καλούπι, το, ουσ. [<τουρκ. kalip <αραβ. qālip <ελλην. καλάπους], το καλούπι. (Ακολουθούν 12 φρ.)·
- βγήκαν απ’ το ίδιο καλούπι, (για πρόσωπα ή πράγματα) μοιάζουν απόλυτα μεταξύ τους: «δεν είναι αδέρφια, κι όμως δείχνουν σαν να βγήκαν απ’ το ίδιο καλούπι || δυο διαφορετικές μάρκες αυτοκινήτων, κι όμως, όταν τα βλέπεις από μακριά, νομίζεις πως βγήκαν απ’ το ίδιο καλούπι»·
- βρίσκεται στα καλούπια (κάτι), βλ. φρ. είναι στα καλούπια (κάτι)·
- δεν μπαίνω σε καλούπι ή δεν μπαίνω σε καλούπια, είμαι άτομο που δεν μπορεί κανείς να περιορίσει τον τρόπο συμπεριφοράς, σκέψης ή έκφρασής μου: «είναι τόσο ατίθασο πλάσμα, που και στη δικτατορία δεν μπήκε σε καλούπια»·
- είναι απ’ το ίδιο καλούπι, βλ. φρ. βγήκαν απ’ το ίδιο καλούπι·
- είναι κομμένοι απ’ το ίδιο καλούπι, βλ. φρ. βγήκαν απ’ το ίδιο καλούπι·
- είναι στα καλούπια (κάτι), μόλις ξεκινάει, μόλις αρχίζει να πραγματοποιείται, να κατασκευάζεται κάτι: «δεν ξέρω αν θα πάει καλά η δουλειά, γιατί είναι ακόμη στα καλούπια || το σπίτι είναι ακόμη στα καλούπια». Συνών. είναι στα σκαριά (κάτι)·
- έχω στα καλούπια (κάτι), σχεδιάζω, καταστρώνω, προετοιμάζω κάτι, έχω στα σκαριά: «έχω στα καλούπια μια δουλειά, αλλά δεν ξέρω πώς να την ξεκινήσω, γιατί δεν υπάρχει το χρήμα». Συνών. έχω στα σκαριά (κάτι)·
- μόλις βγήκε, ο Θεός έσπασε το καλούπι, (για πρόσωπα ή πράγματα) είναι μοναδικός σε ομορφιά ή σε ικανότητα να κάνει κάτι ή είναι μοναδικό στο είδος του: «έχει μια κόρη αυτός που βλέπεις που, μόλις βγήκε, ο Θεός έσπασε το καλούπι || είναι τόσο καλός μηχανικός, που μόλις βγήκε, ο Θεός έσπασε το καλούπι || είναι σπουδαίο αυτοκίνητο και μόλις βγήκε, ο Θεός έσπασε το καλούπι». Συνών. έναν (μια) έβγαλε το εργοστάσιο κι έκλεισε·
- μου ’ρθε καλούπι, (για υποθέσεις ή καταστάσεις) όπως διαμορφώθηκε, με συμφέρει απόλυτα: «ο χωρισμός του μου ’ρθε καλούπι, γιατί από καιρό λιγουρευόμουν τη γυναίκα του». Συνών. μου ’ρθε αλφάδι / μου ’ρθε γάντι / μου ’ρθε καπάκι / μου ’ρθε κουστούμι / μου ’ρθε κουτί / μου ’ρθε λαχείο· βλ. και φρ. μου ’ρχεται καλούπι·
- μου ’ρχεται καλούπι, (για είδη ένδυσης ή υπόδησης) εφαρμόζει ακριβώς στο σώμα μου, μου ταιριάζει απόλυτα: «το παντελόνι μου ’ρχεται καλούπι || τα παπούτσια μου ’ρχονται καλούπι». Συνών. μου ’ρχεται αλφάδι / μου ’ρχεται γάντι / μου ’ρχεται κουστούμι / μου ’ρχεται κουτί· βλ. και φρ. μου ’ρθε καλούπι·
- μπαίνω στο καλούπι, α. περιορίζουν τον τρόπο συμπεριφοράς, σκέψης ή έκφρασής μου: «τον καιρό της δικτατορίας οι πιο πολλοί μπήκαν στο καλούπι». β. υποχρεώνομαι, εξαναγκάζομαι να δουλέψω, να αφήσω τις παλιές κακές συνήθειές μου και να ζήσω με συνέπεια και τάξη: «μόνο σαν παντρεύτηκε, τ’ αποφάσισε να μπει στο καλούπι»·
- τη βάζω στο καλούπι, (για γυναίκες) της επιβάλλω τη σεξουαλική πράξη, ιδίως την ξεπαρθενεύω: «αυτή που βλέπεις, την έβαλα στο καλούπι από τότε που ήταν ακόμη μαθήτρια». Από την εικόνα του τσαγκάρη που βάζει το στενό παπούτσι σε ειδικό καλούπι για να ανοίξει·
- τον βάζω στο καλούπι, α. του περιορίζω τον τρόπο συμπεριφοράς, σκέψης ή έκφρασής του: «ήρθε η δικτατορία και μας έβαλε όλους στο καλούπι». β. τον υποχρεώνω, τον εξαναγκάζω να δουλέψει, να αφήσει τις παλιές κακές του συνήθειες και να ζήσει με συνέπεια και τάξη: «μόνο αυτή η γυναίκα μπόρεσε να τον βάλει στο καλούπι».