επαναλαμβανόμενη σειρά των Νίκου Βολονάκη και Πάνου Σαββόπουλου που ασχολείται διεξοδικά με το ρεμπέτικο τραγούδι και τη ζωή διάφορων αγαπημένων μας ρεμπέτηδων (ΕΡΤ-3), Το μινόρε της αυγής (ΕΤ-1), Στην υγειά μας με τον ηθοποιό και παρουσιαστή Σπύρο Παπαδόπουλο (ΝΕΤ), και τελευταία Το πάρτι της ζωής σου στο ALTER, με τον Άκη Παυλόπουλο. Μεγάλη βοήθεια είχα επίσης από διάφορα περιφερειακά, μουσικά ιδίως κανάλια, που παρουσίαζαν διάφορους νέους τραγουδιστές, ενώ, ανέλπιστη ήταν και η βοήθεια που είχα από τα CD που πρόσφεραν κάθε τόσο αρκετές εφημερίδες. Επίσης, αρκετά τραγούδια που είναι καταγραμμένα στο λεξικό αυτό, προέρχονται από τον παλιό καλό νεοελληνικό κινηματογράφο. Ένας ικανός αριθμός τραγουδιών παρατίθενται από μνήμης (και εδώ, πολύ πιθανόν, να υπάρχει κάποια μικρή απόκλιση από το πρωτότυπο), ενώ τα λιγοστά εβραίικα τραγούδια που παραθέτω, είναι παρμένα από το βιβλίο του αείμνηστου συγγραφέα και φίλου Αλμπέρτου Ναρ “Κειμένη επί ακτής θαλάσσης…” Μελέτες και άρθρα για την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης (University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1997). Στο κομμάτι αυτό του λεξικού, υπήρξαν δυο μεγάλα προβλήματα, που έκανα το σταυρό μου κι έδωσα μια προσωρινή λύση. Το πρώτο ήταν η ορθογραφία, την οποία διόρθωσα όπου το λάθος ήταν κραυγαλέο. Το δεύτερο ήταν ο τρόπος παράθεσης των τραγουδιών (των δίστιχων ή τετράστιχων), όπου έπρεπε ο κάθε στίχος να ξεχωρίζει από τον άλλον με την ενδεικτική μπάρα ( / ). Όμως, βιβλία με συλλογές τραγουδιών, εκτός από αυτά που παραθέτω παραπάνω, δεν υπάρχουν και τα τραγούδια που ακούγονται σκόρπια από τα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις είναι δεκάδες χιλιάδες. Έτσι, δεν θεώρησα σωστό, άλλα τραγούδια να δίνονται με μπάρα και άλλα χωρίς αυτή και, «μετά φόβου Θεού», προτίμησα να παρατεθούν όλα χωρίς μπάρα. Εξάλλου, σκέφτηκα, αν κάποιος ενδιαφέρεται και θέλει να έχει την ολοκληρωμένη μορφή του τραγουδιού, δεν έχει παρά, αν γνωρίζει τον στιχουργό του, να ανατρέξει στην παραπάνω βιβλιογραφία.