1.jpg

Απόκοπος

Γραμμένος είτε στο πρώτο είτε στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα, αλλά τυπωμένος για πρώτη φορά στη Βενετία το 1509, γνώρισε αλλεπάλληλες ανατυπώσεις και έγινε ένα από τα δημοφιλέστερα αναγνώσματα του νέου ελληνισμού, τουλάχιστον για τους επόμενους τρεις αιώνες. Ο Απόκοπος του Μπεργαδή περιγράφει μια ονειρική κάθοδο στον άλλο κόσμο και αποτελεί το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της πρώιμης Αναγέννησης στην κρητική λογοτεχνία. Είναι συνθεμένος σε βυζαντινή δημώδη γλώσσα με πολλά στοιχεία του κρητικού ιδιώματος και στις βενετικές εκδόσεις αποτελείται από 556 ζευγαρωτά ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους, ωστόσο το τελευταίο τμήμα του γενικά θεωρείται νόθο.
63.jpg

Διγενής Ακρίτης

Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτης είναι ο γνωστότερος από τους ήρωες των ακριτικών τραγουδιών και πρωταγωνιστής ενός έμμετρου αφηγηματικού έργου του 12ου αιώνα, το οποίο είναι γνωστό ως Διγενής Ακρίτης ή Έπος του Διγενή Ακρίτη. Είναι γραμμένο σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο, σώζεται σε έξι χειρόγραφες παραλλαγές και συνιστά το παλαιότερο λογοτεχνικό γραπτό μνημείο της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γλώσσας.
73.jpg

Εξήγησις της γλυκείας χώρας Κύπρου, η ποία λέγεται Κρόνικα, τουτέστιν Χρονικόν

Ο Λεόντιος Μαχαιράς έζησε πιθανότατα μεταξύ του β΄ μισού του 14ου και του α΄ μισού του 15ου αι. Το έργο του καλύπτει μια μακρά περίοδο της κυπριακής ιστορίας, δίνεται όμως ιδιαίτερη έμφαση στην αυτοκρατορική δυναστεία των Φράγκων Λουζινιάν. Το εγκωμιασμένο κείμενό του κατέχει δύο σημαντικά πρωτεία στο ευρύτερο πλαίσιο της δημώδους γραμματείας: είναι το πρώτο πεζό και συνάμα το πρώτο γραμμένο σε ιδιωματική (κυπριακή) γλώσσα χρονικό, που ανανεώνει με αυτόν τον τρόπο τη μακραίωνη ελληνική ιστοριογραφική/χρονικογραφική παράδοση.
39.jpg

Ερωτόκριτος

Ερωτική μυθιστορία του Βιτσέντζου Κορνάρου, γραμμένη στις αρχές του 17ου αιώνα, δομημένη σε πέντε μέρη και αποτελούμενη από περίπου 10.000 στίχους. Πρόκειται για την πολύ δημοφιλή στον τουρκοκρατούμενο ελληνισμό, και μέχρι σήμερα, ιστορία της βασιλοπούλας Αρετούσας που αγαπήθηκε με τον γιο ενός συμβούλου του πατέρα της και υπέμειναν τέσσερα χρόνια εκείνος την εξορία και αυτή τη φυλακή, μέχρι ο βασιλιάς να αποδεχτεί τον Ρωτόκριτο αναγνωρίζοντας την ανδρεία και τη φρόνησή του.
22.jpg

Η Θυσία του Αβραάμ

Θρησκευτικό δράμα, αποτελούμενο στην παρούσα έκδοση από 1.144 ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους, ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του κρητικού θεάτρου. Γράφτηκε πιθανότατα στις αρχές του 17ου αιώνα, ενώ πολλοί μελετητές το αποδίδουν στον Βιτσέντζο Κορνάρο, ποιητή του Ερωτόκριτου. Η υπόθεση του δράματος είναι το γνωστό επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης, όπου ο Θεός, θέλοντας να δοκιμάσει την πίστη του Αβραάμ, του ζητά να θυσιάσει τον μονάκριβο γιο του.
74.jpg

Η Καινή Διαθήκη

Πρόκειται για δίτομη έκδοση του κειμένου της Καινής Διαθήκης. Ο συγγραφέας θέλησε να μεταφράσει το έργο αυτό, που είναι ένα από τα σημαντικότερα κειμήλια του χριστιανισμού, προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να το διαβάσουν όλοι και, κυρίως, ο απλός λαός. Η μετάφραση έγινε στη δημώδη νεοελληνική γλώσσα το 1629-1630 και στην αρχή υπάρχει ένας επαινετικός πρόλογος που έχει γραφτεί από τον πατριάρχη Κύριλλο Λούκαρι. Το έργο, ωστόσο, πολεμήθηκε ως αιρετικό και εντέλει απαγορεύτηκε η ανάγνωσή του με συνοδικές επιστολές.
54.jpg

Η Κοσμογέννησις

Η Κοσμογέννησις του Κρητικού Γεώργιου Χούμνου αποτελεί έμμετρη παράφραση των δύο πρώτων βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης (Γένεσις και Έξοδος), όπως αυτά παρουσιάζονται στη βυζαντινή Ιστορία του Παλαιού. Χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα, αποτελείται από 2.832 ομοιοκατάληκτους, ζευγαρωτούς, δεκαπεντασύλλαβους στίχους και είναι γραμμένη σε γλώσσα δημώδη, εμπλουτισμένη με στοιχεία της κρητικής διαλέκτου και της εκκλησιαστικής ρητορικής.
29.jpg

Η Φυλλάδα του Μεγαλέξαντρου

Πεζή διασκευή, πρωτοτυπωμένη τον 17ο αιώνα, που ανάγεται σε χαμένο σήμερα πρότυπο του 14ου αιώνα, το οποίο με τη σειρά του βασίζεται σε παλαιότερες έμμετρες διασκευές του ελληνιστικού μυθιστορήματος του Ψευδο-Καλλισθένη (3ος αι. μ.Χ.). Αυτό το ιδιαίτερα δημοφιλές λαϊκό ανάγνωσμα της Τουρκοκρατίας περιέχει διηγήσεις και κατορθώματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, συνδυάζοντας πραγματικά περιστατικά με φανταστικούς άθλους και περιπέτειες.
37.jpg

Κατζούρμπος

Είναι ένα από τα τρία σωζόμενα θεατρικά έργα του Χορτάτση (τέλη του 16ου αιώνα), επίσης έμμετρο, και ανήκει στο είδος της κωμωδίας, που αντλεί τα μοτίβα της πλοκής του και την πλούσια πινακοθήκη των ηρώων του από την ιταλική commedia erudita. Το ερωτευμένο ζευγάρι αντιμετωπίζει το εμπόδιο του γέρου Αρμένη που θέλει να απολαύσει ερωτικά την κοπέλα, αλλά στο τέλος αποδεικνύεται πατέρας της και το έργο τελειώνει μέσα σε γενική χαρά.
31.jpg

Λαϊκές αφηγήσεις

Με τον συμβατικό τίτλο «Λαϊκές αφηγήσεις» αναφερόμαστε σε δύο σύντομα πεζά κείμενα που εντοπίστηκαν στον κώδικα Neap. gr. III B 27. Τα κείμενα παραδίδονται άτιτλα και ανώνυμα, ενώ βάσει παλαιογραφικών ενδείξεων χρονολογούνται στο β΄ μισό του 16ου-αρχές 17ου αιώνα. Μολονότι περιέχουν κάποια σποραδικά κρητικά ιδιωματικά στοιχεία, η έρευνα τα τοποθετεί στον ευρύτερο βενετοκρατούμενο/δυτικοκρατούμενο χώρο. Οι σύντομες αυτές ιστορίες φαίνεται ότι ανήκουν στην παράδοση των λαϊκών αφηγήσεων/ανεκδότων που ενίοτε καταγράφονταν· η πρώτη εκφράζει περισσότερο το άσεμνο πνεύμα των φλωρεντινικών «νοβελιστικών» διηγήσεων (14ος αι.), ενώ στη χιουμοριστική δεύτερη είναι περισσότερο ευδιάκριτα τα ίχνη της παράδοσης των παραμυθιών.
69.jpg

Λεηλασία της Παροικιάς της Πάρου

Έμμετρη ιστορική αφήγηση με θέμα την εισβολή του τουρκικού στόλου στο κυκλαδίτικο νησί. Παραδίδεται ανώνυμα και χρονολογείται λίγο μετά τα αναπαριστώμενα γεγονότα που συνέβησαν στις 19 Μαΐου 1668, κατά την τελική φάση του Κρητικού Πολέμου. Στους 672 σωζόμενους στίχους ο ανώνυμος ποιητής παρουσιάζει, στην καθομιλουμένη κρητική διάλεκτο της εποχής και σε ιαμβικό ενδεκασύλλαβο ομοιοκατάληκτο στίχο, τα τραγικά συμβάντα που κορυφώνονται με τον θρήνο των αιχμαλώτων για την απώλεια της πατρίδας τους.
46.jpg

Λόγοι διδακτικοί του πατρός προς τον υιόν

Το στιχούργημα Λόγοι διδακτικοί του πατρός προς τον υιόν του Ζακύνθιου Μάρκου Δεφαράνα είναι έργο με ηθικοδιδακτικό-παραινετικό περιεχόμενο. Γράφτηκε στις αρχές του 16ου αιώνα, απαρτίζεται από 788 ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους και ουσιαστικά αποτελεί συμπίλημα αποσπασμάτων από άλλα έργα. Η γλώσσα του συνιστά ένα συνονθύλευμα από κρητικούς ιδιωματικούς τύπους και αρχαΐζοντα στοιχεία.
11.jpg

Παλαιά τε και Νέα Διαθήκη

Πρόκειται για ένα πεζό, διδακτικό, εκλαϊκευτικό έργο, αποτελούμενο από μεταφράσεις αποσπασμάτων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης στη λαϊκή/νεοελληνική γλώσσα, εξέχον δείγμα του εκκλησιαστικού δημώδους λόγου, γραμμένο τη δεκαετία του 1530. Τα θέματα των δύο ιερών κειμένων, που καλύπτουν το μισό περίπου βιβλίο, διανθίζονται με σχολιασμούς και άλλες διηγήσεις, καθώς, κοντά στη θρησκευτική διδασκαλία, περιλήφθηκαν θέματα ιστορίας, χρονογραφίας, εγκυκλοπαιδικά, αλλά και θέματα καθημερινής πρακτικής. Οι πηγές τού έργου είναι ένα ιταλικό λαϊκό βιβλίο, έργα εκκλησιαστικής γραμματείας και χρονογραφικά κείμενα.
35_b.JPG

Πανώρια

Ένα από τα τρία σωζόμενα θεατρικά έργα του Γεώργιου Χορτάτση (τέλος 16ου αιώνα). Πρόκειται για έμμετρο πεντάπρακτο ποιμενικό δράμα που διαδραματίζεται στο κρητικό βουνό Ψηλορείτης (Ίδα), όπου δύο ερωτευμένοι βοσκοί μάταια προσπαθούν να πείσουν τις αγαπημένες τους να τους προσέξουν. Τη λύση δίνει η μεσολάβηση της θεάς Αφροδίτης και το έργο τελειώνει με τη χαρά των διπλών γάμων.
51.jpg

Περί της ξενιτείας

Με τον τίτλο Περί της ξενιτείας σώζεται ένα ανώνυμο ποίημα του 15ου αιώνα, συνολικής έκτασης 547 ανομοιοκατάληκτων δεκαπεντασύλλαβων στίχων. Γραμμένο σε δημώδη γλώσσα, από την οποία δεν λείπουν οι αρχαϊσμοί, πιθανώς ανήκει στην κρητική ποιητική παραγωγή της υστεροβυζαντινής περιόδου. Το ποίημα εντάσσεται σε, εμπλουτίζει και προωθεί μια μακρά παράδοση ομόθεμων έργων.
55.jpg

Πόλεμος της Τρωάδος

Ο ανώνυμος, μακροσκελής, έμμετρος Πόλεμος της Τρωάδος αποτελεί παράφραση του γνωστού γαλλικού μυθιστορήματος του 12ου αιώνα, Roman de Troie, του Benoît de Sainte-Maure, ενώ, παράλληλα, αντλεί από ομόθεμα λατινικά μεσαιωνικά και βυζαντινά κείμενα. Γραμμένος, πιθανότατα, σε φραγκοκρατούμενο περιβάλλον κατά τον 14ο αιώνα, φαίνεται να γνώρισε μεγάλη διάδοση, όπως μαρτυρά η πλούσια χειρόγραφη παράδοσή του.
23.jpg

Πτωχοπρόδρομος

Τέσσερα επαιτικά ποιήματα, γραμμένα στο δεύτερο μισό του 12ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη. Αρχικά αποδίδονταν στον γνωστό λόγιο της αυλής των Κομνηνών Θεόδωρο Πρόδρομο, ωστόσο η άποψη αυτή αμφισβητείται βάσει των τελευταίων πορισμάτων της έρευνας. Ο ποιητής απευθύνεται στον αυτοκράτορα ζητώντας οικονομική ενίσχυση (Ι και ΙΙ), αναφέρεται στα βάσανα του γραμματισμένου λογίου (ΙΙΙ) ή περιγράφει την άθλια ζωή του στο μοναστήρι (ΙV). Τα Πτωχοπροδρομικά συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πρωιμότερα δείγματα λογοτεχνίας σε δημώδη γλώσσα.
72.jpg

Το κατά Καλλίμαχον και Χρυσορρόην ερωτικόν διήγημα

Δημώδες ερωτικό μυθιστόρημα του 14ου αιώνα που εκτείνεται σε 2.607 ανομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους. Φέρει, παράλληλα με τα παραμυθικά στοιχεία, επιδράσεις της λόγιας βυζαντινής λογοτεχνίας και της βυζαντινής ρητορικής. Σύμφωνα με την έρευνα, πιθανός συγγραφέας του κειμένου είναι ο Ανδρόνικος Κομνηνός Βρανάς Άγγελος Παλαιολόγος, ανιψιός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου.
38.jpg

Φορτουνάτος

Έμμετρη κωμωδία του βενετοκρητικού φεουδάρχη Μαρκαντώνιου Φόσκολου που γράφτηκε στη διάρκεια της πολιορκίας του Κάστρου (Χάνδακα) από τους Τούρκους και διαδραματίζεται στην ίδια αυτή πόλη, την πρωτεύουσα της βενετοκρατούμενης Κρήτης. Με μοτίβα και ήρωες ανάλογους με του Κατζούρμπου, τελειώνει κι αυτή με τον γάμο του ερωτευμένου ζευγαριού, αφού αποκαλύπτεται ότι ο νεαρός είναι ο χαμένος γιος του πλούσιου γιατρού Λούρα, ο οποίος επρόκειτο να παντρευτεί την κοπέλα. Το έργο συνοδεύεται από 4 ιντερμέδια με θέμα τον Τρωικό Πόλεμο.
27.jpg

Χρονικό των Σερρών

Γράφτηκε από τον παπα-Συναδινό που έζησε στις Σέρρες στο πρώτο μισό του 17ου αιώνα. Η ιστορική αφήγηση (μια σειρά ενθυμήσεων τοποθετημένων σε χρονολογική σειρά) διανθίζεται από ηθικοδιδακτικά σχόλια, αυτοβιογραφικά στοιχεία και άλλες πληροφορίες. Το κείμενο ελκύει το ενδιαφέρον για τον λαϊκό χαρακτήρα του, τη ζωντανή δημώδη γλώσσα και την αυθεντική αναπαράσταση της σερραϊκής κοινωνίας του πρώτου μισού του 17ου αιώνα.