έξω κ. όξω, επίρρ. [<αρχ. ἔξω], έξω. 1α. που βρίσκεται εκτός του χώρου που θεωρούμε ως σημείο αναφοράς, που τοποθετείται σε άλλο εξωτερικό σημείο: «για κοίτα έξω απ’ το παράθυρο, ποιος είναι αυτός που φωνάζει; || το βράδυ θα φάμε με τη γυναίκα μου έξω || πού θα πάτε εκδρομή; -Δεν ξέρω, κάπου έξω». β. μακριά: «έξω απ’ αυτόν τον άνθρωπο, γιατί είναι μεγάλος απατεώνας». (Λαϊκό τραγούδι: έξω απ’ άδικο κι από κακιά γυναίκα, αυτά τα δυο μου καταστρέψαν τη ζωή κι έχω καεί, αχ έχω καεί). 2. (γενικά) η ξένη χώρα, το εξωτερικό: «σπουδάζει έξω». Θυμηθείτε τη φρ. του Κωνσταντίνου Καραμανλή: έξω πάμε καλά. 3. ως πρόθ., εκτός, χώρια: «όλοι ήρθαν στο πάρτι έξω από σένα». 4.με άρθρ. ουδ. στον εν. το έξω, ο χώρος έξω από το σπίτι σε σχέση με το εσωτερικό του σπιτιού: «δε λέει να συμμαζευτεί νωρίς στο σπίτι, γιατί δεν μπορεί να το χορτάσει αυτό το έξω». 5. με άρθρ. αρσ. στον πλ. οι έξω, αυτοί που βρίσκονται εκτός ενός χώρου: «οι έξω φωνάζουν, γιατί θέλουν να μπουν κι αυτοί μέσα». 6. με άρθρ. ουδ. στον πλ. τα έξω, οι εξωτερικές δουλειές: «έχω πάρει έναν πιτσιρικά για τα έξω του γραφείου»· βλ. και φρ. απέξω. (Ακολουθούν 99 φρ.)·
- αν δεν πέφτω έξω, αν κρίνω σωστά, αν δεν κάνω λάθος: «θα πρέπει να υπηρετούσαμε μαζί στο ναυτικό αν δεν πέφτω έξω || αν δεν πέφτω έξω, θα πρέπει να είναι πολύ ακριβός αυτός ο πίνακας», Συνών. αν δε γελιέμαι·
- απ’ έξω, α. εξωτερικά: «απ’ έξω φαίνεται καλό σπίτι, αλλά δεν ξέρουμε πώς είναι από μέσα». β. λέγεται για οτιδήποτε κατέχουμε πολύ καλά ή είμαστε άριστοι γνώστες του: «τ’ αποτελέσματα των αγώνων τα ξέρει απ’ έξω, για ρώτα τον όμως τίποτε άλλο, να δεις τι κοτσάνες θα σου αμολήσει! || όλους τους τραγουδιστές τους ξέρει απ’ έξω». Συνήθως της φρ. ακολουθεί το κι ανακατωτά (βλ. λ.)·
- απ’ έξω κι ανακατωτά, βλ. λ. ανακατωτά·
- απ’ έξω κούκλα κι από μέσα πανούκλα, βλ. λ. κούκλα·
- απ’ έξω μπέλα μπέλα κι από μέσα κατσιβέλα, βλ. λ. κατσίβελος·
- απ’ έξω φιγούρα κι από μέσα λιγούρα, βλ. λ. φιγούρα·
- από μέσα κοιμάσαι ή απ’ έξω; βλ. λ. κοιμάμαι·
- βγάζω έξω, βλ. φρ. στέλνω έξω· βλ. και φρ. τον βγάζω έξω·
- βγαίνω έξω, βγαίνω έξω από το σπίτι με σκοπό την αναψυχή ή για να πάω να διασκεδάσω: «κάθε Σάββατο βράδυ βγαίνω έξω με την οικογένειά μου»·
- βρίσκεται έξω απ’ την πόρτα μου, (σου, του κ.λπ.), βλ. λ. πόρτα·
- γίνομαι έξω φρενών, βλ. λ. φρένες·
- γυρίζω το μέσα έξω (για ρούχα), βλ. λ. μέσα·
- δοκάρι κι έξω (ενν. πάει η μπάλα), βλ. λ. δοκάρι·
- είμαι απ’ έξω, βλ. φρ. είμαι απέξω, λ. απέξω·
- είμαι έξω απ’ τα νερά μου, βλ. λ. νερό·
- είμαι έξω απ’ το παιχνίδι, βλ. λ. παιχνίδι·
- είμαι έξω φρενών, βλ. λ. φρένες·
- είμαι σαν το ψάρι έξω απ’ το νερό, βλ. λ. ψάρι·
- είναι έξω απ’ την πόρτα μου, (σου, του, κ.λπ.), βλ. λ. πόρτα· 
- είναι έξω καρδιά, βλ. λ. καρδιά·
- είναι στα μέσα και στα έξω, βλ. λ. μέσα·
- έμαθε το μάθημα απ’ έξω, βλ. λ. μάθημα·
- έμαθε το ποίημα απ’ έξω, βλ. λ. ποίημα·
- έξω απ’ το χορό πολλά τραγούδια λένε, βλ. λ. χορός·
- έξω από δω! (ενν. από αυτό το χώρο που βρισκόμαστε) ή έξω από μας! (ενν. που είμαστε τώρα συγκεντρωμένοι εδώ), ευχή να μη συμβεί ποτέ σε μας αυτό το κακό για το οποίο κουβεντιάζουμε τώρα: «έπιασε φωτιά το σπίτι του κι έγινε στάχτη, έξω από δω || κόλλησε μια πολύ σπάνια αρρώστια, έξω από μας». Συνών. μακριά από δω! // μακριά από μας! // Θεός φυλάξοι!·
- έξω από κάθε αμφιβολία, βλ. λ. αμφιβολία·
- έξω από μας, βλ. φρ. μακριά από μας, λ. μακριά·
- έξω έξω, στο χείλος, εντελώς στην άκρη: «τ’ άφησε έξω έξω στο παράθυρό του και με το πρώτο αεράκι έπεσε στο δρόμο»·
- έξω κάνει φαρμάκι, βλ. λ. φαρμάκι·
- έξω ντέρτια! βλ. λ. ντέρτι·
- έξω ντέρτια και καημοί! βλ. λ. ντέρτι·
- έξω φτώχεια! βλ. λ. φτώχεια·
- έξω φτώχεια και καημοί! βλ. λ. φτώχεια·
- έξω φτώχεια και καλή καρδιά! βλ. λ. φτώχεια·
- έξω τα καλοκαίρια, βλ. λ. καλοκαίρι·
- έπεσαν έξω τα καράβια σου; ή έπεσαν τα καράβια σου έξω; βλ. λ. καράβι·
- έπεσε έξω, απέτυχε στη δουλειά του, χρεοκόπησε: «μπλέχτηκε με μια δουλειά που δεν την ήξερε κι έπεσε έξω»·
- έπεσε έξω η δουλειά ή έπεσε η δουλειά έξω, βλ. λ. δουλειά·
- έπεσε έξω το καράβι ή έπεσε το καράβι έξω, βλ. λ. καράβι·
- έρχομαι απ’ έξω, βλ. λ. απέξω·
- ζω έξω, είμαι κάτοικος εξωτερικού: «το καλοκαίρι έρχομαι στην Ελλάδα για διακοπές κι όλο τον υπόλοιπο χρόνο ζω έξω»·
- θα του το πω (απ’) έξω (απ’) έξω, βλ. φρ. θα του το πω απέξω απέξω, λ. απέξω·
- θα του το φέρω (απ’) έξω (απ’) έξω, βλ. φρ. θα του το φέρω απέξω απέξω, βλ. λ. απέξω·
- κλειδώθηκα έξω, βλ. φρ. κλείστηκα έξω·
- κλείστηκα έξω, δεν πήρα φεύγοντας από το σπίτι μου τα κλειδιά της εξώπορτας ή τα έχασα κάπου και δεν μπορώ να μπω μέσα: «έχασα τα κλειδιά μου και κλείστηκα έξω, γι’ αυτό ειδοποίησα έναν κλειδαρά να ’ρθει να μου ανοίξει την πόρτα»·
- μ’ αφήνουν έξω απ’ το χορό, βλ. λ. χορός·
- μ’ έβγαλε έξω, βλ. φρ. με πέταξε έξω·
- μ’ έριξε έξω, ήταν υπεύθυνος για την οικονομική μου αποτυχία: «μ’ έριξε έξω με τις απίθανες συμβουλές του». (Λαϊκό τραγούδι: κι εγώ δεν σακουλεύτηκα, σα μάγκας, να προσέξω, πως είσαι παραδόπιστη και θα με ρίξεις έξω)· 
- μαθαίνω απ’ έξω (κάτι), αποστηθίζω: «μαθαίνω απ’ έξω το μάθημά μου || έμαθα απ’ έξω το ποίημα || έμαθε απ’ έξω αυτά που του πρότειναν να καταθέσει στο δικαστήριο»·
- με πέταξε έξω, α. (για δουλειές, επιχειρήσεις) δεν κατάφερα να τη χειριστώ κατάλληλα και με χρεοκόπησε: «δεν την ήξερα καλά τη δουλειά και με πέταξε έξω». β. (για στροφές ή αυτοκίνητα) με έβγαλε από την κανονική πορεία μου, με έβγαλε από το δρόμο: «ήταν τόσο κλειστή η στροφή, που με πέταξε έξω || πάτησα απότομα δυνατό φρένο και με πέταξε έξω»·
- μένω έξω, βλ. φρ. ζω έξω·
- μένω έξω απ’ το χορό, βλ. λ. χορός·
 μέσα έξω, βλ. λ. μέσα·
- μια κι έξω, α. με την πρώτη φορά, με την πρώτη προσπάθεια: «μ’ αρέσει να συνεργάζομαι μαζί του, γιατί του λες μια κουβέντα και την πιάνει μια κι έξω». β. για πρώτη και τελευταία φορά, οριστικά: «στο λέω μια κι έξω, αν δεν είσαι εντάξει, μην ξανάρθεις αύριο στη δουλειά». γ. (για παιχνίδια ή άλλες αθλητικές αναμετρήσεις) σε μια και μοναδική αναμέτρηση από την οποία αναδεικνύεται και ο νικητής: «παίξαμε ένα τάβλι μια κι έξω και με νίκησε || η ποδοσφαιρική συνάντηση της Κυριακής για το κύπελλο είναι μια κι έξω για τις δυο ομάδες»· βλ. και φρ. μια και καλή, λ. καλός·
- μιλώ έξω απ’ τα δόντια, βλ. λ. δόντι·
- μιλώ έξω απ’ το στόμα, βλ. λ. στόμα·
- μου βγαίνει ο κώλος απ’ έξω (απ’ όξω), βλ. λ. κώλος·
- μου βγαίνει ο πάτος απ’ έξω (απ’ όξω), βλ. λ. πάτος·
- μου βγήκαν τα μάτια απ’ έξω (απ’ όξω), βλ. λ. μάτι·
- μου έδωσε της ελιάς τα μέσα και του καρυδιού τ’ απ’ έξω, βλ. λ. ελιά·
- μου πέταξε βυζί έξω, βλ. λ. βυζί·
- μου πέταξε μπούτι έξω, βλ. λ. μπούτι·
- να πας στον έξω από δω! βλ. φρ. να πας στον εξαποδώ! λ. εξαποδώ·
- νιώθω σαν το ψάρι έξω απ’ το νερό, βλ. λ. ψάρι·
- ξέρει το μάθημα απ’ έξω, βλ. λ. μάθημα·
- ο έξω από δω, βλ. λ. εξαποδώ·
- ο έξω ελληνισμός, οι Έλληνες που είναι διασκορπισμένοι ανά την υφήλιο: «ο έξω ελληνισμός έχει πάντα στραμμένο το βλέμμα του στη μητέρα πατρίδα»·
- ο έξω κόσμος, βλ. λ. κόσμος·
- πάω έξω, βλ. φρ. φεύγω έξω·
- πέφτω έξω, α. κάνω λάθος σε μια πρόβλεψη, σε έναν υπολογισμό μου, υπολογίζω λάθος κάποιον ή κάτι: «ξανοίχτηκα στη δουλειά, γιατί υπολόγιζα πως θα με βοηθήσουν οι φίλοι μου, αλλά έπεσα έξω, γιατί, όταν τους ζήτησα βοήθεια, κανείς δε με βοήθησε». (Λαϊκό τραγούδι: ό,τι ζητούσε ήταν δικό της, σε κάθε πόνο εγώ γιατρός της, με μια γυναίκα είπα να μπλέξω κι έπεσα έξω, έπεσα έξω // για κοίταξε, βρε πλάση, και τώρα δώσε βάση, αν έχω στο κορίτσι όξω πέσει· είναι στις χίλιες πρώτη, και ρώτα και το Χιώτη· θαρρείς και το λαχείο μου ’χει πέσει). β. κάνω λάθος κινήσεις και οδηγώ μια υπόθεση, μια δουλειά ή μια επιχείρηση σε άσχημο δρόμο, στην αποτυχία: «από τότε που έπεσε έξω με το νέο είδος που έριξε στην αγορά, έχει πάρει την κατηφόρα και βάζει το ένα χρέος πάνω στο άλλο». (Λαϊκό τραγούδι: έπεσα έξω, έπεσα έξω και συλλογιέμαι πώς θα ξεμπλέξω). γ. (για πλοία) προσκρούω στην ακτή, ναυαγώ στην ακτή: «λόγω της σφοδρής θαλασσοταραχής, το πλοίο  έπεσε έξω»·
- πέφτω έξω στους λογαριασμούς μου, βλ. λ. λογαριασμός·
- πληρώνω μια κι έξω, πληρώνω τοις μετρητοίς: «ό,τι αγοράζω, το πληρώνω μια κι έξω κι ησυχάζω»·
- ρίχνω έξω τη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- ρίχνω έξω το καράβι, βλ. λ. καράβι·
- στέλνω έξω, εξάγω: «εδώ και χρόνια στέλνει έξω φρούτα || είναι η πρώτη χρονιά που στέλνει έξω φρούτα»·
- στέλνω έξω (κάποιον), στέλνω στο εξωτερικό κάποιον: «έστειλε έξω το γιο του να σπουδάσει»·
- τα λέω έξω απ’ τα δόντια, βλ. λ. δόντι·
- τα λέω έξω απ’ το στόμα, βλ. λ. στόμα·
- της πέταξα τα μάτια απ’ έξω, βλ. λ. μάτι·
- της (του) πέταξα τα παπούτσια έξω απ’ την πόρτα, βλ. λ. παπούτσι·
- το ξέρω (το γνωρίζω, το ’μαθα) απ’ έξω κι ανακατωτά, βλ. λ. ανακατωτά·
- το πήγα μια κι έξω, τελείωσα μια εργασία ή έφτασα στο τέλος μιας πορείας χωρίς να κάνω καμιά διακοπή: «άρχισα το σκάλισμα του κήπου το πρωί και λίγο πριν το μεσημέρι είχα τελειώσει, γιατί το πήρα μια κι έξω || Αθήνα Θεσσαλονίκη το ’κανα σε τέσσερις ώρες, γιατί το πήγα μια κι έξω»·
- το πήρα μια κι έξω, (για αγορά προϊόντων) το πλήρωσα τοις μετρητοίς: «αγόρασα ένα πλυντήριο και το πήρα μια κι έξω»· βλ. και φρ. το πήγα μια κι έξω·
- το ρίχνω έξω, παύω να ενδιαφέρομαι για σοβαρά πράγματα ή για τη δουλειά μου, αποβάλλω κάθε κακή σκέψη που με βασανίζει και επιδίδομαι στις διασκεδάσεις: «απ’ τη μέρα που πέθανε ο συνεργάτης του στα καλά καθούμενα από καρδιακό, πανικοβλήθηκε ο καημένος, γι’ αυτό το ’ριξε έξω και δε στενοχωριέται για τίποτα». (Τραγούδι: όταν ακούς τα ταμ τα μέσ’ στο μπαγιό να χτυπούν οι στενοχώριες σου όλες φεύγουν και περνούν. Έρως κρασί και χορός αυτά είν’ όλη η ζωή, γι’ αυτό ας το ρίξουμε έξω μέχρι το πρωί)·
- τον βγάζω έξω, α. του κάνω έξωση: «αυτό το μήνα τον βγάζει έξω, γιατί θα χρειαστεί το διαμέρισμα για την κόρη του που παντρεύεται». β. τον αποβάλλω, ιδίως από έναν κλειστό χώρο: «επειδή έκανε φασαρία, ο καθηγητής τον έβγαλε έξω απ’ την τάξη». γ. (γενικά) αποβάλλω κάποιον από μια ομάδα, δεν υπολογίζω στη συμμετοχή του, τον αποκλείω: «επειδή ήταν ντεφορμέ, ο προπονητής τον έβγαλε έξω απ’ την αποστολή». δ. τον αποφυλακίζω: «πότε τον έβγαλαν έξω;»·
- τον βγάζω έξω απ’ το παιχνίδι, βλ. λ. παιχνίδι·
- τον έχω στα μέσα και στα έξω, βλ. λ. μέσα·
- τον κάνω έξω φρενών, βλ. λ. φρένες·
- τον ξέρω (τον γνωρίζω, τον έμαθα) απ’ έξω κι ανακατωτά, βλ. λ. ανακατωτά·
- τον πετώ έξω, του κάνω βίαια έξωση και γενικά τον διώχνω βίαια από ένα κλειστό χώρο: «επειδή του χρωστούσε οχτώ νοίκια, τον πέταξε έξω || επειδή έκανε φασαρία, ο καθηγητής τον έπιασε απ’ τ’ αφτί και τον πέταξε έξω»·
- τον ρίχνω έξω, τον καταστρέφω οικονομικά, τον χρεοκοπώ: «ο διαχειριστής που είχε προσλάβει, βγήκε μεγάλη μάρκα και τον έριξε έξω τον άνθρωπο»·
- του βγάζω τον κώλο απ’ έξω (απ’ όξω), βλ. λ. κώλος·
- του βγάζω τον πάτο απ’ έξω (απ’ όξω), βλ. λ. πάτος·
- του τα ’πα έξω απ’ τα δόντια, βλ. λ. δόντι·
- τους βγάζω έξω, (για οικογένειες) δε δέχομαι την ανανέωση του μισθωτηρίου συμβολαίου για το σπίτι που τους νοικιάζω: «τους βγάζω έξω απ’ το διαμέρισμα, γιατί παντρεύω την κόρη μου και θα μείνει η ίδια με τον άντρα της»·
- τους πετώ έξω, (για οικογένειες) με κάποιο ένδικο μέσο διακόπτω το μισθωτήριο συμβόλαιο για το σπίτι που τους νοικιάζω: «είχαν να με πληρώσουν νοίκια πέντε μηνών, οπότε κι εγώ τους πέταξα έξω»·
- τρώω έξω, τρώω στο εστιατόριο: «επειδή είμαι εργένης τρώω έξω»·
- φεύγω έξω, πηγαίνω στο εξωτερικό: «δεν πρέπει να ξεχάσω το διαβατήριο μου, γιατί το βράδυ φεύγω έξω με τ’ αεροπλάνο»·
- φτύσ’ τα έξω; βλ. λ. φτύνω.