Σπανός

Συγγραφέας: Ανώνυμος

Ο Σπανός ή Ακολουθία του Σπανού είναι έργο με έντονα χλευαστικό και επικριτικό χαρακτήρα, που στόχο έχει κάποιον «σπανό», δηλαδή άτριχο άνθρωπο χωρίς γένια. Το ανώνυμο αυτό κείμενο του 14ου-15ου αιώνα παρωδεί, κυρίως, κάποια εκκλησιαστικά κείμενα και αποτελείται από διάφορα μέρη με λειτουργική μορφή· παράλληλα, σατιρίζει διάφορα ετερογενή κείμενα, προπαντός νομικού και μαγικού-ιατρικού περιεχομένου.

Hans Eideneier (επιμ.), Σπανός [Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, ΔΠ 55], Ερμής, Αθήνα 1990.

Σύνταξη ενότητας

Εισαγωγή

Κατεβάστε το κείμενο της εισαγωγής

Το κείμενο παραδίδεται ανώνυμα σε τρεις παραλλαγές: α) σε ένα βενετικό έντυπο που διασώζει το έργο ολόκληρο και, μολονότι δεν φέρει χρονολογία έκδοσης, σύμφωνα με διάφορες ενδείξεις, χρονολογείται στο 1553, β) σε δύο χειρόγραφα, το Vind. theol. gr. 244 και το Vat. gr. 1139, από τα οποία το πρώτο έχει ελλείψεις στα υμνογραφικά μέρη και το δεύτερο παραδίδει μόνο τα πεζά τμήματα. Ο τίτλος στους κώδικες παρουσιάζεται μακροσκελής: Ακολουθία του ανοσίου τραγογένη σπανού, του ουρίου και εξουρίου, ενώ στο έντυπο είναι συντομότατος: Σπανός. Οι σύγχρονες εκδόσεις ( κριτική και χρηστική ) του H. Eideneier βασίζονται στο βενετικό έντυπο του 1553. Σύμφωνα με τους μελετητές, το κείμενο πρέπει να γράφτηκε στα μέσα του 14ου ή στις αρχές του 15ου αιώνα και φαίνεται πως τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1542 ή 1543 στη Βενετία –έκδοση που λανθάνει– ενώ ακολούθησαν πολλές επανεκδόσεις (1562, 1579, 1627, 1643 κ.ά.) ώς το 1832, οι οποίες δείχνουν πως, σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για πολύ δημοφιλές ανάγνωσμα.

Η λέξη σπανός, η οποία δηλώνει τον άνθρωπο που δεν έχει καθόλου γένια, που είναι αγένειος ή που έχει πολύ αραιά γένια –ολιγογένειος–, στο κείμενο αποκτά μια ακόμα διάσταση και φτάνει στο σημείο να υποδηλώνει το κακό και πονηρό άτομο. Από τη μια μεριά, αντικείμενο διατυμπάνισης και διακωμώδησης είναι η εξωτερική εμφάνιση του σπανού και, από την άλλη, ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά του. Το ερώτημα που έχει τεθεί επανειλημμένως είναι αν η σάτιρα και η εξύβριση στο έργο απευθύνονται σε έναν συγκεκριμένο σπανό ή αναφέρονται γενικά σε όλους τους σπανούς. Έχουν υποστηριχθεί και οι δύο απόψεις, ωστόσο αυτή που επικράτησε και φαίνεται λογικότερη είναι ότι η αφορμή για όλο το έργο υπήρξε ένας συγκεκριμένος σπανός, αλλά το κείμενο κατέληξε να αποτελεί μια γενική γελοιοποίηση όλων. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος έχει προταθεί ως πρόσωπο εναντίον του οποίου στρέφεται η σάτιρα, επειδή στις βυζαντινές εικόνες απεικονίζεται με λίγα ή σχεδόν χωρίς γένια (Eideneier 1990, 15-19), αλλά η πρόταση αυτή δεν φαίνεται βάσιμη. Οι ενδείξεις στο κείμενο που υποδηλώνουν μια προσωπική εμπειρία με κάποιον συγκεκριμένο σπανό είναι οι εξής: Έφριξα καγώ, όταν ήλπιζα έχειν σε φίλον, όμως ελαθώθην ως άνθρωπος, πλην καλά επέγνων σου την διαγωγήν (στ. 970-971), Άθλιε σπανέ, δέξου δώρημα τον ύμνον τούτον, όνπερ εκοπίασα διά σε, όπως σε γινώσκουσιν άπαντες (στ. 1041-1042), Πεπυρωμένον το πρόσωπόν σου, και εγώ ηγάπησα αυτό (στ. 1061). Μια άλλη πρόταση (Καραναστάσης 2003, 75-96) ερμηνεύει το έργο ως είδος τελετουργικής σάτιρας που έχει σχέση με το κάψιμο του Ιούδα κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, γραμμένης μετά το 1492 κάπου στην Ανατολική Θράκη ύστερα από τον ερχομό των (Ι)σπανών Εβραίων στην οθωμανική αυτοκρατορία. Αν ευσταθεί αυτή η ερμηνεία, ο «σπανός» θα πρέπει να συνδεθεί με τη λέξη «Ισπανός», καθώς «Σπανός» και «Σπανία» –λέξεις που χρησιμοποιούνται συχνά μέχρι τον 16ο-17ο αιώνα– είναι λαϊκοί τύποι για τα «Ισπανός» και «Ισπανία». Επιπλέον, κάποιοι μελέτησαν το κείμενο ως έργο μαύρης μαγείας και σατανισμού· άλλοι το διάβασαν ως σάτιρα που στρέφεται εναντίον του καθολικού κλήρου, ενώ δεν λείπει και η πολιτικό-φιλοσοφική ερμηνεία.

Υποθέσεις για την ταυτότητα του συγγραφέα δεν είναι εύκολο να γίνουν, αλλά εικασίες για την ιδιότητά του, βασισμένες σε στοιχεία και ενδείξεις μέσα στο κείμενο, φαίνεται πως δικαιολογημένα απασχόλησαν τους μελετητές. Έτσι, η σύνθεση, η δομή και, πολύ περισσότερο, το περιεχόμενο δείχνουν πως ο συγγραφέας, εκτός από ιατροσόφια και εξορκισμούς, θα πρέπει να γνώριζε πολύ καλά και το εκκλησιαστικό τυπικό και αυτός ήταν ο λόγος που ώθησε ορισμένους να υποθέσουν ότι ο δημιουργός ήταν κληρικός. Αξίζει να σημειωθεί ότι το εκκλησιαστικό τυπικό λειτούργησε πρωτίστως ως μέσο και όχι ως σκοπός της διακωμώδησης, ωστόσο η παρωδία του τυπικού φαίνεται να βρίσκει τη δική της θέση και να ενισχύει τη σάτιρα εναντίον του σπανού/των σπανών. Εκείνο που φαίνεται βέβαιο είναι ότι το έργο απευθύνεται σε ένα μορφωμένο κοινό, κατά πάσα πιθανότητα κληρικών, που ήταν εξοικειωμένο με το εκκλησιαστικό τυπικό, καθώς μόνο ο καλός γνώστης των θρησκευτικών κειμένων θα ήταν σε θέση να κατανοήσει πλήρως και να απολαύσει τη σάτιρα που στόχο της έχει τον σπανό ή τους σπανούς και όχι το τυπικό αυτό καθαυτό. Με κάποια ασφάλεια θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι το έργο προοριζόταν να ψάλλεται, καθώς ένα παρόμοιο κείμενο, γραμμένο από τον Μιχαήλ Ψελλό εναντίον του μοναχού Ιακώβου, ψαλλόταν. Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς πως και ο Σπανός είχε τον ίδιο προορισμό, ίσως μέσα σε ένα μοναστηριακό περιβάλλον, όπου πιθανότατα θα είχε κυκλοφορήσει κρυφά. Αλλά, τόσο οι υποθέσεις για την ταυτότητα του συγγραφέα όσο και οι υποθέσεις για το είδος του αναγνωστικού κοινού/ακροατηρίου παραμένουν στη σφαίρα της εικασίας.

Το έργο παρουσιάζει μια αρκετά σύνθετη δομή και διαρθρώνεται σε διάφορα τμήματα τα οποία δεν είναι αμιγώς πεζά ή έμμετρα, ενώ ο ίδιος ο δημιουργός χαρακτηρίζει το κείμενό του είτε «Κανόνα» είτε «Ύμνο». Πρόκειται, επομένως, για μια ιδιαίτερη συγχώνευση έμμετρου και πεζού λόγου. Δεν είναι ξένη στη βυζαντινή παράδοση η δημιουργία κανόνων με μη θρησκευτικά θέματα και, για τον λόγο αυτό, δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι αν σε εκκλησιαστικό μέτρο γράφτηκαν μόνο ύμνοι με θρησκευτική θεματική. Το κείμενο φανερώνει, επίσης, κάποια συγγένεια με τα ηθικοδιδακτικά ποιήματα που έχουν τη μορφή ύμνου, λ.χ., εκείνα που έχει γράψει ο Καισάριος Δαπόντες (1714-1784) αιώνες αργότερα. Ως προς το θέμα της τολμηρής σάτιρας κατά του σπανού, το έργο δείχνει να εντάσσεται στην ίδια παράδοση που ανήκει όχι μόνο η σάτιρα του Ψελλού εναντίον του μοναχού Ιακώβου, αλλά και πολλά άλλα έργα.

Το κείμενο είναι αθυρόστομο, το λεξιλόγιο υβρεολογικό, βλάσφημο, και σχεδόν δεν υπάρχει σημείο του έργου από το οποίο να λείπουν αισχρολογίες. Η διακωμώδηση της εμφάνισης και ο εξευτελισμός της μοχθηρίας των πράξεων του σπανού φθάνουν μερικές φορές στην υπερβολή, εντείνοντας αφενός τη λοιδορία και αφετέρου τη γελοιοποίηση.

Το έργο διαρθρώνεται σε διάφορα μέρη και η δομή του θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής:

Α΄ Εσπερινός της Κυριακής (7-133):
α΄ Στιχηρά (7-50),
β΄ Αναγνώσματα (51-83),
γ΄ Απόστιχα, Απολυτίκιον.
Β΄ Όρθρος της Κυριακής (134-1200):
α΄ Προοίμιον (136-181),
β΄ Κανών (182-652),
Δομή, Εισαγωγή, Ωδή α΄, Ωδή β΄, Κάθισμα, Ωδή γ΄, Ωδή δ΄, Ωδή ε΄ Κοντάκιον, Οίκος (183-329).
Συναξάριον (330-539) – Εισαγωγή, Αρχή, Η γέννηση του γένους, Το γένος των σπανών, Το γένος του σπανού, Δοκιμασία, Ταξίδι, Εισάκωσις, Αλληλογραφία, Επιστροφή στο σπίτι, Η χτένα της γενειάδας και τα επακόλουθα, Τέλος.
Ωδή στ΄, Ωδή ζ΄, Μεγαλυνάρια, Ωδή η΄.
γ΄ Εξαποστειλάρια (653-664),
δ΄ Πολυέλαιος (665-703),
ε΄ Αίνοι (704-738),
στ΄ Έτερα Τροπάρια (739-757),
ζ΄ Επιτάφιος – Εισαγωγή, Στάσις α΄, Στάσις β΄, Στάσις γ΄ (758-1154),
η΄ Ευλογητάρια (1155-1185),
θ΄ Τον ήλιον κρύψαντα (1186-1200).
Γ΄ Λειτουργία (1202-1257).
Δ΄ «Της Τάβλας» ποίημα κυρού Μαγκλαβά του Μπορδηλέτου.
Ε΄ Δεύτερο πεζό μέρος:
α΄ Προικοδοσία (1272-1325),
β΄ Ενδιάμεσο κείμενο (1326-1337),
γ΄ Ιατροσόφιν, θεραπεία (1338-1403).
ΣΤ΄ Επίλογος (1404-1428).

Αποσπάσματα

Συναξάριον (330-539)

Το έργο αρχίζει με μια σύντομη εισαγωγή στο «Μνημολόγιο», όπου διευκρινίζεται ότι το "μνημόσυνο" λαμβάνει χώρα το μήνα Συκώβριο και δεν αφορά έναν συγκεκριμένο σπανό, αλλά όλους τους σπανούς γενικά. Ακολουθεί ο «Εσπερινός της Κυριακής», με τα τροπάρια να αποτελούν τον κορμό του εξευτελισμού. Ένας στίχος πριν από κάθε τροπάριο δηλώνει το θέμα του. Ο στίχος 10 προοικονομεί το περιεχόμενο του «Συναξαριού», που είναι το ταξίδι του σπανού στον θείο του για να του ζητήσει τρεις τρίχες για γένια. Η ειρωνεία και η σάτιρα στρέφονται αμείλικτα εναντίον αυτού του εκτρώματος. Η γελοιοποίηση μέσω της περιγραφής και οι κατηγορίες διαδέχονται η μία την άλλη.

Έπεται ο «Όρθρος της Κυριακής», ο οποίος καταλαμβάνει το μεγαλύτερο και το κυριότερο τμήμα του έργου με τον «Κανόνα» –που περιλαμβάνει, όπως συνήθως, οκτώ ωδές– να αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του. Οι «Ειρμοί» και τα «Τροπάρια» βασίζονται στον Κανόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου κατά τη 15η Αυγούστου.

Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι το «Συναξάριον» του σπανού, το οποίο αποτελεί και τον πυρήνα όλης της σύνθεσης. Η διάρθρωσή του ακολουθεί την παράδοση των Βίων Αγίων και αποτελείται από: α) εισαγωγή, β) κύριο μέρος, όπου παρουσιάζονται η καταγωγή, η γέννηση, η αγωγή και οι πράξεις και γ) επίλογος. Στην εισαγωγή γίνεται λόγος για τον ηθικοδιδακτικό χαρακτήρα του «Συναξαρίου»· στο κύριο μέρος αναφέρεται ως πρόγονος του σπανού μια γαϊδάρα και ότι η εκπαίδευσή του έγινε σε κάποιον δαίμονα. Οι ίδιοι οι σπανοί είχαν επιλέξει από κοινού βασιλιά που να τους κυβερνά με αντάλλαγμα, ως φόρο, γένια.

Βασική θέση στο «Συναξάρι» κατέχει η ιστορία με τον θείο του σπανού, ο οποίος αρχικά αρνήθηκε να δώσει γένια στον ανιψιό του ύστερα από την έκκλησή του, ωστόσο στη συνέχεια φαίνεται πως άλλαξε γνώμη και του δώρισε, έτσι ο σπανός επιστρέφει ευτυχισμένος στο σπίτι, όπου τον περιμένει χαρούμενη πια η γυναίκα του. Στο τέλος, αναφέρεται η ημερομηνία θανάτου του και ως κατακλείδα ο συγγραφέας συνέταξε μια προσευχή.

330	Τὸ συναξάριον τοῦ ἀνοσίου σπανοῦ. Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ὁ ἀνόσιος καὶ κάκιστος σπανὸς βρόχῳ καὶ ξίφει τελειοῦται καὶ ἐν μνημείῳ κατατίθεται. Στίχοι. Ὁ ἀνόσιος καὶ σπανὸς καὶ τριγένης,
335	Κληρονομήσει τὸ πῦρ τὸ τῆς γεέννης. Τὸν ἀνόσιον ἄνθρωπον γελάσωμεν οἱ πάντες, Ὡς κάκιστον θέαμα, παράξενον σημεῖον. Ἀνάθεμά τον δέκα καὶ εἰκάδι, τρικάδι ὁ σπανὸς ἀπετμήθη.
340	Σπανοῦ γέννησις, καὶ τίς ἂν γένοιτο πρῶτος πρὸς τὴν διήγη- σιν; Διήγησις δὲ μεγάλων ἔργων καὶ θαυμασίων κακῶν, καὶ πολὺν τὸν γέλωτα τοῖς ἀκροωμένοις ἐμποιεῖν δύναται, οὐ μό- νον ἀνθρώπων, ἀλλὰ καὶ ζώων ἀλόγων, καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν, καὶ πάντων τῶν κτηνῶν.
345	Γεννᾶται μὲν οὗτος, οὔτε ἐπὶ ἡμέραν οὔτε ἐπὶ νύκτα, ἀλλ’ ἐν ἀωρίᾳ. Ἤστραπτε μὲν κατὰ ἀνατολάς, κατὰ δὲ δύσιν ὀγκηθ- μὸς ἦν οὐκ ὀλίγος. Πᾶσα μὲν ἀνθρώπων φύσις σύντρομος γέγονε, πᾶσα δὲ ζώων καὶ πετεινῶν καὶ κτηνῶν. Καὶ πολλῶν ἡμιθνήτων γεγονότων ἐκ τῆς ταραχῆς καὶ τοῦ φόβου, μία
350	ὄνος ἔγκυος οὖσα ἀπέρριψεν οὐ μετ’ ὀλίγης βίας ἔκπτυστόν τι καὶ πονηρότατον γένος τουτὶ τῶν σπανῶν. Καὶ γεννηθέντων ἀπέδοτο αὐτοὺς διδασκάλῳ τινὶ τῶν δαιμό- νων εἰς αὔξησιν καὶ παίδευσιν. Αὐξηνθέντων δὲ καὶ εἰς μέ- τρον ἡλικίας φθασάντων συνέδριον ἐποίησαν, ἵνα πρὸς ἀν-
355	θρώπους ἀφίξωνται, ἵνα πρῶτόν τινα ἑαυτῶν ποιήσωσι βα- σιλέα. Καὶ τοῦτο ποιήσαντες ἐποίησαν βασιλέα παγκάκι- στον οὔριόν τινα, ἢ μᾶλλον εἰπεῖν ἐξούριον, οὐ μὴν δὲ ἀλλὰ καὶ ξυγγόκωλον καὶ, συνελόντι φάναι, σκατοπρόσωπον, ἔτι δὲ ἀντζάτον, κωλάτον, βιλλάτον, χεσάτον, φασάτον, ἀναχε-
360	σομούσουδον καὶ φασκελάτον. Καὶ ποιήσαντες αὐτὸν βασι- λέα ἔθεσαν ἐπάνω σούβλας ὡς ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ καὶ ἐ- πηρμένου. Ὁ δὲ ἐλθὼν ἐν τῇ βασιλείᾳ ἤρξατο λέγειν πρὸς τοὺς ὑπ’ αὐτὸν σπανούς· ἐλθεῖν ὑμᾶς βούλομαι, σπανοί, πρός με τοῦ δοῦναι τέλος βαρὺ τῶν τριῶν ἐτῶν, ὧνπερ ὑ-
365	πῆρχεν ἔγκυος ἡ ὑμῶν μήτηρ ὄνος, ἡ κοντόκερκος καὶ μονό- φθαλμος. Ἐπὶ τούτῳ συναχθέντες καὶ ἐκκλησίαν ποιησάμενοι πρὸς ἀλλήλους, ἦλθον πρὸς τὸν βασιλέα καὶ εἶπον: τί γάρ ἐστι τὸ βαρὺ τέλος, ὅπερ θέλει ἡ ἀόρατός σου βασιλεία; Καὶ ἀπο-
370	κριθεὶς εἶπεν: πρῶτον μὲν θέλω δώδεκα μόδια βουρλοκάρ- βουνα, ἄλλα δὲ τόσα γραίας ψείρας ἄλειμμα· ἔτι τρεῖς χιλιά- δας φυτανόσπιτον, ἄπαστον ἅλας καὶ θαλάσσιον βούτυρον· λαγοῦ γάλα, μετρητὰς κε΄, ἔτι δὲ κουτσῆς μυίας δάκρυον· ἐλέ- φαντος κόπρια ἀνὰ μετρητὰς μ΄· ἔτι κουνουπίων ξύγγι λύτρας
375	ἑκατόν· ἔτι ἀσπίδος πορδὴν ξέστας κδ΄, μερμηγκίου κλά- σματα ιβ΄. Βούλομαι δὲ ἐξαιρέτως ἑκατὸν κεντηνάρια ἀπο- κτενίδια τῶν γενείων σας. Ταῦτα ἀκούσαντες οἱ κακοὶ σπανοὶ ἐξέστησαν καὶ εἰστήκε- σαν σκυθρωποὶ καὶ μετὰ κακῆς καρδίας κατηφεῖς, τύπτοντες
380	τὰς ὄψεις αὐτῶν καὶ ὀλολύζοντες, ἐθρήνουν. Ἕτεροι μὲν ἐ μούγκριζον, ἄλλοι δὲ ἐβάβιζον, τί ποιήσωμεν οἱ ἐλεεινοί, λέγοντες, εἰς τὸ βαρὺ καὶ ἀνεκδιήγητον τέλος, ὅπερ ζητεῖ ὁ βασιλεύς; Καὶ βουλὴν ἐποίησαν τοῦ φυγεῖν καὶ ἀποδράναι ἐκ τοῦ βασιλέως.
385	Ὁ δὲ πρῶτος αὐτῶν εἶπε· στῆτε καὶ μὴ διασκορπισθῆτε, ὅ- πως δώσωμεν βουλὴν τί ποιήσωμεν. Καὶ εἶπεν· πρὸς μὲν τὰ δώδεκα μόδια τῶν βουρλοκαρβούνων δυνατὸν νὰ πράξωμεν τίποτε, ὁμοίως καὶ εἰς τὰ ἄλλα πάντα. Εἰς δὲ τὰ ἑκατὸν κεν- τηνάρια τὰ τῶν γενείων μας ἀποκτενίδια ἀπορῶ καὶ ἐξίστα-
390	μαι καὶ τὸν νοῦν καταπλήττομαι. Τοῦτο ἀκούσαντες οἱ κα- κοὶ σπανοὶ οἱ μὲν τὰ ὄρη ἐπίασαν, οἱ δὲ τὰς νάπας, ἕτεροι δὲ ἔπιπτον εἰς τὸ ὕδωρ καὶ ἐπνίγησαν· ἄλλοι δὲ ἑαυτοὺς διε- χρήσαντο μυρίοις τρόποις. Εἷς δέ τις ἐξ αὐτῶν, κακὸς σπανός, πονηρότερος τῶν ἄλλων,
395	περὶ οὗ καὶ τάδε γέγραπται, παγκάκιστος, οὔριος, ἐξούριος, ἀντζάτος, κωλάτος, βιλλάτος, χεσάτος, φασάτος, οὐ μὴν δὲ ἀλλὰ καὶ χελωνομέτωπος καὶ κουκουρομούστακος, ἔτι δὲ καὶ ἀβγοπίγουνος καὶ κολοκυνθοκέφαλος καὶ μυρμηγκο- σφόνδυλος καὶ δρεπανόραχος, ἀναχεσομύτης τε καὶ φακλα-
400	νάτος, μᾶλλον δὲ καὶ εἰς τὸν κῶλον στυφάτος, ὄνομα δὲ τού- τῳ ἦν Φατσιρλέας, ὁ υἱὸς τοῦ Φάσκατα, τὸ δὲ προσηγορι- κὸν αὐτοῦ ὄνομα Τραγογένης ἢ μᾶλλον εἰπεῖν Σκατογένης, οὗτος κατέλαβε μὲν ὀξύτατον ἀνήφορον βουλόμενος φεύγειν διὰ τὸν τοῦ παρανόμου βασιλέως φόβον. Καί περιεπάτει χρό-
405	νους μὲν τρεῖς, ἔτι δὲ καὶ μῆνας τρεῖς, προσέτι καὶ ἡμέρας καὶ ὥρας καὶ στιγμὰς καὶ ροπὰς γυρεύοντας τὸν θεῖον του, τὸν ἑαυτοῦ πατράδελφον, τὸν ἀγριότραγον, ὅπως ὁδηγήσῃ αὐτὸν ὁ θεὸς καὶ εὐεργετήσῃ τον ὀλίγον γένειον τοῦ εἶναι εἰς τιμὴν τοῦ προσώπου αὐτοῦ. Καὶ μετὰ τὴν συμπλήρωσιν
410	τοῦ εἰρημένου καιροῦ ηὗρε τὸν ἀγριότραγον, τὸν ἑαυτοῦ θεῖον, καὶ ἐκ διαστήματος ἱκανοῦ, δεδεμένος ὄπισθεν τὰς ἑ- αυτοῦ χεῖρας, κλαίων καὶ ὀδυρόμενος ἐβόα· αὐθέντα πάτερ, γινώσκεις τίς εἰμι ἐγώ; Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· οὐκ οἶδα πό- θεν σὺ εἶ. Ὁ δὲ δακρυρροῶν εἶπεν· αὐθέντα πατράδελφε, οὐ
415	γινώσκεις τὸν σὸν ἀνεψιόν; Ἐγὼ γὰρ σὲ γινώσκω ἀδελφὸν ὄντα τοῦ πατρός μου. Καὶ πλεῖστον χρόνον ἀνάλωσα εἰς κρημνοὺς καὶ ἐρημίας καὶ βάραθρα τοῦ εὑρεῖν σε. Εἶπε δὲ ὁ ἀγριότραγος πρὸς αὐτὸν· τί βούλεσαι ἢ τί χρῄζεις ἐξ ἐμοῦ; Καὶ πάλιν ὁ σπανὸς γονυπετῶν μετὰ κλαυθμοῦ λέ-
420	γει· αὐθέντα θεῖε, εὐεργέτησόν με ὀλίγον γένειον εἰς τιμὴν τοῦ προσώπου μου, μήπως διώξῃ με ἡ γυνή μου καὶ ἕτερος ἀνὴρ λάβῃ αὐτὴν καὶ λάβῃ τοιαύτην πομπὴν τὸ σπίτι μας! Διότι ὠργίσθη ἡμᾶς ὁ βασιλεὺς καὶ θέλει ἐξολοθρεῦσαι τὸ γένος ἡμῶν, ὁμοίως καὶ πάντας τοὺς σπανούς. Ἀκούσας δὲ
425	ταῦτα ὁ ἀγριότραγος εἶπεν αὐτῷ μετὰ θυμοῦ καὶ ὀργῆς· ἄπιθι ἀπ’ ἐμοῦ, πονηρὸν καὶ ἀκάθαρτον πνεῦμα, πρόδρομε τοῦ ἀν- τιχρίστου, σημεῖον τοῦ κόσμου, ὄργανον πονηρίας, ἐμφύ- σημα τοῦ σατανᾶ, ὄνειδος τῶν ἀνθρώπων, κατάγελως τῶν γυναικῶν. Ταῦτα εἰπὼν ὁ παγκάκιστος ἀγριότραγος ἐπορεύ-
430	ετο διὰ τῶν κρημνῶν καὶ οὐκ ἐλέησε τὸν ταλαίπωρον σπα- νόν. Ὁ δὲ μὴ φέρων τὴν ἄδικον κρίσιν, τοῦ τυράννου διὰ τὸν φόβον, οὐκ ἀπέστη τοῦ ἑαυτοῦ θείου, ἀλλ’ ἠκολούθει αὐτῷ μακρόθεν ἑτέρους ἐνιαυτοὺς τρεῖς καὶ μῆνας καὶ ἑβδομάδας
435	καὶ ἡμέρας καὶ νύκτας καὶ ὥρας καὶ στιγμὰς καὶ ροπὰς κλαίων ἀδιαλείπτως. Τοῦτον ἰδὼν ὁ ἀγριότραγος ἐσπλαγχνίσθη καί φησι πρὸς αὐτόν· ἐλθὲ ὧδε, κακότυχε, κακῆς μὲν ὥρας γέννημα καὶ τοῦ κακοῦ συναντήματος. Σύρε αὐτὴν τὴν κοπροπιγούναν σου
440	τὴν σιχαντὴν καὶ τὰς ἐζαρωμένας σου παρειάς, αἵτινές εἰσιν ὥσπερ γραὸς πολυτέκνου ὑποκοίλιον. Ἐχθρὲ ψύλλων καὶ ψειρῶν. Καὶ γὰρ οὐκ ἔχει ψύλλος ἢ ψείρα ποῦ καταντῆσαι εἰ μὴ μόνον ἐν τῇ χεσμένῃ πιγούνᾳ σου. Ἐλθὲ ὄπισθεν ἐν τῇ ἀναχεσοφυσοπορδαλήθρᾳ τοῦ ἐμοῦ ἀφεδρῶνος καὶ ἔπα-
445	ρον μικρὸν γένειον εἰς τιμὴν τοῦ προσώπου σου. Καὶ τοῦτο ἀκούσας ὁ δυστυχὴς ἐχάρη χαρὰν μεγάλην. Καὶ πλησιάσας τὰς ἑαυτοῦ παρειὰς καὶ τὸν πώγωνα ἐν τῇ ἀνα- χεσοφυσοπορδαλήθρᾳ καὶ ἐξεσκατίστριαν τοῦ κώλου του, ἐχάρισέ τον μετὰ βίας μεγάλης τρεῖς καὶ ἥμισυ τρίχας καὶ
450	ἔτι μιᾶς τέταρτον. Εἶτα λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ ἀγριότραγος· ὕπαγε εἰς Ἀδριανού- πολιν τὴν λεγομένην Πεντάπολιν καὶ ἔπαρον ἄνταλα, βάν- ταλα, κλάνταλα, μικρῶν παιδίων τσιρλίσματα, γερόντων κοιλίας ἀποκαθάρματα, ἀγριοπίσσιν, ἀγριολείχιν, καὶ θὲς
455	εἰς τὰς παρειάς σου. Πρότερον μὲν αὐτὰς σκατάλειψον, εἶτα προσκόλλησον τὰς τρεῖς ἥμισυ τρίχας καὶ τὸ τέταρτον, ἐ- πειδὴ ἐσπλαγχνίσθην ὁρῶν τοιαύτην καὶ τοσαύτην ὑπομο- νὴν καὶ εὐλάβειαν. Ἔχεις λοιπὸν ὡραίαν πατσάδα καὶ κλα- νομούστακον γενειάδα.
460	Ἀκούσας ταῦτα ὁ κλανομούστακος σπανός, ἠγαλλίασε τὸ πανάσχημον καὶ πανάτσαλον αὐτοῦ πρόσωπον. Καὶ ἐκ τῆς πολλῆς αὐτοῦ χαρᾶς ἤρξατο γλείφειν τὰ μεσοδάκτυλα τοῦ κώλου του. Καὶ πρὸς τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἐπέστειλε χαριστή- ριον ἐπιστολήν. Ἡ δὲ ἐπιστολὴ ἦν τοιαύτη: ὦ παμφιλτάτη
465	μοι γυνή, διὰ πολλοῦ μὲν χρόνου κακοπαθημένη καὶ μεμα- ραμένη ὑπὸ ἀλλοτρίων ἀνδρῶν, ἐὰν ἔχῃς στοργὴν καὶ ἀγά- πην καὶ πόθον εἰς ἐμέ, ἀπόστειλον πρός με τὸ κτένιον τὸ πατρογονικὸν τὸ ἐμόν, οὐχὶ τὸ πυκνόν, ἀλλὰ τὸ ἀρύ· ἔτι δὲ καὶ τὴν μανδύλαν, ᾗ ἐσφόγγιξεν ὁ πατήρ μου τὴν πρόσοψιν
470	τοῦ ἑαυτοῦ ἀφεδρῶνος. Μαθοῦσα ταῦτα ἡ γυνὴ αὐτοῦ ἡ κακόθελος ἔτι καὶ σφικτό- τρυπος ἔπεμψε πρὸς αὐτὸν τὸ διχαλοδικράνιν καὶ τὰ μαγα- ρισμένα σπάργανα τοῦ ἑαυτῆς τέκνου. Ἐκλανομόσχισεν οὖν αὐτὰ καὶ πρὸς αὐτὸν ἔστειλεν. Ἰδὼν δὲ αὐτὰ ὁ ἀγριομού-
475	στακος σπανὸς ἐθυμώθη σφόδρα καὶ ἀπέστειλε πρὸς αὐτὴν λέγων· ἀφίξομαι πρὸς σὲ τάχιστα, πρὸς σέ, μωρὴ κατουρλο- ποδία, ἔτι δὲ καὶ κατουρλού. Καὶ πάλιν ἀντεμήνυσεν ἐκείνη πρὸς αὐτόν· Ἐδῶ νά ’λθῃς, ὦ κάκιστε σπανέ· καὶ ἂν ἔλθῃς, εὑρήσεις τὸν θεῖον σου τὸν πηξομύτην.
480	Ταῦτα ἀκούσας ὁ κάκιστος σπανὸς ἐθυμώθη μάλιστα καὶ μετ’ ὀργῆς ἔδραμεν ἐν τῷ ἑαυτοῦ καταλύματι. Ἦν γὰρ ἡ θύρα τοῦ ἑαυτοῦ καταλύματος μεγίστη πέτρα καὶ κρημνὸς ἔμπροσθεν αὐτοῦ βαθύτατος πάνυ καὶ ἀπότομος, ἔσωθεν δὲ καὶ ἐκτὸς, κεχρισμένον μετὰ βουνίας καὶ κόπρου χοιρείας.
485	Εἰσελθὼν δὲ λέγει πρὸς τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα· Χαίρου, ζαμά- λα! Εἶτα λέγει· ὁρᾶς, ὦ γυνή μου, τὴν ὡραίαν ταύτην γενειά- δα, τίνος σοῦ φαίνεται, ὅτι ὁμοιάζω; Ἡ δὲ εἶπεν· θεωρῶ σε, ὦ ἄνερ μου, καὶ φαίνεταί μου, ὅτι ὁμοιάζεις σκοτεινῆς γω- νίας, τὴν χέζουν οἱ ἄρρωστοι· ὁμοιάζεις καταμαγαρισμένην
490	ρύμην, τὴν τσιρλοῦν τὰ παιδία· ὁμοιάζεις σκύλου μούτσου- να καὶ ἀγριοτράγου πιγούνιν. Ὁ δὲ ἠσπάσατο αὐτὴν καὶ αἰτήσας κτένιον ἤρξατο κτενί- ζειν τὴν πανάσχημον καὶ πανάτσαλον αὐτοῦ γενειάδα. Οὐκ ἔπιπτον ψύλλοι ἢ ψεῖρες , ἄλλ’ ἔπιπτον ψύλλοι μετὰ σπαθί-
495	ων, φθεῖρες μετὰ μανδύων, βάτραχοι μετὰ ὑποδημάτων, τζίν- τζιροι μετὰ φλαμμούλων. Ἔπιπτον δὲ καὶ κόριζες μετὰ γε- ρανίων φορεμάτων. Ἰδοῦσα δὲ ἡ γυνὴ αὐτοῦ τὸ παράξενον θέαμα ἔκλασε καὶ εἶπεν· ἰδοὺ ἐγὼ ἐξανέμισα, σύ, ὦ ἄνερ μου, φαγὼν πίε καὶ
500	εὐφρανθήσῃ, ὅτι πολλὰ ἐμόχθησας τοῦ εὑρεῖν τὸν σὸν θεῖον τὸν ἀγριότραγον τοῦ εὐεργετῆσαι σε γένειον εἰς τιμὴν τοῦ προσώπου σου ἐκ τὴν ἀναχεσοφυσοπορδαλήθραν τοῦ κώ- λου του. Ὁ δὲ ἀκούσας ταῦτα ὠργίσθη λίαν καὶ ἦλθε τοῦ ἀποκτεῖναι
505	αὐτήν. Καὶ τὰ ὄμματα αὐτοῦ σφόδρα ἐπυρώθησαν, ὁ δὲ μού- στακος αὐτοῦ ἐφάνη ὥσπερ νεκροῦ βρουκολακιασμένου. Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ ἀνοιγόκλειεν ὥσπερ ὄρνιθος κῶ- λον, καὶ τὸ στόμα αὐτοῦ ἄφριζεν ὡς σκύλου λυσσάρου. Καὶ ἰδοῦσα ἡ γυνὴ αὐτοῦ τὸ παράδοξον αὐτοῦ καὶ φοβηθεῖ-
510	σα καὶ μὴ ἔχουσα τί πρᾶξαι, κύψασα οὔρησεν εἰς τὸ ὠτίον τὸ δεξιόν. Εἰσῆλθεν δὲ ἡ ὀσμὴ εἰς τὴν μύτην του καὶ συ- νῆλθε μικρὸν ἀπὸ τῆς ὀργῆς. Καὶ ἠρώτησεν αὐτὴν λέγων· γύναι, ποῦ ηὗρες τοιαύτην πολύτιμον καὶ εὔοσμον μυρω- δίαν, ἣ ἀνάστησέ με ἐκ τῆς λιποθυμίας; Ἡ δὲ ἤρξατο λέ-
515	γειν, ὅτι, σὺ μέν, ὦ ἄνερ μου, ὅταν ὥδευες τοῦ εὑρεῖν τὸν σὸν θεῖον εἰς τὸ εὐεργετῆσαι σοι γένειον εἰς τιμὴν τοῦ σοῦ προσώπου, Αἰθίοπές τινες ἐνθάδε ἀφίκοντο φέροντες κοπρι- λίδα πολύτιμον, καὶ ἐξ αὐτῶν ἐπριάμην ταύτην τὴν ἐξαίσιον καὶ εὔοσμον μυρωδίαν τοῦ μυρίσαι τὴν σὴν πανάσχημον θέ-
520	αν καὶ κλανομούστακον γενειάδα καὶ τὴν σκατωμένην σου ὄψιν. Ὁ δὲ κακὸς σπανὸς ἀκούσας ταῦτα αὐτὴν εὐχαρίστει καὶ ἐνεδείξατο πρὸς αὐτὴν στοργὴν πολλὴν καὶ πόθον φιλίας. Καὶ μετὰ ταῦτα ἐτράπησαν εἰς τὸ φαγεῖν καὶ πιεῖν ὁμοῦ καὶ
525	εὐφραίνεσθαι μετὰ καὶ ἑταίρους οὐκ ὀλίγους, μέχρι τέλους ζωῆς αὐτοῦ, ὡς μετὰ ταῦτα ρηθήσεται. Ταῦτα τοῦ σπανοῦ τὰ κατορθώματα, ὅσα κατὰ δύναμιν ἤνυ- σα. Τὰ δ’ ἄλλα, τὰ μήτε δαίμοσι φορητὰ μήτ’ ἀνθρώποις ἀκουστά, σιωπητεόν. Ἀρκοῦσι δὲ τὰ παρόντα. Ἐν ἑτέρᾳ δὲ
530	συνελεύσει, εἰ δέ τις περὶ αὐτοῦ ἐπίσταταί τι καὶ βουληθείη ἀποκρύψαι τὰς ἀθέσμους καὶ κακούργους αὐτοῦ πράξεις καὶ οὐ δημοσιεύσει αὐτάς, τῷ ἀναθέματι καθυποβάλωμεν. Ἐπὶ δὲ τὸ προκείμενον ἐπανέλθωμεν. Ἐτελειώθη ὁ παγκά- κιστος σπανὸς ἐφέτο, ἰνδικτιῶνος πέρυσι, βρόχῳ καὶ ξίφει
535	ἀποκτανθείς. Καὶ τελειωθεὶς αἰσχίστῳ τέλει τὴν ἀθλίαν ζω- ὴν ἀπέρριψεν. Τῆς αὐτοῦ κακουργίας καὶ ἐχθίστης σπανότητος λύτρωσαι ἡμᾶς, ὁ θεός, καὶ τοὺς παῖδας ἡμῶν ὡς φιλάνθρωπος. Ἀμήν.

- Το εξώφυλλο της έκδοσης του 1553.
  Πηγή: Hans Eideneier (επιμ.), Σπανός, [Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, 55], Ερμής, Αθήνα 1990.
- Ξυλογραφία της έκδοσης του 1553, η οποία αναπαράγεται και στην έκδοση του 1817 (τυπογραφείο Γλυκύ).
  Πηγή: Ανέμη
Δεν βρέθηκαν βίντεο
«Ήρθαν τρεις σπανοί», παραδοσιακό δημοτικό σκωπτικό τραγούδι της Θράκης, ερμηνεία: Αφροδίτη Παυλάκου, χορωδία: παιδιά του 9ου Δημοτικού Σχολείου Σμύρνης, φλογέρα: Θοδωρής Γεωργόπουλος, τουμπερλέκι: Βαγγέλης Καρίπης, από το άλμπουμ Ο κυρ Βοριάς... και άλλα τραγούδια για παιδιά, Fm Records 2007, σε συλλογή και μουσική επιμέλεια της Δόμνας Σαμίου.
Πηγή: YouTube

Σύνδεσμοι

Λεξικά

Λεξικά Νεοελληνικής: Ηλεκτρονικά Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας
Λεξικό Εμ. Κριαρά: Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669), τόμοι Α-ΙΣΤ
TLG: Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
Liddell-Scott: Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Liddell – Scott)

Μελέτες

Μεσαιωνικές μελέτες: Μεσαιωνικές μελέτες του Εμ. Κριαρά

Σύνδεσμοι

Σύνδεσμοι για την έρευνα και μελέτη της Μεσαιωνικής Ελληνικής

"Τον ήλιον κρύψαντα" και η Λιμουργία (1186-1257)

Μετά το «Συναξάριον» ακολουθούν τα «Εξαποστειλάρια», ο «Πολυέλεος», που παραπέμπει στους ψαλμούς 134 και 135, οι «Αίνοι» και τα «Έτερα Τροπάρια», τα οποία έχουν ως πρότυπο εκείνα που ψάλλονται στις 23 Απριλίου, την ημέρα του Αγίου Γεωργίου.

Το επόμενο εκτενές τμήμα καταλαμβάνει ο «Επιτάφιος», με πύρηνα τον Ψαλμό 118, ενώ ακολουθούν τα «Ευλογητάρια», με πρότυπο τον Επιτάφιο Θρήνο.

Τα δύο τμήματα που ακολουθούν είναι: «Τον ήλιον κρύψαντα» και η «Λειτουργία» (εδώ Λιμουργία). Το πρώτο είναι ένας ύμνος με πηγή τον αντίστοιχο που ψάλλεται κατά την λιτάνευση του Επιταφίου. Ένα μέρος του παραπέμπει στο σημείο του «Συναξαρίου» στο οποίο ο σπανός ζητά από τον θείο του γένια, ενώ στη συνέχεια αναφέρονται τα επιχειρήματά του. Από τη Λειτουργία υπάρχουν μόνο οι αντίστοιχοι «Μακαρισμοί», ενώ τα «Τροπάρια» και το «Δοξαστικόν» σχετίζονται έμμεσα με εκείνα της Λειτουργίας της Κυριακής.

[1186]	Εἶτα Δόξα καὶ νῦν. Ἦχος πλάγιος β΄. Πρὸς τὸν ἥλιον κρύ- ψαντα. Τὸν πώγωνα κρύψαντα, ὁ σπανὸς μετὰ χεῖρας, καὶ τὰ ζαρωμέ- να μάγουλα, εἰσῆλθε πρὸς τὸν θεῖον του, καὶ μετὰ κλαυθμοῦ
1190	ἐβόησε, πικρῶς λέγων· δός μοι δύο τρεῖς τρίχας, (εἰς τιμὴν τοῦ προσώπου μου· δός μοι δύο τρεῖς τρίχας, μήπως χάσῃ με ἡ γυνή μου, καὶ πάρῃ ἕτερον ἄνδρα. Δός μοι δύο τρεῖς τρί- χας, μὴ μὲ γελοῦν στὸν κόσμον. Δός μοι δύο τρεῖς τρίχας, μὴ μ’ ἁρπάξῃ ὁ Χάρος. Δός μοι δύο τρεῖς τρίχας, μὴ μὲ φᾶν
1195	τὰ θηρία. Δός μοι δύο τρεῖς τρίχας, μὴ μὲ σχίσουν οἱ σκύ- λοι. Δός μοι δύο τρεῖς τρίχας, μὴ μὲ χέσουν στὰ μοῦτρα. Τούτοις δυσωπήσας, ὁ σπανὸς τοῖς λόγοις, τὸν θεῖον του τὸν ἀγριότραγον, ἐδωρήσατο αὐτῷ, τρεῖς καὶ ἥμισυ τρίχας, ἐκ τὴν ἀναχεσοφυσοπορδαλήθραν, τοῦ κώλου του, καὶ ἔ-
1200	στειλεν αὐτόν, εἰς τὸ ἀνάθεμα. Γίνεται Κακολογία μεγάλη εἰς τὸν σπανὸν καὶ Ἀπόλυσις. Εἰς δὲ τὴν Λιμουργίαν οἱ Μαγαρισμοί. Ἱστῶμεν στίχους η΄. Ἦχος α΄. Πρὸς τὸ Διὰ βρώσεως. Ἐν τῇ ἀτυχίᾳ σου μνήσθητι ἡμῶν, σπανέ.
1205	στίχος. Μαγάριοι οἱ σπανοί, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν γερα- νῶν. στίχος. Μαγάριοι οἱ σπανοί, ὅτι πενθοῦντες, οὐ παρακληθήσονται.
1210	στίχος. Μαγάριοι οἱ σπανοί, ὅτι πεινῶντες καὶ διψῶντες οὐ χορτα- σθήσονται. στίχος. Μαγάριοι οἱ σπανοὶ οἱ ἀνελεήμονες, ὅτι οὐκ ἐλεηθήσονται.
1215	Ἐνεκρώθης, πονηρότατε, καὶ ἐν μνημείῳ κατεχώθης, σπανέ, ἀλλὰ σ’ ἐδέχθηκεν κακῶς, φεῦ, ὁ Χάρος μὲ τὸ δρέπανον, κ’ εἰς τὸν Ἅιδην σ’ ἔρριψεν, κ’ ἐκρημνίσθης ἐν τῇ βασιλείᾳ του. στίχος.
1220	Μαγάριοι οἱ κακοποιοί σπανοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ τράγων κλη-θήσονται. Ἐστραβώθης ἀγριώτατε, καὶ ἐστρεβλώθης παντελῶς, πονηρέ, ἀλλὰ καὶ δίκην τὴν πικράν, ἐπερίλαβες τῶν ἔργων σου, καὶ εἰς Χάρον ἄπελθε, καὶ ἀγάλλου ἐν τῇ βασιλείᾳ του.
1225	στίχος. Μαγάριοι οἱ σπανοὶ δεδιωγμένοι ἕνεκεν τρίχας, ὅτι κακῶς ἀκούσωσιν. Τὸν σπανὸν πάντες γελάσωμεν, καὶ τὸ μουστάκιν του ἐκβά- λωμεν, εἰς δὲ τὸ γένειον αὐτοῦ, συνελθόντες καταχέσωμεν,
1230	καὶ ἐν Ἅιδῃ πέμψωμεν, ὅπως μένῃ ἐν τῇ βασιλείᾳ του. στίχος. Μαγάριοί ἐστε, σπανοί, ὅταν ὑμᾶς ἐκδιώξωσιν καὶ ἐκβάλω- σιν ἔξω. Τοῦ σπανοῦ τὴν μνήμην σήμερον, ἐλθόντες πάντες καθυβρί-
1235	σωμεν, καὶ τὴν παγκάκιστον αὐτοῦ, θέαν πάντες ἐκγελάσω- μεν· καὶ βοῶμεν πάντοτε, ὦ σπανέα, χέζομεν τὰ γένια σου. στίχος. Μαγάριοι οἱ μαχοποιοὶ σπανοί, ὅτι αὐτοὶ φουρκισθήσονται. Δεῦτε πάντες τὸν παμμίαρον, σπανόν, τὸν ψεύτην καὶ κατά-
1240	δικον, τὸν ἀγριώτατον δεινῶς, ὁμοῦ πάντες καθυβρίσωμεν, καὶ αὐτοῦ μαδήσωμεν, τὴν μουστάκαν ὁμοῦ καὶ τὸ γένειον. στίχος. Κλαίετε καὶ θρηνεῖτε, σπανοί, ὅτι ὁ γέλως ὑμῶν πολύς ἐστιν ἐπὶ τῆς γῆς.
1245	Φεῦγε πάλιν, ἄγωμε στ’ ἀνάθεμα, κακὲ τριγένη, πονηρότατε, εἰς τοὺς ἀνθρώπους μὴ φανῇς, ἕως οὗ ξεφυτρώσῃς γένειον, μήπως πάλιν κλάσωμεν, καὶ τὸ στόμα σου σκατὰ γεμίσωμεν. Δόξα. Τὸν σπανέα καθυβρίσωμεν, τὸν μιαρὸν καὶ τὸν ἀπάνθρωπον,
1250	καὶ τὸν πατράδελφον αὐτοῦ, δεῦτε πάντες ὀνειδίσωμεν, κρά- ζοντες καὶ λέγοντες, ὦ σπανέα, σφάκελα στά μάτια σου. Καὶ νῦν. Τὴν πατσάδα σου τὴν ἄσχημον, καὶ τὴν μουστάκαν τὴν πανά- γριον, καὶ τὴν πιγούναν τὴν μακράν, καὶ τὴν θέαν σου τὴν
1255	ἄτσαλον, καθορῶντες λέγομεν, ὁ θεός μου, ἐκ τοὺς σπανοὺς ἡμᾶς λύτρωσαι.

Δεν βρέθηκαν εικόνες
Δεν βρέθηκαν βίντεο
Δεν βρέθηκαν αρχεία ήχου

Σύνδεσμοι

Λεξικά

Λεξικά Νεοελληνικής: Ηλεκτρονικά Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας
Λεξικό Εμ. Κριαρά: Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669), τόμοι Α-ΙΣΤ
TLG: Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
Liddell-Scott: Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Liddell – Scott)

Μελέτες

Μεσαιωνικές μελέτες: Μεσαιωνικές μελέτες του Εμ. Κριαρά

Σύνδεσμοι

Σύνδεσμοι για την έρευνα και μελέτη της Μεσαιωνικής Ελληνικής

Επίλογος (1404-1428)

Αρχίζει ένας ύμνος που κανονικά συνόδευε την ώρα του γεύματος και ακολουθεί το «Δεύτερο πεζό μέρος», που η αρχή του λειτουργεί εισαγωγικά για το μετέπειτα «Προικοσύμφωνο», στο οποίο αναφέρεται όχι μόνο μια λίστα από διάφορα αντικείμενα, κινητά και ακίνητα, αλλά και τα ονόματα των προσώπων που παραβρέθηκαν εκεί, για τα οποία χρησιμοποιούνται σύνθετες αστείες λέξεις. Η ευχή των γονιών αντικαθίσταται από την ευχή ενός όνου.

Το «Ενδιάμεσο κείμενο» πληροφορεί για το γεύμα που έχει μεσολαβήσει στο πλαίσιο του γάμου του σπανού, όπως επίσης και για την πρώτη νύχτα του γάμου, κατά την οποία ο ίδιος μαθαίνει πως η γυναίκα του είναι μάγισσα και αρρωσταίνει από την είδηση. Για τη θεραπεία του αναφέρονται διάφορα γιατροσόφια, ωστόσο η αρρώστια είναι επίμονη και δεν υποχωρεί. Ύστερα από παράκληση, επεμβαίνει ο «πνευματικός πατέρας», ο οποίος αντί για ευχές απευθύνει κατάρες, ενώ στο τέλος οι γιατροί ορίζουν ως θεραπεία την πενταήμερη παραμονή σε λουτρό, η οποία τελικά φέρνει και τη λύση του προβλήματος – ο συγγραφέας απαριθμεί 99^1/2κουβάδες που ο σπανός γεμίζει κατά την αφόδευση.

Ο «Επίλογος» αποτελείται από δύο ποιήματα γραμμένα σε βυζαντινό δωδεκασύλλαβο, το πρώτο από τα οποία είναι επιτύμβιο, γραμμένο για να κοσμήσει τον τάφο του σπανού με προτροπή για κατάρες. Το δεύτερο επίγραμμα παρουσιάζει την ακροστιχίδα: «γελώ σε». Ένα τρίτο ποίημα σε δεκαπεντασύλλαβο, με προειδοποιήσεις να αποφεύγεται ο σπανός, κλείνει τη σύνθεση. Στο τέλος, ο συγγραφέας αναφέρει μια εντελώς φανταστική ημερομηνία θανάτου με ανύπαρκτη μέρα, μήνα και έτος.

[1404]	Στίχοι ἰαμβικοὶ εἰς τὸν τάφον τοῦ ἀνοσίου σπανοῦ.
1405	Ἐνθάδε κεῖται ὁ σπανὸς ὁ τριγένης, Ὁ παράσημος καὶ μέγας τραγογένης, Ὃς οὐδέποτε ἐκλείπει τοῦ συρράπτειν Δόλους, μηχανὰς εἰς ἅπαντας ἀνθρώπους. Καὶ γὰρ οἱ γινώσκοντες αὐτοῦ τὰς πράξεις
1410	Ἀναθέματι καταβάλετε τοῦτον. Ἕτεροι στίχοι ἰαμβικοὶ εἰς τὸν αὐτὸν σπανόν. Γέννημα κακὸν ἐκ μυσαρῶν γονέων, Ἐπίβουλον κύημα κακῶν ἀνθρώπων, Ληφθεὶς γὰρ αἰσχρῶς ἐν πράξεσι δαιμόνων,
1415	Ὡς εἶχες, ἦλθες ταύτας ἐπιζητῆσαι. Σὺ δέ, ὃ ἐνδέχεται, μαθεῖν εἰ θέλεις, Εὑρὲ τὸ ποθούμενον ἐν τῇ ἀκροστιχίδι. Ἕτεροι στίχοι πολιτικοὶ εἰς τὸν αὐτὸν κακὸν σπανόν. Ὅσοι τὸν ἀναγνώθετε, ἀδελφοὶ καὶ πατέρες.
1420	Παρακαλῶ σας λέγετε νύκτες καὶ τὲς ἡμέρες, Ὁ κάθε εἷς ἐκ τοὺς σπανοὺς νὰ φεύγῃ νὰ ’ντηρᾶται Μήπως καὶ καταδώσουν τον, πέτε του, νὰ γροικᾶται. Ἐγὼ δὲ ὁποὺ ἐκοπίασα εἰς τοῦτον τὸν κανόνα, Ἠξεύρετε ὅτι ἔγραψα τὰ φανερά του μόνα.
1425	Τὰ δὲ κρυφὰ τίς δύναται νὰ τὰ ἐξαριθμήσῃ Καὶ τὴν κακίαν τὴν κρυφὴν τὴν ἔχει νὰ μετρήσῃ; Λοιπὸν τῷ ἀναθέματι λέγομεν, ὅποιος χώνει, Τὸν βίον τοῦ κακοῦ σπανοῦ καὶ δὲν τὸν φανερώνει. Ἐτελειώθη ὁ μιαρὸς σπανὸς ἔτει αψρθ΄ μηνὶ Μπαμπού-
1430	λα λε΄.

Δεν βρέθηκαν εικόνες
Δεν βρέθηκαν βίντεο
Δεν βρέθηκαν αρχεία ήχου

Σύνδεσμοι

Λεξικά

Λεξικά Νεοελληνικής: Ηλεκτρονικά Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας
Λεξικό Εμ. Κριαρά: Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669), τόμοι Α-ΙΣΤ
TLG: Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
Liddell-Scott: Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Liddell – Scott)

Μελέτες

Μεσαιωνικές μελέτες: Μεσαιωνικές μελέτες του Εμ. Κριαρά

Σύνδεσμοι

Σύνδεσμοι για την έρευνα και μελέτη της Μεσαιωνικής Ελληνικής

Βιβλιογραφία

Αγγελάτος 1992: Δημήτρης Αγγελάτος, «“Σπανός”: το αντεστραμμένο τυπικό και ο αναποδογυρισμένος κόσμος της παρωδίας. Ερμηνευτική προσέγγιση», Βυζαντιναί Mελέται 4 (1992), σ. 7-15.
Beck 2007: Hans-Georg Beck, Ιστορία της βυζαντινής δημώδους λογοτεχνίας, μτφρ. Nίκη Eideneier, MIET, Αθήνα ³2007, σ. 301-302.
Eideneier 1977: Hans Eideneier (επιμ.), Spanos. Eine byzantinische Satire in der Form einer Parodie, εισαγωγή, κείμενο, σχόλια, γλωσσάριο [Supplementa Byzantina, Bd 5], Walter De Gruyter, Βερολίνο-Νέα Υόρκη 1977.
Eideneier 1990: Hans Eideneier (επιμ.), Σπανός [Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, ΔΠ 55], Ερμής, Αθήνα 1990 [χρηστική έκδοση].
Ζαχαριάδου 2000: Ελισάβετ Α. Ζαχαριάδου, «Η Ακολουθία του Σπανού: σάτιρα κατά του λατινικού κλήρου», Ενθύμησις Νικολάου Μ. Παναγιωτάκη, επιμ. Στ. Κακλαμάνης & Α. Μαρκόπουλος & Γ. Μαυρομάτης, ΠΕΚ-Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 2000, σ. 257-268.
Καραναστάσης 1991: Τάσος Α. Καραναστάσης «“Έδωκας, ηγούμενε, των καλογήρων διακόνημα…”. Στίχοι βυζαντινής παρωδίας στον “Λαμπριάτικο ψάλτη” του Παπαδιαμάντη», Το παραμιλητό 10 (1991), σ. 145-153.
Καραναστάσης 2003: Τάσος Α. Καραναστάσης, Ακολουθία του ανοσίου τραγογένη σπανού. Χαρακτήρας και χρονολόγηση: μια ερμηνευτική προσέγγιση, διδακτορική διατριβή, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2003. [και μεταθανάτια έκδοση σε επιμέλεια Τάσου Α. Καπλάνη, Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, Θεσσαλονίκη 2010, διαθέσιμη και εδώ ].
Κεχαγιόγλου 1999: Γιώργος Κεχαγιόγλου (επιμ.), Η παλαιότερη πεζογραφία μας. Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Τόμος Β΄2: 15ος αιώνας-1830, Σοκόλης, Αθήνα 1999, σ. 30-45.
Κεχαγιόγλου 2001: Γιώργος Κεχαγιόγλου (επιμ.), Πεζογραφική ανθολογία. Αφηγηματικός γραπτός νεοελληνικός λόγος. Βιβλίο πρώτο: Από τα τέλη του Βυζαντίου ώς τη Γαλλική Επανάσταση, ΑΠΘ, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), Θεσσαλονίκη 2001, σ. 40-42.
Κωστίου 1997: Κατερίνα Κωστίου, Παρωδία εμπαικτική και παρωδία παιγνιώδης. Ο ανώνυμος Σπανός (14ος/15ος αι.) και ο Κανών περιεκτικός πολλών εξαιρέτων πραγμάτων των εις πολλάς πόλεις και νήσων και έθνη και ζώα εγνωσμένων του Κωνσταντίνου Δαπόντε (18ος αι.), Περίπλους, Αθήνα 1997.
Legrand 1881: Émile Legrand (επιμ.), Bibliothèque grecque vulgaire, τ. 2, Maisonneuve et Cie, Παρίσι 1881, σ. XXIV-XXVII (εισαγωγή) και 28-47 (κείμενο).
Λεντάρη 2007: Τίνα Λεντάρη, «Σπανός ή Ακολουθία του Σπανού (Ακολουθία του ανοσίου τραγογένη Σπανού) (14ος-15ος αι.)», Λεξικό νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πρόσωπα, έργα, ρεύματα, όροι, Πατάκης, Αθήνα 2007, σ. 2061.
Νικολαΐδου-Κυριανίδου 1999: Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου, Ο απόβλητος και ο θεοπρόβλητος: πολιτική ανάγνωση της Ακολουθίας του σπανού, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1999.

Δικτυογραφία

«Δημώδης λογοτεχνία: Αλληγορικά σατιρικά έργα», στη «Βυζαντινή λογοτεχνία», Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.

«Πηγές του Αναλυτικού Λεξικού Κριαρά: Σπανός», στην «Πύλη για την ελληνική γλώσσα και τη διδασκαλία της», Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.

Γιάννης Βάσης, «Ο παρίας και ο τύραννος: Το υστεροβυζαντινό λαϊκό ανάγνωσμα «Ακολουθία του σπανού», που διαπομπεύει έναν ανώνυμο σπανογένειο, και οι ξενοφοβικές εμμονές μιας κλειστής κοινωνίας.», στο «βιβλία + ιδέες», Το Βήμα.

* Τελευταία πρόσβαση στη δικτυογραφία: Δεκέμβριος 2017.

Ετικετες Αναζητησης

Σπανός

Αποσπάσματα

Ετικετες Αναζητησης

Λογοτεχνικό Είδος

Λογοτεχνικό Γένος

Εποχές - Περίοδοι

Θέματα

Τύπος Λόγου

Φύση Προσώπων

Κατάλογος Έργων