δόση, η, ουσ. [<αρχ. δόσις <δίδωμι], η δόση. 1. μικρή ποσότητα φαρμάκου, που χορηγείται σε ασθενή σε τακτά χρονικά διαστήματα: «πρωί και βράδυ μετά το φαγητό θα παίρνει τη δόση του απ’ αυτό το σιρόπι». 2. προκαθορισμένο ποσό που δίνεται για την τμηματική εξόφληση εμπορεύματος ή χρέους, ιδίως σε τακτές ημερομηνίες: «αύριο δίνω την τελευταία δόση και ησυχάζω || αγόρασα μια τηλεόραση με δόσεις». 3. (στη γλώσσα των ναρκωτικών) ποσότητα ναρκωτικού για μια χρήση: «αν δεν πάρει τη δόση του, δεν πρόκειται να ηρεμήσει». (Λαϊκό τραγούδι: μακριά απ’ τη δόση προτού στη δώσει, μακριά απ’ τη τζούρα πριν γίνεις σβούρα). 4.(γενικά) μικρή ποσότητα, μικρό ποσό. (Ακολουθούν 14 φρ.)·
- αυτή τη δόση, αυτή τη φορά: «αυτή τη δόση θα σε συγχωρήσω, αλλά στο εξής θέλω να προσέχεις». (Λαϊκό τραγούδι: θες να φύγω το ’χω νιώσει με τη στάση σου αυτή που μου κρατάς και θα φύγω αυτή τη δόση, δεν αντέχω άλλο να με τυραννάς)·
- έχει μια δόση αλήθεια(ς), αυτό το οποίο λέγεται, δεν είναι ολωσδιόλου ψέμα: «ας εξετάσουμε το πράγμα, γιατί αυτό που μας λέει έχει μια δόση αλήθεια»·
- έχει μια δόση πουστιάς, ο άντρας για τον οποίο γίνεται λόγος, δεν είναι εντελώς άντρας ως προς τις ερωτικές του προτιμήσεις, αλλά παρουσιάζει και ομοφυλοφιλικές τάσεις: «έχει επιτυχίες στις γυναίκες, δε λέω, αλλά μου φαίνεται πως έχει και μια δόση πουστιάς»·
- έχει μια δόση πουτανιάς, η γυναίκα για την οποία γίνεται λόγος, δεν είναι εντελώς ηθική: «φαίνεται κορίτσι από σπίτι, αλλά έχει και μια δόση πουτανιάς»·
- έχει μια δόση τρέλα(ς), το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, δεν είναι ολωσδιόλου γνωστικό: «είναι φρόνιμο παιδί, αλλά ώρες ώρες έχει μια δόση τρέλα»·
- θέλω τη δόση μου, είμαι εξαρτημένος, ιδίως από οινοπνευματώδη ποτά ή ναρκωτικά, και έχω ανάγκη από την ημερήσια ποσότητα που έχω συνηθίσει τον οργανισμό μου για να είμαι ήρεμος ή νηφάλιος: «κάθε βράδυ θέλω τη δόση μου για να μπορέσω να κοιμηθώ, γι’ αυτό πηγαίνω στο ουζερί της γειτονιάς μου»· βλ. και φρ. παίρνω τη δόση μου·
- κάποια δόση, κάποια φορά: «κάποια δόση μου είχες υποσχεθεί πως θα με πάρεις στη δουλειά σου, αλλά ακόμη τίποτα»·
- με δόσεις, α. όχι μετρητοίς, αλλά σε μικρά ποσά που δίνονται σε τακτές ημερομηνίες: «αγόρασα μια τηλεόραση με δόσεις». β. με αργό ρυθμό, όχι απευθείας και οριστικά, λίγο λίγο: «αν ήξερα πως θα μου έδινε με δόσεις τη δουλειά που του ανέθεσα, θα την έδινα σ’ άλλον || μου τελειώνει το καλό κρασί, γι’ αυτό το πίνω με δόσεις»·
- μια δόση, κάποια στιγμή: «γυρνάω μια δόση και τον βλέπω να κόβει βόλτες». (Λαϊκό τραγούδι: σπάστα, γκρέμισ’ τα μια δόση κι ο λεβέντης θα πληρώσει)·
- παίρνω τη δόση μου, α. παίρνω την αναγκαία ημερήσια ποσότητα οινοπνευματώδους ποτού ή ναρκωτικού, για να διατηρούμαι ήρεμος ή νηφάλιος: «κάθε απόγευμα πηγαίνει στο ουζερί και παίρνει τη δόση του». β. αποκτώ ή έρχομαι σε επαφή με κάτι που με ευχαριστεί και με φέρνει σε καλή διάθεση, σε κέφι: «κάθε βράδυ, αν δεν πάρει τη δόση του στα μπουζούκια, δε λέει να κοιμηθεί». γ. μου συμβαίνει κάτι δυσάρεστο, σχεδόν καθημερινά, που μου χαλάει την ψυχική μου διάθεση: «πήγα στο δήμο για ένα πιστοποιητικό και πήρα για σήμερα τη δόση μου, γιατί αγανάκτησα με τη γραφειοκρατία || μέχρι να φτάσω το πρωί στη δουλειά μου, έπεσα σε δυο μποτιλιαρίσματα και πήρα τη δόση μου σήμερα με το παραπάνω»·
- πήρε τη χρυσή δόση, (στη γλώσσα των ναρκωτικών) πήρε θανατηφόρα δόση: «τον βρήκαν παγωμένο στο κρεβάτι του, γιατί πήρε τη χρυσή δόση». (Λαϊκό τραγούδι: κι αν πουν οι άλλοι τη χρυσή πως πήρα τάχα δόση,η μοναξιά θα ξέρεις αυτή μ’ έχει σκοτώσει)·
- ρίχνω τη δόση μου, (στη γλώσσα των ναρκωτικών) παίρνω τη δόση του ναρκωτικού μου με ενδοφλέβια ένεση: «όταν δεν έχει να ρίξει τη δόση του, κάνει σαν τρελός»·
- την προηγούμενη δόση, την προηγούμενη φορά: «την προηγούμενη δόση μου είχες πει άλλα πράγματα»·
- την τελευταία δόση, την τελευταία φορά: «την τελευταία δόση που συναντήθηκαν, άφησαν τα πείσματα κι έδωσαν τα χέρια».