Χρονικό του Γαλαξειδιού

Συγγραφέας: Ευθύμιος Ιερομόναχος

Πεζό τοπικό χρονικό του 1703 που καταγράφει με ζωντάνια ιστορικά και πολιτικά γεγονότα (επιδρομές, μάχες, καταστροφές, δόξες και πάθη) της περιοχής του Γαλαξιδιού, από τα τέλη του 10ου ώς και τον 17ο αιώνα. Ο συγγραφέας του πιθανώς ταυτίζεται με τον αντιγραφέα του χειρογράφου, ιερομόναχο Ευθύμιο (Πενταγιώτη), ο οποίος μόναζε στη Μονή του Σωτήρος, κοντά στο Γαλαξίδι.

Ηλίας Αναγνωστάκης (επιμ.), Ευθυμίου ιερομονάχου, Χρονικό του Γαλαξειδίου, Ακρίτας, Αθήνα 1985.

Σύνταξη ενότητας

Εισαγωγή

Κατεβάστε το κείμενο της εισαγωγής

Το έργο αποτελεί ένα πεζό τοπικό χρονικό που καταγράφει ιστορικά και πολιτικά γεγονότα της περιοχής του Γαλαξιδιού, κωμόπολης του Κορινθιακού Κόλπου, από τα τέλη του 10ου αιώνα ώς την καταστροφή του από τους πειρατές το 1600 και την ανασύστασή του το 1670, δηλαδή στα τέλη του 17ου αιώνα (Λεντάρη 2007, 2388-2389). Η συγγραφή του ολοκληρώθηκε στα 1703. Ανακαλύφθηκε το 1864 από τον γαλαξιδιώτη μεσαιωνοδίφη Κωνσταντίνο Σάθα σε μια κρύπτη στα ερείπια της Βασιλικής Μονής του Σωτήρος και εκδόθηκε πρώτη φορά από τον ίδιο το 1865, ενώ νεότερες εκδόσεις του πραγματοποίησαν ο Βαλέτας (1944) και πιο πρόσφατα ο Αναγνωστάκης (1985). Σήμερα το χειρόγραφο φυλάσσεται σε ειδική προθήκη στο Ναυτικό Μουσείο Γαλαξιδίου.

Ο πλήρης τίτλος του χρονικού στον μοναδικό χειρόγραφο μάρτυρα που το παραδίδει είναι ο εξής: Ιστορία Γαλαξειδίου ευγαλμένη από παλαιά χερόγραφα, μεμβράνια, σιζίλια, και χρυσόβουλλα αυθεντικά, οπού ευρίσκονται, και είνε και σώζονται εις το Βασιλικόν Μοναστήρι του Σωτήρος Χριστού, χτισμένο παρά του ποτέ αυθέντη και Δεσπότη Κυρ Μιχαήλ του Κομνηνού, ου αιωνία η μνήμη. Αμήν (Αναγνωστάκης 1985, 13). Σύμφωνα με τον συγγραφέα του, το χρονικό στηρίζεται σε γραπτές πηγές της βυζαντινής και μεταβυζαντινής εποχής (παλιά χειρόγραφα και αυθεντικά έγγραφα που σώζονταν στη Μονή του Σωτήρος), αλλά και σε προφορικές μαρτυρίες και φανταστικές διηγήσεις (Λεντάρη 2007, 2388-2389). «Πηγή του Ευθυμίου ήταν η ζωντανή παράδοση, τα θυμήματα, τα σημειώματα μέσα στα παλιά βιβλία και κωδίκια, οι αυθεντικές αφηγήσεις των γεροντότερων του μοναστηριού, οι λαϊκοί θρύλοι, η γραπτή παράδοση και περισσότερο η προφορική» (Βαλέτας 1944, 29). Ο συγγραφέας κατέγραψε με τον δικό του τρόπο σημαντικά ιστορικά γεγονότα και επεισόδια, προσθέτοντας στην αφήγηση διάφορα, φανταστικά ενίοτε, στοιχεία επικού χαρακτήρα. Αν και συνοπτικά παρουσιασμένα, τα επεισόδια και γεγονότα που υπάρχουν στο Χρονικό συχνά αποτελούν πολύτιμη συμπληρωματική πηγή σε μεσοβυζαντινές και υστεροβυζαντινές πρωτογενείς πηγές, καθώς επίσης και σε πηγές της πρώιμης Τουρκοκρατίας, καθιστώντας το κείμενο ένα «σπουδαίο τεκμήριο για τη γλώσσα και τη νοοτροπία της εποχής του» (Σαββίδης στο Σάθας 1996, 6). Σύμφωνα με κάποιους μελετητές, το Χρονικό του Γαλαξειδιού στην έκταση, στη σύνθεση, στο περιεχόμενο, στην ουσία του, καθώς και στη μορφή του, έχει τον χαρακτήρα διδαχής, ρητορικού δηλαδή εκκλησιαστικού λόγου (Βαλέτας 1944, 34).

Ο συγγραφέας του Χρονικού του Γαλαξειδιού

Ο συγγραφέας του έργου πιθανώς ταυτίζεται με τον αντιγραφέα του χειρογράφου ιερομόναχο Ευθύμιο (Πενταγιώτη), για τον οποίο δεν διαθέτουμε βιογραφικά στοιχεία. Γνωρίζουμε μονάχα πως μόναζε στη Μονή του Σωτήρος, κοντά στο Γαλαξίδι, στα ερείπια της οποίας βρέθηκε το χειρόγραφο. Από το γραπτό του μπορούμε να γνωρίσουμε τον βαθύτερο ψυχικό κόσμο του ανθρώπου. Γαλαξιδιώτης γέννημα θρέμμα· τα χρόνια της ακμής του ορίζονται ανάμεσα στα 1660-1730. Μέσα σ’ αυτήν την περίοδο, λίγο πριν ή λίγο μετά, έζησε και ασκήτεψε ο γνήσιος αυτός πατριώτης. Έκλεισε τα μάτια του με το όραμα μιας νέας Ελλάδας, με τον καημό της λευτεριάς. Πίσω απ’ τον «αυτοχθονογράφο» μιλά παρασκηνιακά ο κατηχητής, ο θεολογικός απολογητής, ο πατριωτικός εμψυχωτής (Βαλέτας 1944, 17).

Ο συγγραφέας χρησιμοποίησε υλικό από τα αρχεία της Μονής του Σωτήρος, αλλά πρόσθεσε και άλλες φανταστικές διηγήσεις. Διηγείται σε τρίτο πρόσωπο τα ιστορικά γεγονότα, με στοιχεία επικά αλλά και του παραμυθιού. Ο ίδιος γνωρίζει τα πάντα, όμως δεν συμμετέχει. Με ποιητικό λόγο, στη γλώσσα της εποχής, ο ιερομόναχος αφηγείται με θαυμαστή ζωντάνια επιδρομές, μάχες, καταστροφές, δόξες και πάθη, αλλά και την αέναη αναγέννηση της ναυτικής πολιτείας, με αποτέλεσμα το Χρονικό του να αποτελεί συναρπαστικό ανάγνωσμα αλλά και πολύτιμη ιστορική πηγή. Όπως σημειώνει ο Γ. Βαλέτας (1944, 34), «ο καλογερικός χρονογράφος, που οδηγημένος από ψυχική ανάγκη έπιασε το κοντύλι του ιστορικού, ακάτεχος και ασπούδαχτος, μας φανέρωσε αθέλητα το λογοτέχνη που είχε μέσα στο αίμα του». Ο Ευθύμιος διαλέγει τα πιο συγγενικά και φοβερά περιστατικά, που είχαν ψυχικό και ηθικό περιεχόμενο και έδιναν ένα δίδαγμα θρησκευτικό στους αναγνώστες και ακροατές του ή εξυπηρετούσαν τις θρησκευτικές και πατριωτικές ιδέες του.

Το περιεχόμενο του έργου

Ο Ηλίας Αναγνωστάκης, στην έκδοση του Χρονικού του Γαλαξειδιού το 1985, η οποία αποτέλεσε και την πηγή των ανθολογούμενων απσοσπασμάτων εδώ, χωρίζει το έργο σε οκτώ χρονικές και αφηγηματικές ενότητες: α) τα σχετικά με τους Βουλγάρους, β) ο λοιμός και οι πειρατές, γ) η ίδρυση του Μοναστηριού του Σωτήρος από τον δεσπότη Μιχαήλ Β΄, δ) η Φραγκοκρατία, ε) η πρώτη περίοδος της Τουρκοκρατίας μέχρι τη ναυμαχία της Ναυπάκτου, στ) η επανάσταση κατά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου, ζ) η δεύτερη περίοδος της Τουρκοκρατίας και τα σχετικά με τον Ντουρατζίμπεη και η) ο Επίλογος. Σε όλες τις αφηγήσεις ο αναγνώστης νιώθει συμπάθεια και θαυμασμό για τους κατοίκους του Γαλαξιδιού. Τα γεγονότα παρουσιάζονται με δραματικό-θεατρικό, αλλά ταυτόχρονα επικό-ηρωικό τρόπο. Κατά τον επιμελητή, ορισμένα κεφάλαια ή παράγραφοι κεφαλαίων φαίνονται να αποτελούν αφηγηματική μεταγραφή εγγράφων ή ακόμη καλύτερα τα έγγραφα (χρυσόβουλλα, σιγίλλια) δίνουν αφορμή και πληροφορίες για την αφήγηση.

Η γλώσσα του έργου

Το Χρονικό του Γαλαξειδιού είναι το καθαρότερο δημοτικό πεζογράφημα της Τουρκοκρατίας. Αν και ο Ευθύμιος χρησιμοποιεί άφθονα στοιχεία της ντοπιολαλιάς, ο λόγος του και σήμερα ακόμα δεν παρουσιάζεται ιδιωματικός. Η γλώσσα του είναι απλή και λαϊκή, με λίγες λόγιες λέξεις παρμένες από την εκκλησιαστική γλώσσα και κάποια ιταλικά και τουρκικά δάνεια, κυρίως ναυτικής και τεχνικής ορολογίας (Βαλέτας 1944, 83-85).

Η αξία του έργου

Το Χρονικό του Γαλαξειδιού ασκεί ιδιαίτερη γοητεία στον αναγνώστη, όχι μόνο λόγω της αμεσότητας του λαϊκού ύφους του και της αφηγηματικής του δύναμης, αλλά, κυρίως, χάρη στις ζωντανές περιγραφές των ανθρώπων και της ζωής του τόπου (Λεντάρη 2007, 2388-2389). Μέχρι και σήμερα θεωρείται σπουδαία ιστορική πηγή, ενώ αποτελεί και ενδιαφέρον δείγμα καλλιέργειας της ομιλουμένης γλώσσας, με λογοτεχνική αξία που πηγάζει από το λιτό και επιγραμματικό του ύφος. Ο Γ. Βαλέτας χαρακτηρίζει το έργο «παραγνωρισμένο λογοτέχνημα που πετάχτηκε ανάμεσα στα ιστορικά κιτάπια και έμεινε θαμένο ένα περίπου αιώνα μέσα στη σκόνη και στο σκοτάδι» (Βαλέτας 1944, 9), καθώς και «ατόφιο ιστορικό λογοτέχνημα, δημοτικό τραγούδι γραμένο στο πεζό» (Βαλέτας 1944, 12).

Συνοψίζοντας την αξία του έργου με τα λόγια του σημαντικότερου ίσως μελετητή του:

Υπάρχουν πολλά δημοτικά κείμενα στα χρόνια της σκλαβιάς. Κανένα όμως δεν έχει τη γλωσσική πειθαρχία και καθαρότητα που έχει το Χρονικό του Γαλαξειδιού. Τη γλωσσοπλαστική αρετή του. Τη δημιουργική του πνοή. Τον ηρωισμό και την ελληνικότητά του. Είναι ένα δημοτικό τραγούδι κλέφτικο, γεννημένο μέσα απ’ το πρώτο αναπτέρωμα της κλεφτουριάς και του αρματολισμού (Βαλέτας 1944, 90).

Αποσπάσματα

Η επιδρομή των Βουλγάρων (α)

Στην αρχή του Χρονικού του Γαλαξειδιού ο μοναχός δηλώνει την ταυτότητά του («διά χερός Ευθυμίου Ιερομονάχου [ταπεινού;]»), τον χρόνο συγγραφής του έργου («έτος αψγ΄ μηνί Μαρτίου [πέντε;]»), καθώς και τις πηγές που χρησιμοποίησε και, αφού δοξάζει τον Κύριο, προχωρά στο α΄ κεφάλαιο, όπου αφηγείται τις επιδρομές των Βουλγάρων κατά τους χρόνους της βασιλείας του Βασιλείου Β΄ Βουλγαροκτόνου και του Κωνσταντίνου Η΄.

φ. 3 981 ή 996	Τὸν καιρὸν τῆς βασιλείας Κωνσταντίνου τοῦ Ρωμανοῦ ἀγριωποὶ καὶ χριστιανομάχοι ἄνθρωποι, Μποργάροι λεγάμενοι, ἐμπήκασι στὴν Ἑλλάδα καὶ ἀπὸ σπαθίου καὶ κονταρίου ἐχαλάσασι τοὺς Χριστιανοὺς καὶ ἐτραβήξασι ἴσα στὸν Μορέα. Διαβαίνοντας γοῦν
	ἀπὸ τὸ Σάλονα, ἐμπλοκάρασί το· καὶ μισοὶ ἀπὸ δαύτους ἤρθασι στὸ Γαλαξείδι καὶ ἐπήρασι σκλάβους ἀπὸ τὰ χωρία διὰ καταπατητάδες. Ἐρχάμενοι γοῦν οἱ ἄπιστοι στὸ Γαλαξείδι, ποὺ ἤτανε χτισμένο παμπάλαια καὶ εὐμορφοκαστρογυρισμένο, ἔχοντας καὶ φλότα καραβίων καὶ σπίτια περίσσα, βουλὴν ἐποίκασι οἱ ἄπιστοι
	ἀπὸ σπαθίου νὰ τὸ ἐπάρουσι καὶ παίρνοντας στὴν αὐθεντεία τους τὰ καράβια νὰ ἀπεράσουσι στὸν Μορέα, κουρσεύοντας καὶ τοῦ κόρφου τὲς μεριές. Καὶ οἱ Γαλαξειδιώτες, ἔστοντας νὰ μάθουσι ἕνα τόσο φοβερὸ μήνυμα, ἐτρέξασι στὲς ἐκκλησίες, γονατιστὰ παρακαλώντας τὸ Χριστὸ καὶ τὴν Παναγία καὶ ὅλους
	τοὺς Ἁγίους νὰ τοὺς βοηθήσουσι εἰς ἐκείνην τὴν φοβερότατη στιγμή· ἀρματωθήκασι γοῦν καὶ ἑτοιμασθήκασι διὰ πόλεμο. Καὶ ἐρχόμενοι ἐκείνοι οἱ πειράτες ἐμπλοκάρασι τὸ κάστρο καὶ μὲ κάθε λογῆς μηχανὲς καὶ συνέργεια τοῦ Σατανᾶ, ποὺ τοὺς διαυθέντευε, ἀνοίξασι μία τρούπα μεγάλη στὸ κάστρο καὶ ἐμπήκασι
	μὲ τὸ σπαθὶ στὸ χέρι. Ἐτότες γοῦν ἐγενέθηκε μεγάλος σκοτωμὸς καὶ φοβερὴ ἀμάχη, ποὺ τὸ γαῖμα ἔτρεχε στοὺς δρόμους, ὡσὰν ποτάμι χειμωνιάτικο. Καὶ οἱ Γαλαξειδιῶτες, βοηθώντας καὶ μὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ, ἐσταθήκασι νικητὲς καὶ ἐσφάξασι τοὺς ἄπιστους πειράτες καὶ ἐκερδίσασι τὴν ἀμάχη. Κάτι γοῦν ἀπὸ ἐκείνους τοὺς
	πειράτες, γλύσαντες ἀπὸ τὸ μαχαίρι καὶ τὴν ὀργὴν τοῦ Θεοῦ, ἐπήγασι τρέχοντας γοργὸν καὶ ἀφηγηθήκασι στοὺς συντρόφους, ποὺ εἴχασι μπλόκο τὸ Σάλονα, τὸν σκοτωμὸ καὶ τὸν χαϋμὸ τῶν ὁμοφύλων μέσα στὸ Γαλαξείδι. Καὶ ἐκεῖνοι οἱ πανάπιστοι, ἔστοντας νὰ μάθουσι ἕνα τόσο φαρμακωμένο μαντάτο, ὀργισθήκασι
	περίσσα καὶ ἀφρίζασι ἀπὸ λύσσα ἐκδίκησης. Καὶ ἔστοντας νὰ ἐπάρουσι τὸ Σάλονα μὲ προδοσία ἑνὸς Σαλονίτου, ποὺ τὸν ἐλέγασι Κουτζοθόδωρο, στὰς ιγ΄, Αὔγουστος μήνας, ἐπεράσασι ἀπὸ σπαθίου καὶ μαχαιρίου γερόντους, νέους καὶ γυναικόπαιδα, ξεπλερώνοντας οἱ μιαρότατοι κουρσάροι τὸ γαῖμα τῶν συντρόφων,
	ποὺ μὲ πόλεμο καλὸ χύθηκε στὸ Γαλαξείδι, ὡσὰν ἀφηγήθηκα ἄνωθες. Καὶ ὕστερα, χορταίνοντας τὴ μαύρη ψυχή τους ἀπὸ γαῖμα χριστιανικό, ἐξεκινήσασι ὡσὰν τὸ μελίσσι μετρημὸν μὴν ἔχοντας καταπάνω στὸ Γαλαξείδι. Οἱ γοῦν Γαλαξειδιῶτες, βλέποντας ἕνα τόσο ἀμέτρητο φουσάτο ἀρματωμένο μὲ κοντάρια μακρυὰ καὶ
	σαΐτες περίσσες καὶ περικεφαλαῖες, ποὺ ἐλάμπασι ὡσὰν τὸν ἥλιο, ἐμπήκασι στὰ καράβια καὶ ἐμείνασι στὴ πολιτεία καμπόσοι γέροι, ποὺ δὲν ἐχωρούσασι στὰ πλεούμενα. Καὶ ἕνας Γαλαξειδιώτης, ποὺ τὸν ἐλέγασι Χαραλάμπη, δὲν ἐπαραδέχθηκε ν’ ἀφήση τὴν πατρίδα καὶ μὴ ἀκούοντας τὲς συμβουλὲς καὶ παράκλησες, ἐστάθηκε στὸ
	Γαλαξείδι, διὰ νὰ διαυθεντεύση τὸ κάστρο καὶ ἀποθάνη τιμημένα. Ἐπῆγε γοῦν στὴν ἐκκλησία καὶ ἐξομολογήθηκε καὶ μὲ δάκρυα στὰ μάτια ἐπαρακάλεσε τὸν Χριστὸ νὰ τὸν βοηθήση. Καὶ ἐζώστηκε τὰ ἄρματα, ποὺ τὰ εὐλόγησε ὁ ἱερέας, καὶ ὕστερα ἐξεκίνησε μονάχος καὶ ἐστάθηκε στὴν πόρτα τοῦ κάστρου. Ἐρχόμενοι γοῦν οἱ πειράτες
	καὶ ἐμπαίνοντας στὸ κάστρο, ηὕρασι τὸν Χαραλάμπη, ποὺ ἐχύθηκε καταπάνου τους, ὡσὰν λεοντάρι λυσσασμένο, καὶ ἔσφαξε κάμποσους καὶ ἕνα ἀπὸ τοὺς κεφαλάδες. Καὶ ὕστερα τοῦ ἔπεσε καταπάνου ὅλου τὸ φουσάτο καὶ πολεμώντας ἐτζακίστηκε τὸ σπαθὶ του καὶ τὸν ἐπιάσασι ζωντανὸ καὶ τὸν ἐκάμασι χίλια κομμάτια. Καὶ τὸ ὄνομά
	του εἶναι τιμημένο εἰς ἕνα βασιλικὸ χρυσόβουλλον. Ἐμπαίνοντας οἱ πειράτες ἀνεμπόδιστα στὸ Γαλαξείδι ἐπεράσασι ἀπὸ σπαθίου ὅ,τι εὑρήκασι ζωντανὸ καὶ ἀνάψασι φωτιὰ στὰ σπίτια καὶ ἐκρημνίσασι καὶ τὸ κάστρο, ποὺ ἤτανε ἕνα εὐμορφότατο, φικιασμένο μὲ μάρμαρα μεγάλα ἀπὸ τῶν Ἑλλήνων τὸν καιρό.
	Ὕστερα ἐμπήκασι καὶ στὲς ἐκκλησίες καὶ ἐκεῖ εὑρήκασι τοὺς γέρους γονατιστὰ παρακαλώντας τὲς εἰκόνες. Ἄλλους γοῦν ἐσφάξασι σὰν ἀρνιὰ οἱ ἀντίχριστοι ἐμπροστὰ στὸ Ἅγιο Βῆμα καὶ ἄλλους ἐπήρασι σκλάβους. Ἠθελήσασι γοῦν καὶ τὲς ἐκκλησίες νὰ ξεγυμνώσουσι. Ἀκούσατε γοῦν τὸ μεγάλο θαῦμα. Ἕνας ἀπὸ
	ἐκείνους τοὺς πειράτες, βλέποντας ἕνα καντήλι εὔμορφο, μαλαματένιο, ποὺ ἔκαιε ἐμπρὸς στὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, ἀνέβηκε μὲ μία σκάλα νὰ τὸ ἐξεκρεμάση κουρσεύοντάς το. Καὶ πρὶν νὰ πιάση τὸ καντήλι, ἐκόπηκε τὸ μιαρότατο χέρι του καὶ ἔπεσε νεκρὸ καὶ κατάμαυρο σὰν πίσσα καταγῆς καὶ μεγάλος σεισμὸς ἐγενέθηκε.
	Ἐτότες ἐφάνηκε ἕνας καβαλάρης μὲ σπαθὶ ξεγυμνωμένο καὶ ἄρματα λαμπερὰ καὶ ἄρχισε νὰ σφάζη τοὺς πειράτες καὶ τοὺς ἐπῆρε κυνηγώντας ὄξω ἀπὸ τὸ Γαλαξείδι, μέσα εἰς τὰ βουνά, καὶ ἐκεῖ ἔγινε ἄφαντος ἀπὸ τὴν γῆ. Ἐτότες οἱ Γαλαξειδιῶτες κατατρεγμένοι ἐπήγασι καὶ ἐχτίσασι σπίτια στὰ τριγύρω νησόπουλα.
	Ἐκεῖ γοῦν ἐχτίσασι καὶ μία ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου καὶ ἐμολώσασι καὶ τὸ νησὶ μὲ πλάκες μεγάλες. Ὕστερα ἀπὸ πενήντα χρόνια, ἡσυχάζοντας ὁ τόπος καὶ τοὺς Μποργάρους ἐξολόθρεψε ἡ ὀργὴ τοῦ Κυρίου, ἐβγήκασι οἱ Γαλαξειδιῶτες πάλε στὴ στεριά καὶ ἐξαναχτίσασι τὰ σπίτια τοῦ
	Γαλαξειδίου, ποὺ ἤτανε ὅλο στάχτη καὶ ἐρείπια, καὶ λόγγοι καὶ ρουμάνια ἀπάνου ἐφυτρώσασι.

- Το λιμάνι του Γαλαξιδιού.
  Πηγή: Wikiwand
- Άγαλμα του Σαμουήλ Β΄, πρώτου τσάρου της βουλγαρικής αυτοκρατορίας, στη Σόφια, σημερινή πρωτεύουσα της Βουλγαρίας.
  Πηγή: Wikimedia Commons
- Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄, λεπτομέρεια μικρογραφίας από το χειρόγραφο του Μηνολογίου του Βασιλείου Β΄, 11ος αι., Βιβλιοθήκη Βατικανού, Ρώμη.
  Πηγή: Wikimedia Commons
- Ο Βασίλειος Β΄ οδηγεί έφιππος τα στρατεύματά του στη μάχη του Κλειδίου (1014 μ.Χ.).
  Πηγή: Ιστορία Ελληνική και Παγκόσμια (ιστολόγιο)
- Η νίκη των Βυζαντινών κατά των Βουλγάρων στη μάχη του Κλειδίου (πάνω) και ο θάνατος του Σαμουήλ Β΄ της Βουλγαρίας (κάτω). Από χειρόγραφο της Χρονογραφίας του Μανασσή, 14ος αι., Βιβλιοθήκη Βατικανού.
  Πηγή: Wikimedia Commons
- Επιδρομές Βουλγάρων εναντίον της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
  Πηγή: Εκπαιδευτικές κοινότητες και ιστολόγια
Δεν βρέθηκαν βίντεο
Δεν βρέθηκαν αρχεία ήχου

Σύνδεσμοι

Λεξικά

Λεξικά Νεοελληνικής: Ηλεκτρονικά Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας
Λεξικό Εμ. Κριαρά: Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669), τόμοι Α-ΙΣΤ
TLG: Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
Liddell-Scott: Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Liddell – Scott)

Μελέτες

Μεσαιωνικές μελέτες: Μεσαιωνικές μελέτες του Εμ. Κριαρά

Σύνδεσμοι

Σύνδεσμοι για την έρευνα και μελέτη της Μεσαιωνικής Ελληνικής

Η πρώτη περίοδος της Τουρκοκρατίας (ε)

Στο β΄ κεφάλαιο ο Ευθύμιος αναφέρεται στον λοιμό του 1054 και τις φοβερές επιδρομές των πειρατών, που προκάλεσαν τρόμο στους πληθυσμούς της βαλκανικής χερσονήσου μετά το φθινόπωρο του 1064. Το γ΄ κεφάλαιο αποτελεί παρέκβαση στη διήγηση του μοναχού, ο οποίος εξιστορεί τα γεγονότα που οδήγησαν στην ίδρυση του Μοναστηριού του Σωτήρος από τον δεσπότη Μιχαήλ Β΄ Άγγελο, ενώ στο επόμενο κεφάλαιο μάς μεταφέρει στα χρόνια όπου το Γαλαξίδι ανήκε στο δεσποτάτο της Ηπείρου και εκθέτει συνοπτικά την ιστορία του δεσποτάτου.

[1393/4]

Περνώντας καιρὸς κάμποσος, ἤρθασι οἱ Τοῦρκοι καὶ ἐπήρασι

ἀπὸ [σπ]αθίου στὴν αὐθεντεία τους ὅλη τὴ Ρούμελη, ἄλλη μὲ

πόλεμο καὶ ἄλλη μὲ δίχως ἀμάχη. Ἐτότες γοῦν ἐπήρασι τὸ Ζητούνι.

Στὸ Σάλονα ἦταν ἕνας Φράγγος αὐθέντης, Κόντος τὸ παράνομα,

κατὰ πολλὰ κακὸς ἄνθρωπος, κλέφτης, ἁρπαγὸς καὶ κακό[τροπ]ος,

καὶ ἐξεγύμνωνε καὶ ἔδερνε καὶ ἐβασάνιζε μὲ ἀγγαρεῖες καὶ

βασανίσματα τοὺς Σαλονίτες. Καὶ τελευταῖον μαθαίνοντας τὸ πὼς

ὁ δεσπότης Σαλόνου Σεραφείμ εἶχε πολλὰ πλούτια καὶ μία ἀνεψιὰ

ὡραιότατη, βουλὴν ἐπῆρε νὰ τὴν πάρη στὸ παλάτι του, παίρνοντας

φ. 9^r

ὕστερα καὶ τὰ πλούτια τοῦ δεσπότη Σεραφείμ. Καὶ ὁ δεσπότης,

μαθαίνοντας τὸ ἅρπαγμα τῆς ἀνεψιᾶς του, ἐσήκωσε μὲ λόγους

τοὺς Σαλονίτες ἐναντίο τοῦ τύραννου. Καὶ ἔγραψε στοὺς Τούρκους

νὰ ἔρθουσι νὰ τοὺς ἐπαραδώσουσι στὰ χέρια τους τὸ Σάλονα,

λέγοντας καλλίτερα νὰ δουλεύωμε Τούρκους παρὰ Φράγγους.

Καὶ ὁ Κόντος, μαθαίνοντας τὸ πὼς τὸ ἀσκέρι τῶν Τουρκῶν ἔρχεται

καταπάνου του, ἐκλείσθηκε στὸ κάστρο μὲ τοὺς ἐδικούς του διὰ

νὰ βαστάξη πόλεμο· καὶ ὁ πανάπιστος διὰ πεῖσμα ἔσφαξε τὴν ἀνεψιὰ

τοῦ δεσπότη, φοβερίζοντας, ἂν γλύση, νὰ ἐκδικηθῆ παραδειγματικά.

Καὶ ἐρχάμενοι οἱ Τοῦρκοι ἐπήρασι τὸ Σάλονα· καὶ ἕνας Σαλονίτης,

ποὺ ἤτανε στὸ κάστρο, ἔσφαξε τὸν Κόντο καὶ παίρνοντας τὸ κεφάλι

του τὸ ἐπαρουσίασε στὸν αὐθέντη τῶν Τουρκῶν καὶ λαβαίνοντάς το

ὁ αὐθέντης τοῦ ἔδωκε πολλὰ χαρίσματα καὶ ὕστερα τὸ ἐπέταξε μὲ

καταφρόνεση ποδοπατώντας το. Ἐπήρασι γοῦν οἱ Τοῦρκοι ὅλους

τοὺς Φράγγους σκλάβους. Καὶ τὴ γυναίκα τοῦ Κόντου ἐπαράδωκε

ὁ αὐθέντης στὸ ἀσκέρι νὰ τὴν ἐξεντροπιάση· καὶ τὴ θυγατέρα του,

ποὺ ἤτανε εὐμορφότατη κόρη, τὴν ἐκράτησε διὰ λόγου του.

Ἀναχωρώντας ὁ ἄρχοντας τῶν Τουρκῶν ἄφησε στὸ Σάλονα

στὸ ποδαρικό του ἀντιπρόσωπο ἕνα ἀπὸ τοὺς κεφαλάδες, ποὺ τὸν

ἐλέγασι Μουράτ-μπεη. Καὶ αὐτὸς ὁ Μουράτ-μπεης ἐσήκωσε

κεφάλι θέλοντας νὰ γένη αὐτοκέφαλος αὐθέντης. Καὶ ὁ ἄρχοντας

τῶν Τουρκῶν μαθαίνοντας τέτοια παράξενα μαντάτα ἐγύρισε

καταπάνου του μὲ πολλὰ φουσάτα καὶ τὸν ἔπιασε ζωντανὸ καὶ τοῦ

ἔκοψε τὸ κεφάλι. Καὶ τὴ φαμίλια του τὴν ἔδιωξε σ’ ἕνα χωριό, ποὺ

εἶναι κοντὰ στὸ Σάλονα, καὶ ἀπὸ ἐτότες τὸ χωριὸ ἐκεῖνο λέγεται

φ. 10

Σεργούνι, ὡσὰν νὰ λέμε εξορία, βάλλοντας καὶ ἄλλον ἄρχοντα

στὸ Σάλονα.

- Ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Α΄, ο επονομαζόμενος και «Κεραυνός», 1999, λάδι σε καμβά, έργο του Haydar Hatemi.
  Πηγή: Wikipedia for schools
Δεν βρέθηκαν βίντεο
Δεν βρέθηκαν αρχεία ήχου

Σύνδεσμοι

Λεξικά

Λεξικά Νεοελληνικής: Ηλεκτρονικά Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας
Λεξικό Εμ. Κριαρά: Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669), τόμοι Α-ΙΣΤ
TLG: Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
Liddell-Scott: Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Liddell – Scott)

Μελέτες

Μεσαιωνικές μελέτες: Μεσαιωνικές μελέτες του Εμ. Κριαρά

Σύνδεσμοι

Σύνδεσμοι για την έρευνα και μελέτη της Μεσαιωνικής Ελληνικής

Η δεύτερη περίοδος της Τουρκοκρατίας (ζ)

Το κεφάλαιο στ΄ αναφέρεται στις επαναστατικές κινήσεις που ακολούθησαν τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), στις οποίες πρωτοστάτησαν οι Γαλαξιδιώτες, υποκινούμενοι από «Μοραΐτες». Η τραγική έκβαση της εξέγερσης αποδίδεται από το Χρονικό στην προδοσία των Φράγκων.

Ἐκείνους τοὺς χρόνους πολλοὶ κουρσάροι κατατρεμένοι ἀπὸ

τὰ μέρη Μπαρμπαριᾶς καὶ Ἀλτζέρι ἐμαζωχτήκασι στὸν Ἔπαχτο.

Ἔνας ἀπὸ τούτους τοὺς κουρσάρους, ἔχοντας μάνα χριστιανὴ

καὶ πατέρα Τοῦρ[κο, ποὺ] τὸν ἐλέγασι Ντουρατζίμπεη, εἶχε τὴν

[1660;]

φ. 15

αὐθεντεία τοῦ κόρφου καὶ αὐθέντευε ἀπάνου σὲ οὗλα τὰ καράβια

τοῦ κόρφου μὲ φερμάνι βασιλικό. Μίαν ἡμέρα δυὸ γαλαξειδιώτικες

γαλιότες, θεληματικῶς ἢ ἀνήξερα, δὲν τὸν ἐχαιρετήσασι στὸ

πέλαγο μὲ σινιάλο καὶ κανονιές. Καὶ αὺτὸς πολὺ θυμωμένος

στέρνει ἀποκρισάριο στὸ Γαλαξείδι γιὰ νὰ πάρη αὐτὲς τὲς γαλιότες

καὶ τὲς παραδώση στὰ χέρια τοῦ πειράτου. Οἱ Γαλαξειδιῶτες δὲν

τὸ ἐπαραδεχτήκασι καὶ ὁ κουρσάρος τοῦ Ἔπαχτου μὲ δέκα γαλιότες,

ποὺ εἴχασι ὅλο κανόνια μπρούντζινα καὶ φοβερά, ἦρθε ἀπόξω στὸ

λιμάνι καὶ τοὺς ἐπαραπονέθηκε διὰ τὸ ἀφρόντε, ποὺ τοῦ ἐκάμασι,

καὶ ἐγύρεψε νὰ τοῦ πλερώσουσι τρεῖς χιλιάδες βενέτικα, ἀλλέως

θέλει κάψει οὗλα τὰ καράβια καὶ τὰ σπίτια. Οἱ Γαλαξειδιῶτες δὲν

τὸ ἐπαραδεχτήκασι καὶ ὁ Ντουρατζμπέης, ἔστοντας καὶ νὰ στοχάζεται

τὸ πὼς πολλὰ νὰ ἐζήτησε, ἐξανάστειλε κατεβαίνοντας σὲ δυὸ

χιλιάδες βενέτικα, χίλια μετρητὰ καὶ χίλια σὲ διάστεμα μιᾶς χρονιᾶς

μὲ ντεσκερὲ χρωστημιᾶς. Καὶ οἱ Γαλαξειδιῶτες ἐστείλασι μὲ μιὰ

λάντζα τὸν καπετὰν Θοδωρή Μπαρμπαδῆμο, ποὺ ἤτανε ἕνα

περιφημισμένο παλληκάρι, γιὰ νὰ εἰπῆ στὸν πειράτο τὸ πῶς ἄφελα

ἀκαρτερεῖ καὶ οἱ Γαλαξειδιῶτες στανικῶς καὶ μὲ φοβέρες δὲν δίνουνε

μήτε κάλπικο ἄσπρο. Καὶ ὁ κουρσάρος θυμώνοντας ἔβγαλε τὸ σπαθὶ

καὶ χύθηκε στὸν καπετὰν Θοδωρή, γιὰ νὰ τοῦ κόψη τὸ κεφάλι. Καὶ

φ. 15^r

ὁ καπετὰν Θοδωρὴς ἐσταύρωσε τὰ χέρια καὶ δείχνοντας τὰ στήθια του:

«Χτύπα, παλιομουρτάτη, τοῦ εἶπε, ἕνα ἄνθρωπο ξαρμάτωτο, ποὺ

θαρρεύοντας στὸν ὅρκο σου, ἧρθε χωρὶς σπαθὶ καὶ ἄρματα· σὰν εἶσαι

παλληκάρι, δέσε μου τὸ ἕνα χέρι καὶ στὸ ἄλλο δόσε μου ἕνα μαχαίρι

καὶ ἐλᾶτε τρεῖς ἀπάνου μου καὶ σὰν μὲ σκοτώσετε νὰ σᾶς εἶναι χαλάλι».

Καὶ ὁ πειράτος, ἀκούοντας ἀνέλπιστα [ἐτοῦτα] τὰ παλληκαρίσια λόγια,

ἐκατέβασε τὸ σπαθὶ του καὶ τραβώντας τὰ γένεια του ἔφυγε. Ἐτότες

ἤρθασι δύο κουρσάροι ἀράπηδες καὶ εἴπασι τοῦ καπετὰν Θοδωρῆ νὰ

κατέβη στὸ ἀμπάρι, ἔστοντας σκλάβος. Καὶ ὁ καπετὰν Θοδωρής

ἁρπάζοντας ἕνα σίδερο, ποὺ ηὗρε ἐκεῖ κοντά του, ἐχτύπησε τὸν ἕνα

κουρσάρο στὸ κεφάλι καὶ τὸν ἐσκότωσε καὶ χτυπώντας καὶ τὸν ἄλλον

ἔπεσε στὴ θάλασσα καὶ βουτώντας ἐβγῆκε στὸ Γαλαξείδι καὶ ἐδιηγήθηκε

τὰ τρεχάμενα. Ἐτότες πλιά ἀρχίνησε μία φοβερὴ ἀμάχη ἀπὸ τὸ πουρνὸ

ὅσο τὸ δελινό, ποὺ ἐπέσασι μπόμπες καὶ τόπια περίσσα, καὶ κάμποσα

σπίτια γαλαξειδιώτικα, ἔστοντας στὸ περιγιάλι, ἐπέσασι ἀπὸ τὸν βρόντο

καὶ τὸ σείσιμο τῶν κανονιῶν-ε. Καὶ πολεμώντας, μιὰ μπόμπα

γαλαξειδιώτικη, μεγάλη καὶ βροντερή, ἐπῆγε καὶ ἐχτύπησε μέσα στὸ

τζιμπιχανὲ τοῦ πειράτου καὶ πετιέται στὸν ἀέρα ἡ γαλιότα καὶ καίονται

καὶ ἄλλες τρεῖς. Ἐτότες ὁ κουρσάρος μὲ τὴν ἐντροπὴ στὰ μοῦτρα καὶ

μὲ χολιασμένη καρδιὰ ἔφυγε μέσα σὲ μία γαλιότα μισοκαϋμένη, ποὺ

φ. 16

ἐμπόρεσε νὰ γλύση, γιατὶ οἱ ἄλλες τέσσαρες καήκανε καὶ οἱ ἀποδέλοιπες

πέντε πιαστήκασι πρέζα. Ἐσκοτωθήκασι κουρσάροι ἑκατὸν τριάντα καὶ

Γαλαξειδιῶτες πενήντα ὀχτὼ καὶ κοντὰ στοὺς ἄλλους καὶ ὁ καπετὰν

Θοδωρὴς Μπαρμπαδῆμος, ὡς ποὺ παραπάνου ἀφηγήθηκα. Αὐτὸς γοῦν

ὁ καπετὰν Θοδωρής ἔστοντας νὰ ρίχνη ἕνα κανόνι, ἔσκασε τὸ κανόνι

καὶ τὰ κομμάτια τὸν ἐσκοτώσασι μαζὶ μὲ ἄλλους δυὸ. Ἔζησε δύο ὧρες,

καὶ τελειώνοντας ἡ ἀμάχη καὶ μαθαίνοντας τὸ πὼς ἐνικήσασι οἱ

Γαλαξειδιῶτες εἶπε: «Τώρα, Θεέ μου, πεθαίνω εὐχαριστημένος!» καὶ

ἐξεψύχησε. Καὶ ὤντας λαβωμένος ὁλονένα, λησμονώντας τὲς πληγές

του, ἐγκάρδιωνε τοὺς γειτόνους του λέοντας: «Χτυπᾶτε, μωρὲ παιδιά,

τοὺς παλιομουρτάτηδες!».

- Γαλιότα, τύπος ελαφρού πειρατικού πλοίου στο Αιγαίο.
  Πηγή: Kapodistrias.info
- Γαλέρα βερβερίνων πειρατών.
  Πηγή: Pirates and sea
- Χριστιανικές γαλέρες επιτίθενται σε τούρκικο καραμοσάλι, μικρογραφία του 16ου αιώνα.
  Πηγή: Παμπάλαια (ιστολόγιο)
Δεν βρέθηκαν βίντεο
Δεν βρέθηκαν αρχεία ήχου

Σύνδεσμοι

Λεξικά

Λεξικά Νεοελληνικής: Ηλεκτρονικά Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας
Λεξικό Εμ. Κριαρά: Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669), τόμοι Α-ΙΣΤ
TLG: Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
Liddell-Scott: Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Liddell – Scott)

Μελέτες

Μεσαιωνικές μελέτες: Μεσαιωνικές μελέτες του Εμ. Κριαρά

Σύνδεσμοι

Σύνδεσμοι για την έρευνα και μελέτη της Μεσαιωνικής Ελληνικής

Επίλογος (η)

Το κεφάλαιο η΄ τελειώνει με την καταστροφή του Γαλαξιδιού γύρω στα 1660 από τον φοβερό πειρατή Ντουρατζίμπεη, ο οποίος «με συνέργεια διαβόλου» επιτίθεται στην πόλη την Κυριακή του Πάσχα, ενώ όλοι οι Γαλαξιδιώτες βρίσκονται στις εκκλησίες. Όσοι καταφέρνουν να γλιτώσουν τη σφαγή καταφεύγουν στα βουνά, ώσπου τους φανερώνεται ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και τους προτρέπει να επιστρέψουν στο Γαλαξίδι και να ξαναχτίσουν την πόλη. Το Χρονικό κλείνει με τον επίλογο.

Αὐτὴ γοῦν εἶναι ἡ ἀληθινὴ ἱστορία αὐτοῦ τοῦ τόπου, ἔστοντας

πατρίδα μου, καὶ γιὰ χατίρι της ἐκόπιασα πολλὲς νύχτες διαβάζοντας

παλαιὰ βιβλία, ποὺ εἶναι καὶ σώζονται στὸ μοναστήρι τοῦ Σωτῆρος,

ποὺ ἄλλες φορὲς ἤτανε δοξασμένο καὶ μὲ πολλὲς χάρες

πλουτισμένο καὶ τὴν σήμερο ἡμέρα εἶναι ἔρημο, ἔχοντας μονάχα

πέντε ἀσκητάδες, τὸν ἀδελφὸ Νικόλαο, τὸν ἀδελφὸ Ἰωάννη, τὸν

ἀδελφὸ Μῆτρο τὸν Χατζη-Βαρνάβα, ποὺ παραπάνου ἀφηγήθηκα,

τὸν πάτερ Σωφρόνιο καὶ ἐλόγου μου, ὅλοι ἀπὸ χώρα Γαλαξείδι.

Κύριε, φύλαττε τοὺς δούλους σου, συγχωρῶν αὐτῶν πάντα τὰ

ἁμαρτήματα· ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ δόξα, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας

τῶν αἰώνων.

Ἀμήν.

Κύριε δόξα σοι

Ἀμήν.

Δεν βρέθηκαν εικόνες
Δεν βρέθηκαν βίντεο
Δεν βρέθηκαν αρχεία ήχου

Σύνδεσμοι

Λεξικά

Λεξικά Νεοελληνικής: Ηλεκτρονικά Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας
Λεξικό Εμ. Κριαρά: Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669), τόμοι Α-ΙΣΤ
TLG: Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
Liddell-Scott: Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Liddell – Scott)

Μελέτες

Μεσαιωνικές μελέτες: Μεσαιωνικές μελέτες του Εμ. Κριαρά

Σύνδεσμοι

Σύνδεσμοι για την έρευνα και μελέτη της Μεσαιωνικής Ελληνικής

Βιβλιογραφία

Αναγνωστάκης 1985: Ηλίας Αναγνωστάκης (επιμ.), Ευθυμίου ιερομονάχου, Χρονικό του Γαλαξειδίου, Ακρίτας, Αθήνα 1985.
Βαλέτας 1944: Γεώργιος Βαλέτας (επιμ.), Χρονικό του Γαλαξειδιού, δημοτικό ιστόρημα το 1704, γραμένο από τον ιερομόναχο Ευθύμιο Πενταγιώτη, Ίκαρος, Αθήνα 1944.
Βέης 1928: Νίκος Α. Βέης, «Αι επιδρομαί των Βουλγάρων υπό τον τζάρον Συμεών και τα σχετικά σχόλια του Καισαρείας Αρέθα», Ελληνικά τ. 1, τχ. 2 (1928), σ. 337-370.
Darko 1922: E. Darko (επιμ.), Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, Αποδείξεις ιστοριών, χ.ε.ο., Βουδαπέστη 1922.
Κραβαρτόγιαννος 1987: Δρόσος Κραβαρτόγιαννος, «Οι απόψεις περί της επιδρομής των Βουλγάρων στην Ελλάδα τον 10ο αιώνα και το δαλματικό τοπωνύμιο Σάλωνας», Βυζαντινός Δόμος 1 (1987), σ. 213-220.
Λεντάρη 2007: Τίνα Λεντάρη, «Χρονικό του Γαλαξ(ε)ιδίου ή Γαλαξ(ε)ιδιού», Λεξικό νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πρόσωπα, έργα, ρεύματα, όροι, Πατάκης, Αθήνα 2007, σ. 2388-2389.
Πηδώνια 1986: Κομνηνή Πηδώνια, «Το χειρόγραφο του Χρονικού του Γαλαξιδιού και μία πρόσφατη έκδοση του έργου», Νέα Εστία, τ. 119, τχ. 1410 (1 Απριλίου 1986), σ. 484-485.
Σαββίδης 1992-93: Αλέξιος Σαββίδης, «Οι πειρατές “από μέρη Φραγγίας” του Χρονικού του Γαλαξειδιού και η Ναύπακτος», Ναυπακτιακά 6 (1992-1993), σ. 99-116.
Σάθας 1865: Κωνσταντίνος Ν Σάθας (επιμ.), Χρονικόν ανέκδοτον Γαλαξειδίου ή ιστορία Αμφίσσης, Ναυπάκτου, Γαλαξειδίου, Λοιδορικίου και των περιχώρων, από των αρχαιοτάτων μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων, μετά προλεγομένων και άλλων ιστορικών σημειώσεων... εν ω προσήρτηται πραγματεία και πίναξ ανεκδότων νομισμάτων μεσαίωνος, Τυπογραφείον Ι. Κασσανδρέως, Αθήνα 1865.
Σάθας 1996: Κωνσταντίνος Ν. Σάθας (επιμ.), Ευθύμιος [Πενταγιώτης], Ιερομόναχος, Το Χρονικό του Γαλαξειδιού. Χειρόγραφο κείμενο, πρόλ. Αλέξης Γ. Κ. Σαββίδης, Δημιουργία, Αθήνα 1996.
Σκιαδάς 1974: Αναστάσιος Ι. Σκιαδάς, Το μοναστήρι του Σωτήρος Χριστού Γαλαξειδιού: ιστορία, αρχιτεκτονική, λαογραφία, χ.ε.ο., Αθήνα 1974.

Ετικετες Αναζητησης

Χρονικό του Γαλαξειδιού

Αποσπάσματα

Ετικετες Αναζητησης

Λογοτεχνικό Είδος

Λογοτεχνικό Γένος

Εποχές - Περίοδοι

Θέματα

Τύπος Λόγου

Φύση Προσώπων

Κατάλογος Έργων