Χρονικόν

Συγγραφέας: Σφραντζής Γεώργιος

Το Χρονικόν είναι έργο του ιστορικού της Άλωσης Γεώργιου Σφραντζή. Το συνέταξε στο διάστημα που είχε αποσυρθεί σε μοναστήρι στην Κέρκυρα, κατά τα έτη 1468-1477 ή 1478, και περιγράφει τα γεγονότα από τη γέννηση του συγγραφέα, το 1401, μέχρι το 1477.

Riccardo Maisano (επιμ.), Φραντζής Γεώργιος, Cronaca [Corpus Fontium Historiae Byzantinae 29], Academia nazionale dei Lincei, Ρώμη 1990.

Σύνταξη ενότητας

Εισαγωγή

Κατεβάστε το κείμενο της εισαγωγής

Το Χρονικόν είναι έργο του ιστορικού Γεωργίου Φραντζή ή Σφραντζή, όπως είναι το ορθότερο, και περιγράφει τα γεγονότα από τη γέννηση του συγγραφέα το 1401 μέχρι το 1477. Ανάμεσα στα γεγονότα που παρουσιάζει είναι και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453. Η μαρτυρία του Σφραντζή είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς ήταν κρατικός αξιωματούχος και συνεργάτης του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μανουήλ Β΄ και ιδιαίτερα στενός συνεργάτης του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου. Επίσης, το πλεονέκτημά του, συγκριτικά με τους άλλους ιστορικούς της Άλωσης, είναι ότι υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος που περιγράφει και είχε ενεργό ρόλο στην οργάνωση της άμυνας της πρωτεύουσας. Είχε επιφορτιστεί, όπως λέγεται, με το έργο της καταγραφής και στρατολόγησης όσων μπορούσαν να φέρουν όπλα. Όσον αφορά στον χρόνο σύνταξης του έργου, είναι η περίοδος που είχε αποσυρθεί σε μοναστήρι της Κέρκυρας, από το 1468 έως το 1477 ή 1478.

Ο Γεώργιος Φραντζής ή Σφραντζής ανήκει στους τέσσερις ιστορικούς της Άλωσης (οι άλλοι τρεις είναι: [Μιχαήλ;] Δούκας, Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, Μιχαήλ Κριτόβουλος). Για το πρόσωπό του είναι εφικτό να αντληθούν αρκετά στοιχεία από το ίδιο το έργο, λόγω του αυτοβιογραφικού χαρακτήρα που έχει. Γεννήθηκε πιθανόν στην Κωνσταντινούπολη το 1401 και προερχόταν από αριστοκρατική οικογένεια. Έχασε τους γονείς του σε μικρή σχετικά ηλικία (16 ετών) και τότε ο αυτοκράτορας τον πήρε υπό την προστασία του. Το 1424, όταν η Κωνσταντινούπολη είχε περιέλθει σε δεινότατη θέση, στάλθηκε ως αντιπρόσωπος για διαπραγματεύσεις με τους Οθωμανούς του Μουράτ Β΄. Ο Σφραντζής ορίστηκε εκτελεστής της διαθήκης του Μανουήλ Β΄ και συνδεόταν στενά με τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, δεσπότη του Μυστρά και μελλοντικό αυτοκράτορα, τον οποίο ακολουθούσε μάλιστα στις διάφορες αποστολές του στην Πελοπόννησο. Το 1438 συγγένευσε με την οικογένεια των Παλαιολόγων, αφού παντρεύτηκε την Ελένη, κόρη του Αλέξιου Παλαιολόγου. Όταν το 1449 ο Κωνσταντίνος διαδέχτηκε στον θρόνο τον αδελφό του Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγο, ο Σφραντζής τον ακολούθησε από την Πελοπόννησο στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την Άλωση συνελήφθη μαζί με τα παιδιά και τη γυναίκα του, αλλά κατάφερε να εξαγοράσει την ελευθερία του και τελικά βρέθηκε στην υπηρεσία του Θωμά Παλαιολόγου, του τελευταίου δεσπότη της Πελοποννήσου. Ύστερα από την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Οθωμανούς, ο Σφραντζής κατέφυγε στην Κέρκυρα στη μονή Ταρχανιτών, όπου και εκάρη μοναχός το 1468 με το όνομα Γρηγόριος. Εκεί παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του το 1477 ή 1478 και συνέγραψε ή υπαγόρευσε το Χρονικόν. Δεν είναι γνωστό αν έχει συγγράψει κάποιο άλλο έργο.

Το συγκεκριμένο έργο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, γιατί μας δίνει μια μαρτυρία των γεγονότων της Άλωσης, η οποία μάλιστα προέρχεται από κάποιον αυτόπτη μάρτυρα. Ωστόσο, η αφήγησή του στο συγκεκριμένο σημείο είναι ιδιαίτερα επιγραμματική. Γενικά ο Σφραντζής, ως ιστορικός, καταγράφει με δημοσιογραφικό τρόπο τα γεγονότα της σύγχρονής του πραγματικότητας, αναφέροντας πολύ συχνά την ημερομηνία και το γεγονός που διαδραματίστηκε τότε. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι τα γραφόμενά του έχουν χαρακτήρα προσωπικού ημερολογίου ή σημειώσεων, εφόσον παραθέτει σύντομες πληροφορίες σε χρονολογική βάση.

Αναφορικά με τη δομή του έργου, δεν υπάρχει κάποια εισαγωγή, όπου να εκτίθενται τα κίνητρα της συγγραφής και η οπτική γωνία του συντάκτη. Το κείμενο έχει έντονα προσωπικό χαρακτήρα, κάτι που επισημαίνουν συχνά οι βυζαντινολόγοι. Για παράδειγμα, ο Hunger έχει παρατηρήσει ότι «Σε κανένα άλλο σχεδόν έργο της βυζαντινής ιστοριογραφίας και χρονογραφίας δεν προβάλλει τόσο πολύ η προσωπικότητα του συγγραφέα όσο του Σφραντζή στο Chronicon Minus» (Hunger 1997, 354-355), ενώ ο Grecu χαρακτήρισε το έργο «εξαιρετικά προσωπικό» (1964, 339). Εξάλλου, το Χρονικόν περιέχει περισσότερες λεπτομέρειες για τη ζωή του ίδιου του συγγραφέα παρά για τα κορυφαία γεγονότα των ημερών, μοιάζοντας περισσότερο με απομνημονεύματα. Το κέντρο της διήγησης είναι το πρόσωπο του συγγραφέα. Αποτέλεσμα αυτού είναι να παρουσιάζονται τα γεγονότα, ανάλογα με τη δική του συμμετοχή σε αυτά και όχι ανάλογα με τη βαρύτητά τους από ιστορικής άποψης. Έτσι, η διήγηση είναι άνιση, άλλοτε διεξοδική και άλλοτε σύντομη. Παραθέτει, π.χ., αρκετές –ενδεχομένως και περιττές– λεπτομέρειες γύρω από την αποστολή του στην Τραπεζούντα και την Ιβηρία, με σκοπό να διαπραγματευτεί το βασιλικό συνοικέσιο εκεί. Όμως, αυτό έχει ως συνέπεια να παραλείπει όσα διαδραματίζονταν στην Κωνσταντινούπολη στις παραμονές της οθωμανικής επίθεσης κατά της Πόλης.

Το ύφος του είναι γενικά λιτό, ενώ απουσιάζουν λογοτεχνικά σχήματα. Επιπλέον, δεν υπάρχει η αντίληψη ότι η πτώση της Πόλης είναι το αποτέλεσμα της θεϊκής οργής που προκλήθηκε από τις αμαρτίες των Βυζαντινών, σχήμα που απαντάται σε άλλα έργα με θέμα την άλωση της Βασιλεύουσας. Επομένως, παρά το ότι εκάρη μοναχός, αποφεύγει να ερμηνεύσει με θεολογικό τρόπο τα ιστορούμενα κατά τη συγγραφή του έργου του. Ακόμη, εντύπωση προκαλεί ότι, μολονότι περιγράφει τα τραγικά γεγονότα που βίωσε η οικογένειά του (η οικογένειά του αιχμαλωτίστηκε, όλα του τα παιδιά απεβίωσαν πριν από αυτόν), στο κείμενο δεν διακρίνεται ίχνος συγκινησιακής φόρτισης. Κατά τ’ άλλα, η γλώσσα του αποτελεί ένα κράμα λαϊκών και λόγιων στοιχείων.

Το Χρονικόν σώζεται σε δύο μορφές, μία σύντομη, το Βραχύ Χρονικόν (Chronikon Minus), και μία εκτενέστερη, το Μεγάλον Χρονικόν (Chronikon Maius). Το δεύτερο διαιρείται σε τέσσερα βιβλία και είναι περίπου πενταπλάσιο από το πρώτο, το οποίο και ενσωματώνει σχεδόν ολόκληρο (Παπαηλιάδη 2007, 2122). Αναφορικά με το Μεγάλον Χρονικόν, προκλήθηκαν πολλές συζητήσεις μεταξύ των βυζαντινολόγων για τη γνησιότητά του, λόγω των γλωσσικών διαφορών των δύο έργων, αρκετών αντιφάσεων και ανακριβειών. Το ζήτημα της γνησιότητας του Μεγάλου Χρονικού τέθηκε αρχικά από τον καθηγητή Ι. Β. Παπαδόπουλο το 1934 στο Βυζαντινολογικό Συνέδριο της Σόφιας. Το 1937 ο Παπαδόπουλος (1937, 155-157) κατέληξε ότι το Maius δεν ήταν γνήσιο. Με τις διατριβές του για τον Γεώργιο Σφραντζή απέδειξε ότι εκτενή τμήματα του Μεγάλου Χρονικού ήταν προϊόντα παρεμβολής. Κατέληξε ότι βασικός νοθευτής υπήρξε ο μητροπολίτης Μονεμβασίας Μακάριος Μελισσηνός (μέσα 16ου-αρχές 17ου αιώνα). Η νοθεία έγινε στη Νεάπολη της Ιταλίας, όπου είχε καταφύγει ο Μελισσηνός, περίπου έναν αιώνα μετά τη συγγραφή του Βραχέος Χρονικού. Η σημασία του Μεγάλου Χρονικού, που αντλεί επίσης από άλλους βυζαντινούς χρονογράφους αλλά και πηγές του 16ου αιώνα (Παπαηλιάδη 2007, 2122), έγκειται στο ότι καλύπτει την περίοδο από το 1258 έως το 1478.

Το έργο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1796 στη Βενετία. Επίσης, εκδόθηκε στα γερμανικά, στη Βόννη το 1838, με επιμέλεια του βυζαντινολόγου Β. Νίμπορ. Τον 19ο αιώνα υπήρξαν αρκετές νεοελληνικές αποσπασματικές εκδόσεις. Η πρώτη καταγράφεται το 1865 στην Αθήνα με τον τίτλο Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Τούρκων, ερανισθείσα εκ των Χρονικών του Γ. Φραντσή. Αυτές οι λαϊκές εκδόσεις συντέλεσαν στο να γίνει ευρύτερα γνωστός ο συγγραφέας και το έργο του. Σήμερα κυκλοφορεί μεταφρασμένο σε διάφορες εκδόσεις, μία από τις οποίες είναι και αυτή του Maisano (1990), που χρησιμοποιήθηκε για την ανθολόγηση των αποσπασμάτων μας.

Αποσπάσματα

Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας

Ο συγγραφέας εξηγεί τους λόγους για τους οποίους η σύνοδος για την ένωση των Εκκλησιών θα αποτελέσει αιτία της οθωμανικής εισβολής στην Κωνσταντινούπολη.

[ΧΧΙΙΙ]

Καὶ τῇ κζ^-^ῃνοεμβρίου τοῦ αὐτοῦ ἔτους διέβη ὁ βασιλεὺς κῦρ

Ἰωάννης μετὰ τοῦ πατριάρχου καὶ τοῦ δεσπότου κῦρ Δημητρίου καὶ

πολλῶν ἀρχόντων τῆς συγκλήτου καὶ τῆς ἐκκλησίας καὶ πάντων σχεδὸν

τῶν μητροπολιτῶν καὶ ἐπισκόπων διὰ τὴν μελετηθεῖσαν (ὡς μὴ ὤφελε)

[2]

σύνοδον.

Καὶ οὐ λέγω τοῦτο διὰ τὰ τῆς ἐκκλησίας δόγματα (ταῦτα γὰρ παρ’

ἄλλοις ἐδόθησαν κρίνεσθαι), ἐμοὶ δ’ ἀρκεῖ ἡ πατρική μου διαδοχὴ τῆς πί-

στεως, καὶ ὅτι οὐδέποτε παρά τινος τῶν τοῦ μέρους ἐκείνου ἤκουσα ὅτι

τὸ ἡμῶν κακόν, ἀλλὰ καλὸν καὶ ἀρχαῖον, καὶ τὸ ἐκείνων οὐ κακόν, ἀλλὰ

[3]

καλόν.

Καὶ νὰ εἴπω ὡς ἐν παραδείγματι, ὅτι τὴν Μέση ὁδὸν τῆς Πόλεως

τὴν πλατεῖαν καὶ εὐρύχωρον διερχόμεθα πολλοὺς χρόνους μετά τινων, δι’

ἧς ἐκαταντῶμεν εἰς τὴν Ἁγίαν Σοφίαν· εἶτα μετά τινας καιροὺς εὑρέθη

παρά τινων καὶ ἄλλη ὁδὸς καταντῶσα, ὡς λέγουσι, καὶ αὕτη ἐκεῖ. καὶ |

νά με παροτρύνωσιν, ὅτι· «ἐλθὲ καὶ διὰ τῆς ὁδοῦ ταύτης, ἧς εὕρομεν· καὶ

γάρ, εἰ καὶ ἔστιν αὕτη, ὁποὺ ἀπέρχῃ, καλὴ καὶ ἀρχαία καὶ ἡμῖν ἀρχῆθεν

σὺν ὑμῖν γνωστὴ καὶ διερχομένη, ἀλλὰ καὶ αὕτη, ἣν εὕρομεν νῦν, καλή

ἐστιν’». ἐγὼ δὲ νὰ ἀκούω παρὰ μὲν τῶν, ὅτι καλή ἐστι, παρὰ δὲ τῶν, ὅτι

οὐ καλή· διὰ τί νὰ μηδὲν εἴπω· «μετ’ εἰρήνης καὶ ἀγάπης ἀπέρχεσθε

[4]

καλῶς εἰς τὴν Ἁγίαν Σοφίαν ὁπόθεν βούλεσθε· ἐγὼ δὲ πάλιν θέλω διέρ-

χεσθαι διὰ τῆς ὁδοῦ, ἣν καὶ μεθ’ ὑμῶν πολύν τινα χρόνον διηρχόμην καὶ

καλὴν αὐτὴν καὶ παρ’ ὑμῶν καὶ τῶν προγόνων μου μαρτυρουμένην καὶ

διερχομένην’»;

Οὐ διὰ ταύτην οὖν τὴν αἰτίαν εἶπον τὸ «ὡς μὴ ὤφελεν» (ἤθελα

γὰρ νὰ εἶχε γενεῖν καλῶς ἕνωσις τῶν ἐκκλησιῶν καὶ νά με ἔλειπεν ὁ

εἷς τῶν ὀφθαλμῶν μου), ἀλλὰ διὰ τὸ ὅτι ἦν καὶ αὕτη ἡ τῆς συνόδου

δουλεία αἰτία μία καὶ πρώτη καὶ μεγάλη εἰς τὸ νὰ γένηται ἡ κατὰ τῆς

Πόλεως τῶν ἀσεβῶν ἔφοδος καὶ ἀπὸ ταύτην πάλιν ἡ πολιορκία καὶ ἡ

αἰχμαλωσία καὶ τοιαύτη καὶ τοσαύτη συμφορὰ ἡμῶν.

[5]

Καὶ ἀκούσατε λόγους ἀληθεῖς, τὴν αὐτοαλήθειαν προβαλλομένου

μου μάρτυρα. εἶπεν ὁ ἀοίδιμος βασιλεὺς πρὸς τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν βασι-

λέα κῦρ Ἰωάννην μόνος πρὸς μόνον, ἱσταμένου καὶ ἐμοῦ μόνου

ἔμπροσθεν αὐτῶν, ἐμπεσόντος λόγου περὶ τῆς συνόδου· «υἱέ μου, βε-

[6]

βαίως καὶ ἀληθῶς ἐπιστάμεθα ἐκ μέσης τῆς καρδίας αὐτῶν δὴ τῶν ἀσε-

βῶν ὅτι πολλὰ τοὺς φοβεῖ, μὴ συμφωνήσωμεν καὶ ἑνωθῶμεν μὲ τοὺς

Φράγκους· ἔχουν το γὰρ ὅτι, ἂν τοῦτο γένηται, θέλει γενεῖν μέγα τι

κακὸν εἰς αὐτοὺς παρὰ τῶν τῆς Δύσεως Χριστιανῶν δι’ ἡμᾶς.

Λοιπὸν τὸ περὶ τῆς συνόδου, μελέτα μὲν αὐτὸ καὶ ἀνακάτωνε, καὶ

μάλισθ’ ὅταν ἔχεις χρείαν τινὰ φοβῆσαι τοὺς ἀσεβεῖς. τὸ δὲ νὰ ποιήσῃς

αὐτήν, μηδὲν ἐπιχειρισθῇς αὐτό, διότι οὐδὲν βλέπω τοὺς ἡμετέρους ὅτι

εἰσὶν ἁρμόδιοι πρὸς τὸ εὑρεῖν τινα τρόπον ἑνώσεως καὶ εἰρήνης καὶ ὁμο-

νοίας, ἀλλ’ ὅτι νὰ τοὺς ἐπιστρέψουν εἰς τὸ νά ἐσμεν ὡς ἀρχῆθεν. τού-

του δὲ ἀδύνατον ὄντος σχεδόν, φοβοῦμαι μὴ καὶ χεῖρον σχίσμα γένηται,

[7]

καὶ ἰδοὺ ἀπεσκεπάσθημεν εἰς τοὺς ἀσεβεῖς».

Τοῦ δὲ βασιλέως, ὡς ἔδοξε, μὴ δεξαμένου τὸν λόγον τοῦ πατρὸς

αὐτοῦ, μηδὲν εἰπών, ἀναστὰς ἀπῆλθε. καὶ μικρὸν σύννους γεγονὼς ὁ

μακαρίτης καὶ ἀοίδιμος πατὴρ αὐτοῦ, ἐμβλέψας πρὸς ἐμὲ ὁρίζει· «ὁ βασι-

λεὺς ὁ υἱός μου ἔνι μὲν ἁρμόδιος βασιλεύς, οὐ τοῦ παρόντος δὲ καιροῦ.

βλέπει γὰρ καὶ φρονεῖ μεγάλα καὶ τοιαῦτα, οἷα οἱ καιροὶ ἔχρῃζον τῆς |

εὐημερίας τῶν προγόνων ἡμῶν. ἀμὴ σήμερον, ὡς ἂν παρακολουθοῦσιν εἰς

ἡμᾶς τὰ πράγματα, οὐ βασιλέα θέλει ἡ ἡμῶν ἀρχή, ἀλλ’ οἰκονόμον. καὶ

φοβοῦμαι, μήποτε ἐκ τῶν ἐνθυμημάτων καὶ ἐπιχειρημάτων αὐτοῦ γένηται

χαλασμὸς τοῦ ὁσπιτίου τούτου· προεῖδον γὰρ καὶ τὰς ἐνθυμήσεις αὐτοῦ

[8]

καὶ τὰ ἐδόξαζε κατορθῶσαι μὲ τὸν Μουσταφᾶν, καὶ εἶδον καὶ τὰ τέλη

τῶν κατορθωμάτων εἰς τί κίνδυνον μᾶς ἔφερον».

Ἕτερον βεβαιοῦν τήν ποτε βουλὴν τοῦ ἀοιδίμου πατρὸς αὐτοῦ. ὡς

ἐστάθη, ἵνα ἀπέλθη εἰς τὴν σύνοδον, ἐστάλη εἰς τὸν ἀμηρᾶν ἀποκρισιάριος

Ἀνδρόνικος ὁ Ἴαγρος δηλῶσαι τοῦτο πρὸς ἐκεῖνον ὡς τάχα φίλον καὶ

ἀδελφόν. κἀκεῖνος ἀπελογήσατο, ὅτι· «οὐδέν μοι φαίνεται καλὸν νὰ

ὑπάγῃ νὰ κοπιάσῃ τοσοῦτον καὶ νὰ ἐξοδιάσῃ· καὶ τί νὰ κερδίσῃ; ἰδοὺ

ἐγώ, καὶ ἐὰν ἔχῃ χρείαν καὶ ἀσπρῶν δι’ ἔξοδον καὶ εἰσόδημα καὶ ἄλλο τι

πρὸς θεραπείαν αὐτοῦ, ἕτοιμός εἰμι νὰ τὸν θεραπεύσω». καὶ ἐγένετο

πολὺς λόγος καὶ βουλή, πότερον νὰ γένηται τὸ τοῦ ἀμηρᾶ ἢ νὰ ἀπέλ-

θωσιν εἰς τὴν σύνοδον· καὶ ἐγένετο ὅπερ ἤθελεν ὁ βασιλεύς, ἢ μᾶλλον ἡ

[9]

κακὴ τύχη.

Ἐξελθόντος οὖν τοῦ βασιλέως ἀπὸ τῆς Πόλεως καὶ ἀπερχομένου,

ἐβουλεύσατο ὁ ἀμηρᾶς, ὅτι νὰ ποιήσῃ μάχην τὴν Πόλιν καὶ νὰ πέμψῃ

φωσᾶτον κατ’ αὐτῆς, οὐ τοσοῦτον, ὅτι νὰ ἐπάρῃ αὐτήν, <ἀλλ’> ὅσον

ἵνα ποιήσῃ τὸν βασιλέα νὰ ἐπιστρέψη.

[10]
15

Καὶ τοῦτο ἐβεβαιώθη καὶ ἐστάθη παρὰ πάντων τῶν αὐτοῦ, ἄνευ μό-

νου τοῦ Χαλιμπασσιᾶ, ὅστις ἀντέστη λέγων, ὅτι· «μᾶλλον μὲν οὖν αἴτιον

θέλει εἶσται, ἐὰν ποιήσῃς μάχην τὴν Πόλιν, ἵνα ὁ βασιλεὺς εἴπῃ τοὺς

Φράγκους ἀπὸ ἀνάγκης, ὅτι· “ὅπερ λέγετε, στέργω το”, καὶ ἰδοὺ ἐγένετο

ὅπερ φοβούμεθα. ἀμὴ ἄφες το καὶ ἴδε τὸ τί θέλουν πράξειν. καὶ εἰ μὲν

[11]

ὁμονοήσουν, σὺ ἀγάπην ἔχεις μετ’ ἐκείνους καὶ ὅρκους· εἰς τὸ

ἔμπροσθεν πάλιν, ὡς ἂν βλέπῃς, θέλεις πράττειν. εἰ δὲ μᾶλλον οὐδὲν

ὁμονοήσουν, τότε μᾶλλον ἐξέβη ὁ λογισμὸς καὶ μὲ πλέον θάρρος ποίη-

σον τὸ θέλεις». καὶ αὕτη ἡ βουλὴ τὸν μὲν ἀμηρᾶν τοῦ σκοποῦ ἐκώλυσε,

πρὸ δὲ τοῦ Χαλιμπασσιᾶ τὴν βουλὴν δόντος τοῦ καιροῦ μαθεῖν ἡμᾶς,

ἀλλὰ τῶν ἄλλων, ὁ αὐθέντης μου ὁ δεσπότης καὶ οἱ ἄρχοντες ἐξώρθωσαν

τὸν Παλαιολόγον Θωμᾶν καὶ πρὸς τὸν βασιλέα ἀπέστειλαν. καὶ λο-

γισμὸς καὶ τρικυμία τοῖς ἐν τῇ Πόλει περιέπεσεν ὅτι πλείστη, ἕως οὗ

πάλιν ἐμάθομεν τὴν ἰσχύσασαν βουλὴν τοῦ Χαλιμπασσιᾶ. |

[12]

Καὶ ἰδοὺ ἐκμαρτυρία τοῦ «ὡς μὴ ὤφελε γενέσθαι τὴν σύνοδον»·

ἀφίημι γὰρ τὰ ἄλλα καὶ ἄλλα, ἃ παρηκολούθησαν ἀπὸ τούτου.

- Ο Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος έφιππος με τη συνοδεία του, απόσπασμα από νωπογραφία του Benozzo Gozzoli, Palazzo Pitti, Φλωρεντία.
  Πηγή: Wikimedia Commons
- Το πρόσωπο του Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου, λεπτομέρεια από την προηγούμενη νωπογραφία του Benozzo Gozzoli.
  Πηγή: Wikimedia Commons
Δεν βρέθηκαν βίντεο
Δεν βρέθηκαν αρχεία ήχου

Σύνδεσμοι

«Βαλκάνια. Ένωση Φερράρας-Φλωρεντίας», στο «Ελληνική Ιστορία στο διαδίκτυο: Ύστερη Βυζαντινή Περίοδος (1204-1253)», Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

Λεξικά

Λεξικά Νεοελληνικής: Ηλεκτρονικά Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας
Λεξικό Εμ. Κριαρά: Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669), τόμοι Α-ΙΣΤ
TLG: Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
Liddell-Scott: Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Liddell – Scott)

Μελέτες

Μεσαιωνικές μελέτες: Μεσαιωνικές μελέτες του Εμ. Κριαρά

Σύνδεσμοι

Σύνδεσμοι για την έρευνα και μελέτη της Μεσαιωνικής Ελληνικής

Συνέπειες του θανάτου του Μουράτ Β΄

Ο Σφραντζής, αφού επέστρεψε από την Ιβηρία, πληροφορείται τον θάνατο του αμιρά Μουράτ και περιγράφει τις επιπτώσεις του γεγονότος.

[XXX]

[4]

Καὶ τὸν φευρουάριον τοῦ νθ-ου ἔτους ἀπέθανεν ὁ ἀμηρᾶς ὁ Μου-

ράτης. καὶ τοῦτο οὐκ ἀκούσαντός μου εἰς τὴν Ἰβηρίαν, ὡς ἦλθον εἰς

τὴν Τραπεζοῦντα, λέγει μοι ὁ βασιλεύς· «ἄρχον ἀποκρισιάριε, νά σε

εἴπωμεν καλὰ μαντᾶτα· μόνον νὰ μᾶς δώσῃς τὰ συγχαρίκια». καὶ ἀνα-

στὰς προσεκύνησα αὐτὸν εἰπών· «νὰ ποιήσῃ ὁ Θεὸς πολυχρόνιον τὴν

βασιλείαν σου, ὁποὺ πᾶσι τρόποις εὐεργετεῖς ἡμῖν καὶ θέλεις μᾶς εὐερ-

γετήσειν καὶ νῦν τὰ καλὰ μαντᾶτα. ἀμὴ ἡμεῖς τί ἄξιον ἔχομεν νὰ ἀπο-

δώσωμεν τῇ βασιλείᾳ σου;». καὶ λέγει μοι τὸν θάνατον τοῦ ἀμηρᾶ καὶ

ὅτι ἐγένετο καὶ ὁ υἱὸς αὐτοῦ αὐθέντης καὶ δέδωκε πολλὰ τὸν βασιλέα

[5]

καὶ ἔστερξεν ἵνα ἔχῃ καὶ τὴν ἀγάπην, ἣν μετὰ τοῦ πατρός του εἶχε τὸ

ὁσπίτιον ἐκεῖνο.

Καὶ ἀκούσας τοῦτο ἐγενόμην ἄφωνος καὶ οὕτως ὀδυνηθείς, ὥσπερ

νά με ἔλεγεν θάνατον τῶν ἐμῶν φιλτάτων. καὶ μέχρι τινὸς καταφιάσας

λέγω· «δέσποτά μου, τοῦτο οὐ χαρίεν μαντᾶτον, ἀλλὰ καὶ ὀδυνὸν λίαν».

καὶ λέγει∙ «πῶς, καλέ;». καὶ εἶπον∙ «διότι ἐκεῖνος ἦν γέρων καὶ τὸ κατὰ

τῆς Πόλεως ἀπεπειράσθη αὐτῷ καὶ πλέον οὐδὲν ἤθελεν ἐπιχειρισθεῖν

τοιοῦτόν τι, ἀλλ’ ἤθελε μόνον τὴν ἀγάπην καὶ εἰρήνην. ἀμὴ οὗτος, ὁποὺ

ἐγένετο νῦν αὐθέντης, ἔνι νέος καὶ παιδιόθεν ἐχθρὸς τῶν Χριστιανῶν,

νὰ ὑβρίζῃ καὶ νὰ ἐπαπειλῆται, ὅτι θέλει ποιήσειν τὰ καὶ τὰ κατὰ τῶν

[6]

Χριστιανῶν.

Καὶ ἡ Πόλις, ἥπερ ἄλλοτε, ἔνι ἀπὸ τὴν ἀσθένειαν τοῦ αὐθέντου

μου τοῦ βασιλέως τοῦ γαμβροῦ σου ἠπορημένη, καὶ χρέος εἰς τὰ εἰσοδή-

ματα ἐκείνης πολὺ καὶ ἀπορία εἰς πάντα. καὶ ὁ αὐθέντης μου ὁ |

βασιλεὺς νέος αὐθέντης καὶ θέλει καιρὸν εἰρηνικόν, νὰ ἐξοικονομήσῃ τὰ

ἐκείνης. καὶ ἂν παραχωρήσῃ ὁ θεὸς νὰ κινηθῇ ἀπὸ τῆς νεότητος αὐτοῦ

καὶ κακίας καὶ νὰ ὀρμήσῃ κατὰ τῆς Πόλεως, οὐκ οἶδα τί νὰ γένηται.

ναί, ἂν εἶχεν εὐδοκήσειν ὁ Θεὸς νὰ ἀπέθνησκεν οὗτος, ὁ υἱὸς αὐτοῦ,

ἰδοὺ εὐφρόσυνος κατὰ ἀλήθειαν ἀγγελία, ἐπεὶ ἄλλον οὐκ εἶχε καὶ ἀπὸ

τὴς λύπης ἤθελε γενεῖν καὶ ἀσθενέστερος καὶ ὀλιγοχρονιώτερος· καὶ μέ-

σον τούτου ἤθελεν ἀναρρωσθῆναι καὶ τὸ ὁσπίτιον ἐκεῖνο, καὶ ἀποθανόν-

τος ἐκείνου, ἤθελε ὑπάγειν εἰς προτίμησιν μεγάλην». καὶ λέγει μοι·

«σὺ εἶσαι καὶ τῶν φρονίμων καὶ τῶν πρώτων ἀρχόντων τοῦ ὁσπιτίου

ἐκείνου καὶ θέλεις γινώσκειν καὶ εἰς τὰ τοιαῦτα καλλίω· ὅμως ὁ Θεὸς

δυνατὸς ἔνι νὰ τὸ ποιήσῃ διὰ καλόν». καὶ εἶπον· «οὕτως ἔναι, ὡς ὁρί-

ζεις», καὶ ἀπέμεινεν εἰς ἐκεῖνο.

- Πορτρέτο του σουλτάνου Μουράτ Β΄, έργο του ελληνο-οθωμανού αυλικού ζωγράφου Konstantin Kapıdağlı (Κωνσταντίνος Κυζικηνός).
  Πηγή: Wikimedia Commons
- Πορτρέτο του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄ του πολιορκητή από τον Gentile Bellini, 1480, λάδι σε καμβά, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου.
  Πηγή: Wikimedia Commons
Δεν βρέθηκαν βίντεο
Δεν βρέθηκαν αρχεία ήχου

Σύνδεσμοι

Λεξικά

Λεξικά Νεοελληνικής: Ηλεκτρονικά Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας
Λεξικό Εμ. Κριαρά: Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669), τόμοι Α-ΙΣΤ
TLG: Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
Liddell-Scott: Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Liddell – Scott)

Μελέτες

Μεσαιωνικές μελέτες: Μεσαιωνικές μελέτες του Εμ. Κριαρά

Σύνδεσμοι

Σύνδεσμοι για την έρευνα και μελέτη της Μεσαιωνικής Ελληνικής

Η άλωση της Πόλης

Περιγράφεται λιτά η πολιορκία και η άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς, καθώς και ο θάνατος του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα.

[XXXV]

[6]

Καὶ τῇ δ-η τοῦ ἀπριλίου μηνὸς τοῦ αὐτοῦ ἔτους ἦλθε πάλιν ὁ

ἀμηρᾶς καὶ παρέπεσε τὴν Πόλιν πολιορκῶν αὐτὴν πᾶσι τρόποις καὶ πά-

σαις μηχαναῖς διά τε γῆς καὶ θαλάσσῃς, περικυκλώσας καὶ τὰ ιη΄ μίλια

τῆς Πόλεως, τετρακοσίων πλευσίμων ὄντων ἀπὸ τὴν θάλασσαν μικρῶν

καὶ μεγάλων, διακοσίων δὲ χιλιάδων ἀνδρῶν ἀπὸ τῆς στερεᾶς, ἐχούσης

τῆς Πόλεως, τῆς τοσαύτης εἰς μέγεθος, ἄνδρας πρὸς ἀντιπαράταξιν

[7]

δψογ΄ ἄνευ τῶν ξένων, μόλις ὄντων σ΄ ἢ μικρόν τι πρός.

Ἔγνων οὖν ἐγὼ τοῦτο οὕτως ἔχον ἀπὸ αἰτίας τοιαύτης. τοῦ γὰρ

βασιλέως προστάξαντος τοῖς δημάρχοις, ἔγραψεν εἷς ἕκαστος τὴν δημαρ-

χίαν αὐτοῦ ἀκριβῶς τοῦ δυναμένου σταθῆναι ἐν τῷ κάστρῳ κοσμικοῦ καὶ

καλογέρου καὶ τί καὶ τί ἄρμα πρὸς ἄμυναν νὰ ἔχῃ εἷς ἕκαστος αὐτῶν.

[8]

καὶ φέροντες εἷς ἕκαστος τῶν δημάρχων, δέδωκε τὸ κατάστιχον τῆς αὐ-

τοῦ δημαρχίας τῷ βασιλεῖ.

Εἶτα ὁρίζει πρὸς ἐμέ· «αὕτη ἡ δουλεία πρὸς σὲ ἀφορᾷ καὶ οὐ πρὸς

ἄλλον τινά, διὰ τὸ ἐπίστασθαί σε καὶ καλῶς ἀριθμεῖν καὶ καλῶς φυλάσ-

σειν τὰ φυλακῆς δεόμενα καὶ ἀπόκρυφα. καὶ λάβε τὰ κατάστιχα καὶ

καθίσας εἰς τὸ ὁσπίτιόν σου λογάριασε ἀκριβῶς πόσοι εἰσὶν ἄνθρωποι

καὶ πόσα ἄρματα καὶ πόσα κοντάρια καὶ πόσα σκουτάρια καὶ πόσα τοξά-

ρια». καὶ ἐκτελέσας τὸν ὁρισμὸν αὐτοῦ, φέρων δέδωκα τῷ αὐθέντῃ μου

καὶ βασιλεῖ τὸ καταστιχόπουλον μετὰ λύπης καὶ σκυθρωπότητος ὅτι

πολλῆς, καὶ ἔμεινε μόνον ἐν ἀποκρύφῳ ἡ ποσότης εἰς ἐκεῖνον καὶ ἐμέ.

[9]

Καὶ τῇ κθ-ῃ μαΐου, ἡμέρᾳ γ-η, ὥρᾳ τῆς ἡμέρας ἀρχῇ, ἀπῆρε τὴν

Πόλιν ὁ ἀμηρᾶς· ἐν ᾗ ὥρᾳ καὶ ἁλώσει τῆς Πόλεως καὶ ὁ μακαρίτης

αὐθέντης μου κῦρ Κωνσταντῖνος βασιλεὺς ὁ Παλαιολόγος σκοτωθεὶς

ἀπέθανεν, ἐμοῦ | πλησίον αὐτοῦ οὐχ εὑρεθέντος τῇ ὥρᾳ ἐκείνῃ, ἀλλὰ

[10]

προστάξει ἐκείνου εἰς ἐπίσκεψιν δῆθεν ἄλλου μέρους τῆς Πόλεως· ἰοὺ

ἰοὺ κἀμοί, τῆς προνοίας οὐκ οἶδα εἰς τίνα με καιρὸν φυλαττούσης.

Ἦν δὲ ἡ πᾶσά ζωὴ αὐτοῦ δὴ τοῦ μακαρίτου βασιλέως καὶ μάρ-

τυρος χρόνοι μθ΄ καὶ μῆνες γ΄ καὶ ἡμέραι κ΄, ἀφ’ ὧν ἦν βασιλεὺς χρό-

νους δ΄, μῆνας δ΄ καὶ ἡμέρας κδ΄, ὄγδοος βασιλεὺς τοῦ γένους αὐτοῦ

τῶν Παλαιολόγων ὑπάρχων· ὁ γὰρ πρῶτος ἦν Μιχαήλ, ὁ δεύτερος

Ἀνδρόνικος, ὁ τρίτος Μιχαήλ, ὁ τέταρτος Ἀνδρόνικος, ὁ πέμπτος

Ἰωάννης, ὁ ἕκτος Μανουήλ, ὁ ἕβδομος Ἰωάννης καὶ ὁ ὄγδοος Κωνσταν-

τῖνος. ἦρχον δὲ καὶ ἐβασίλευον ταύτην δὴ τὴν Κωνσταντινούπολιν τὸ

τούτων γένος τῶν Παλαιολόγων χρόνους ρϙδ΄ καὶ μῆνας ι΄ καὶ ἡμέρας

δ΄.

- Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην Κωνσταντινούπολη, έργο του Fausto Zonaro.
  Πηγή: Wikimedia Commons
- Απεικόνιση της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από άγνωστο καλλιτέχνη, νωπογραφία στην Εκκλησία της Μονής Moldavita, στη Ρουμανία.
  Πηγή: Wikimedia Commons
- Πατριάρχης Γεννάδιος Β΄ και σουλτάνος Μωάμεθ Β΄, ψηφιδωτό από τον Πατριαρχικό Οίκο στην Κωνσταντινούπολη.
  Πηγή: Wikimedia Commons
- Ο σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ επιβλέπει την υπερνεώλκηση του τουρκικού στόλου, πίνακας του Fausto Zonaro.
  Πηγή: Wikimedia Commons
- Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, λεπτομέρεια μικρογραφίας από χειρόγραφο της Ιστορίας του Ζωναρά (15ος αι.), Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη Estense, Modena, Ιταλία.
  Πηγή: Wikimedia Commons
- Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος και Γεώργιος (Σ)Φραντζής, πίνακας του Φώτη Κόντογλου.
  Πηγή: Βυζαντινών Ιστορικά
Aπόσπασμα από την εκπομπή της ΕΤ1 «Θρήνοι της Αλώσεως», ένα αφιέρωμα στα γεγονότα, τους θρήνους και τα μοιρολόγια με αφορμή την Άλωση, σκηνοθεσία: Γιώργος Μούλιος, κείμενα-παρουσίαση: Παναγιώτης Μυλωνάς, Αρχείο της ΕΡΤ.
Πηγή: YouTube
Ντοκιμαντέρ για την Άλωση, από το οπτικοακουστικό λεύκωμα «1453: Η άλωση της Πόλης» του National Geographic σε συνεργασία με τον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη, σκηνοθεσία: Γιώργος Λουίζος, αφήγηση: Χρήστος Σιμαρδάνης, 2008.
Πηγή: YouTube
Aπόσπασμα από την εκπομπή της ΕΤ1 «Θρήνοι της Αλώσεως», ένα αφιέρωμα στα γεγονότα, τους θρήνους και τα μοιρολόγια με αφορμή την Άλωση, σκηνοθεσία: Γιώργος Μούλιος, κείμενα-παρουσίαση: Παναγιώτης Μυλωνάς, Αρχείο της ΕΡΤ.
Πηγή: YouTube
Aπόσπασμα από την εκπομπή της ΕΤ1 «Θρήνοι της Αλώσεως», ένα αφιέρωμα στα γεγονότα, τους θρήνους και τα μοιρολόγια με αφορμή την Άλωση, σκηνοθεσία: Γιώργος Μούλιος, κείμενα-παρουσίαση: Παναγιώτης Μυλωνάς, Αρχείο της ΕΡΤ.
Πηγή: YouTube
«Μαρμαρωμένος Βασιλιάς», στίχοι: Πυθαγόρας, μουσική: Απόστολος Καλδάρας, πρώτη εκτέλεση: Χαρούλα Αλεξίου στο άλμπουμ Μικρά Ασία, εδώ ερμηνευμένο από το Μουσικό Σχολείο Βολου, στην εκπομπή «Στην υγειά μας», προβολή: ΝΕΤ, 07/04/2012.
Πηγή: YouTube
«Η Ρωμανία πάρθεν», παραδοσιακό τραγούδι του Πόντου για την άλωση της Πόλης.
Πηγή: YouTube
«Δρόμος Βυζαντινός», σύνθεση-ενορχήστρωση & στίχοι: Σταμάτης Σπανουδάκης, ερμηνεία: Γιώργος & Κώστας Μπιλάλης, βυζαντινή χορωδία Σπύρου Λάμπρου, από το άλμπουμ Αλέξανδρος ΙΙ. Δρόμοι που δεν περπάτησες, Lyra 2009.
Πηγή: Επίσημο κανάλι του Σταμάτη Σπανουδάκη στο YouTube
«Γιατί πουλί μ’ δεν κελαηδείς», παραδοσιακό τραγούδι της Ανατολικής Θράκης, ερμηνεία: Χρόνης Αηδονίδης, από το άλμπουμ Τ’ Αηδόνια της Ανατολής, Minos-Emi 1990.
Πηγή: YouTube

Σύνδεσμοι

Λεξικά

Λεξικά Νεοελληνικής: Ηλεκτρονικά Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας
Λεξικό Εμ. Κριαρά: Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669), τόμοι Α-ΙΣΤ
TLG: Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
Liddell-Scott: Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Liddell – Scott)

Μελέτες

Μεσαιωνικές μελέτες: Μεσαιωνικές μελέτες του Εμ. Κριαρά

Σύνδεσμοι

Σύνδεσμοι για την έρευνα και μελέτη της Μεσαιωνικής Ελληνικής

Βιβλιογραφία

Grecu 1966: Vasile Grecu (επιμ.), Georgios Sphrantzes, Memorii 1401-1477 : În anexă pseudo-Phrantzes : Macarie Melissenos Cronica 1258-1481, Editura Academiei Republicii Socialiste Romania, Βουκουρέστι 1966.
Hunger 1997: Herbert Hunger, Βυζαντινή λογοτεχνία. H λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών, τ. 2: Ιστοριογραφία, Φιλολογία, Ποίηση, μτφρ. Κόλιας Τ. & Συνελλή Κ. & Μακρής Γ. Χ. & Βάσσης Ι., ΜΙΕΤ, Αθήνα 1997, σ. 351-358.
Καραγιαννόπουλος 1987: Ιωάννης Ε. Καραγιαννόπουλος, Πηγαί της βυζαντινής ιστορίας, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη ⁵1987, σ. 434-435.
Maisano 1990: Riccardo Maisano (επιμ.), Φραντζής Γεώργιος, Cronaca [Corpus Fontium Historiae Byzantinae 29], Academia nazionale dei Lincei, Ρώμη 1990.
Μονιού 2006: Δήμητρα Ι. Μονιού (μτφρ.), Γεωργίου Σφραντζή Βραχύ Χρονικό, επιμ. σειράς Δημήτρης Τσουγκαράκης, Κανάκη, Αθήνα 2006.
Παπαδόπουλος 1937: Ιωάννης Β. Παπαδόπουλος, «Ερμηνευτικά εις την Μεγάλην και την Μικράν Χρονογραφίαν του Φραντζή», ΕΕΒΣ 13 (1937), σ. 155-157.
Παπαδόπουλος 1957: Ιωάννης Β. Παπαδόπουλος, Αι περί Γεωργίου Φραντζή διατριβαί, Οδυσσέας Λαμψίδης, Αθήνα 1957.
Παπαηλιάδη 2007: Μαρία Παπαηλιάδη, «Σφραντζής, Γεώργιος», Λεξικό νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πρόσωπα, έργα, ρεύματα, όροι, Πατάκης, Αθήνα 2007, σ. 2122.

Δικτυογραφία

«Γεώργιος Φραντζής, ο ιστοριογράφος της άλωσης», Aegina Light. The Bright side of Aegina.

«Αυτόπτες μάρτυρες της αλώσεως του 1453: Τέσσαρες αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις», στo «Αφιέρωμα στην άλωση της Κωνσταντινούπολης», Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος.

«Το χρονικό της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης γράφτηκε στην Κέρκυρα από τον Γεώργιο Φραντζή (Σφραντζής)», Corfu Museum. Petsalis: Collection of Corfu Island, Greece documents.

Τ. Κατσιμάρδος, «Ο μοναδικός αυτόπτης μάρτυρας της Άλωσης», Έθνος.

«Περί του Χρονικού της άλωσης του Γεωργίου Σφρατζή και περί της παραχάραξης του χρονικού από τρίτους», Ελλήνων Δίκτυο.

«Κωνσταντινούπολη: Γεώργιος Φραντζής», στην «Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού», Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.

Άννα Περπερίδου, «Φραντζής: Ο “ρεπόρτερ” που κατέγραψε την Άλωση», στα «Εθνικά», Newsbomb.

«Γιώργου Γαστεράτου: Ο Γεώργιος Φραντζής», Παραθέματα λόγου: e-library.

* Τελευταία πρόσβαση στη δικτυογραφία: Δεκέμβριος 2017.

Ετικετες Αναζητησης

Χρονικόν

Αποσπάσματα

Ετικετες Αναζητησης

Λογοτεχνικό Είδος

Λογοτεχνικό Γένος

Εποχές - Περίοδοι

Θέματα

Τύπος Λόγου

Φύση Προσώπων

Κατάλογος Έργων