άγιος, -ία κ. -ια, -ιο, επίθ. [<αρχ. ἅγιος], άγιος. 1. που είναι καλός, τίμιος, ευσεβής, ενάρετος, αγνός: «ο τάδε είναι άγιος άνθρωπος κι όλοι τον υποληπτόμαστε || αποκλείεται να σ’ έβρισε, γιατί αυτός είναι άγιος». 2. που δεν ενοχλεί, που δεν πειράζει, που δεν κάνει κακό σε κανέναν: «ο τάδε είναι άγιος και δεν μπερδεύεται στις διαμάχες της γειτονιάς». 3. οτιδήποτε έχει πολύ μεγάλη ηθική αξία για κάποιον: «κανείς εχθρός δε θα πατήσει τ’ άγια χώματα της πατρίδας μας». 4. προσφώνηση ιερωμένου ή τιτλούχου ή μεταξύ ιερωμένων ή τιτλούχων της Εκκλησίας μας: «πώς τέτοια ώρα απ’ το σπίτι μου, άγιε πατέρα; || άγιε ηγούμενε, σε θέλουν στην Αγία Επιστασία». 5. το αρσ. ως ουσ. ο άγιος, (στη γλώσσα της αργκό) ο πρωκτός, η κωλοτρυπίδα: «μου ’δωσε μια κλωτσιά και με βρήκε κατευθείαν στον άγιο». Επίρρ. άγια. (Ακολουθούν 59 φρ.)·
-Άγια Νύχτα, βλ. λ. νύχτα·
- άγιε Νικόλα μου, βοήθα με. -Κούνα κι εσύ τα χέρια σου, βλ. λ. χέρι·
- άγιες μέρες, βλ. λ. μέρα·
- Άγιοι Τόποι, βλ. λ. τόπος·
- άγιος Βασίλης ή αγιο-Βασίλης, αυτός που σκορπάει τα λεφτά του, που μοιράζει δώρα, ο χουβαρντάς: «κάποτε ήταν πολύ φτωχός, αλλά τώρα που τα κονόμησε είναι σκέτος αγιο-Βασίλης». Αναφορά στον ομώνυμο άγιο, που φέρνει την παραμονή της Πρωτοχρονιάς δώρα στα μικρά παιδιά·
- βρήκες άγιο ν’ ανάψεις κερί, λέγεται στην περίπτωση που ενεργούμε άστοχα, ακατάλληλα: «αν τα βρω σκούρα στη δουλειά, θα ζητήσω τη βοήθεια του τάδε. -Βρήκες άγιος ν’ ανάψεις κερί. Αυτός, αγόρι μου, είναι απατεώνας!». Πολλές φορές, άλλοτε μετά το ρ. και άλλοτε μετά το άγιο της φρ.ακολουθεί το κι εσύ·
- γίνομαι σαν τον άγιο, βλ. φρ. γίνομαι σαν τον άγιο Ονούφριο·
- γίνομαι σαν τον άγιο Ονούφριο, αδυνατίζω, εξαντλούμαι πάρα πολύ από υπερβολική κούραση, δίαιτα, νηστεία ή μακροχρόνια αρρώστια: «με τόσο εξαντλητική δίαιτα που έκανε, έγινε σαν τον άγιο Ονούφριο || έμεινε δυο μήνες στην κλινική κι έγινε σαν τον άγιο Ονούφριο»·
- δε δίνει του αγίου θυμίαμα ή δε δίνει ούτε στον άγιό του θυμίαμα, βλ. φρ. δε δίνει του αγίου του νερό·
- δε δίνει του αγίου του νερό ή δε δίνει ούτε στον άγιό του νερό, είναι πολύ τσιγκούνη, πολύ φιλάργυρος: «απ’ αυτόν μωρέ, πήγες να πάρεις κι εσύ δανεικά; Αυτός δε δίνει του αγίου του νερό». Συνών. δε δίνει ούτε την αμαρτία του / δε δίνει του αγγέλου του νερό ή δε δίνει ούτε στον άγγελό του νερό / δε δίνει του αγίου του θυμίαμα ή δε δίνει ούτε στον άγιό του θυμίαμα·
- δεν είμαι άγιος, έκφραση με την οποία θέλει να δικαιολογήσει κάποιος μια ανήθικη πράξη του ή για να δηλώσει πως έπαψε πια να ανέχεται κάτι που μέχρι τώρα απέβαινε σε βάρος του: «μόλις είδα το ταμείο ανοιχτό άπλωσα το χέρι μου, γιατί δεν είμαι άγιος || δεν ανέχομαι άλλο να μ’ εκμεταλλεύεσαι, γιατί δεν είμαι άγιος». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το εγώ και μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το κανένας. (Λαϊκό τραγούδι: εγώ δεν είμαι άγιος για να σε συγχωράω, εσύ να κάνεις σφάλματα κι εγώ να σ’ αγαπάω)·
- δουλειά και άγιος ο Θεός, βλ. λ. δουλειά·
- ε μα τον άγιο! έκφραση αγανάκτησης ή δυσφορίας: «ε μα τον άγιο, σταμάτα αυτή την γκρίνια σου!». Συνών. ε μα την αλήθεια! (α) / ε μα την πίστη μου! / ε μα το Θεό! / ε μα το ναι(!)·
- έγιναν όλα καλά κι άγια, έγιναν όλα με το σωστό, με τον ενδεδειγμένο τρόπο: «δεν υπάρχει καμιά εκκρεμότητα μεταξύ μας, γιατί όλα έγιναν καλά κι άγια || είμαι πολύ ευχαριστημένος με τη δουλειά που μου παρέδωσες, γιατί έγιναν όλα καλά κι άγια»·
- έγινε η νύχτα του αγίου Βαρθολομαίου, βλ. λ. νύχτα·
- έγινε σαν τον άγιο Γαμώτο, βρίσκεται σε άθλια ψυχολογική κατάσταση, κάτι που γίνεται αμέσως αντιληπτό: «απ’ τη μέρα που χώρισε με τη γυναίκα του, έγινε σαν τον άγιο Γαμώτο»·
- είχε άγιο ή είχε κι άγιο, α. ήταν πολύ τυχερός και δεν έπαθε κάτι κακό, ιδίως σε κάποιο δυστύχημα, είχε προστάτη: «δε θα γλίτωνε μετά από τέτοιο τρακάρισμα, αν δεν είχε άγιο». β. πέτυχε στη ζωή του ή σε κάποια δραστηριότητά του, όχι μόνο επειδή ήταν άξιος, αλλά επειδή είχε και την εύνοια της τύχης: «είναι έξυπνο και ικανό άτομο, αλλά είχε κι άγιο που πρόκοψε τόσο πολύ». (Λαϊκό τραγούδι: καλή είν’ η υπομονή, καλό και το κουράγιο, μα πρέπει να ’χεις κι άγιο)·
- έπεσε η αγία ράβδος, βλ. λ. ράβδος·
- η Αγία Κοινωνία, βλ. λ. κοινωνία·
- η επιφοίτηση του αγίου Πνεύματος, βλ. λ. επιφοίτηση·
- θα γίνει η νύχτα του αγίου Βαρθολομαίου, βλ. λ. νύχτα·
- θα πέσει (η) αγία ράβδος, βλ. λ. ράβδος·
- κάθομαι άγια ή κάθομαι καλά κι άγια, συμπεριφέρομαι σωστά, φρόνιμα, με σύνεση, καθώς πρέπει: «δεν έχω παράπονο απ’ το γιο σου, γιατί, όσο έλειπες, κάθισε καλά κι άγια». (Λαϊκό τραγούδι: αλλού έκανες τα κόλπα σου εδώ θα κάτσεις άγια, γιατί άλλα μάτια έχει ο λαγός κι άλλα η κουκουβάγια)·
- καλά κι άγια, έκφραση με την οποία επικροτούμε αυτά που είπε ή έκανε κάποιος: «καλά κι άγια του τα ’πες του παλιοαλήτη! || καλά κι άγια αυτά που έκανες μέχρι τώρα και σου εύχομαι να συνεχίσεις με τον ίδιο τρόπο»·
- καλός κι άγιος, είναι καλός και ευσεβής: «καλός κι άγιος αυτός ο άνθρωπος, δε λέω, αλλά με το σταυρό στο χέρι δεν πρόκοψε κανένας στη ζωή του»·
- καλός κι άγιος… (ακολουθεί κύριο όνομα), αλλά…, έκφραση με την οποία θέλουμε να μετριάσουμε την κακή κριτική μας για το άτομο στο οποίο αναφερόμαστε: «καλός κι άγιος ο Τάκης, αλλά πολύ πίνει, ρε παιδάκι μου!»·
- κάνω τον άγιο, βλ. φρ. κάνω τον άγιο Ονούφριο·
- κάνω τον άγιο Ονούφριο, α. προσποιούμαι, υποκρίνομαι τον καλό, τον τίμιο: «κάθε φορά που θέλει να τον βοηθήσουμε, μας κάνει τον άγιο Ονούφριο». β. προσποιούμαι τον ανήξερο, τον αθώο: «κάθε φορά που γίνεται θέμα για τον καβγά, κάνω τον άγιο Ονούφριο, γιατί είχα πάρει κι εγώ μέρος σ’ αυτόν»·
- κατά τον άγιο και το κερί του, λέγεται στην περίπτωση εκείνη που κάποια ενέργεια εξυπηρετεί ή ταιριάζει σε κάποια περίσταση: «τον διευθυντή της τράπεζας που κάθε τόσο μ’ εξυπηρετεί με διάφορα δάνεια, θα του κάνω ένα πολύ ακριβό δώρο, γιατί κατά τον άγιο και το κερί του».. Συνών. κατά το πάπλωμα και το ξάπλωμα / κατά τον καιρό και το χορό·   
- … κι άγιος ο Θεός, βλ. λ. Θεός·
- κι ο άγιος θέλει φοβέρα, βλ. λ. φοβέρα·
- κολάζει κι άγιο, (για γυναίκες) είναι προκλητικά ντυμένη ή πολύ όμορφη και προκλητική: «κάθε φορά που βλέπω αυτή τη γυναίκα, κάνω ένα σωρό πονηρές σκέψεις, γιατί, όπως βλέπεις, κολάζει κι άγιο». Συνών. κολάζει και παπά·
- μα τον άγιο! όρκος για να γίνουμε πιστευτοί για αυτά που λέμε σε κάποιον: «μα τον άγιο, σου λέω, τα πράγματα έγιναν έτσι ακριβώς, όπως στα λέω!». (Λαϊκό τραγούδι: κάτω στον Πειραιά στο μουράγιο, είπα να σκοτωθώ, μα τον άγιο). Για έναν που ζει σε πόλη, όταν κάνει αυτόν τον όρκο, υποσυνείδητα τις πιο πολλές φορές αναφέρεται στον πολιούχο άγιο της πόλης στην οποία κατοικεί. Έτσι, στα Επτάνησα, η αναφορά γίνεται στον άγιο Διονύσιο και στον άγιο Σπυρίδωνα, στη Θεσσαλονίκη η αναφορά γίνεται στον άγιο Δημήτριο, στην Πάτρα στον άγιο Ανδρέα και σε άλλες πόλεις σε άλλους. Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το σου λέω·
- μα τον άγιο Κωνσταντίνο! α. όρκος για να γίνουμε πιστευτοί για αυτά που λέμε σε κάποιον: «μα τον άγιο Κωνσταντίνο, δε σου λέω ψέματα!». (Τραγούδι: κι εκεί στου μακελειού την άψη δαγκώνω τα σκοινιά τα λύνω και μα τον άγιο Κωνσταντίνο όλους τους ρίχνω μες στη χάψη δεμένους με τα χέρια πίσω). β. είναι και φορές που ακούγεται χάριν ομοιοκαταληξίας: «είναι αλήθεια πως πήγε ο τάδε στο Λονδίνο; -Μα τον άγιο Κωνσταντίνο! || δε στο δίνω, δε στο δίνω, μα τον άγιο Κωνσταντίνο!». γ. ιδίως σε χρήση από τα παιδιά στο παιχνίδι του κρυφτού, που, όταν το παιδί που τα φυλούσε τελείωνε την προσυμφωνημένη αρίθμηση κατέληγε με τη στερεότυπη φρ. φτου και βγαίνω κι όποιον βλέπω τονε φτύνω, μα τον άγιο Κωνσταντίνο·
- μην τάξεις σ’ άγιο κερί και σε παιδί κουλούρι, βλ. λ. κερί·
- μην του φύγει το άγιο μύρο, βλ. λ. μύρο·
- μιλώ τίμια κι άγια, μιλώ ακριβοδίκαια, εκφέρω τη γνώμη μου χωρίς φόβο και χωρίς πάθος, τα λέω ντόμπρα και σταράτα: «σε θέματα δικαιοσύνης δεν παίρνω το μέρος κανενός και μιλώ τίμια κι άγια»·
- ο άγιος (άι) Βασίλης, χαρακτηρισμός ατόμου που πηγαίνει κάπου φορτωμένος με δώρα: «παιδιά, τρέξ’ τε, ήρθε ο παππούς, ήρθε ο άγιος Βασίλης!»·
- ο χωριάτης άγιος κι αν γενεί, σκατένια έχει τη χάρη, βλ. λ. χωριάτης·
- ούτε του αγίου Βασιλείου δεν ήταν έτσι, έκφραση απόλυτης ικανοποίησης για την καθαριότητα και την τάξη που επικρατεί σε έναν κλειστό ιδίως χώρο: «μόλις έμαθε πως θα ’ρθουν οι φίλοι του να τον επισκεφθούν, έφτιαξε το δωμάτιό του, που ούτε του αγίου Βασιλείου δεν ήταν έτσι». Από το ότι στη γιορτή του αγίου Βασιλείου, που συμπίπτει με την πρώτη μέρα του χρόνου, συνήθως όλα τα σπίτια λάμπουν από πάστρα·
- περπατώ καλά κι άγια ή περπατώ τίμια κι άγια, ζω, συμπεριφέρομαι με τιμιότητα και δικαιοσύνη, συμπεριφέρομαι όπως πρέπει, όπως αρμόζει σε άγιο άνθρωπο: «δεν έχω να φοβηθώ κανέναν στη ζωή μου, γιατί πάντα περπατώ τίμια κι άγια || απ’ τη μέρα που βγήκε απ’ τη φυλακή, περπατάει τίμια κι άγια»·            
- σ’ άγιο, μικρό και τρελό μην τάξεις, τρεις περιπτώσεις που πρέπει κανείς να το σκέφτεται καλά πριν υποσχεθεί, πριν τάξει κάτι, γιατί θα πρέπει οπωσδήποτε να πραγματοποιήσει την υπόσχεσή του, το τάξιμό του·
- σαν τον άγιο (άι) Βασίλη, λέγεται για κάποιον που πηγαίνει κάπου φορτωμένος με δώρα: «κάθε φορά που έρχεται ο παππούς στο σπίτι, τα εγγόνια του κάνουν τρελές χαρές, γιατί είναι φορτωμένος σαν τον άι Βασίλη»·
- τα Άγια Πάθη, βλ. λ. πάθος·
- τα άγια των αγίων, ο πιο ιερός χώρος του χριστιανικού ναού, όπου η είσοδος επιτρέπεται μόνο στους ιερείς·
- της αγίας καθίστρας, βλ. λ. καθίστρας·
- το άγιο μύρο, βλ. λ. μύρο·
- το άγιο φως, βλ. λ. φως·
- τον άγιο που σε βοηθά, μην τονε προσκυνάς, αυτόν που ούτως ή άλλως σε βοηθά δε χρειάζεται να τον καλοπιάνεις: «κοίταξε να βρεις τρόπο να πλησιάσεις το διευθυντή κι άσε τον υποδιευθυντή που είναι φίλος σου, γιατί τον άγιο που σε βοηθά, μην τονε προσκυνάς»·
- τον έκανα άγιο, τον ικέτευσα, τον θερμοπαρακάλεσα: «τον έκανα άγιο ν’ αποσύρει τη μήνυση, ώσπου στο τέλος ενέδωσε || τον έκανα άγιο να με βοηθήσει, αλλά αυτός τίποτα»·
- του αγίου άναβε κερί και του διαβόλου δέκα, βλ. λ. διάβολος·
- του αγίου Μάμα, βλ. φρ. του αγίου Πούτσου ανήμερα·
- του αγίου Ποτέ, βλ. φρ. του αγίου Πούτσου ανήμερα·
- του αγίου Πούτσου, βλ. φρ. του αγίου Πούτσου ανήμερα·
- του αγίου Πούτσου ανήμερα, λέγεται ειρωνικά για οφειλή που ποτέ δε θα επιστραφεί ή για υπόσχεση που ποτέ δε θα πραγματοποιηθεί ή γενικά ειρωνικά ως απάντηση σε κάποιον που μας ρωτάει πότε θα πραγματοποιηθεί κάποια παράκληση ή απαίτησή του: «αφού δάνεισες λεφτά σ’ αυτόν τον μπαταξή, θα τα πάρεις πίσω του αγίου Πούτσου ανήμερα || αν σου υποσχέθηκε πως θα σε πάρει στη δουλειά του, να είσαι σίγουρος πως θα σε πάρει του αγίου Πούτσου ανήμερα || πότε θα μου επιστρέψεις τα λεφτά που σου δάνεισα; -Του αγίου Πούτσου ανήμερα». Συνών. στις τριάντα δύο του μηνός / τη μέρα που δεν έχει αύριο / το μήνα που δεν έχει Σάββατο / του χρόνου που δεν έχει Σάββατο·
- του χωριού ο άγιος δόξα δεν έχει, λέγεται στην περίπτωση που υποτιμάμε τα ντόπια προϊόντα τα οποία μπορούμε να τα έχουμε σε πρώτη ζήτηση και προτιμάμε προϊόντα τα οποία περιμένουμε να έρθουν από ξένη περιοχή, από ξένο κράτος, μόνο και μόνο για να αποχτήσουμε προϊόντα ξενόφερτα: «είναι κι αυτός της νοοτροπίας πως ό,τι είναι ξένο είναι καλό και δεν εμπιστεύεται τα ελληνικά προϊόντα. -Του χωριού ο άγιος δόξα δεν έχει»· βλ. και φρ. ουδείς προφήτης στον τόπο του, λ. προφήτης· 
- τρεις κι (η) άγια Τριάδα, (για προσπάθειες) έκφραση με την οποία κάποιος, που απέτυχε στις δυο προηγούμενες προσπάθειές του να φέρει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, ζητάει να επιχειρήσει να επαναλάβει την προσπάθειά του για τρίτη και τελευταία φορά, γιατί έχει την πεποίθηση πως τώρα θα πετύχει, μια και προϋπάρχει η πείρα από τις δυο προηγούμενες φορές· βλ. και φρ. τρίτη και φαρμακερή, λ. τρίτος·
- των αγίων τα καλά, α. αφθονία υλικών αγαθών: «κάθε φορά που πληρώνεται, κουβαλάει στο σπίτι του των αγίων τα καλά». β. απευθύνεται σε κάποιον και ως ευχή: «ο Θεός να σου δίνει των αγίων τα καλά!»·
- φέρομαι καλά κι άγια ή φέρομαι τίμια κι άγια, βλ. φρ. περπατώ καλά κι άγια·
- φτωχός άγιος δοξολογία δεν έχει, βλ. λ. φτωχός.

παπάς, ο, ουσ. [<μσν. παππᾶς <αρχ. πάππας], ο παπάς, ο ιερωμένος. 1. (στη γλώσσα του χαρτοπαιγνίου) φιγούρα της τράπουλας, ο ρήγας: «είχε στα χέρια του έναν παπά, μια ντάμα και δυο εφτάρια». 2. (στη γλώσσα των ναρκωτικών) το κορυφαίο τμήμα του αργιλέ, όπου καίγεται το τουμπεκί: «ο παπάς έχει σχήμα μικρής κούπας καμωμένης από πηλό». 3. (στη γλώσσα των ναρκωτικών) βλ. λ. φούντα. 4. (στη γλώσσα της αργκό) είδος λωποδυτικού παιχνιδιού, που παίζεται με τρία φύλλα της τράπουλας, από τα οποία το ένα είναι παπάς, και οι παίχτες καλούνται να μαντέψουν ποιο από τα τρία φύλλα είναι ο παπάς, αφού πρώτα, αυτός που διευθύνει το παιχνίδι, τα μπερδέψει ταχυδακτυλουργικά λέγοντας ταυτόχρονα εδώ ο παπάς, εκεί ο παπάς, πού είν’ ο παπάς; ή εδώ παπάς, εκεί παπάς, πού είν’ ο παπάς; Από ευφυής ή καλαμπουρτζήδες ακούστηκε και το εδώ ο παπάς, εκεί ο παπάς, πού μετέβη ο ιερεύς; (Λαϊκό τραγούδι: πήγες και τα ’μπλεξες με τους ατσίδες και σου τα φάγανε οι παπατζήδες, εδώ ο παπάς, εκεί ο παπάς, πού είν’ ο παπάς, πού είν’ ο παπάς // να σπουδάσεις στο παζάρι την κουβέρτα και το ζάρι, και να μάθεις στο λιμάνι τον παπά, στο μάνι-μάνι). 5. το πάνω μέρος του καρμπυρατέρ. Υποκορ. παπαδάκι, το (βλ. λ.). (Ακολουθούν 51 φρ.)·
- άλλος αγαπάει τον παπά κι άλλος την παπαδιά, δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι τις ίδιες προτιμήσεις, τα ίδια γούστα: «δεν μπορεί όλοι ν’ αρέσουν τα ίδια πράγματα, γιατί άλλος αγαπάει τον παπά κι άλλος την παπαδιά»·
- αλλού ο παπάς κι αλλού τα ράσα του, α. υπάρχει πλήρης αταξία, πλήρης ακαταστασία: «όπως είχε κάνει το δωμάτιο, ήταν αλλού ο παπάς κι αλλού τα ράσα του». β. λέγεται και για άτομο που αποπροσανατολίζεται εντελώς ή στην περίπτωση που πέφτει και κυλιέται μέσα στο δρόμο: «όπως έτρεχε να προλάβει το λεωφορείο, πήρε τέτοια βούτα, τι να σου πω, αλλού ο παπάς κι αλλού τα ράσα του». γ. επίσης λέγεται και για άτομο που περπατάει φορτωμένο με διάφορα πράγματα και πέφτει μέσα στο δρόμο σκορπώντας τα πάντα γύρω του: «ήταν φορτωμένος, δεν είδε τη λακκούβα μπροστά του κι όπως έπεσε ο ταλαίπωρος, αλλού ο παπάς κι αλλού τα ράσα του». δ. (στη γλώσσα των ναρκωτικών) λέγεται για άτομο που βρίσκεται κάτω από την επήρεια ναρκωτικού και δεν έχει επαφή με το περιβάλλον του: «την είχε ακούσει τόσο καλά, που ήταν αλλού ο παπάς κι αλλού τα ράσα του»·
- αν δε σε θέλουν στο χωριό, μη ζητάς το σπίτι του παπά, βλ. λ. χωριό·
- αν είσαι και παπάς, με την αράδα σου θα πας ή αν είσαι και παπάς, με την αράδα σου να πας, ο καθένας πρέπει να πηγαίνει με τη σειρά του, χωρίς να κάνει χρήση του αξιώματός του ή κάποιας ιδιότητάς του, για να υποσκελίσει άλλους, που περιμένουν με τάξη σε μια σειρά για τον ίδιο σκοπό. Από το ότι σε παλιότερες εποχές, ιδίως στην επαρχία, ο παπάς, όπως και ο δάσκαλος και ο χωροφύλακας του χωριού, είχαν πάντοτε το προβάδισμα για λόγους ευγένειας, σεβασμού ή καλοπιάσματος·
- αν ήταν η δουλειά καλή, θα δουλεύαν κι οι παπάδες, βλ. λ. δουλειά·
- αν κόψει ο παπάς τα γένια του (ενν. τότε θα κόψει και αυτός κάτι, που του έχει γίνει έξη), βλ. συνηθέστ. αν κόψει η πουτάνα το γαμήσι, λ. πουτάνα·
- αυτό είν’ άλλου (αλλουνού) παπά βαγγέλιο, αποτελεί ξεχωριστή υπόθεση, διαφορετική περίπτωση: «μην μπερδεύεις τα πράγματα, γιατί, αυτό που μου λες, είν’ άλλου παπά βαγγέλιο». Συνών. αυτό είν’ άλλη ιστορία / αυτό είν’ άλλη παράγραφος / αυτό είν’ άλλο καπέλο / αυτό είν’ άλλο κεφάλαιο / αυτό είν’ άλλο πράγμα·
- γάμο χωρίς παπά, χέσ’ τονε, βλ. λ. γάμος·
- γκαστρώνει παπά ή γκαστρώνει και παπά, βλ. συνηθέστ. γκαστρώνει γάιδαρο, λ. γάιδαρος·
- δεν πα(ς) να σε διαβάσει κανένας (κάνας) παπάς! α. προτροπή σε κάποιον που είναι άτυχος, να πάει να τον εξορκίσει ο παπάς, μήπως και αλλάξει η τύχη του: «τόσο άτυχο άνθρωπο πρώτη φορά έχω δει στη ζωή μου, δεν πα(ς) να σε διαβάσει κανένας παπάς, ρε παιδάκι μου!». β. λέγεται και με ειρωνική διάθεση σε άτομο που μας ζητάει παράλογα πράγματα: «δεν πα(ς) να σε διαβάσει κανένας παπάς, που θα σου δώσω τριάντα χιλιάδες ευρώ χωρίς απόδειξη!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το λέω ’γω·
- εδώ παπάς, εκεί παπάς, α. είναι τόσο πονηρός, που δεν μπορεί κανένας να τον στριμώξει για τις παρανομίες ή τις παρατυπίες του: «όσο για τον τάδε, αυτός, παιδάκι μου, εδώ παπάς εκεί παπάς, δεν πιάνεται με τίποτα!». Από το ότι, αυτός που διευθύνει το παιχνίδι του παπά, μπερδεύει με τόση ταχυδακτυλουργική τέχνη τα τρία φύλλα, που σχεδόν πάντα ξεγελάει τον παίχτη που καλείται να μαντέψει ποιο από τα τρία φύλλα είναι ο παπάς. β. δεν μπορεί να εντοπιστεί από κανέναν, γιατί είναι αεικίνητος: «απ’ τη μέρα που έμαθε πως τον καταζητεί η αστυνομία, εδώ παπάς εκεί παπάς, άντε να τον βρουν!». Από το ότι στο παιχνίδι του παπά σπάνια ο παίχτης μπορεί να μαντέψει ποιο από τα τρία φύλλα είναι ο παπάς·
- είδα κι είδα, αλλά γύφτο παπά δεν είδα, βλ. λ. γύφτος·
- εκείνον που βλέπει ο παπάς, εκείνον θυμιατίζει, βοηθάμε και ενισχύουμε περισσότερο εκείνους που είναι κοντά μας: «το μεγάλο του το γιο τον βλέπει στη χάση και στη φέξη, ενώ για το μικρό που είναι κοντά του κάνει τα πάντα, γιατί εκείνον που βλέπει ο παπάς, εκείνον θυμιατίζει»·
- ζουρλός παπάς σε βάφτισε, βλ.συνηθέστ. τρελός παπάς σε βάφτισε·
- ζουρλός παπάς σε βάφτισε; βλ.συνηθέστ. τρελός παπάς σε βάφτισε(;)·
- ή παπάς παπάς ή ζευγάς ζευγάς, δεν μπορεί κανείς να ασχολείται ταυτόχρονα με δυο διαφορετικά πράγματα, δεν μπορεί κανείς να επιδιώκει ταυτόχρονα δυο διαφορετικά πράγματα και να πετύχει: «δεν μπορείς, ρε παιδάκι μου, ν’ ασχολείσαι ταυτόχρονα με τη ζαχαροπλαστική και με τη γεωργία και να ’χεις την απαίτηση να σου πάνε και τα δυο καλά, γιατί ή παπάς παπάς ή ζευγάς ζευγάς». Λέγεται πως η πατρότητα αυτής της φρ. ανήκει στον Θ. Κολοκοτρώνη. Όταν όμως διάφοροι πολιτικοί συνέστησαν κατά καιρούς (2003-2004) με αυτή τη φρ. στον αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο να ασχολείται μόνο με τα της εκκλησίας και της θρησκείας και να μην επεμβαίνει στην πολιτική, αυτός απάντησε σε κάποιο από τα κηρύγματά του: και παπάς και ζευγάς·   
- ήρθε στο κουταλάκι του παπά, βλ. λ. κουταλάκι·
- ήρθε στο κουτάλι του παπά, βλ. λ. κουτάλι·
- κάνει παπάδες, είναι πάρα πολύ ικανός, ιδίως σε μια τεχνική ή καλλιτεχνική εργασία, κατορθώνει τα ακατόρθωτα: «αν θέλεις τ’ αυτοκίνητό σου να γίνει σαν καινούριο, πήγαινέ το στον τάδε μηχανικό, που κάνει παπάδες || αυτός ο ζωγράφος κάνει παπάδες»·
- κατεβάζει παπάδες, βλ. συνηθέστ. ρίχνει παπάδες·
- κολάζει και παπά, (για γυναίκες) είναι πολύ όμορφη, πολύ αισθησιακή και προκλητικά ντυμένη: «είναι τόσο ωραία γυναίκα, που κολάζει και παπά || έτσι όπως ντύνεται, κολάζει και παπά». Συνών. κολάζει κι άγιο·
- μας παίζει τον παπά ή μου παίζει τον παπά, με κοροϊδεύει, προσπαθεί, επιδιώκει να με εξαπατήσει: «δε θα τον αφήσω να μας παίζει άλλο τον παπά, γιατί και η υπομονή έχει τα όριά της». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. Αναφορά στο ομώνυμο λωποδυτικό παιχνίδι· βλ. και φρ. παίζω τον παπά·
- με παπά κοιμήθηκες; λέγεται ειρωνικά σε πολύ τυχερό άτομο, που κερδίζει συνέχεια, ιδίως σε χαρτοπαίγνιο, ή σε άτομο που ξεπέρασε ανώδυνα σοβαρότατο κίνδυνο: «πάλι σου ’τυχαν δυο μπαλαντέρ, με παπά κοιμήθηκες, μωρ’ αδερφάκι μου; || με παπά κοιμήθηκες και δεν έπαθες τίποτα μετά από τέτοια τράκα;»·
- μέχρι αύριο θα βγάλουμε παπά, λέγεται στην περίπτωση που είμαστε αποφασισμένοι να ενεργήσουμε, να αποφασίσουμε για κάτι σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα: «μην αγωνιάτε ποιον θα εκλέξουμε γενικό γραμματέα του συμβουλίου, γιατί μέχρι αύριο θα βγάλουμε παπά». Ίσως η φρ. αυτή να έχει σχέση με την εκλογή του νέου πάπα, όπου πολλές φορές απαιτούνται πολυήμερες διαβουλεύσεις και μαγειρέματα·
- μην το πεις ούτε στον παπά ή μην το πεις ούτε στου παπά ή μην το πεις ούτε του παπά, α. λέγεται σε άτομο που γλίτωσε ανέλπιστα από μεγάλο κακό ή από πολύ δύσκολη περίπτωση με ελάχιστες απώλειες: «ο άλλος κάτι παρόμοιο με το δικό σου έπαθε και καταστράφηκε, κι εσύ, που τη γλίτωσες με μερικά έξοδα παραπάνω, μην το πεις ούτε στον παπά». β. λέγεται για κάτι που πρέπει να κρατηθεί πάση θυσία μυστικό: «θα σου εμπιστευτώ κάτι, αλλά μην το πεις ούτε του παπά». Από το ότι, όταν εξομολογούμαστε στον παπά, τα λέμε όλα. (Λαϊκό τραγούδι: θα χτίσω μια φωλιά και τα λοιπά αλλά δεν το λέμε ούτε του παπά)·
- μου φάνηκε ο παπάς βόιδι, ζαλίστηκα πάρα πολύ, ιδίως ύστερα από δυνατό  χτύπημα που δέχτηκα στο κεφάλι: «μου ’ρθε μια πέτρα στο κεφάλι και μου φάνηκε ο παπάς βόιδι»·
- να σου πει ο παπάς στ’ αφτί κι ο διάκος στο κεφάλι, α. (κατάρα) να πεθάνεις. β. πολλές φορές, λέγεται ειρωνικά σε άτομο που με τη φρ. να σου πω, επιμένει φορτικά να μας πει κάτι·
- να σου πει ο παπάς στ’ αφτί κι ο διάκος στο ριζάφτι, βλ. συνηθέστ. να σου πει ο παπάς στ’ αφτί κι ο διάκος στο κεφάλι·
- ο παπάς απ’ την πόλη, η παπαδιά μολογάει, λέγεται στην περίπτωση που άλλος είναι ο γνώστης μιας υπόθεσης και άλλος επιδιώκει να αναφέρεται σε αυτή, αν και δεν τη γνωρίζει καθόλου: «να πεις του τάδε να μην ξαναμιλήσει για την υπόθεση, γιατί στο εξής θα αναφέρομαι μόνο εγώ, που ήμουν παρών, ενώ αυτός δεν ήταν. Να μην το κάνουμε τώρα, ο παπάς απ’ την πόλη, η παπαδιά μολογάει»·
- ο παπάς κοιτάει τη δικιά του παπαδιά, ο καθένας ενδιαφέρεται για τα προσωπικά του πράγματα, για τις προσωπικές του υποθέσεις: «πρώτα θα τακτοποιήσω τις δικές μου εκκρεμότητες κι έπειτα θα ενδιαφερθώ για τους άλλους, γιατί, βλέπεις, ο παπάς κοιτάει τη δικιά του παπαδιά»·
- ο παπάς ο παχύς, έφαγε παχιά φακή. Γιατί παπά παχύ, έφαγες παχιά φακή; παιχνίδι γλωσσοδέτη·
- ο παπάς πρώτα τα γένια του ευλογάει, ο καθένας αρχίζει τις ενέργειές του έχοντας ως γνώμονα το προσωπικό του συμφέρον: «μόλις έγινε διευθυντής στην τράπεζα, έβαλε αμέσως και το γιο του μέσα. -Ο παπάς πρώτα τα γένια του ευλογάει». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το εμ. Συνών. ο ράφτης όταν κόβει τσόχα, τη δική του βγάζει πρώτα·
- ο παπάς της ενορίας! ειρωνική απάντηση σε συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο όταν χτυπάμε την πόρτα του σπιτιού του και ρωτάει πριν ακόμη ανοίξει την πόρτα ποιος είναι; Λέγεται με την έννοια ποιος ήθελες να είναι; ή ποιος περίμενες να είναι; Συνών. ο γαλατάς! / ο γείτονας! / οΛέλος ο γιατρός! / ο Μιμίκος ο γιατρός(!)·    
- ο χαϊδεμένος παπάς και στην εκκλησιά κλάνει, το χαϊδεμένο άτομο συμπεριφέρεται σε όλες τις στιγμές κακομαθημένα, ανάγωγα: «φέρ’ σου λίγο σκληρά στο γιο σου και μην απορείς για τον κακό του χαρακτήρα, γιατί ο χαϊδεμένος παπάς και στην εκκλησιά κλάνει»·
- όνι όνι παπαρόνι κι ο παπάς με το πιρόνι, υποτιθέμενη ευχή που έδινε το παιδί που εκτελούσε χρέη παπά στο παιδικό ζευγάρι που υποτίθεται πως πάντρευε· 
- ούτε στον παπά να μην το πεις ή ούτε στου παπά να μην το πεις ή ούτε του παπά να μην το πεις, βλ. φρ. μην το πεις ούτε στον παπά·
- παίζω τον παπά, κοροϊδεύω, εξαπατώ κάποιον: «πάψε να παίζεις τον παπά μαζί μου, γιατί εξαντλήθηκε η υπομονή μου και θα ’χουμε κακά ξεμπερδέματα». Αναφορά στο ομώνυμο λωποδυτικό παιχνίδι. (Λαϊκό τραγούδι: στα μονοπάτια της ζωής μας κι οι δυο τους παίζουν τον παπά· στην ευτυχία μας αγκαλιάζουν, στη δυστυχία φαρμάκι στάζουν)· βλ. και φρ. μας παίζει τον παπά·
- παπά ζουρλό σαν ήβραμε, όλη μέρα ψέλναμε, όταν τύχει σε κάποιους ανόητος αρχηγός, ανόητος προϊστάμενος συμπεριφέρονται και αυτοί ανόητα: «απ’ τη μέρα που ανέλαβε την επιχείρηση ο γιος του που δεν του κόφτει, οι εργάτες κάνουν του κεφαλιού τους και το εργοστάσιο πάει κατά διαβόλου, γιατί παπά ζουρλό σαν ήβραμε, όλη μέρα ψέλναμε»·  
- παπά παιδί, διαβόλου εγγόνι, λέγεται για τα παπαδοπαίδια που, λόγω της καταπίεσης που υφίστανται στον οικογενειακό τους κύκλο, με την πρώτη ευκαιρία γίνονται δύστροπα και ατίθασα·
- παπάς, γιατρός και χωροφύλακας καλύτερα να μην μπαίνουνε στο σπίτι, βλ. λ. σπίτι·
- πάρ’ τον παπά, έκφραση που συνοδεύεται από ελαφρό χτύπημα στο χέρι, στην πλάτη ή στον ώμο του διπλανού μας, όταν βλέπουμε στο δρόμο κάποιον παπά. Η έκφραση και η χειρονομία δεν έχει να κάνει με τον ίδιο τον παπά αλλά με το μαύρο ράσο του, γιατί οι προληπτικοί πιστεύουν πως το μαύρο χρώμα (που είναι, εξάλλου, και χρώμα πένθους) είναι κακός οιωνός, θεωρείται σημάδι κακοτυχίας και γρουσουζιάς, κι έτσι με την έκφραση και τη χειρονομία μεταφέρουμε το κακό στο διπλανό μας· βλ. και φρ. μαύρη γάτα, λ. γάτα·
- ποιον να ρωτήσω, τον παπά της ενορίας; έκφραση αγανάκτησης ή δυσαρέσκειας σε κάποιο άτομο που το ρωτάμε να μας πληροφορήσει για τα όσα κακά διαδραματίστηκαν μέσα σε ένα χώρο κατά την απουσία μας, επειδή γνωρίζουμε πως είναι γνώστης της κατάστασης και μας απαντάει με το γιατί ρωτάς εμένα·
- ρίχνει παπάδες, α. βρέχει ραγδαία: «τώρα δεν μπορείς να φύγεις, γιατί έξω ρίχνει παπάδες». β. χιονίζει με μεγάλες νιφάδες: «έτσι όπως ρίχνει παπάδες, μέσα σε λίγη ώρα θα το στρώσει»·
- στείλε παπά μου την ευχή σου γίνεται; λέγεται για κάποιον που περιμένει κάποιο όφελος χωρίς να θέλει να καταβάλει καμιά προσπάθεια: «αν δεν ιδρώσει ο κώλος σου, αγόρι μου, δεν έχει προκοπή, γιατί στείλε παπά μου την ευχή σου γίνεται;». Συνήθως η φρ. κλείνει από τον ομιλητή με το δε γίνεται·
- τα ράσα δεν κάνουν τον παπά ή το ράσο δεν κάνει τον παπά, βλ. λ. ράσο·
- την πήρε με παπά και με κουμπάρο, την παντρεύτηκε όπως ορίζει η χριστιανική θρησκεία, με πλήρη νομιμότητα: «είχε πέντε χρόνια δεσμό μαζί της, ώσπου στο τέλος την πήρε με παπά και με κουμπάρο». (Τραγούδι: Αντζουλίνα σ’ αγαπώ, Αντζουλίνα σε ποθώ, Αντζουλίνα θα σε πάρω με παπά και με κουμπάρο). Συνών. την πήρε δόξη και τιμή / την πήρε με δόξα και τιμή / την πήρε με στεφάνι·
- το πολύ το Κύριε ελέησον το βαριέται κι ο παπάς, δηλώνει επίμονη και ενοχλητική επανάληψη των ίδιων λόγων, συμβουλών ή πράξεων: «από δω και στο εξής δε θα σου ξαναπώ δεύτερη κουβέντα, αν σε πιάσω να κάνεις κοπάνα, και θα σε απολύσω αμέσως, γιατί το πολύ το Κύριε ελέησον το βαριέται κι ο παπάς». Από την εικόνα του παπά που, κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της Λειτουργίας, επαναλαμβάνει άπειρες φορές τη φρ. Κύριε ελέησον, ώσπου στο τέλος την προφέρει μασημένη·
- το χωριό κάνει παπά, βλ. λ. χωριό·
- τρελός παπάς σε βάφτισε, είσαι γελασμένος, αν νομίζεις ότι πιστεύω πως τα πράγματα είναι ή έγιναν έτσι όπως μου τα λες, ή είσαι γελασμένος, αν νομίζεις ότι τα πράγματα θα γίνουν έτσι όπως τα θέλεις ή όπως σε συμφέρουν, ή είσαι γελασμένος, αν πιστεύεις πως θα ενεργήσω με τον τρόπο που θέλεις ή που σε συμφέρει: «τρελός παπάς σε βάφτισε, αν νομίζεις πως θα μαλώσω με τον φίλο μου για μια παλιογυναίκα! || τρελός παπάς σε βάφτισε, που θα σου δώσω τόσα λεφτά χωρίς καμιά υποθήκη!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το μου φαίνεται·
- τρελός παπάς σε βάφτισε; α. είσαι ανισόρροπος; είσαι τρελός(;): «κάτσε καλά, ρε παιδάκι μου, τρελός παπάς σε βάφτισε και κάνεις αυτά τα καμώματα;». β. λέγεται για άτομο που είναι ριψοκίνδυνο: «τρελός παπάς σε βάφτισε, που θέλεις ν’ ανεβείς μέχρι κει πάνω, χωρίς να ’σαι δεμένος με κάποιο σκοινί;». γ. λέγεται επίσης και για άτομο που έχει παράλογες απαιτήσεις: «τρελός παπάς σε βάφτισε, που θέλεις να σου δανείσω για ένα μήνα τ’ αυτοκίνητό μου;»·
- τώρα που βρήκαμε παπά, να θάψουμε πέντ’ έξι, λέγεται στην περίπτωση που εκμεταλλευόμαστε στο έπακρο μια δυνατότητα που μας προκύπτει ξαφνικά: «μόλις έμαθαν πως στην παρέα υπάρχει δικηγόρος τον ρωτούσαν όλοι ασταμάτητα για διάφορες υποθέσεις. -Τώρα που βρήκαμε παπά να θάψουμε πέντ’ έξι, παρατήρησε ο τάδε κι έβαλαν όλοι τα γέλια».