Εισαγωγή

Πριν προχωρήσετε στο ξεφύλλισμα ή στη μελέτη, αν θέλετε, του λεξικού που κρατάτε στα χέρια σας, προϋπόθεση είναι να έχετε υπόψη σας την παρακάτω υπενθύμιση. Το Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής μας γλώσσας, όπως και ο τίτλος άλλωστε το δηλώνει, δεν είναι ένα συνηθισμένο λεξικό και για τον λόγο αυτό, δεν έχει τη λημματική πληρότητα των άλλων έγκριτων λεξικών, αλλά, στην προκειμένη περίπτωση, προτιμούνται αποκλειστικά οι λαϊκές λέξεις, οι καθημερινές φράσεις (εκφράσεις) καθώς και οι λέξεις του περιθωρίου. Αναφέρω αυτό, γιατί θέλω να σας προφυλάξω από μια βιαστική ίσως κρίση πως, δήθεν, αντιμετωπίζετε κάθε τόσο ελλείψεις. Είναι ένα ειδικό λεξικό που εδώ και σαράντα πέντε χρόνια (μια ολόκληρη ζωή, Θεέ μου!), καθώς περιπλανιέμαι μέσα στις λεωφόρους, στα δρομάκια και στα μονοπάτια της ζωής, αποθησαυρίζω λέξεις και φράσεις που δεν έχουν συμπεριλάβει τα άλλα λεξικά, είτε γιατί τις θεώρησαν αδόκιμες, ακραίες ή χυδαίες, και σαν τέτοιες τις απέρριψαν, είτε γιατί οι συντακτικές τους ομάδες, ακολουθώντας τη συνηθισμένη επιστημονική διαδρομή των βιβλιοθηκών και των γραφείων, δεν περπάτησαν στους χώρους των λαϊκών και των περιθωριακών ατόμων, για να ξανακούσουν τη γλώσσα που είχαν ξεχάσει ή και που ενδεχομένως δεν είχαν ποτέ ακούσει. Έτσι, στο ανά χείρας λεξικό θα βρείτε λέξεις, ιδίως φράσεις, με τις οποίες οι καθημερινοί άνθρωποι εκδηλώνουν τον έρωτά τους, την αγάπη τους, το πάθος τους, το μίσος τους, τη χαρά τους, τη λύπη τους, τον πόνο τους, τις αγωνίες τους, τα όνειρά τους, τις προσδοκίες τους, τις απογοητεύσεις τους, τη μεγαλοσύνη τους, τη μικροπρέπειά τους, την ειρωνεία τους, την καρτερικότητά τους, την εκδικητικότητά τους, τη φιλοξενία τους, τη φιλοπατρία τους, τη φιλαργυρία τους, το ψυχικό τους μεγαλείο, λέξεις και φράσεις για το γλέντι, τον χορό, τη διασκέδαση, το τραγούδι, τη στέρηση, το μάλωμα, τη συμφιλίωση, την οικογένεια, τη μοναξιά, την απιστία, την προδοσία, τη φιλία, τη ζωή, τον θάνατο. Θα βρείτε, λοιπόν, λέξεις και φράσεις της λαϊκής γλώσσας, της αργκό, λέξεις και φράσεις των μηχανόβιων, των ναρκομανών, των φυλακισμένων, των χαρτοπαιχτών, του καφενείου, των ναυτικών, των εργατών, των νηπίων, των εφημερίδων, της τηλεόρασης, λέξεις και φράσεις που αναφέρονται στο ποδόσφαιρο, στον αθλητισμό, στον στρατό, καθώς και τη νεοαργκό, που δημιουργεί τα τελευταία χρόνια η νεολαία μας (εκτός από τη γλώσσα βέβαια του διαδικτύου), λέξεις και φράσεις των εφημερίδων, της τηλεόρασης και γενικά της καθημερινής ζωής μας. Και, για να θυμηθούμε τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη: «Γλώσσα δεν είναι, καθώς φαντάζονται κάποιοι, αράδιασμα από λέξεις, τύπους και κανόνες, όπως αναγράφονται σε λεξικά και γραμματικές… παρά η έκφραση του εσωτερικού μας κόσμου, κύμα ζωής, άνοιγμα και επαφή ψυχών, ανταλλαγή αισθημάτων και σκέψεων μέσα σε συνομιλία, ερώτηση και απόκριση, άρνηση και κατάφαση, προσταγή, απαγόρευση και παράκληση, μικροεπεισόδια, πεζότητες και ταπεινότητες της καθημερινής ζωής και έξαρση και κατάνυξη, τραγούδι και κλάμα, χαρά και καημός, τρικυμία και γαλήνη, αγάπη και πάθος, αγωνία και κατάρα, επιστήμη και ζωή, σκέψη, ενατένιση της μοίρας και φιλοσοφία —όλα αυτά είναι γλώσσα ατομική και εθνική. Γλώσσα είναι ολόκληρος ο λαός, λέει ένα φλαμανδικό ρητό».

Βέβαια, πριν από μένα και άλλοι, άλλος λίγο και άλλος πολύ, ασχολήθηκαν με το συγκεκριμένο θέμα. Ο Π. Πικρός, ο Βρ. Καπετανάκης, ο Ηλ. Πετρόπουλος, ο Κ. Δαγκίτσης, ο Τάκης Νατσούλης, του οποίου οι ετυμολογικές παρατηρήσεις στο βιβλίο του Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις, παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον· ο Α. Κολτσίδας, ο Ε. Παπαζαχαρίου (Ζάχος), ο Ν. Σαραντάκος. Αποκλειστικά με τη γλώσσα των νέων οι Ι. Κατσίκης - Δ. Σπυρόπουλος, παρουσιάζοντας σε ένα κομψό βιβλιαράκι Το αλφαβητάρι της γλώσσας των νέων· αποκλειστικά με το θέμα των ναρκωτικών οι Λεωνίδας Χρηστάκης - Μάρκος Επάρατος, παρουσιάζοντας με έναν γλαφυρό τρόπο Το λεξικό της ντάγκλας, ενώ έχουμε και την αξιόλογη προσπάθεια του Θ. Κοροβίνη, που σε ένα τομίδιο ανθολόγησε διάφορες Βωμολοχικές, σκανδαλιστικές Ελληνικές παροιμίες. Πολύ αξιόλογη η καταγραφή της γλώσσας του στρατού από τον Κώστα Ε. Αθανασόπουλο, καθώς και η εργασία του Γιώργου Τράπαλη που ασχολήθηκε με το Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καββαδία, ενώ δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει και η έξοχη έρευνα του Κώστα Τομανά σχετικά με τη Θεσσαλονίκη και το παρελθόν της. Τέλος, σπουδαίο είναι και το δίγλωσσο Lexikon der idiomatischen redewendungen (Griechisch-Deutsch/Deutsch-Griechisch) των Christina Andoniadou - Petra Kaltsas, το οποίο κυκλοφόρησε το 1994 ο εκδοτικός οίκος Romiosini, ο οποίος εδρεύει στην Κολονία και επιτελεί σοβαρό έργο. Άλλοι πέτυχαν στο έργο τους πλήρως, άλλοι λιγότερο, και μόνο όσοι καταπιάστηκαν με τη συγγραφή ενός λεξικού μπορούν να καταλάβουν τον μόχθο, τον πόνο, τα ατέλειωτα ξενύχτια, τα έξοδα και την αγωνία αυτών των ανθρώπων, που για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής τους άλλοτε έζησαν πολύ έντονα και άλλοτε σαν κοσμοκαλόγεροι, ανάλογα με την περίπτωση, βέβαια, για να μπορέσουν να φέρουν ύστερα από πολλά χρόνια σε αίσιο τέλος την προσπάθειά τους. Άλλωστε, δεν βγήκε καθόλου τυχαία το αν μισείς πάρα πολύ έναν άνθρωπο, να τον καταραστείς να συντάξει ένα λεξικό, ενώ δεν πρέπει να μας διαφεύγει και το περίφημο στιχούργημα του λόγιου συγγραφέα και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Κωνσταντίνου Ασώπιου (1789-1872): «Ὅστις γονείς ἐφόνευσεν, ὅστις Θεόν ὑβρίσει, / λεξικογράφος ἄς γενῆ, ἵν’ ἄφεσιν ἐλπίση». Και επειδή η τιμή ανήκει πάντα στον πρωτοπόρο, τιμώ το έργο των προαναφερθέντων, που στάθηκε για μένα πηγή βοήθειας και έμπνευσης.

Τέλος, στο σημείο αυτό, θέλω να πληροφορήσω στους αγαπητούς αναγνώστες πως, πάνω από το ενενήντα τοις εκατό των λέξεων ή φράσεων που θα συναντήσουν στο λεξικό αυτό είναι λέξεις και φράσεις που τις άκουσα με τα ίδια μου τα αφτιά, είτε στους χώρους των μπαρ και των περιθωριακών όπου σύχναζα, για να τις ψαρέψω, είτε κάνοντας παρέα με γεροντότερους που ξεχείλιζαν από σοφία, είτε καρφωμένος με τις ώρες μπροστά στην τηλεόραση, παρακολουθώντας «τους ανεβασμένους τόνους» των πολιτικών μας στη Βουλή ή στις θορυβώδεις συνήθως κοκορομαχίες στα τηλεοπτικά παράθυρα που είχαν μεταξύ τους οι πολιτικοί των διάφορων κομμάτων, γιατί, ανάμεσα στα όσα φανατικά και απίθανα έλεγαν προκαλώντας τη νοημοσύνη μας, πετούσαν κάθε τόσο, για να κάνουν εντύπωση, και κάποια λαϊκή σοφία από αυτές που άκουγαν, όταν ήταν μικροί στο χωριό τους. Εδώ, θέλω να παρατηρήσω με μεγάλη μου χαρά πως η άλλοτε παρεξηγημένη και επιλήψιμη λαϊκή και αργκοτική γλώσσα, που όλοι αποστρέφονταν σαν χολεριασμένους αυτούς που τη μιλούσαν, όχι μόνο άντεξε στο χρόνο αλλά με τον καιρό δικαιώθηκε, όχι μόνο γιατί κυρίευσε τους διώκτες της αλλά γιατί σκαρφάλωσε σαν το μοσχομύριστο αγιόκλημα υπομονετικά και μπήκε μετά βαΐων και κλάδων στα σαλόνια και των καλύτερων σπιτιών. Και το εκπληκτικό, βέβαια, της όλης υπόθεσης είναι ότι εισέβαλε ορμητικά και στον ιερό χώρο του ελληνικού Κοινοβουλίου κι έτσι ακούμε από τους πατέρες του έθνους μας για «νταβατζήδες» (Κώστας Καραμανλής), για «τζάμπα μάγκες» (Γιώργος Παπανδρέου), για «κάνει την κότα» (Νάσος Αλευράς), για «καραγκιόζηδες» (Μανώλης Κεφαλογιάννης), για να θυμηθούμε και κείνες τις αμίμητες «Χριστοπαναγίες» εξοργισμένου πολιτικού του ΠΑ.ΣΟ.Κ. κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής εκπομπής που, μέσω της τηλεόρασης, έφτασε στα έσχατα της επικράτειας, κάνοντας με όλα αυτά να τρίζουν τα κόκαλα του πάλαι ποτέ κραταιού και φοβερού Μπαΐρακτάρη.

Όμως, πέρα από όλα αυτά, έβλεπα πολλές φορές τον εαυτό μου με το σκουπάκι στο χέρι, να αφαιρεί υπομονετικά τη σκόνη του χρόνου από το σώμα της γλώσσας μας κι ένιωθα τη χαρά του αρχαιολόγου, κάθε φορά που έπεφτα πάνω σε κάποια θαμμένη και ξεχασμένη λέξη που έφερνα στο φως. Άλλες φορές πάλι ένιωθα την ηδονική ευχαρίστηση του αστροναύτη που τρέχοντας και ψάχνοντας στην απεραντοσύνη του σύμπαντος, ξεκρεμούσα μια νέα λέξη σαν αστεράκι από τον ουρανό, γιατί πάντα πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω ότι οι λέξεις προϋπάρχουν του ανθρώπου.

Τελειώνοντας, νιώθω την υποχρέωση να σημειώσω πως σε όλη τη διάρκεια της συγγραφής αυτού του λεξικού, ιδίως κατά τα τελευταία χρόνια, σοβαρό βοήθημα για μένα υπήρξε το έργο του αείμνηστου Ηλ. Πετρόπουλου (1928-2003), τον οποίο θεωρώ απόλυτο γνώστη του αντικειμένου στο οποίο αφιέρωσε όλη του τη ζωή. Όμως, σε όλο αυτό το διάστημα, απομόνωσα και ξέχασα τις ακραίες θέσεις του πάνω σε διάφορα εθνικά, πολιτικά και θρησκευτικά θέματα, καθώς και τους διάφορους υποτιμητικούς ή υβριστικούς χαρακτηρισμούς του, που απηύθυνε εναντίον άλλων άξιων ανθρώπων του πνεύματος και της εκπαίδευσης και κράτησα αυτά μόνο που βοηθούσαν και προωθούσαν αυτό το έργο το οποίο πάσχιζα μια ζωή να φέρω σε πέρας.