Στη συνέχεια, πριν επικεντρώσουμε την προσοχή μας ξανά στην κρητική λογοτεχνία για να δούμε τον αιώνα της ακμής της (1570-1669), αξίζει να σταθούμε σε δύο κείμενα που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το ένα είναι ο γνωστός μας Στεφανίτης και Ιχνηλάτης, του οποίου τις δημώδεις μεταφράσεις-διασκευές βλέπουμε τώρα. Μέσα στον 16ο αι. γνωρίζουμε δύο τέτοιες, οι οποίες ωστόσο μπορεί να μην ήταν οι μόνες: από την πρώτη, που έγινε πριν από το 1540, σώζονται μόνο δύο μύθοι, ενώ τη δεύτερη την έκανε το 1584 ο διευθυντής της Πατριαρχικής Ακαδημίας της Κωνσταντινούπολης, Θεοδόσιος Ζυγομαλάς, ο οποίος είχε γράψει ποικίλα έργα σε αρχαϊστική και λαϊκή γλώσσα. Η διασκευή του Ζυγομαλά είναι ένα παράδειγμα της δύναμης που εξακολουθούσε να έχει ακόμη η χειρόγραφη διάδοση των έργων: μπορεί να μην τυπώθηκε στην εποχή της, αλλά σώθηκε σε πολλά χειρόγραφα και μεταφράστηκε και σε άλλες γλώσσες.
Το άλλο έργο μάς έρχεται από την Κύπρο των μέσων του 16ου αι. και είναι μία συλλογή λυρικών ερωτικών ποιημάτων («carmina amatoria» χαρακτηρίζονται στο μοναδικό τους χειρόγραφο) κατά το πρότυπο των «canzonieri» που κυκλοφορούσαν στην Ιταλία και ήταν συλλογές ποιημάτων του Πετράρχη ή πετραρχικών ποιητών. Πρόκειται για 156 ποιήματα, κατά πάσα πιθανότητα διαφορετικών ποιητών, οι οποίοι μεταφέρουν για πρώτη φορά στην ελληνική λογοτεχνία στιχουργικές μορφές της ιταλικής ποίησης (σονέτα, τερτσίνες, μπαλάντες, οκτάβες κ.ά.), καθώς διασκευάζουν ή μεταφράζουν ποιήματα του Πετράρχη. Η συλλογή είναι γνωστή από την κριτική της έκδοση ως Ρίμες αγάπης ή αλλιώς ως «κυπριακά ερωτικά ποιήματα». Ωστόσο, η αξιόλογη αυτή πορεία σύνθεσης ποιημάτων στο νησί δυστυχώς θα ανακοπεί βίαια με την τουρκική κατάκτηση το 1571.
