Σπανέας

Στίχοι, γραφὴ καὶ διδαχὴ, καὶ παραινέσεως λόγοι

ἐξ Ἀλεξίου Κομνηνοῦ τοῦ μακαριωτάτου,

πρὸς τὸν τοῦ πρίγκιπος υἱὸν Καίσαρος Βρυεννίου,

εἰς φρόνησιν καὶ παίδευσιν, εἰς λόγων εὐκοσμίαν.

5

Τέκνον μου ποθεινότατον, παιδίν μου ἠγαπημένον,

ὀστοῦν ἐκ τῶν ὀστέων μου καὶ σὰρξ ἐκ τῆς σαρκός μου,

ἤλπιζ’ εἰς τὰς πικρίας μου ταύτας τὰς ἀφορήτους

καὶ τοὺς πολλούς μου στεναγμοὺς καὶ τοὺς ἀμέτρους πόνους,

ἵνα σ’ εὑρῶ ἀνασασμὸν καὶ παρηγόρημά μου,

10

καὶ κουφισμὸν τῶν πόνων μου τῶν ἀπαραμυθήτων,

καὶ παρηγόρημα ψυχῆς, καρδίας μου λαμπάδα.

ὁ λογισμός μου πάντοτε φέρνει σε εἰς τὸν νοῦν μου,

καὶ πάντοτ’ ἡ καρδία μου εἰς φῶς ποτὲ οὐκ ἦλθεν.

παιδίν μου, ἂν ἠπόρησε τῆς πολιᾶς τὸ γῆρας,

15

ἐγὼ φαντάζομαι, δοκῶ, ὅτι ἔμπροστέν μου στέκεις,

καὶ κράζω, κράζω, κι οὐ λαλεῖς, ταράσσεις τὴν ψυχήν μου.

ἀπὸ στενοχωρίας μου, ἀπὸ πολλῆς μου θλίψης

ἁπλόνω κι οὐχ εὑρίσκω σε, ’μιλῶ σε, οὐ ’μιλεῖς με.

καὶ παρευθὺς οἱ πόνοι σου κεντοῦσιν τὴν ψυχήν μου

20

καὶ κατακόπτουσιν αὐτήν, ἀναίσθητος ὑπάρχω.

καὶ τῆς φωνῆς σου τῆς λαμπρᾶς ἀκούων, τὸ παιδίν μου,

τὰ δάκρυά μου ῥέονται, τρέχουν ὡς τὸ ποτάμιν.

ἂν στοχαστῇς, υἱούτσικε, πλέον οὐ μὴ γάρ μ’ εἶπες,

εἰ μὴ ψυχρὸν κι ἀναίσθητον κρύσταλλον παγωμένον.

25

ἀνέλυσέ μ’ ἡ φλόγωσις τῶν πολυστεναγμάτων

καὶ ’γάλιν ’γάλιν χύνομαι, λύομαι, ὑπαγαίνω.

αὐτὰ ἐθάῤῥουν εἰς ἐσὲν, παιδίν μου, νὰ κερδήσω;

ἤλπιζα εὕρειν θησαυρὸν κ’ ηὗρα καρβούνιν μέγα

κ’ ἔσω ἡ καρδιά μου φλέγεται ...

30

οὐκ ἠμπορῶ καταλεπτῶς γράφειν σε τὰ παθαίνω.

μὴ δώσῃς τὴν καρδίαν μου στενάγματα καὶ πόνους

καὶ φέρῃς καὶ τὸ γῆράς μου εἰς ὀλιγοθυμίαν.

ἀρκοῦσι νῦν τὰ ἔπαθες καὶ περισσεύουσίν σε,

πῶς πάσχεις ὡς παντόρφανος κι ἀποξενιτεμένος.

35

ἐξεύρεις πόσην προσοχὴν καὶ πόσον πόνον ἔχεις

εἰσὲ ἐμὲν τὸν δόλιον, τὸν πολυπονεμένον,

ἂν λόγους παραινετικοὺς ἤκουσες ἀπ’ ἐμένα·

καλὴν βουλὴν σὲ ἔδωκα, καὶ κράτει την, ἄν θέλῃς·

καὶ ἂν ἐσὺ, παιδίον μου, τὰ βάλλῃς εἰς τὸν νοῦν σου,

40

οὐ μὴ ἐκβάλλῃ ἀπὸ σὲν οὐ θλίψις οὐδὲ χρόνος.

ἐγὼ γὰρ, εἰ κι ἀπόδημος καὶ χωρισμένος εἶμαι,

ποτέ μου ἡ καρδίτσα μου χωρίζετ’ ἀπὸ σένα.

γράφω σε στίχους ἐκλεκτοὺς, στίχους ἐκ τοὺς ἠγάπας,

καὶ ὅταν εὕρῃς ἄδειαν, κάθου κι ἀνάγνωθέ τους,

45

καὶ θὲς τὸν νοῦν σου εἰς αὐτοὺς καὶ βάλλε τὸν σκοπόν σου,

καὶ οἷον εὕρῃς ἀγαθὸν, θές τον εἰς τὴν ψυχήν σου,

κ’ ἔχε τον εἰς ἐνθύμησιν, καὶ κράτει τον ’ς τὸν νοῦν σου,

καὶ εἰς καιρὸν ὁκάποτε, ὅταν οὐκ ἀπαντέχῃς,

νὰ τοὺς εὑρῇς πρὸ ὀφθαλμοῦ εἰς ὄφελόν σου μέγα.

50

εἰ δὲ καὶ ἔχει τίποτες ἀχρήσιμον τὸ πρᾶγμα,

ἐκεῖνο μὴ τὸ χρειαστῇς, μηδόλως τὸ θελήσῃς.

λοιπὸν, υἱέ μου, ἀπὸ τοῦ νῦν ἀπάρχομαι τοῦ λέγειν,

καὶ θὲς ’ς τὸν νοῦν σου, ἄκουσε καλὰ καὶ πρόσεχέ τα.

Πρὸ πάντων ἔχε τοῦ θεοῦ τὸν φόβον εἰς τὸν νοῦν σου,

55

καὶ πρόσεχ’, ὅτι τὰ κρυπτὰ γινώσκει τῶν ἀνθρώπων,

ἐλέγχει δὲ τοὺς λογισμοὺς, δικάζει καὶ τὰς πράξεις,

καὶ φανερόνει τὰ κρυπτὰ καὶ τοὺς κακοὺς κολάζει,

τοὺς δὲ καλοὺς εὐεργετεῖ καὶ φίλους ὀνομάζει·

εἰς τοῦτον μόνον ἔλπιζε κ’ εἰς ἄλλον μὴ ἐλπίζῃς.

60

λέγει γάρ τις τῶν προφητῶν ἐκείνων τῶν ἁγίων·

εἴ τις εἰς θεὸν ἤλπισεν, ποτὲ οὐ καταισχύνθη.

ἄλλος δὲ πάλιν θαυμαστὸς προφήτης λέγει τοῦτο·

εἴ τις εἰς ἄνθρωπον θαῤῥεῖ κ’ εἰς ἄνθρωπον ἐλπίζει,

ἐπικατάρατός ἐστιν μᾶλλον κ’ ἀπελπισμένος.

65

Τὸν βασιλέα, ὦ υἱὲ, τίμα τον καὶ φοβοῦ τον·

πρόβλησις ἔνι τοῦ θεοῦ ὁ βασιλεὺς, παιδίν μου·

ἂν ἔχῃς πίστιν εἰς αὐτὸν, ὡς ἀπαιτεῖ ὁ νόμος,

οὐ μὴ σὲ λείψῃ τὸ καλὸν καὶ ἡ ἀγάπη τούτου,

διότι ἡ καρδία του δύναται παρὰ πάντων,

70

καὶ παρὰ πάντας δύναται, παιδίν μου, εἰς τὸ θέλει,

καὶ εἴ τι θέλει, δύναται ποιεῖν το ὅταν θέλῃ·

ὡς ἔχει γὰρ τὴν δύναμιν, ἐργάζεται συντόμως.

Ἕνα θεὸν ἐγνώριζε τῶν πάντων βασιλέα,

ἕνα θεὸν φοβήθητι τῶν πάντων εὐεργέτην,

75

θεὸν τὸν παντοδύναμον, θεὸν καρδιογνώστην·

καὶ ἂν ἀκούσῃς κατ’ αὐτοῦ ῥήματα βλασφημίας,

νὰ μὴ τὰ παραδέξεσαι μηδ’ ὑποφέρῃς ὅλως,

ὅτι εἰς κόλασιν σχεδὸν ἐκπίπτεις τῆς γεέννης.

ἂν μάθῃς λόγον βλάσφημον κατὰ τοῦ βασιλέως,

80

τάχιστα δράμε, δεῖξέ τον ...... ....

νὰ πάθῃ ὡς ἐπίβουλος, νὰ παιδευθῶσιν ἄλλοι.

θεὸς γὰρ ὀνομάζεται κι ὁ βασιλεὺς, παιδίν μου,

καὶ εἴ τις φέρει κατ’ αὐτοῦ, κίνδυνος ἔνι κόσμου.

[124]

ἄκουε πάντα συνετῶς, καὶ χώριζε τὸ κρεῖττον.

125

μὴ προλαμβάνῃ ἡ γλῶσσά σου ποτὲ τὸν λογισμόν σου.

πολλοὺς γὰρ ἐκ συναρπαγῆς παρέδωκεν ἡ γλῶσσα,

καὶ διὰ τοῦτο πρόσεχε πρῶτον καλὰ καὶ σκόπει,

καὶ τότε λάλει ταπεινὰ καὶ μεμελετημένα.

ἡ προσευχὴ πρὸς τὸν θεὸν μεγάλως οἰκειοῦται·

130

ὁπόταν γὰρ ἡ προσευχὴ γίνετ’ ἀπὸ καρδίας,

ὥσπερ ὁποῦ συνομιλεῖ τὸν κύριν του πολλάκις,

θαῤῥεῖ, παῤῥησιάζεται, ὡς ἔθος πρὸς ἐκεῖνον,

οὕτως ὁ προσευχόμενος καὶ ψάλλων κατὰ μόνας

λαμβάνει χάριν ἐκ θεοῦ, εὑρίσκει παῤῥησίαν.

135

λοιπὸν εἰς τὴν καρδίαν σου θές το, παιδί μου, τοῦτο,

καὶ ὅταν εὕρῃς ἄδειαν, καὶ ψάλλε καὶ προσεύχου.

πάντα γὰρ τὰ φαινόμενα καὶ τὰ λαμπρὰ τοῦ κόσμου

οὐκ ἔχουσιν ὑπόληψιν οὺδὲ φιλοτιμίαν·

τίποτ’ οὐκ ἔφερεν κανεὶς ἐκ τὸν παρόντα κόσμον·

140

γυμνοὶ γὰρ ἐγεννήθημεν, γυμνοὶ πάλιν θανοῦμε,

καὶ τοῦ γυμνοῦ πτωχότεροι· παιδίν μου, τί κερδαίνεις

πλοῦτος ζωῆς καὶ χρήματα, ματαιοτάτην δόξαν;

[τοῦ κόσμου τούτου ἡ ζωὴ, ταύτην γὰρ πάντα φέρει

τρόπος καλὸς, ἐνάρετος καὶ καθαρὸς τοῦ βίου]

145

ἦθος σεμνὸν καὶ ταπεινὸν καὶ μετριοφροσύνη,

οὔτε ὁ πλοῦτος ἀληθῶς, οὐ δόξα ἐπαινεῖται,

αὔτ’ ἔχουν καὶ τὸν ἔπαινον, αὔτ’ ἔχουν καὶ τὸν ψόγον.

γίνωσκε, τιμιώτερον τῆς ἀρετῆς οὐκ ἔνι·

τὸ κάλλος γὰρ ἠχρείωσεν ἡ νόσος καὶ τὸ γῆρας,

150

ἡ δ’ ἀρετὴ, ὅσον γηρᾷ, γίνεται λαμπροτέρα

καὶ κέρδος ἔχει δαψιλὸν τὴν ἄνω βασιλείαν.

[178]

τοὺς πάντας προσχαιρέτιζε μετὰ περιχαρείας,

καὶ μετὰ πάντων ἐφελκοῦ τῶν ὅλων τὴν ἀγάπην.

180

ἂς ᾖσαι εἰς πάντας πρόσχαρος, εὐστόμυλος εἰς ὅλους.

συγκάθιζε μετὰ καλοὺς, ἑνόνου μετ’ ἐκείνων,

τοὺς δὲ κακοὺς ἀπόφευγε, μηδόλως ὁμιλῇς τους.

ἀγάπα τὴν ἀλήθειαν, παιδίν μου, παρὰ πάντα,

καὶ τοῦτο πληροφόρησον πάντα τὸν ἑαυτόν σου,

185

ὅτι ἂν εἴπῃς ἀληθῶς, βεβαίως νὰ τὸ ἔχῃς.

βλάπτοντ’ οἱ μὴ ἀκούσαντες τὸν λόγον τοῦ κυρίου·

λέγει γὰρ ὁ ἀπόστολος Ἰάκωβος κυρίου·

μὴ οὐρανὸν ὀμνύετε, μήτε τὴν γῆν κυρίου.

μὴ κάμῃς φίλους σύντομα καὶ πάλιν τοὺς ἀφήσῃς·

190

ὥσπερ γὰρ ἔνι συχαντὸν τὸ νὰ μὴ ἔχῃς φίλους,

οὕτως ἔνι ὑπόψογον συχνὰ νὰ κάμῃς φίλους,

νὰ τοὺς ἀφίνῃς σύντομα καὶ νὰ γυρεύῃς ἄλλους.

ἕνεκεν τούτου πρόσεχε πρῶτον καλὰ καὶ σκόπει,

καὶ τότε γύρεψε καλῶς νὰ κάμνῃς τὴν φιλίαν.

195

ἀφ’ ὅτου φθάσῃς κι εὕρῃς τον ἐκεῖνον σοῦ τὸν φίλον,

τότε προχείρου μετ’ αὐτὸν μετὰ πολλῆς ἀγάπης.

ἂς ᾖσαι τότε ἐλεύθερος, ἂς ᾖσαι ἀφιερωμένος,

καὶ φρόντιζε τοῦ φίλου σου μετὰ πολλῆς ἀγάπης

παρὰ τὴν θεραπείαν σου καὶ τὴν ἀνάπαυσίν σου.

200

καλὴ καὶ πρώτη δοκιμὴ τοῦ φίλου ἔνε τοῦτο,

ὁκάποτε κι ὁ φίλος σου ’ς ἀνάγκην βοηθεῖ σε,

ἂν ἔχῃς καὶ περίστασιν καὶ συγκακοπαθεῖ σε.

ἂν ἴδῃς καὶ τὸν φίλον σου καὶ χρῄζει τίποτέ σου,

μὴ καρτερέσῃς νὰ τὸ εἰπῇ μηδὲ νὰ τὸ ζητήσῃ,

205

ἀλλ’ ἀπ’ ἐντεῦθεν πρόλαβε καὶ δός του μοναχός σου,

νὰ τοῦ τὸ δώσῃς, νὰ χαρῇ, οὐχὶ δι’ ἀτιμίαν.

ἐκείνους ἔχε μετὰ σὲ, ἀγάπα κι ἀποδέχου,

ὁποῦ πολλὰ συνθλίβονται μετὰ τῶν δυστυχούντων,

ἀλλὰ καὶ μᾶλλον χαίρονται μετὰ τῶν εὐτυχούντων.

210

κἂν ἔνι γὰρ ἐκ τῶν αὐτῶν εἶδεν κανεὶς πολλάκις

θλιβόμενον καὶ πάσχοντα, κακῶς καὶ συνεθλίβην,

μετὰ καμπόσον δὲ καιρὸν εἶδε τὸν εὐτυχοῦντα,

ἐζήλωσεν, ἐφθόνησε κι ἀπώσατο φιλίαν.

ὅταν εἰς φίλον κάθεσαι, μιμνήσκου τοὺς ἀποδήμους,

215

μᾶλλον ἂν ᾖναι φίλοι σου καὶ περιπόθητοί σου,

ἵνα πληροφορῇς αὐτοὺς, ὅταν οὐδὲν τοὺς βλέπῃς.

225

ἂν ἠμπορῇς εὐεργετεῖν, ἂν ἠμπορῇς χαρίζειν,

καλοῖς δίδε καὶ χάριζε, νὰ σὲ εὐχαριστοῦσιν.

ἁποῦ κακοὺς εὐεργετεῖ καὶ ἀχαρίστους δίδει,

μόνον τὸ δῶρον ἔχασεν κι εὐχαριστιὰν οὐκ ἔχει

ὥσπερ τινὲς οἱ τρέφοντες ξένων τινῶν σκυλία,

230

ἀφότι φάγαν τὸ ψωμὶν, καὶ κατ’ αὐτοῦ γαυγίζουν,

οὕτως καὶ ὁ ἀχάριστος τόσον ὑβρίζει πλέον.

τοὺς λογοχαρικίζοντας, ὅταν κακόν τι πράξῃς,

ἂν ᾖν’ καὶ φίλοι, φεῦγέ τους, ζημιὰν σὲ προξενοῦσιν.

ἂν γὰρ σὲ ὀνειδίσωσιν, καὶ μᾶλλον ὅταν σφάλλῃς,

235

πῶς γὰρ ἀφήσεις τὸ κακὸν, πῶς νὰ τὸ ὑποφέρῃς;

πάντοτε γίνου ταπεινὸς, εὐόμιλος καὶ πρᾶος·

ἄνθρωπον γὰρ κενόδοξον τίς νὰ τὸν ἀγαπήσῃ;

ἂν ἴδῃς δὲ θυμούμενον ἄνθρωπον, μὴ λαλήσῃς,

εἴ τι σὲ εἰπῇ, καρτέρησε καὶ μακροθύμησέ τον,

240

κι ἀφότου παύσῃ τὸν θυμὸν, καταπραΰνῃ ἡ μέθη,

τότε τὸν κατονείδισε κ’ εἰπέ τον ὅσα θέλεις.

[τὸ πῦρ τὰ ξύλα δαπανᾷ, θυμὸς δὲ τὴν καρδίαν.]

τὸν δὲ παροξυνόμενον ἂν τὸν κατονειδίσῃς,

ὁμοιάζει ὅτι ὠνείδισες ἄνθρωπον μεθυσμένον,

245

καὶ μᾶλλον δὲ χειρότερον ἔποισες παρ’ ἐκεῖνον.

ὥσπερ τὰ ξύλα τοῦ δρυμοῦ τὴν φλόγαν ἐπαυξάνουν,

οὕτως καὶ τὸν θυμούμενον ὁ λόγος ἀγριαίνει.

μὴ γίνεσαι φιλόνεικος καὶ ὑβρισθῇς εἰς ὅλους.

μὴ γίνεσαι πολύκαλος εἰς τὸν καθένα λόγον,

250

μηδὲ θελήσῃς εὐδοκᾶν εἰς τὸν καθένα λόγον·

ἄνθρωπος εἶσαι καὶ ἐσὺ καὶ καθ’ ἑκάστην σφάλλεις·

405

μὴ ἀναισχυντήσῃς γέροντα μηδὲ καταφρονήσῃς,

νὰ σ’ εὔχουνται ὁλόψυχα καὶ νὰ μακροχρονίσῃς.

ἂν ἔλθῃς εἰς ὑπόθεσιν καὶ σύμβουλον γυρεύῃς,

γερόντων ζήτησε βουλὰς ἀνθρώπων πειρασμένων,

τῶν δέ γε νέων τὰς βουλὰς ποτὲ μὴ τὰς γυρέψῃς.

410

ἄκουσον δὲ παράδειγμα παλαιᾶς ἱστορίας.

τοῦ Σολομῶντος ὁ υἱὸς ὁ Ροβοὰμ ἐκεῖνος

δώδεκα σκῆπτρ’ ἐκράτησεν τὰ εἶχεν ὁ πατήρ του,

καὶ πάντες ἐσυνήχθησαν λέγοντες πρὸς ἐκεῖνον·

„ἐλάφρυνον τὰ βάρη μας, περιανάπαυσόν μας,

415

πολλὰ γὰρ μᾶς ἐβάρυνεν ὁ μέγας ὁ πατήρ σου,

ἀνάπαυσόν μας ὀλίγον καὶ νὰ μᾶς ἔχῃς πάντα,

δοῦλοί σου πάντες νὰ ἤμεθεν καὶ πάντας νὰ μᾶς ἔχῃς.“

ἀκούσας οὖν ὁ βασιλεὺς τοὺς λόγους των ἐκείνων,

[εὐθὺς τοὺς ἀπεκρίνατο, τοῦτον τὸν λόγον λέγει]

420

„ἀφῆτέ με νὰ βουλευθῶ μετὰ τῶν ἐδικῶν μου,

ὑπάγετ’, ἀναμείνατε μόνον καὶ τρεῖς ἡμέρας,

καὶ τότε δεῦτε πρὸς ἐμὲ καὶ ὅτι νὰ σᾶς εἴπω.“

ὑπῆγαν, ἐκαρτέρεσαν οἱ πάντες, ὡς τοὺς εἶπεν,

ὁ βασιλεὺς ὑπέμεινεν μετὰ τοὺς οἰκιακούς του.

425

„εἰπέτε με τί λέγετε, δότε βουλὴν εἰς τοῦτο.“

εὐθὺς οἱ φρονιμώτεροι γέροντες εἶπον τοῦτο

„εὔλογον ἔνι τὸ ζητοῦν καὶ μὴ τοὺς παρακούσῃς,

ἀνάπαυσέ τους ὀλίγον καὶ πάντα νὰ τοὺς ἔχῃς.“

πλὴν οὐκ ἠρκέστη ὁ βασιλεὺς εἰς τὴν βουλὴν ἐκείνην,

430

[ἣν εἴπασιν οἱ γέροντες οἱ πολυπαθημένοι,]

ἀλλὰ τοὺς νέους ἔκραξεν μᾶλλον τοὺς θρασυτέρους,

ὁποῦ ἦσαν συνανάτροφοι μετὰ τὸν βασιλέα,

ἐκάθισεν, ἠρώτησέν τους ὅλους περὶ τούτου

„εἴπατε νέοι καὶ ὑμεῖς, δότε βουλὴν εἰς τοῦτο.“

435

ἐκεῖνοι ὡς θρασύτατοι, κακοί τε καὶ αὐθάδεις,

κακὴν βουλὴν τὸν ἔδωκαν, ὡς ἔδειξεν τὸ τέλος.

ὅμως ἐπροτιμήσατο τὴν συμβουλὴν ἐκείνην,

τῶν δὲ γερόντων τὴν βουλὴν ἐκείνων τῶν φρονίμων

ἀφῆκέν την ὡς ἄχρηστον, οὐδὲν τὴν ἀσχολήθην.

440

μετὰ δὲ τὴν παραδρομὴν τῶν ἡμερῶν τῶν τρίων

ἦλθεν τὸ πλῆθος πρὸς αὐτὸν πάλιν καὶ παρεκάλει

„ἐλέησον, παρηγόρησον τὴν ἀγανάκτησίν μας.“

ὁ βασιλεὺς δὲ πρὸς αὐτοὺς μετὰ θυμοῦ τοὺς λέγει

„οὐκ ἐλαφρύνω τίποτες, μηδὲν παρακαλεῖτε·

445

ἐβάρυνέ σας, λέγετε, μεγάλος ὁ πατήρ μου,

ἐγὼ τὸ σᾶς ἐβάρυνε νὰ τὸ διπλοτριπλάσω.

ἐπαίδευσέν σας, λέγετε, διὰ δαρμοῦ καὶ κούρσου,

νὰ σᾶς παιδεύσω ἐγὼ διπλᾶ καὶ νὰ σᾶς καταφθείρω.“

εὐθὺς τὸ πλῆθος ὥρμησεν εἰς ταραχὴν καὶ ζάλην

450

καὶ μετὰ θράσους καὶ θυμοῦ λέγουν τὸν βασιλέα

„ὕπαγε εἰς τὸν οἶκον σου, ποίμανε τὸν λαόν σου·

οὐκ ἔχεις μέρος μεθ’ ἡμῶν οὐδὲ κληρονομίαν.“

καὶ παρευθὺς ἐχώρισαν τὰ δώδεκα τὰ σκῆπτρα,

ὁ βασιλεὺς δ’ ὑπέμεινεν μόνον μὲ τοὺς οἰκείους.

455

εἶδες, παιδίν μου, τ’ ἔβλαψεν ἡ συμβουλὴ τῶν νέων.

ὁπόταν ἴδῃς γέροντας ἀνθρώπους πειρασμένους,

ὅτι λαλοῦν ὑπόθεσιν, μηδὲν τοῖς περικόπτῃς,

ἀλλ’ ἄκουε μετὰ προσοχῆς, πολλάκις ν’ ὠφελιέσαι.

[481]

ὅταν ποιήσῃς τίποτες προτέρημαν ὀλίγον,

μὴ καυχηθῇς, υἱούτσικε, μὴ τὸ κενοδοξήσῃς,

ἀλλ’ ὑποκλίνου πλεότερον καὶ ταπεινώσου πάντα·

ἄφες τὸ λέγειν, ἄφες το, κι ἂς τὸ λαλοῦσιν ἄλλοι.

485

’ς τὸ ἕναν σου προτέρημα πρόσθες καὶ ἄλλον ἕναν·

ἀνδρείαν καὶ ταπείνωσιν τὴν καλῃτέραν κόσμου.

ἔχε τὰ πάντα συνετῶς καὶ περιπαιδευμένα.

ἔνδυσε πένητα γυμνὸν, χόρτασε πεινασμένον,

θλιμμένους παρηγόρησον, ἀῤῥώστους ἐπισκέπτου.

490

εἴ τι γὰρ δώσῃς πένητος, εἴ τι καλὸν ποιήσῃς,

ἐδάνεισές τα τὸν θεὸν καὶ θέλει σοι τὰ δώσει

ἑκατονταπλασίονα ἔνδον τοῦ παραδείσου.

εἰ δ’ εἴπῃς ὅτι „ἐπτώχηνα, δὲν ἔχω τί νὰ δώσω,“

κἂν στέναξον, συμπάσχισον καὶ παρηγόρησέ τους·

495

θεὸς τὸ κατὰ δύναμιν αὐτὸ ζητεῖ καὶ θέλει.

κάλλια νὰ δώσῃς ὀλίγον καὶ μετὰ προθυμίας,

παρὰ νὰ δώσῃς τὸ πολὺ καὶ νὰ τοὺς τ’ ὀνειδίσῃς.

λέγει γὰρ τοῦτο ἡ γραφή „ὅπου πτωχοὺς ξενίζει,

αὐτὸς ἐξένισε λοιπὸν ὡς τοῦ θεοῦ ἀγγέλους.

500

ἀπ’ ὅλον τὸ κατόρθωμα ἡ ἀγάπη ἔνι κρεῖττον.

ἂν ἒχῃς ὅλα τὰ καλὰ καὶ λείπῃ σ’ ἡ ἀγάπη,

οὐδὲν ἐποῖσες τίποτε, καὶ χάνεις εἴ τι ἐδῶκες.“

γνώμης ἔνι ἀληθινῆς τὸ τῆς ἀγάπης ταύτης,

τὸ ἔλεος εἰς τοῦς πτωχοὺς καὶ εἰς τοὺς πενομένους,

505

μετὰ τῆς ἡμερότητος καὶ γνώμης ἐλευθέρας.

εἰ δὲ κἂν (σὺ) πτωχὸς εἶσαι, οὐκ ἔχεις τί νὰ δώσῃς,

κἂν λόγον δός τον ἀγαθὸν, νὰ τὸν ἐθεραπεύσῃς·

αὐτὸ σὲ δίδει τὸν μισθὸν αἰώνιον, παιδίν μου.

τὰς ξένας συμφορὰς, υἱὲ, λυποῦ ὡς ἐδικάς σου,

510

χαρὰν ἵν’ εὕρῃς πώποτε ὅθεν οὐκ ἀπαντέχεις.

ἐλεημοσύνη καθαρὰ, σὺν τῇ νηστείᾳ λέγω,

πολλοὺς ἀνθρώπους ἔσωσεν ἐξ ᾅδου τῶν κευθμώνων.

κι ἄλλον πολὺν κατόρθωμα ἐποῖσεν ἡ νηστεία.

υἱέ μου, ἂν θέλῃς νὰ χαρῇς ἀμέριμνα τὸν κόσμον,

515

βλέπε μὴ ῥίξῃς πόθον σου εἰς χρήματα τοῦ κόσμου.

ὁ κόσμος ἒν προσωρινὸς, ἡμέραις ὑπαγαίνουν,

ὁ πλοῦτος, τὸ λογάριον ὡς ἄνεμος διαβαίνει.

ἂν ἔνε ἡ ἐλπίδα σου εἰς ἀμπέλια, εἰς χωράφια,

ἀπὸ χειμῶνος δυνατοῦ ἢ ἀπὸ ἀνυδρίας

520

χάνονται καὶ ξηραίνονται, χάνεις εἴ τι ἐποῖσες.

ὅπου εἰς πλοῦτον ἤλπισεν καὶ εἰς τὰ ἄρματά του,

ἔρχεται ξένος ἄλλοθεν κι ὅπουθεν οὐκ ἐλπίζει,

ἐπαίρνει τα, ἐξαλείφει τα, κ’ ἔρημος ἀπομένει·

μόνον ὁ κόπος κ’ ἡ πικριὰ μὲ τοῦτον ἀπομένει.

525

ἀμμ’ εἰς τὸν θεὸν τοῦ οὐρανοῦ ἔχε, παιδίν μου, ἐλπίδα

ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου, ἐξ ὅλης σου ἰσχύος,

νὰ σὲ λυτρώσῃ ἀπὸ παντὸς κινδύνου καὶ θανάτου.

[534]

υἱέ μου, μὴ περιπλακῇς γυνὴν δι’ εὐμορφάδα,

535

ἢ διὰ χρήματα πολλὰ, ἢ διὰ εὐγενείαν.

ἰδὲς πρῶτον, ἐρεύνησον καὶ κατασκόπευσέ την,

κι ἂν ἔνε καλυπόληπτη καὶ θέλῃ τὴν τιμήν σου,

ἐκείνην ἔπαρε, υἱὲ, ἔχε την ’ς τὴν τιμήν σου.

εἰ δ’ ἔχει τέχνην, ἄπεχε, ἂν ἔχῃ καὶ λογάριν·

540

διαβαίνει τὸ λογάριον, καὶ σὺ τὸ πάθος ἔχεις,

πάντοτε δὲ καὶ ὅσον ζῇς, ἐσὺ τὸ πάθος ἔχεις.

κάλλιον λάβε σιγαλὴν, νὰ θέλῃ τὴν τιμήν σου,

κι ἂς ἔχῃ (χρῆμα ’λιγοστὸν καὶ) πράγματα ὀλίγα.

καὶ ἂν σοῦ δώσῃ ὁ θεὸς ἀπ’ τὰ καλὰ τοῦ κόσμου,

545

βλέπε, πτωχόν σου συγγενὴν μὴ τὸν περιφρονήσῃς,

ἀλλὰ μᾶλλον βοήθει τον ἀπὸ τὴν δύναμίν σου,

νὰ σ’ ἔχῃ χάριν ὁ θεὸς, νὰ πληθυνθῇ ἡ τιμή σου.

υἱέ μου, ἀγάπα τοὺς πτωχοὺς καὶ πόθει τὴν τιμήν σου,

ἀγάπα τὴν ἀλήθειαν, θεὸς γὰρ τοῦτο θέλει.

550

λόγον ἂν ξεύρῃς ἀληθῆ, μὴ τὸν ποιήσῃς ψέμαν.

ἂν ποιήσῃ ὁ φίλος σου τίποτ’ εἰς ἐντροπήν του,

καὶ πέσῃ, ὅσον ἂν ’μπορῇς, κρύψε τὴν ἐντροπήν του,

συνέργησέ τον εἰς καλὸν, σκόπει ὡς ἐδικόν σου,

ἀγάπα τον, ὁρμήνευσον ὡς νὰ ἦτον συγγενής σου.