Περισσότερες επιλογές αναζήτησης
Βρέθηκε 1 αποτέλεσμα
τρεις

ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΣΕ PDF

τρεις, τρεις, τρία, αριθμ. επίθ. απόλ. [<αρχ. τρεῖς, τρία]· τρεις· βλ. και λ. τρία. (Ακολουθούν 33 φρ.)·
- δυο λαλούν και τρεις χορεύουν, βλ. λ. χορεύω·
- δυο τρεις, βλ. λ. δυο·
- ένας είναι ένας, δυο είναι έντεκα, τρεις είναι εκατόν έντεκα, βλ. λ.ένας·
- κάθε τρεις και δέκα, βλ. λ. κάθε·
- κάθε τρεις και πέντε, βλ. λ. κάθε·
- κάθε τρεις και λίγο, βλ. λ. λίγος·
- κάνα δυο (καναδυό) τρεις, βλ. λ. δυο·
- μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις και η κακή του μέρα ή μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις και την κακή του μέρα, βλ. λ. κλέφτης·
- μια του φίλου, δυο του φίλου, τρεις και η κακή του μέρα ή μια του φίλου, δυο του φίλου, τρεις και την κακή του μέρα, βλ. λ. φίλος·
- μου πάει τρεις και δέκα, βλ. συνηθέστ. μου πάει τρεις τριανταμία·
- μου πάει τρεις και μία, βλ. φρ. μου πάει τρεις τριανταμία·
- μου πάει τρεις τριανταμία, φοβάμαι πάρα πολύ, τρομοκρατούμαι: «όταν περνώ βράδυ έξω από νεκροταφείο, μου πάει τρεις τριανταμία». Συνών. μου πάει έξι κι ένα ή μου πάει έξι και μία / μου πάει ζουμί (β) / μου πάει νερό (β) / μου πάει πέντε πέντε / μου πάει ριπιτίδι / μου πάει τσίρλα (β)·
- ο αδερφός κι εγώ ενάντια στον ξάδερφο, κι οι τρεις μαζί ενάντια στον ξένο, βλ. λ. ξένος·
- οι τρεις Μάγοι με τα δώρα ή σαν τους τρεις Μάγους με τα δώρα, βλ. λ. δώρο·
- οι τρεις Χάριτες, βλ. λ. χάρη·
- όπου δυο κι αυτός τρεις, βλ. λ. αυτός·
- παίρνει τρεις κι εξήντα, (ειρωνικά ή περιφρονητικά) παίρνει πενιχρότατο μισθό για την εργασία που προσφέρει: «σκοτώνεται όλη τη μέρα στη δουλειά στο εργοστάσιο και παίρνει τρεις κι εξήντα το μήνα». Αναφορά στους προπολεμικούς μισθούς των εργατών και των υπαλλήλων·
- τα τρία μηδενικά, βλ. λ. μηδενικό·
- τα τρία οχτάρια, βλ. λ. οχτάρι·
- το θαύμα κρατάει τρεις μέρες, βλ. λ. θαύμα·
- το κάνει κάθε δυο και τρεις, βλ. λ. κάθε·
- το κάνει κάθε τρεις και δέκα, βλ. λ. κάθε·
- το κάνει κάθε τρεις και λίγο, βλ. λ. κάθε·
- το κάνει κάθε τρεις και πέντε, βλ. λ. κάθε·
- τρεις κι (η) αγιά Τριάδα, βλ. λ. άγιος·
- τρεις κι εξήντα, α. πενιχρότατος μισθός ή χαρτζιλίκι: «πού πας με τρεις κι εξήντα το μήνα να κάνεις την μεγάλη ζωή!». (Τραγούδι: έξοδος, τρεις κι εξήντα λεμονάδα για μένα, serano για σένα αρχές του ’60).β. σε τιμή εξευτελιστική: «δεν έχω απαιτήσεις απ’ αυτό τ’ αυτοκίνητο γιατί τ’ αγόρασα τρεις κι εξήντα»·
- τρεις κι ο κούκος, βλ. λ. κούκος·
- τρεις κι ο Κύρκος, ειρωνική αναφορά στο πολιτικό κόμμα της ΕΑΡ με αρχηγό τον Λεων. Κύρκο, επειδή είχε ολιγάριθμους οπαδούς: «πώς να κάνει κυβέρνηση η ΕΑΡ, αφού είναι τρεις κι ο Κύρκος». Παραφθορά της λ. κούκος σε Κύρκος·
- τρεις κι ο Χατζηπετρής, (για τάβλι) συνοδευτική έκφραση του τέταρτου παιξίματος του πουλιού του από τον παίχτη που έφερε διπλή ζαριά, ιδίως κάπως μεγάλη·
- τρεις το αβγό κι ο κρόκος χώρια, βλ. λ. κρόκος·
- τρεις το λάδι, δυο το ξίδι, πέντε το λαδόξιδο ή τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, έξι το λαδόξιδο, βλ. λ. λάδι·
- τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, βλ. λ. λάδι·
- τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, τρεις και το λαδόξιδο, βλ. λ. λάδι.

αυτός

αυτός, -ή, -ό, αντων. προς., δεικτ. και οριστ. γεν. αυτουνού, αυτηνής, γεν. πλ. αυτωνών, αιτιατ. αυτουνούς [<αρχ. αὐτός], αυτός. (Λαϊκό τραγούδι: παίζει το χαβά του μ’ ένα ντέφι, όταν αυτουνού του κάνει κέφι).1. λέγεται αντί ονόματος που έχουμε λησμονήσει ή που δε θέλουμε να το πούμε για να μην καταλάβουν οι άλλοι για ποιον πρόκειται: «ήρθε πάλι αυτός και σ’ έψαχνε, κατάλαβες εσύ τώρα για ποιον σου λέω». Πολλές φορές, λέγεται με παράλληλο κλείσιμο του ματιού και για να είμαστε σίγουροι πως ο συνομιλητής μας θα καταλάβει για ποιον ακριβώς του λέμε, κάνουμε και ενδεικτική χειρονομία με κάποιο φυσικό γνώρισμα του ατόμου στο οποίο αναφερόμαστε. Αν π.χ. έχει μεγάλη μύτη, σέρνουμε τα δάχτυλά μας πάνω στη μύτη μας υπονοώντας το μέγεθος, αν έχει μεγάλα αφτιά, σπρώχνουμε προς τα έξω με τις παλάμες μας τα αφτιά μας κ.λπ. 2α. το αρσ. ως ουσ. ο αυτός, συνοδευόμενο από την κτητ. αντων. μου, σου, της κ.λπ. ο εραστής, ο ερωμένος, ο γκόμενος: «πέρασε η τάδε με τον αυτό της». β. ο κώλος: «κάτσε φρόνιμα, γιατί θα φας κλοτσιά στον αυτό σου». 3. το θηλ. ως ουσ. η αυτή, συνοδευόμενο από την κτητ. αντων. μου, σου, του κ.λπ.  η ερωμένη, η γκόμενα: «πέρασε ο τάδε με την αυτή του». Είναι και φορές που ακούγεται: «πέρασε ο αυτός με την αυτή του». 4. το ουδ. στον πλ. ως ουσ. τα αυτά (βλ. λ.). 5. σε κλητ. αυτέ, λέγεται αντί ονόματος, όταν απευθυνόμαστε σε κάποιον του οποίου δε γνωρίζουμε το όνομά του: «αυτέ, που βρίσκεται η τάδε διεύθυνση;». 6α. ως επιφών. αμηχανίας αυτά! όταν πάψει πια η κουβέντα να έχει ενδιαφέρον ή όταν η κουβέντα δε λέει να εξελιχθεί προς τον επιθυμητό στόχο. (Τραγούδι: αυτά, κατά τ’ άλλα καλά, αυτά, η ζωή περνά) β. εκφράζει δυσαρέσκεια από τη συνεχιζόμενη επίσκεψη κάποιου, με την πρόθεση να του δώσουμε να καταλάβει ότι πέρασε η ώρα. (Ακολουθούν 286 φρ.)·
- αβγό να πάρεις απ’ αυτόν, κρόκο δε βρίσκεις μέσα, βλ. λ. κρόκος·
- άλλη δουλειά κι αυτή! βλ. λ. δουλειά·
- άλλο κι αυτό! ή άλλο κι αυτό πάλι! ή άλλο πάλι κι αυτό! βλ. λ.άλλος·
- άλλο κόλπο αυτό! βλ. λ. κόλπο·
- άλλο σχέδιο αυτό! βλ. λ. σχέδιο·
- άλλος κι αυτός! ή άλλος κι αυτός  πάλι! ή άλλος πάλι κι αυτός! βλ. λ. άλλος·
- αλλού αυτά! βλ. λ. αλλού·
- αλλού να τα λες αυτά! βλ. λ. αλλού·
- αλλού να τα πουλάς αυτά! βλ. λ. αλλού·
- αμάν αυτή η γλώσσα σου! βλ. λ. γλώσσα·
- αμάν αυτό το γινάτι σου! βλ. λ. γινάτι·
- αμάν αυτό το στόμα σου! βλ. λ. στόμα·
- αν κάνει (ρίξει) ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ αυτόν το γεωργό που ’χει πολλά σπαρμένα, βλ. λ. νερό·
- απ’ αυτόν οι νόμοι κι οι προφήτες κρέμονται, βλ. λ. νόμος·
- απ’ αυτόν όλα να τα περιμένεις, βλ. λ. περιμένω·
- άρον άρον, σταύρωσον αυτόν, βλ. λ. σταυρώνω·
- άσ’ αυτά του κώλου! βλ. λ. κώλος·
- άσ’ τ’ αυτά, μη μου δικαιολογείσαι, μη προσπαθείς να δικαιολογηθείς: «άργησα να έρθω, γιατί είχε πολύ κίνηση στο δρόμο. -Άσ’ τ’ αυτά»·
- άσ’ τον αυτόν, (υποτιμητικά) αγνόησέ τον, μην τον υπολογίζεις: «στην περίπτωση που θα χρειαστούμε βοήθεια, θα μπορέσουμε ν’ αποταθούμε στον τάδε. -Άσ’ τον αυτόν, γιατί είναι βουτηγμένος στα χρέη»·
- άσε αυτά που ξέρεις! βλ. λ. ξέρω·
- άσχετα μ’ αυτό, βλ. λ. άσχετος·
- αυτά δε γίνονται ούτε στα έργα! βλ. λ. έργο·
- αυτά δε γίνονται ούτε στις ταινίες! βλ. λ. ταινία·
- αυτά δε γίνονται ούτε στο σινεμά! βλ. λ. σινεμάς·
- αυτά δε γίνονται ούτε στον κινηματογράφο! βλ. λ. κινηματογράφος·
- αυτά δεν περνάνε σε μας ή αυτά δε περνάνε σε μένα ή αυτά σε μας δεν περνάνε ή αυτά σε μένα δεν περνάνε, λέγεται με ειρωνική διάθεση σε κάποιον που αντιλαμβανόμαστε πως προσπαθεί να μας εξαπατήσει, να μας ξεγελάσει: «αν μου δώσεις τώρα εκατό χιλιάρικα, θα σου δώσω αύριο εκατόν πενήντα. -Αυτά δεν περνάνε σε μας»· έκφραση με ειρωνική ή υποτιμητική διάθεση σε άτομο που προσπαθεί με διάφορους δυναμικούς τρόπους να μας εκφοβίσει ή να μα ς επιβληθεί και έχει την έννοια πως δεν το φοβόμαστε: «μη μου βάζεις τις φωνές, γιατί αυτά σε μας δεν περνάνε». Συνήθως της φρ. προτάσσεται ειρωνικά το άσε. (Λαϊκό τραγούδι: σε μένα δεν περνούν αυτά και κρύψε το σπαθί σου, γιατί μαστούρης θα γινώ και θα ’ρθω στο τσαρδί σου). Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- αυτά δεν πιάνουν σε μας ή αυτά δεν πιάνουν σε μένα, βλ. φρ. αυτά δεν περνάνε σε μας·
- αυτά είναι λεφτά! βλ. λ. λεφτά·
- αυτά είναι λόγια του κλήδονα, βλ. λ. κλήδονας·
- αυτά είναι παλιά κουλούρια, βλ. λ. κουλούρι·
- αυτά είπε ο καράς και τίναξε τα πέταλα ο φουκαράς, βλ. λ. καράς·
- αυτά έχει η ζωή, βλ. λ. ζωή·
- αυτά λοιπόν, καταληκτική φρ. με την οποία ανακεφαλαιώνουμε όλα όσα είπαμε ή διηγηθήκαμε προηγουμένως. (Λαϊκό τραγούδι: αυτά λοιπόν τα νέα της Αλεξάντρας που έλεγε δεν ξέρω τι θα πει άντρας
- αυτά να σου λείπουν! βλ. φρ. να σου λείπουν αυτά(!)·
- αυτά που κρατάς, θα στα βάλω εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου και συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. ξέρω·
- αυτά που κρατάς, θα στα βάλω στον κώλο σου (συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. κώλος·
- ατά που κρατάς, θα στα χώσω εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου και συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. ξέρω·
- αυτά που κρατάς, θα στα χώσω στον κώλο σου (συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. κώλος·
- αυτά που κρατάς, να τα βάλεις εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου και συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. ξέρω·
- αυτά που κρατάς, να τα βάλεις τον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτά που κρατάς, να τα χώσεις εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου και συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. ξέρω·
- αυτά που κρατάς, να τα χώσεις στον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτά που λες! καταληκτική έκφραση ύστερα από διήγηση διάφορων γεγονότων και που έχει και μια διάθεση κρίσης·
- αυτά που ξέρεις (που ήξερες) να τα ξεχάσεις, βλ. λ. ξέρω·
- αυτά που σου λέω εγώ το πρωί, μας (μου) τα λες εσύ το βράδυ, βλ. λ. βράδυ·
- αυτά τ’ ακούω βερεσέ, βλ. λ. βερεσέ·
- αυτά τα λεν στον κλήδονα, βλ. λ. κλήδονας·
- αυτά τα χείλη έχουμε, τέτοια φιλιά δίνουμε, βλ. λ. χείλι·
- αυτή είναι δουλειά! βλ. λ. δουλειά·
- αυτή (αυτό) είναι η δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- αυτή η δουλειά είναι παιχνιδάκι για μένα, βλ. λ. δουλειά·
- αυτή η δουλειά θέλει αρχίδια, βλ. λ. δουλειά·
- αυτή η δουλειά θέλει κώλο, βλ. λ. δουλειά·
- αυτή η δουλειά μου φαίνεται βουνό, βλ. λ. δουλειά·
- αυτή η κολόνια κρατάει χρόνια, βλ. λ. κολόνια·
- αυτή η στάνη αυτό το τυρί βγάνει, βλ. λ. στάνη·
- αυτή (αυτό) κι αν δεν είναι δουλειά! ή αυτή (αυτό) κι αν είναι δουλειά! βλ. λ. δουλειά·
- αυτή κι αν δεν είναι μπόμπα! ή αυτή κι αν είναι μπόμπα! βλ. λ. μπόμπα·
- αυτή τη δόση, βλ. λ. δόση·
- αυτό δεν πληρώνεται, είναι ανώτερο κάθε ανταπόδοσης: «αυτό που μου ’κανες, δεν πληρώνεται όσο και να προσπαθήσω», δηλ. δεν ξεπληρώνεται·
- αυτό δεν το παίζουν ούτε οι πυροσβέστες, βλ. λ. πυροσβέστης·
- αυτό δεν το παίζουν ούτε οι φυλακισμένοι, βλ. λ. φυλακισμένος·
- αυτό είν’ άλλη ιστορία, βλ. λ. ιστορία·
- αυτό είν’ άλλη παράγραφος, βλ. λ. παράγραφος·
- αυτό είν’ άλλο, δεν έχει σχέση με αυτό που κουβεντιάζεται αυτή τη στιγμή, είναι διαφορετικό: «πρόσεχε τι λες, γιατί αυτό είν’ άλλο απ’ αυτό που είπα»·
- αυτό είν’ άλλο καπέλο, βλ. λ. καπέλο·
- αυτό είν’ άλλο κεφάλαιο, βλ. λ. κεφάλαιο·
- αυτό είν’ άλλο πράγμα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- αυτό είν’ άλλου (αλλουνού) παπά βαγγέλιο, βλ. λ. παπάς·
- αυτό είν’ αλλουνού καπέλο, βλ. λ. καπέλο·
- αυτό είν’ όλο! περίμενα κάτι περισσότερο ή δυσκολότερο·
- αυτό είν’ όλο, μόνο αυτό και τίποτα περισσότερο ή δυσκολότερο·
- αυτό είναι, α. έκφραση επιδοκιμασίας για την πράξη ή τα λόγια κάποιου: «μόλις τον δω θα τον σπάσω στο ξύλο. -Αυτό είναι». β. δηλώνει και έμφαση για την εμπνευσμένη λύση που δίνουμε ή δίνει κάποιος σε κάποια δυσκολία, σε κάποιο πρόβλημα, ιδίως κατασκευαστικό· 
- αυτό είναι απ’ τ’ άγραφα, είναι πρωτάκουστο: «χωρίς να τον γνωρίζεις του ζήτησες ένα εκατομμύριο! Αυτό είναι απ’ τ’ άγραφα»· βλ. και λ. άγραφος·
- αυτό είναι για τ’ αφτί, βλ. λ. αφτί·
- αυτό είναι για το κούφιο δόντι, βλ. λ. δόντι·
- αυτό είναι δική μου δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- αυτό είναι δική μου υπόθεση, βλ. λ. υπόθεση·
- αυτό είναι δικό μου ζήτημα, βλ. λ. ζήτημα·
- αυτό είναι δικό μου θέμα, βλ. λ. θέμα·
- αυτό είναι δικό μου καπέλο, βλ. λ. καπέλο·
- αυτό είναι δικό μου πρόβλημα, βλ. λ. πρόβλημα·
- αυτό είναι δικός μου λογαριασμός, βλ. λ. λογαριασμός·
- αυτό είναι κι άλλο δεν είναι, α. αυτό για το οποίο γίνεται λόγος είναι τελειότατο: «τέτοιο αυτοκίνητο μάλιστα. Αυτό είναι κι άλλο δεν είναι». β. έκφραση με την οποία αμφισβητούμε την αξία ή τη χρησιμότητα κάποιου πράγματος. Σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση, συνήθως της φρ. προτάσσεται το ναι μωρέ ή το σιγά μωρέ·
- αυτό είναι προσωπική μου δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- αυτό είναι προσωπική μου υπόθεση, βλ. λ. υπόθεση·
- αυτό είναι προσωπικό μου ζήτημα, βλ. λ. ζήτημα·
- αυτό είναι προσωπικό μου θέμα, βλ. λ. θέμα·
- αυτό είναι προσωπικό μου πρόβλημα, βλ. λ. πρόβλημα·
- αυτό είναι προσωπικός μου λογαριασμός, βλ. λ. λογαριασμός·
- αυτό είναι το ευχαριστώ, δηλώνει την αποδοκιμασία μας για την αγνώμονα στάση κάποιου απέναντί μας: «κάθε φορά που είχε ανάγκη τον βοηθούσα κι αυτός πήγε και κατέθεσε ως μάρτυρας κατηγορίας εναντίον μου. Αυτό είναι το ευχαριστώ». (Λαϊκό τραγούδι: εγώ για σένα έμεινα γυμνός και πεινασμένος, μα συ με πούλησες κι αυτό ήταν το φχαριστώ).Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το φίλε μου ή το δικέ μου· βλ. και φρ. για το ευχαριστώ, λ. ευχαριστώ·
- αυτό είναι το λιγότερο, βλ. λ. λίγος·
- αυτό είναι το φαΐ μου, βλ. λ. φαΐ·
- αυτό θα πει ατυχία, βλ. λ. ατυχία·
- αυτό θα πει τύχη, βλ. λ. τύχη·
- αυτό θα το δούμε, απειλητική ή προειδοποιητική έκφραση σε κάποιον πως τα πράγματα δε θα γίνουν έτσι όπως θέλει ή όπως επιδιώκει: «εγώ θα μεταφέρω το φράχτη ένα μέτρο πιο μέσα. -Αυτό θα το δούμε»·
- αυτό θέλει σκέψη, βλ. λ. σκέψη·
- αυτό κι αν δεν είναι! ή αυτό κι αν είναι!  είναι κραυγαλέο: «αυτό κι αν δεν είναι λάθος! || αυτό κι αν είναι βλακεία!»·
- αυτό κι αυτό, για υπαινικτική αναφορά σε πράγματα που είναι ήδη γνωστά από την προηγούμενη κουβέντα με το συνομιλητή μας: «θα γίνει αυτό και αυτό, μου λέει, και δε μ’ άφησε περιθώρια να σκεφτώ». Συνήθως συνοδεύεται από χειρονομία με την οποία ο συνομιλητής με κάθε αυτό που λέει ανεβοκατεβάζει σπασμωδικά το χέρι του·
- αυτό μάλιστα, το θέμα για το οποίο γίνεται λόγος, είναι απόλυτα παραδεκτό για καλό ή για κακό: «αυτό μάλιστα, μπορώ να πω πως είναι ένα αυτοκίνητο της προκοπής || αυτό μάλιστα, είναι μεγάλη απατεωνιά»·
- αυτό μας έλειπε! ή αυτό μου ’λειπε! έκφραση δυσαρέσκειας, όταν κοντά στη δυσκολία που αντιμετωπίζουμε προκύπτει και κάποια άλλη. Συνήθως μετά το αυτό ακολουθεί το δα και πολλές φορές η φρ. κλείνει με το τώρα ή το μόνο. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- αυτό μας χρειαζόταν! ή αυτό μου χρειαζόταν! βλ. συνηθέστ. αυτό μας έλειπε(!)·
- αυτό μετράει, αυτό έχει ουσία, σημασία, αυτό είναι υπολογίσιμο: «μόνο αυτό που μας είπες τώρα μετράει για την υπόθεση, γιατί όλα τ’ άλλα ήταν μπαρούφες»·
- αυτό να λέγεται, α. είναι αυτονόητο, είναι σίγουρο: «θα ’ρθει μαζί με τη γυναίκα του; -Αυτό να λέγεται». β. έκφραση με την οποία επιδοκιμάζουμε τα λόγια κάποιου: «να δεις πως, αν τον κοντράρει, θα τον σπάσει ο άλλος στο ξύλο έτσι γίγαντας που είναι. -Αυτό να λέγεται»·
- αυτό να μου πεις! αυτό που μου λες είναι πέρα για πέρα σωστό, έχεις απόλυτο δίκαιο: «σήμερα όλοι ενδιαφέρονται μόνο για το τομάρι τους. -Αυτό να μου πεις!»·
- αυτό ξαναπές το, βλ. λ. ξαναλέω·
- αυτό πάει πολύ! λέγεται για λόγο, ενέργεια ή πράξη, που δεν μπορούμε να ανεχτούμε άλλο, γιατί ξεπερνάει τα όρια: «να βρίζεις εμένα, πάει στο διάβολο, αλλά να βρίζεις και τη μάνα μου, αυτό πάει πολύ!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται απειλητικά το ε ή το α·
- αυτό πάλι πού το βάζεις; α. έκφραση απορίας, όταν κοντά στα τόσα κακά που ακούμε για κάποιον προστίθεται και ένα καινούργιο, που το επικροτούμε, ή όταν κοντά στις τόσες δυσκολίες, που μας αναφέρει κάποιος για κάτι, προστίθεται και κάποια καινούρια, που την αναγνωρίζουμε, που την υπολογίζουμε: «δεν είναι μόνο αλήτης, μπεκρής και χαρτοπαίχτης, αλλά και μεγάλος απατεώνας. -Αυτό πάλι που το βάζεις; || έξω απ’ όλες τις άλλες δυσκολίες για το σήκωμα της οικοδομής, έχω και την απεργία των εργατών. -Αυτό πάλι που το βάζεις;». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το εμ. β. δηλώνει και την εξάντληση κάθε ορίου υπομονής, γιατί κοντά στα τόσα κακά ή στις τόσες δυσκολίες που υπάρχουν προστίθεται και ακόμα μία: «δε φτάνει που είχα πυρετό κι έκανα και κάθε τόσο εμετό, όπως πήγαινα στην τουαλέτα στραμπούλισα και το πόδι μου. -Αυτό πάλι πού το βάζεις;». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε·  
- αυτό πάλι πού το πας; βλ. φρ. αυτό πάλι πού το βάζεις(;)·
- αυτό πάλι πώς το βλέπεις; βλ. φρ. αυτό πάλι πού το βάζεις(;)·
- αυτό πάλι τι σου λέει; βλ. φρ. αυτό πάλι πού το βάζεις(;)·
- αυτό παραπάει! βλ. φρ. αυτό πάει πολύ(!)·
- αυτό που ακούς! βλ. φρ. αυτό που σου λέω(!)·
- αυτό που θέλει η γυναίκα το φοβάται κι ο Θεός, βλ. λ. γυναίκα·
- αυτό πού κολλάει; (για λόγια ή πράξεις) ποιανού λόγου ή πράξης αποτελεί συνέχεια αυτό που λες ή κάνεις: «αυτό που λες (κάνεις) δεν μπορώ να καταλάβω ακόμα πού κολλάει;». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το καλά τώρα·
- αυτό που κρατάς, θα στο βάλω εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου), βλ. λ. ξέρω·
- αυτό που κρατάς, θα στο βάλω στον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτό που κρατάς, θα στο χώσω στον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτό που κρατάς, να το βάλεις εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου), βλ. λ. ξέρω·
- αυτό που κρατάς, να το βάλεις στον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτό που κρατάς, να το χώσεις στον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτό που λες (είπες) έχει πολύ (μεγάλο) βάθος, βλ. λ. βάθος·
- αυτό που μετράει, αυτό που έχει ουσία, σημασία, αυτό που λαμβάνεται υπόψη, υπολογίζεται, που πρέπει να ληφθεί υπόψη: «αυτό που μετράει στη δίκη είναι η κατάθεση του τάδε»·
- αυτό πού πάει; (για λόγια ή πράξεις), βλ. συνηθέστ. αυτό πού κολλάει(;)·
- αυτό που σου λέω! κατηγορηματική έκφραση σε κάποιον που αντιλέγει σε αυτό που του λέμε: «μόλις έρθει το φορτηγό, θα πάρεις άλλους δυο εργάτες και θα το ξεφορτώσετε. -Μα εγώ σχόλασα. -Αυτό που σου λέω!·
- αυτό το έργο το ’χω ξαναδεί, βλ. λ. έργο· 
- αυτό το κάνει κι η γάτα μου, βλ. λ. γάτα·
- αυτό το κεφάλαιο έκλεισε, βλ. λ. κεφάλαιο·
- αυτό το ξέρει κι η γάτα μου, βλ. λ. γάτα·
- αυτό το πράγμα είναι σαν το ποδήλατο, δεν ξεχνιέται, βλ. λ. ποδήλατο·
- αυτός είναι η δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- αυτός είναι και κανένας άλλος, βλ. φρ. αυτός είναι κι άλλος δεν είναι·
- αυτός είναι κι άλλος δεν είναι, α. είναι μοναδικός σε κάποια τέχνη ή σε κάποιο επάγγελμα: «θα πας στον τάδε μηχανικό να επισκευάσεις τ’ αυτοκίνητό σου, γιατί αυτός είναι κι άλλος δεν είναι». β. έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, θεωρεί τον εαυτό του μοναδικό: «απ’ τη μέρα που πήρε το δίπλωμα του δικηγόρου, έχει την εντύπωση πως αυτός είναι κι άλλος δεν είναι». γ. ειρωνική έκφραση με την οποία αμφισβητούμε την αξία ή την ικανότητα κάποιου σε κάτι, με την έννοια ότι υπάρχουν πάρα πολλοί που είναι ίσοι ή και ανώτεροι από αυτόν. Σε αυτή την τελευταία περίπτωση, συνήθως της φρ. προτάσσεται το ναι μωρέ ή το σιγά μωρέ·
- αυτός είναι τρία βόδια δυο ζευγάρια, βλ. λ. βόδι·
- αυτός είσαι! α. θαυμαστική έκφραση με την οποία επιδοκιμάζουμε αυτά που λέει ή κάνει κάποιος. β. λέγεται και ειρωνικά για τα λόγια ή τις πράξεις κάποιου. Συνήθως και στις δυο περιπτώσεις, ιδίως όμως στη δεύτερη, μετά τη φρ. ακολουθεί το μεγάλε ή το παίδαρε·
- αυτός κι αν δεν είναι! ή αυτός κι αν είναι! το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος ξεπερνάει τα όρια για κάτι καλό ή κακό: «αυτός κι αν δεν είναι τίμιος! || αυτός κι αν είναι απατεώνας!»·
- αυτός κοιμάται κι η τύχη του δουλεύει, βλ. λ. τύχη·
- αυτός μάλιστα, το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος είναι απόλυτα παραδεκτό για κάτι καλό ή κακό: «αυτός μάλιστα, είναι καλός μηχανικός || αυτός μάλιστα, είναι μεγάλος αλήτης»·
- αυτός μας έλειπε! ή αυτός μου ’λειπε! έκφραση δυσαρέσκειας, όταν σε κάποια δύσκολη ή φορτισμένη στιγμή που περνάμε έρχεται και κάποιος ανεπιθύμητος. Συνήθως μετά το αυτός ακολουθεί το δα και πολλές φορές η φρ. κλείνει με το τώρα ή το μόνο. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- αυτός μας χρειαζόταν! ή αυτός μου χρειαζόταν! βλ. συνηθέστ. αυτός μας έλειπε(!)·
- αυτός που υπομένει, το λύκο διαφεντεύει, βλ. λ. λύκος·
- αυτός τα ’χτισε αυτά, βλ. λ. χτίζω·
- αυτός το δικό του, βλ. λ. δικός·
- γελάει καλύτερα αυτός που γελάει τελευταίος, βλ. λ. γελώ·
- γι’ αυτό, α. εισάγει ή επαναλαμβάνει αιτία ή σκοπό: «κάνεις συνέχεια κοπάνες, γι’ αυτό θ’ απολυθείς || γι’ αυτό ήρθες, για να με συγχύσεις!». β. έκφραση με την οποία αποφεύγουμε να επεξηγήσουμε ή να λύσουμε την απορία κάποιου που μας ρωτάει για κάτι με το γιατί: «γιατί το κάνεις έτσι; -Γι’ αυτό»·
- για την τύχη του ήταν κι αυτό! βλ. λ. τύχη·
- γίνομαι ένα και το αυτό (με κάποιον ή με κάτι), βλ. λ. ένας·
- γούστα είν’ αυτά, βλ. λ. γούστο·
- δε μας τα ’πες αυτά! βλ. λ. είπα·
- δε σταματάς αυτό το τροπάρι; βλ. λ. τροπάρι·
- δεν είμαι απ’ αυτά τα παιδάκια! ή δεν είμαστε απ’ αυτά τα παιδάκια! βλ. λ. παιδάκι·
- δεν είμαι απ’ αυτά τα παιδιά! ή δεν είμαστε απ’ αυτά τα παιδιά! βλ. λ. παιδί·
- δεν είναι (η) δουλειά σου αυτό (αυτή) ή δεν είναι αυτό (αυτή) η δουλειά σου, βλ. λ. δουλειά·
- δεν είναι δουλειά αυτή ή δεν είναι αυτή δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- δεν είναι ζωή αυτή! ή δεν είναι αυτή ζωή! βλ. λ. ζωή·
- δεν είναι κατάσταση αυτή! ή δεν είναι αυτή κατάσταση! βλ. λ. κατάσταση·
- δεν είναι πράγμα αυτό! ή δεν είναι πράγματα αυτά! βλ. λ. πρά(γ)μα·
- δεν είναι σόι πράματα αυτά! ή δεν είναι αυτά σόι πράγματα ή είναι σόι πράματα αυτά! βλ. λ. σόι·
- δεν είναι τρόπος αυτός! ή δεν είναι αυτός τρόπος! βλ. λ. τρόπος·
- δεν κοκκινίζεις μ’ αυτά που λες; βλ. λ. κοκκινίζω·
- δεν τα μασάω αυτά ή δεν τα μασάμε αυτά, βλ. λ. μασάω·
- δεν τα σηκώνω αυτά ή δεν τα σηκώνουμε αυτά, βλ. λ. σηκώνω·
- δεν τα τρώω αυτά ή δεν τα τρώμε αυτά, βλ. λ. τρώω·
- δουλειά είν’ αυτή! ή είναι δουλειά αυτή! βλ. λ. δουλειά·
- δουλειά είν’ αυτή ή βάσανο! βλ. λ. δουλειά·
- δουλειά κι αυτή! βλ. λ. δουλειά·
- εγώ του λέω χαντούμης είμαι, κι αυτός ρωτάει πόσα παιδιά έχεις; βλ. λ. χαντούμης·
- εδώ ο κόσμος καίγεται κι αυτή το μουνί της, βλ. λ. κόσμος·
- εδώ ο κόσμος καίγεται κι αυτός το καυλί του, βλ. λ. κόσμος·
- είναι απ’ αυτές, η γυναίκα για την οποία γίνεται λόγος είναι πόρνη: «απ’ τη μέρα που μαθεύτηκε μέσα στη γειτονιά πως είναι απ’ αυτές, δε θέλει καμιά να της κάνει παρέα»·
- είναι απ’ αυτούς, ο άντρας για τον οποίο γίνεται λόγους είναι πούστης: «δεν μπορώ να το πιστέψω πως ένα τόσο ωραίο παλικάρι είναι απ’ αυτούς»·
- είναι ένα και το αυτό, βλ. λ. ένας·
- είναι ένας (κι) αυτός! ή είναι (κι) αυτός ένας! ή σου είναι ένας (κι) αυτός! ή σου είναι (κι) αυτός ένας! βλ. λ. ένας·
- είναι κάτι κι αυτό ή κάτι είναι κι αυτό, αν και δεν είναι μεγάλο και σπουδαίο, εντούτοις είναι υπολογίσιμο: «θα μου πεις πως έχει μόνο μερικά λεφτουδάκια στην άκρη, όμως είναι κάτι κι αυτό για να ξεκινήσει τη δουλειά του || την τελευταία στιγμή κατάλαβε το λάθος του και ζήτησε συγνώμη. -Κάτι είναι κι αυτό». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε·
- είναι κι αυτό μέσ’ στο πρόγραμμα, βλ. λ. πρόγραμμα·
- είναι μία αυτή! βλ. λ. μία·
- είναι πράγματα αυτά! βλ. λ. πρά(γ)μα·
- είναι τρόπος αυτός! βλ. λ. τρόπος·
- είπαμε της γριάς να κλάσει κι αυτή ξεκολώθηκε ή είπαμε της γριάς να κλάσει κι αυτή ξεπατώθηκε ή είπαμε της γριάς να κλάσει κι αυτή χέστηκε, βλ. λ. κλάνω·
- είπαν στον τρελό να χέσει κι αυτός ξεκωλώθηκε, βλ. λ. χέζω·
- ένας λόγος είναι αυτός, βλ. λ. λόγος·
- εκτός αυτού, εκτός από αυτό, επιπλέον: «εκτός αυτού, υπάρχει ακόμη ένα πρόβλημα που πρέπει να λύσουμε || εκτός αυτού, πρέπει να ελέγχουμε ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει απ’ το εργοστάσιο»·
- εντός εκτός κι επί τ’ αυτά, α. έκφραση με την οποία δηλώνει κάποιος στο συνομιλητή του πως δε βγήκε καθόλου από το σπίτι του: «πού πήγα το Σαββατοκύριακο; Εντός εκτός κι επί τ’ αυτά, φίλε μου». β. δίνεται ως απάντηση στην ερώτηση κάποιου πώς πας ή πώς τα πας ή πώς πάνε τα πράγματα, και έχει την έννοια πως δεν υπάρχει καμιά καλυτέρευση της δουλειάς και γενικά της ζωής μας·
- έπιασε κι αυτός πέντε δεκάρες και..., βλ. λ. δεκάρα·
- έπιασε κι αυτός πέντε δραχμές και..., βλ. λ. δραχμή·
- έπιασε κι αυτός πέντε παράδες και..., βλ. λ. παράς·
- έπιασε κι αυτός πέντε φράγκα και..., βλ. λ. φράγκο·
- εσύ το λες αυτό! είναι δυνατό να λες εσύ τέτοιο πράγμα(!): «λες πως συμπαθείς αυτόν τον άνθρωπο, όμως εσύ το λες αυτό, που τον έκλεισες στη φυλακή για ένα ψωροεκατομμύριο!»·
- εσύ το λες αυτό, είναι προσωπική σου γνώμη, προσωπική σου άποψη: «να δεις που στο τέλος θα ’ρθει και θα μας ζητήσει συγνώμη. -Εσύ το λες αυτό, γιατί εγώ έχω διαφορετική γνώμη»·  
- έχει αυτό το κάτι ή έχει αυτό το κάτι άλλο, βλ. λ. άλλος·
- έχει αυτό το κατιτίς, βλ. λ. κατιτίς·
- έχει μέλλον ακόμα αυτή η δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- ζωή είν’ αυτή! βλ. λ. ζωή·
- ζωή είν’ αυτή Ζωίτσα μου ή θάνατος Θανάση μου! βλ. λ. ζωή·
- ζωή κι αυτή! βλ. λ. ζωή·
- η αλεπού είναι πονηρή, αλλά πιο πονηρός είναι αυτός που την πιάνει, βλ. λ. αλεπού·
- ήταν της τύχης του κι αυτό! βλ. λ. τύχη·
- θα πιω κι αυτό το ποτήρι, βλ. λ. ποτήρι·
- θέλεις και τα λες αυτά ή σε ξεφεύγουν; βλ. λ. θέλω·
- καθένας με την τρέλα του κι αυτός με την ομπρέλα του, βλ. λ. τρέλα·
- … και χαρά σ’ αυτόν που…, βλ. λ. χαρά·
- και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα, βλ. λ. ζω·
- και μ’ αυτά, τονίζει τις ανόητες, τις απαράδεκτες ενέργειες ή πράξεις κάποιων που μας αναγκάζουν να προβούμε σε μια ενέργεια: «κάθε τόσο μαλώματα, φασαρίες, κατηγόριες ο ένας εναντίον του άλλου, και μ’ αυτά, πήρα την απόφαση να ξεκόψω απ’ την παρέα τους»· βλ. και φρ. κι αυτά κι αυτά· 
- και σε μπουκάλι μέσα να τον βάλεις, αυτός θα το κάνει, βλ. λ. μπουκάλι·
- και τι μ’ αυτό; α. έκφραση αδιαφορίας στα λεγόμενα κάποιου: «με ειδοποίησε ο τάδε πως δε θα ’ρθει το βράδυ στη συγκέντρωση. -Και τι μ’ αυτό;». β. τι σημασία έχει αυτό(;): «και τι μ’ αυτό που είναι ανεψιός του διευθυντή; Εδώ όλοι δουλεύουν κανονικά»· βλ. και φρ. τι μ’ αυτό(;)· 
- καλή δουλειά κι αυτή! βλ. λ. δουλειά·
- καλό κι αυτό! βλ. λ. καλός·
- καλός κι αυτός! βλ. λ. καλός·
- κατ’ αυτή την έννοια, βλ. λ. έννοια2·
- κέρατα έχει (είχε) αυτός και…, βλ. λ. κέρατο·
- κι αυτά κι αυτά, τονίζει συνήθως τις ανόητες ενέργειες κάποιου, που στο τέλος αποβαίνουν σε βάρος του: «γλέντια, ξενύχτια, ποτά, τσιγάρα, κι αυτά κι αυτά τον έστειλαν μια ώρα αρχύτερα»· βλ. και φρ. και μ’ αυτά·
- κι αυτός με τα δικά του ή κι αυτός τα δικά του, βλ. λ. δικός·
- κι αυτός το βιολί του, βλ. λ. βιολί·
- κι αυτός το χαβά του, βλ. λ. χαβάς·
- μ’ αυτά και μ’ αυτά, α. με την επανάληψη των ίδιων λόγων ή πράξεων που έχουν ήδη εκτεθεί προηγουμένως στο συνομιλητή μας: «ήμουν συνέχεια κοντά του και τον συμβούλευα και μ’ αυτά και μ’ αυτά νοικοκυρεύτηκε ο άνθρωπος || του πήρες τα μυαλά με τα μεγαλεπήβολα σχέδιά σου και μ’ αυτά και μ’ αυτά τον κατάστρεψες τον άνθρωπο». β. με τα ίδια γνωστά και συνηθισμένα, που επαναλαμβάνονται διαρκώς: «βαρέθηκα ν’ ασχολούμαι συνέχεια μ’ αυτά και μ’ αυτά»·
- μ’ αυτά και με κείνα, με την κουβέντα, με τη συζήτηση και χωρίς να το καταλάβω, χωρίς να το καταλάβουμε: «πιάσαμε την κουβέντα και μ’ αυτά και με κείνα πέρασε η ώρα»·
- μ’ αυτό το πλευρό να κοιμάσαι, βλ. λ. πλευρό·
- μ’ αυτό τον καημό πήγε, βλ. λ. καημός·
- μη μας το κάνεις αυτό! ή μη μου το κάνεις αυτό! βλ. λ. κάνω·
- μια κουβέντα είναι αυτή, βλ. λ. κουβέντα·
- ν’ αφήσεις αυτά που ξέρεις, βλ. λ. ξέρω·
- να λείπει κι αυτό(ς) και τα καλά του ή να λείπει κι αυτό(ς) και το καλό του, βλ. λ. καλός·
- να ξεχάσεις αυτά που ξέρεις, βλ. λ. ξέρω·
- να σου λείπουν αυτά! α. προτρεπτική έκφραση σε κάποιον με ειρωνική ή απειλητική διάθεση να σταματήσει να λέει ή να κάνει πράγματα που έχουμε καταλάβει πως κύριος σκοπός του είναι μας ξεγελάσει ή να μας πείσει για κάτι για το οποίο όμως έχουμε διαφορετική γνώμη ή άποψη. β. προτρεπτική έκφραση σε κάποιον με ειρωνική διάθεση να πάψει να δικαιολογείται για κάτι, γιατί δεν πιστεύουμε στις δικαιολογίες του·
- ο δημοσιογράφος πιο πολλά βγάζει απ’ αυτά που δε γράφει παρά απ’ αυτά που γράφει, βλ. λ. δημοσιογράφος·
- ο Θεός να μη μας το χρωστάει αυτό το κακό, βλ. λ. Θεός·
- όλοι είμαστε περαστικοί απ’ αυτή τη ζωή, βλ. λ. ζωή·
- όλοι είμαστε περαστικοί απ’ αυτόν τον κόσμο, βλ. λ. κόσμος·
- όποιος γάιδαρος κι αυτός σαμάρι, βλ. λ. σαμάρι·
- όπου γάμος και χαρά και αυτός στη μέση, βλ. λ. χαρά·
- όπου δυο κι αυτός τρεις, α. λέγεται για άτομο που από ανάγκη προσκολλάται συνειδητά ή ασυνείδητα σε μια παρέα ή σε ένα σύνολο ανθρώπων ιδίως όταν αυτοί πηγαίνουν για δουλειά: «όταν βλέπει τους άλλους να πηγαίνουν στο γιαπί για δουλειά, τρέχει κι αυτός μαζί τους κι όπου δυο κι αυτός τρεις μήπως και τον προσλάβουν». β. λέγεται για άτομο που μπορούμε να το βρούμε σε όλες τις παρέες ή για άτομο που μπορεί να κάνει με όλες τις παρέες: «είναι γνωστός σ’ όλη την πόλη, κι όπου δυο κι αυτός τρεις || είναι γνωστός σ’ όλους τους κοσμικούς κύκλους, κι όπου δυο κι αυτός τρεις»·
- ό,τι και να γίνει, αυτός το βιολί του, βλ. λ. βιολί·
- ό,τι και να γίνει, αυτός το χαβά του, βλ. λ. χαβάς·
- ό,τι μούτρα δείχνεις στον καθρέφτη, τέτοια κι αυτός σου δείχνει, βλ. λ. μούτρο·
- πάνε αυτά που ήξερες ή πάνε αυτά που ξέρατε, άλλαξε η κατάσταση, άλλαξαν οι συνθήκες: «απ’ τη μέρα που ανέλαβε νέος διευθυντής, σ’ αυτό το εργοστάσιο πέφτει σκληρή δουλειά και πάνε αυτά που ήξερες || τώρα με την αλλαγή της κυβέρνησης, θα είστε κι εσείς όπως όλοι οι άλλοι, και πάνε αυτά που ξέρατε». Ο πλ. και όταν απευθυνόμαστε σε ένα μόνο άτομο·
- παρ’ όλ’ αυτά, βλ. λ. όλος·
- ποιος το λέει αυτό; βλ. φρ. ποιος το ’πε αυτό;
- ποιος το ’πε αυτό; λέγεται για γνώμη ή εντολή που την αποκρούομε, γιατί τη θεωρούμε λανθασμένη ή έξω από τη δικαιοδοσία κάποιου: «μετά τη λήξη της απεργίας όλα θ’ αρχίσουν να δουλεύουν ρολόι στο εργοστάσιο. -Ποιος το ’πε αυτό; Εδώ ετοιμάζονται για νέα απεργία || απαγορεύεται ν’ απομακρυνθείς απ’ τη θέση σου. -Ποιος το ’πε αυτό; Εγώ πήρα άδεια απ’ το διευθυντή»·
- πού ακούστηκε αυτό! έκφραση απορίας, έκπληξης, αγανάκτησης ή οργής για παράλογη, ανήκουστη πράξη ή ενέργεια: «πού ακούστηκε αυτό να πληρώνεσαι χωρίς να δουλεύεις! || είσαι τρελός, που θέλεις να γίνεις συνέταιρος σε μια τόσο μεγάλη δουλειά, χωρίς να βάλεις ούτε δραχμή; Πού ακούστηκε αυτό!». Άλλες φορές προτάσσεται της φρ. και άλλες ακολουθεί το όχι πες μου·
- πού θα πάει αυτή η δουλειά; βλ. λ. δουλειά·
- πού θα πάει αυτή η κατάσταση; βλ. λ. κατάσταση·
- πού θα πάει αυτή η βιόλα; βλ. λ. βιόλα1·
- πού θα πάει αυτό το βιολί; βλ. λ. βιολί·
- πού θα πάει αυτός ο χαβάς; βλ. λ. χαβάς·
- πού το βρήκες αυτό γραμμένο; βλ. λ. γραμμένος·
- πού το γράφει αυτό; έκφραση απορίας, έκπληξης, αγανάκτησης ή οργής για κάτι παράδοξο που μας λένε ή για κάτι παράλογο που μας ζητάνε: «πού το γράφει αυτό, να σου δώσω χωρίς λόγο ένα εκατομμύριο;». Άλλες φορές προτάσσεται της φρ. και άλλες ακολουθεί το όχι πες μου·
- πού το γράφουν αυτό τα χαρτιά; βλ. λ. χαρτί·
- πού το ’δες αυτό γραμμένο; βλ. λ. γραμμένος·
- πού το παίζει αυτό το έργο; βλ. λ. έργο·
- πώς αυτό; βλ. λ. πώς·
- πώς (κι) ήταν αυτό και…; βλ. λ. πώς·
- πώς το λες αυτό! βλ. λ. λέω·
- (ρε) τ’ είν’ αυτά! α. επιφωνηματική έκφραση απορίας, αγανάκτησης ή δυσφορίας για τη στάση κάποιου ατόμου που δε μας συμφέρει, δε μας εξυπηρετεί ή μας προσβάλλει, και πιο σπάνια επιφωνηματική έκφραση θαυμασμού: «ρε τ’ είν’ αυτά που μου λες! || ρε τ’ είν’ αυτά που κάνεις, δεν ντρέπεσαι λιγάκι!». (Λαϊκό τραγούδι: πάντα κοιτάς μηχανικά, χαρά στην πονηριά σου, άλλα μου λένε τα χείλη σου, ρε τ’ είν’ αυτά, και άλλα η καρδιά σου). Πολλές φορές, η φρ. κλείνει πάλι με το ρε. β. επιτιμητική έκφραση σε κάποιον που δε συμπεριφέρεται σωστά, που συμπεριφέρεται ανάγωγα ή παράλογα: «θα πάψεις, επιτέλους, να μεθοκοπάς οικογενειάρχης άνθρωπος; Τ’ είν’ αυτά». (Λαϊκό τραγούδι: είσαι γυναίκα του μπελά και σε μπελά με βάζεις, χαμένοι πάν’ οι κόποι μου, ρε τ’ είν’ αυτά, μυαλό πια δεν αλλάζεις)· 
- σ’ αυτή τη ζωή ό,τι δίνεις, παίρνεις, βλ. λ. ζωή·
- σ’ αυτό το μάθημα ήμουν άρρωστος ή σ’ αυτό το μάθημα έλειπα, βλ. λ. μάθημα·
- σε μας δεν περνάνε αυτά ή σε μένα δεν περνάνε αυτά, βλ. φρ. αυτά δεν περνάνε σε μας·
- σε μας δεν πιάνουν αυτά ή σε μένα δεν πιάνουν αυτά, βλ. φρ. αυτά δεν περνάνε σε μας·
- σε ποιόν τα πουλάς αυτά; βλ. λ. ποιος·
- σημείωσε αυτό που θα σου πω, βλ. λ. σημειώνω·
- στ’ αυτά μας! ή στ’ αυτά μου! βλ. συνηθέστ. στ’ αρχίδια μας! λ. αρχίδι·
- σταμάτα αυτό το τροπάρι, βλ. λ. τροπάρι(ο)·
- συμβαίνουν (κι) αυτά, βλ. λ. συμβαίνω·
- τα αυτά του αυτού (της αυτής), οι ίδιες δύσκολες καταστάσεις που επαναλαμβάνονται σε βάρος κάποιου: «τι κάνει ο τάδε; -Όπως πάντα, τα αυτά του αυτού»·
- τη γαμάς κι αυτή διαβάζει εφημερίδα, βλ. λ. εφημερίδα·
- τη γαμάς κι αυτή μασάει μαστίχα, βλ. λ. μαστίχα·
- τη γαμάς κι αυτή διαβάζει περιοδικό, βλ. λ. περιοδικό·
- τη γαμάς κι αυτή κοιτάζει το ταβάνι, βλ. λ. ταβάνι·
- τη γαμάς κι αυτή μασάει τσίκλα, βλ. λ. τσίκλα·
- τι άνθρωπος κι αυτός! βλ. λ. άνθρωπος·
- τι βιόλα είν’ αυτή! ή τι βιόλα κι αυτή! βλ. λ. βιόλα1·
- τι βιολί είν’ αυτό! ή τι βιολί κι αυτό! βλ. λ. βιολί·
- τι δουλειά είν’ αυτή! ή τι δουλειά κι αυτή! βλ. λ. δουλειά·
- τι έχει να κάνει αυτό; δεν έχει καμιά σχέση, δεν εξηγείται ή δε συνδέεται λογικά με τα προηγούμενα: «τι έχει να κάνει αυτό με το συγκεκριμένο πρόβλημα;»·
- τι έχει να κάνει αυτός; το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, δεν έχει καμιά σχέση, είναι άσχετο με κάποια υπόθεση: «τι έχει να κάνει αυτός με την υπόθεση που κουβεντιάζουμε;»·
- τι καμώματα είν’ αυτά; βλ. λ. καμώματα·
- τι κατάσταση είναι αυτή! ή τι κατάσταση κι αυτή! βλ. λ. κατάσταση·
- τι μ’ αυτό; α. έκφραση αδιαφορίας σε αυτά που μας λέει κάποιος: «θα ’ρθει και ο τάδε μαζί μας. -Τι μ’ αυτό;». (Τραγούδι: έξω ο αέρας κι αν σφυρίζει τι μ’ αυτό κι ας παίζουν τ’ άστρα με τα σύννεφα κρυφτό). β. δεν έχει καμιά σημασία: «τι μ’ αυτό που είναι ο γιος του τάδε; Εδώ δεν κάνουμε χατίρια». (Λαϊκό τραγούδι: κι αν χωριστούμε τι μ’ αυτό, γιατί να σε τρομάζει, μία ζωή καλύτερη εσένα σου ταιριάζει). Συνήθως της φρ. προτάσσεται το ε· βλ. και φρ. και τι μ’ αυτό(;)·
- τι μέρα κι αυτή! βλ. λ. μέρα·
- τι ’ν’ αυτά; βλ. φρ. τι ’ν’ αυτά που λες(;)·
- τι ’ν’ αυτά που κάνεις; κάνεις απαράδεκτα πράγματα: «κάθε βράδυ γυρίζεις μεθυσμένος στο σπίτι, τι ’ν’ αυτά που κάνεις;». (Λαϊκό τραγούδι: πάλι στις τρεις επήγες χθες να κοιμηθείς, τρελό κορίτσι, τι είν’ αυτά που κάνεις; Για κάτσε φρόνιμα και να συγκεντρωθείς, γιατί αλλιώς στην ψάθα θα πεθάνεις
- τι ’ν’ αυτά που λες; λες απαράδεκτα πράγματα: «υποστηρίζεις πως έβαλε χέρι στο ταμείο σου, τι ’ν’ αυτά που λες;». (Λαϊκό τραγούδι: πως έχω άλληνε μου λες, για κάτσε τ’ είν’ αυτά που λες; Μη μου ζαλίζεις το μυαλό, εσένα μόνο αγαπώ
- τι να σου κάνει κι αυτός! βλ. λ. κάνω·
- τι παιδί κι αυτό(ς)! βλ. λ. παιδί·
- τι πράγματα είν’ αυτά; βλ. λ. πρά(γ)μα·
- τι πράμα είν’ αυτός! βλ. λ. πρά(γ)μα·
- τι ρεζιλίκια είν’ αυτά! βλ. λ. ρεζιλίκι·
- τι σκατά είν’ αυτό; βλ. λ. σκατά·
- τι ’ταν αυτό, τι ’ταν αυτό το ξαφνικό, τι ’ταν αυτό το ξαφνικό! (στη γλώσσα του ποδοσφαίρου) βλ. λ. ξαφνικός·
- τι χαβάς είν’ αυτός! ή τι χαβάς κι αυτός! βλ. λ. χαβάς·
- το βλάχο τον πάνε στα χαλιά κι αυτός θέλει τα τσαλιά, βλ. λ. βλάχος·
- το να λες πως είσαι αυτό που είσαι, δε σημαίνει ότι και είσαι, τους ανθρώπους τους χαρακτηρίζουν τα έργα και όχι τα λόγια: «εσύ μπορείς να λες ό,τι θέλεις πως είσαι, αλλά το να λες πως είσαι αυτό που είσαι, δε σημαίνει ότι και είσαι»· βλ. και φρ. στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις, λ. Ελλάδα·
- το χέρι που κουνά την κούνια, αυτό το χέρι ορίζει, βλ. λ. χέρι·
- τον πήρε κι αυτόν η μπάλα, βλ. λ. μπάλα·
- τον πήρε κι αυτόν η μπόρα, βλ. λ. μπόρα·
- τον πήρε κι αυτόν το ποτάμι, βλ. λ. ποτάμι·
- τον φτύνουν κι αυτός λέει ψιχαλίζει, βλ. λ. ψιχαλίζει·
- του ’δωσε ο Θεός πετσάκι κι αυτός άνοιξε βυρσοδεψείο, βλ. λ. πετσάκι·
- του είπαμε να κλάσει κι αυτός ξεκωλώθηκε ή του είπαμε να κλάσει κι αυτός ξεπατώθηκε ή του είπαμε να κλάσει κι αυτός χέστηκε, βλ. λ. κλάνω·
- χαιρέτα τον πεζό, όταν καβαλικέψεις, για να σε χαιρετά κι αυτός, όταν θα ξεπεζέψεις, βλ. λ. χαιρετώ.

δυο

δυο κ. δύο, άκλ. αριθμητ. επίθ. απόλ. [<αρχ. δύο], δυο. (Ακολουθούν 153 φρ.)·
- αλλάξαμε δυο κουβέντες παραπάνω, βλ. λ. κουβέντα·
- αλλάξαμε δυο λέξεις παραπάνω, βλ. λ. λέξη·
- αλλάξαμε δυο λόγια παραπάνω, βλ. λ. λόγος·
- αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ αυτόν το γεωργό που ’χει πολλά σπαρμένα, βλ. λ. νερό·
- αν κυνηγάς δύο λαγούς, θα χάσεις και τους δύο, βλ. λ. λαγός·
- αν ρίξει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ αυτόν το γεωργό που ’χει πολλά σπαρμένα, βλ. λ. νερό·
- άνθρωπος με δυο πρόσωπα, βλ. λ. άνθρωπος·
- άνοιξε το κεφάλι του στα δυο, βλ. λ. κεφάλι·
- άντρας δυο μέτρα ή δυο μέτρα άντρας, βλ. λ. άντρας·
- από ένα πρόβατο δυο δέρματα δε βγαίνουν, βλ. λ. πρόβατο·
- από ένα κριάρι δυο τομάρια, βλ. λ. κριάρι·
- Αύγουστε καλέ μου μήνα να ’σουν δυο φορές το χρόνο, βλ. λ. Αύγουστος·
- αυτός είναι τρία βόδια δυο ζευγάρια, βλ. λ. βόδι·
- βάζω την υπογραφή μου και με τα δυο μου τα χέρια, βλ. λ. υπογραφή·
- βάζω χίλια δυο με το μυαλό μου, βλ. λ. μυαλό·
- βρίσκομαι μεταξύ δύο πυρών, βλ. λ. πυρ·
- για δυο κουβέντες, βλ. λ. κουβέντα·
- για τα δυο σου τα μάτια, βλ. λ. μάτι·
- γίναμε από δυο χωριά ή γίναμε από δυο χωριά χωριάτες, βλ. λ. χωριό·
- γίνομαι δυο δίπλες, βλ. λ. δίπλα·
- γίνομαι δυο κάτια, βλ. λ. κάτι·
- γίνομαι δυο κομμάτια, βλ. λ. κομμάτι·
- δεν είναι ούτε μια ούτε δυο, είναι πολλές φορές: «δεν μπορώ να σου δώσω άλλα δανεικά, γιατί δεν είναι ούτε μια ούτε δυο που έρχεσαι και μου ζητάς»·
- δεν μπορεί να μοιράσει δυο γαϊδουριών άχυρο ή δεν μπορεί να χωρίσει δυο γαϊδουριών άχυρο ή δεν ξέρει να μοιράσει δυο γαϊδουριών άχυρο ή δεν ξέρει να χωρίσει δυο γαϊδουριών άχυρο, βλ. λ. γαϊδούρι·
- δεν μπορείς να πατάς σε δυο βάρκες, βλ. λ. βάρκα·
- δες με μ’ ένα μάτι, να σε δω με δυο, βλ. λ. μάτι·
- δυο βήματα, βλ. λ. βήμα·
- δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχυρώνα, βλ. λ. γάιδαρος·
- δυο δεκάρες η οκά ή δυο δεκάρες την οκά, βλ. λ. δεκάρα·
- δυο δυο, (για πρόσωπα ή πράγματα) ανά δύο, σε δυάδες: «όσοι είναι να μπουν μέσα, θα ’ρχονται δυο δυο || θα βάζετε τα πακέτα δυο δυο». (Τραγούδι: δυο δυο στην μπανιέρα δυο δυο
- δυο και δυο κάνουν τέσσερα ή δυο και δυο ίσον τέσσερα, βλ. συνηθέστ. ένα κι ένα κάνουν δύο·
- δυο καρπούζια σε μια μασχάλη δε χωράνε, βλ. λ. καρπούζι·
- δυο κεφάλια σε μια σκούφια δε χωράνε, βλ. λ. κεφάλι·
- δυο κώλοι σ’ ένα βρακί δε χωράνε, βλ. λ. κώλος·
- δυο κωλομέρια σ’ ένα βρακί δε χωράνε, βλ. λ. κωλομέρι·
- δυο λαλούν και τρεις χορεύουν, βλ. λ. χορεύω·
- δυο λεπτά, βλ. λ. λεπτό·
- δυο λογιών, βλ. λ. λογής·
- δυο πόρτες έχει η ζωή, βλ. λ. πόρτα·
- δυο ρουφηξιές και στο διπλανό, βλ. λ. ρουφηξιά·
- δυο τρεις, (για πρόσωπα) πολύ λίγοι, εντελώς λίγοι: «έκανε ανοιχτή συγκέντρωση το τάδε κόμμα και μαζεύτηκαν όλο κι όλο δυο τρεις οπαδοί του». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το κάνα· βλ. και φρ. κάνα δυο τρεις·
- δυο φαλακροί μαλώνανε για μια τσατσάρα, βλ. λ. φαλακρός·
- έγινε δυο κομμάτια, βλ. λ. κομμάτι·
- είμαι μια χαρά και δυο τρομάρες, βλ. λ. χαρά·
- είναι για δυο, είναι για δυο άτομα: «πήρα μια πρόσκληση που είναι για δυο»·
- είναι δυο κορμιά μια ψυχή, βλ. λ. κορμί·
- είναι με τα δυο πόδια (του) στο λάκκο, βλ. λ. πόδι·
- είναι με τα δυο πόδια (του) στον τάφο, βλ. λ. πόδι·
- είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος, βλ. λ. όψη·
- είναι οι δυο πλευρές του ίδιου νομίσματος, βλ. λ. πλευρά·
- είναι τα δυο άκρα αντίθετα, βλ. λ. άκρο·
- είπαμε δυο κουβέντες, βλ. λ. κουβέντα·
- είπαμε δυο κουβέντες παραπάνω, βλ. λ. κουβέντα·
- είπαμε δυο λέξεις, βλ. λ. λέξη·
- είπαμε δυο λέξεις παραπάνω, βλ. λ. λέξη·
- είπαμε δυο λόγια, βλ. λ. λόγος·
- είπαμε δυο λόγια παραπάνω, βλ. λ. λόγος·
- είπαμε και δυο κουβέντες παραπάνω, βλ. λ. κουβέντα·
- έλα να σου πω δυο λεξούλες, βλ. λ. λεξούλα·
- έλα να σου σπρεχάρω δυο φωνήεντα, βλ. λ. φωνήεντο·
- έλα να σου ψιθυρίσω δυο λεξούλες, βλ. λ. λεξούλα·
- έμειναν δυο κούκοι, βλ. λ. κούκος·
- ένα βρακί δυο κώλους δε χωράει, βλ. λ. κώλος·
- ένα - δύο, (στη γλώσσα του ποδοσφαίρου), βλ. λ. ένα· 
- ένα δύο, εν δυο, βλ. λ. ένα·
- ένα επί δύο (ενν. μέτρο), (για χώρους) πάρα πολύ στενός, μικρός: «ζει σ’ ένα καμαράκι ένα επί δύο». (Λαϊκό τραγούδι: καλοκαίρι κι είναι κρύο ένα μέτρο επί δύο είναι το κελί μου, ωχ, μανούλα μου!
- ένα κι ένα κάνουν δύο ή ένα κι ένα ίσον δύο, κατηγορηματική δήλωση για καλό ή για κακό: «δε θα με ξαναρωτήσεις αν θα σε βοηθήσω, γιατί σου υποσχέθηκα πως θα το κάνω. Ένα κι ένα κάνουν δύο || αν ξαναμάθω πως με κατηγόρησες, θα σε κάνω τουλούμι στο ξύλο. Ένα κι ένα κάνουν δύο». (Λαϊκό τραγούδι: ένα κι ένα κάνουν δύο λένε μες το καφενείο
- ένας δυο ή ένας δύο, βλ. λ. ένας·
- ένας είναι ένας, δυο είναι έντεκα, τρεις είναι εκατόν έντεκα, βλ. λ. ένας·
- ένας ίσον ένας, δύο ίσον έντεκα, έντεκα ίσον εκατόν έντεκα, βλ. λ. ένας·
- έχει δυο αγκαλιές, (και για τα δυο φύλα) βλ. λ. αγκαλιά·
- έχει δυο μέτρα και δυο σταθμά ή εφαρμόζει δυο μέτρα και δυο σταθμά ή κρίνει με δυο μέτρα και δυο σταθμά, βλ. λ. μέτρο·
- έχει δυο πρόσωπα, βλ. λ. πρόσωπο·
- έχω να σου πω δυο λόγια (λογάκια), βλ. λ. λόγος·
- ζευγαρώνει ο Θεός δυο κακούς, κι έτσι χαλάει μαζί δυο σπίτια, βλ. λ. σπίτι·
- η ίδια αλεπού δεν πέφτει δυο φορές στην παγίδα, βλ. λ. αλεπού·
- η φιλία έχει δυο άκρες, βλ. λ. φιλία·
- θα μου κάνει τα τρία δύο, βλ. λ. τρία·
- θα σε σκίσω στα δυο! βλ. λ. σκίζω·
- θα σου πω δυο κουβέντες, βλ. λ. κουβέντα·
- θα σου πω δυο λέξεις, βλ. λ. λέξη·
- θα σου πω δυο λόγια (λογάκια), βλ. λ. λόγος·
- θέλω να σου πω δυο λόγια, βλ. λ. λόγος·
- κάθε δυο και τρεις, βλ. λ. κάθε·
- κάθεται σε δυο καρέκλες, βλ. λ. καρέκλα·
- και με τα δυο τα χέρια ή και με τα δυο χέρια, βλ. λ. χέρι·
- και μια και δυο, δηλώνει άμεση ενέργεια: «τον έπιασε απ’ τ’ αφτί και μια και δυο τον οδήγησε στο δάσκαλο». (Λαϊκό τραγούδι: κυρ-τζίτζικα συμπάθα με που δε σε σιγοντάρω, μ’ απ’ όλα αυτά που πάθαμε μου ’ρχεται να φουντάρω, να βάλω πέτρα στο λαιμό και μια και δυο στον ποταμό 
- καλώς τ’ αρχίδια μας τα δυο ή καλώς τ’ αρχίδια μου τα δυο, βλ. λ. αρχίδι·
- καλώς τα μάτια μου τα δυο (που είχα χρόνια να τα δω) ή καλώς τα μάτια μου τα δυο (που είχα χρόνια να τα διω), βλ. λ. μάτι·
- κάνα δυο τρεις, (για πρόσωπα) πολύ λίγοι, εντελώς λίγοι: «ήταν κάνα δυο τρεις, που έκαναν φασαρία με τις φωνές τους»·
- κάνα δυο τρία, (για πράγματα) πολύ λίγα, εντελώς λίγα: «έμειναν κάνα δυο τρία κασόνια ακόμα, που πρέπει να μεταφερθούν στην αποθήκη»·
- κάνω ένα βήμα μπρος, δυο πίσω, βλ. λ. βήμα·
- κόβει την τρίχα στα δυο, βλ. λ. τρίχα·
- κόβομαι στα δυο, α. καταβάλλω κάθε δυνατή προσπάθεια για να πετύχω ένα στόχο ή για να εξυπηρετήσω ή να ικανοποιήσω κάποιον: «κόπηκε στα δυο το παιδί για να μας βρει ξενοδοχείο να μείνουμε το βράδυ». β. καταβάλλω κάθε δυνατή προσπάθεια για να προλάβω να τα φέρω όλα σε πέρας: «έχει τόσες πολλές ασχολίες, που όλη τη μέρα κόβεται στο δυο για να τα προλάβει όλα»·
- κοίταξέ με μ’ ένα μάτι, να σε δυο με δυο, βλ. λ. μάτι·
- λένε χίλια δυο πίσω του, βλ. λ. πίσω·
- με δυο κουβέντες, βλ. λ. κουβέντα·
- με δυο λέξεις, βλ. λ. λέξη·
- με δυο λόγια, βλ. λ. λόγος·
- με το ένα, με το δύο, με το τρία! βλ. λ. ένας·
- μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις και η κακή του μέρα ή μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις και την κακή του μέρα, βλ. λ. κλέφτης·
- μια του φίλου, δυο του φίλου, τρεις και η κακή του μέρα ή μια του φίλου, δυο του φίλου, τρεις και την κακή του μέρα, βλ. λ. φίλος·
- μια χαρά και δυο τρομάρες! βλ. λ. χαρά·
- μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό, βλ. λ. σταγόνα·
- μου ’κανε τα τρία δύο, βλ. λ. τρία·
- να μην το λέω δυο φορές, βλ. λ. φορά·
- να χαρείς τα μάτια σου τα δυο! βλ. λ. μάτι·
- οι δυο μας, α. αποκλειστικά εμείς οι δυο: «θα πάμε οι δυο μας, γιατί μπορεί να χρειαστώ βοήθεια». (Λαϊκό τραγούδι: να κάτσουμε σε μια γωνιά και τα πούμε οι δυο μας, ποιος είν’ αυτός που έφτιαξε το μαύρο ριζικό μας). β. λέγεται και με επιθετική διάθεση: «οι δυο μας κάποτε θα ξηγηθούμε». Στην περίπτωση αυτή παρατηρείται κίνηση με την οποία, αυτός που μιλάει, δείχνει με το δείκτη του, συνήθως, πρώτα τον εαυτό του κι έπειτα το συνομιλητή του·
- όλοι παίρνουν δυο μέτρα γη, βλ. λ. γη·
- όποιος κυνηγάει δυο λαγούς, κανέναν δε βαρά, βλ. λ. λαγός·
- όπου δυο κι αυτός τρεις, βλ. λ. αυτός·
- όταν χτυπιούνται δυο σταμνιά, ένα απ’ τα δυο θε να σπάσει, βλ. λ. σταμνί·
- παίζει με δυο καρδιές, (και για τα δυο φύλα) βλ. λ. καρδιά·
- παίζει σε δυο ταμπλό ή το παίζει σε δυο ταμπλό, βλ. λ. ταμπλό·
- πάνε δυο δυο σαν τους Χιώτες, βλ. λ. Χιώτης·
- πατώ με τα δυο πόδια μου στη γη, βλ. λ. γη·
- πάω ένα βήμα μπρος, δυο πίσω, βλ. λ. βήμα·
- πες του δυο κουβέντες! βλ. λ. κουβέντα·
- πες του δυο λέξεις! βλ. λ. λέξη·
- πες του δυο λόγια! βλ. λ. λόγος·
- πέφτω στα δυο (ενν. γόνατα), παρακαλώ κάποιον ταπεινά, ζητώ την εύνοιά του ή τη συγχώρεσή του, τον εκλιπαρώ για κάτι: «μην είσαι τόσο σκληρός, αφού ο άνθρωπος έπεσε στα δυο, δώσε κι εσύ τόπο στην οργή και μην του κάνεις μήνυση! || έπεσε στα δυο μπροστά του, ζητώντας τη βοήθειά του, αλλά ο άλλος ήταν ανένδοτος»· βλ. και λ. πέφτω·
- πίνει σαν δυο άλογα, βλ. λ. άλογο·
- στους δυο ο τρίτος δε χωρεί ή στους δυο ο τρίτος περισσεύει, σε ένα αγαπημένο ζευγάρι, δεν υπάρχει θέση για άλλο άτομο·
- τα δυο μας, πιο άμεση έκφραση από αυτή του οι δυο μας·
- της πετώ δυο φωνήεντα, βλ. λ. φωνήεντο·
- το γκαβό πουλί ο Θεός δυο φορές το βλέπει, βλ. λ. πουλί·
- το δύο το καλό, (στη γλώσσα του χαρτοπαιγνίου) το παιγνιόχαρτο με την ένδειξη δύο της φυλής σπαθί: «το δύο το καλό μετράει δυο πόντους και στο πινάκλ παίζει και ως μπαλαντέρ»·
- το κάνει κάθε δυο και τρεις, βλ. λ. κάθε·
- το ’να χέρι νίβει τ’ άλλο και τα δυο το πρόσωπο, βλ. λ. χέρι·
- το προσέχω σαν τα μάτια μου τα δυο, βλ. λ. μάτι·
- το τηλέφωνο έχει δυο άκρες, βλ. λ. τηλέφωνο·
- το φυλάω σαν τα μάτια μου τα δυο, βλ. λ. μάτι·
- το ’χω σαν τα μάτια μου τα δυο, βλ. λ. μάτι·
- τον διπλώνω στα δυο, βλ. λ. διπλώνω·
- τον έκανε δυο παραδιών παράδες, βλ. λ. παράς·
- τον ευλόγησε ο Θεός με τα δυο τα χέρια, βλ. λ. Θεός·
- τον (την) έχω σαν τα μάτια μου τα δυο, βλ. λ. μάτι·
- τον κάνω δυο κάτια, βλ. λ. κάτι·
- τον (την) προσέχω σαν τα μάτια μου τα δυο, βλ. λ. μάτι·
- τον (τη) φυλάω σαν τα μάτια μου τα δυο, βλ. λ. μάτι·
- του άνοιξα το κεφάλι στα δυο, βλ. λ. κεφάλι·
- του βάζω τα δυο πόδια σ’ ένα παπούτσι, βλ. λ. πόδι·
- του δίνω δυο μούντζες, βλ. λ. μούντζα·
- του παιδιού μου το παιδί είναι δυο φορές παιδί, βλ. λ. παιδί·
- του πετώ δυο φωνήεντα, βλ. λ. φωνήεντο·
- του ρίχνω δυο μούντζες, βλ. λ. μούντζα·
- του ρίχνω δυο φάσκελα, βλ. λ. φάσκελο·
- τους βλάκες με την κόσα να τους θερίζεις, πάλι δυο δυο θα βγαίνουν σαν τα κεφάλια της Λερναίας Ύδρας, βλ. λ. κόσα·
- τους μαλάκες με την κόσα να τους θερίζεις, πάλι δυο δυο θα βγαίνουν σαν τα κεφάλια της Λερναίας Ύδρας, βλ. λ. κόσα·
- τρεις το λάδι, δυο το ξίδι, πέντε το λαδόξιδο, βλ. λ. λάδι·
- τυφλός τυφλόν οδήγαγε κι ηύραν κι οι δυο τους λάκκο, βλ. λ. τυφλός·
- των δύο ταχυτήτων, βλ. λ. ταχύτητα·
- υπογράφω και με τα δυο μου τα χέρια, βλ. λ. χέρι·
- χίλια δυο, βλ. λ. χίλιοι·
- χίλιοι δυο, βλ. λ. χίλιοι.

θαύμα

θαύμα, το, ουσ. [<αρχ. θαῦμα], το θαύμα. 1. γεγονός με αναπάντεχα θετική έκβαση, που παραβαίνει τη λογική, τους φυσικούς νόμους και αποδίδεται σε υπερφυσικές δυνάμεις, σε σωτήρια θεϊκή επέμβαση: «γλίτωσε από θαύμα». 2. σε θέση επιθ., ο θαυμάσιος, ο καταπληκτικός: «γνώρισα μια γυναίκα θαύμα». 3. σε θέση επίρρ., πάρα πολύ ωραία, καταπληκτικά, θαυμάσια: «στην εκδρομή, περάσαμε θαύμα». (Λαϊκό τραγούδι: είσαι ωραία, θαύμα σαν νεράιδα κι έχεις κάλλη που δεν τα ξανάειδα)· βλ. και λ. θάμα. (Ακολουθούν 14 φρ.)·
- άγγιξε το θαύμα, (για αθλητικές ομάδες, ιδίως ποδοσφαιρικές ή του μπάσκετ) έφτασε πάρα πολύ κοντά στην κατάκτηση ενός τροπαίου, κάτι, που πριν καιρό φαινόταν απίθανο: «η ομάδα μας άγγιξε το θαύμα για την κατάκτηση του πρωταθλήματος, αλλά στον τελευταίο αγώνα ηττήθηκε απ’ τους αντιπάλους της»·
- αλλού τ’ όνειρο και αλλού το θαύμα, βλ. λ. όνειρο·
- είναι θαύμα! (για πρόσωπα, πράγματα καθώς και για φαγητά) είναι πολύ καλός, πολύ όμορφος, πολύ ωραίος: «τα παιδιά σου είναι θαύμα! || τ’ αυτοκίνητό σου είναι θαύμα! || το φαγητό σου είναι θαύμα!»·
- έκανε πάλι το θαύμα του, βλ. φρ. το ’κανε πάλι το θαύμα του·
- ένα θαύμα μόνο θα μας σώσει ή ένα θαύμα μόνο μας σώνει ή ένα θαύμα μόνο θα με σώσει ή ένα θαύμα μόνο με σώνει, η δουλειά, η υπόθεση ή η κατάσταση έχει περιέλθει σε τέτοιο αδιέξοδο, σε τέτοια στασιμότητα, που μόνο κάτι ανέλπιστο ή ο Θεός μπορεί να μας βοηθήσει: «βρίσκομαι σε τόση δεινή θέση, που ένα θαύμα μόνο θα με σώσει». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. (Λαϊκό τραγούδι: πίστευα πως όταν φύγεις, γρήγορα θα γιατρευτώ! Τώρα ένα θαύμα μόνο θα με σώσει, να γυρίσεις πίσω και να με γλιτώσεις). Συνών. ένας σεισμός μόνο θα μας σώσει ή ένας σεισμός μόνο μας σώνει / μια βροχή μόνο θα μας σώσει ή μια βροχή μόνο μας σώνει·  
- θαύμα (των) θαυμάτων, δηλώνει πολύ μεγάλο θαύμα, κάτι που είναι πολύ δύσκολο να γίνει πιστευτό: «κέρδισε στο Τζόκερ, του ’πεσε το λαχείο, του ’ρθε καπάκι και μια κληρονομιά από πάνω! Αυτό, παιδί μου, δεν είναι θαύμα, είναι θαύμα θαυμάτων!»·
- κάνε το θαύμα σου! παρακλητική έκφραση σε κάποιον, ιδίως σε άγιο να μας βγάλει από τη δύσκολη θέση που βρισκόμαστε ή να εκπληρώσει την επιθυμία μας: «αχ. Παναγίτσα μου, κάνε το θαύμα σου να γίνω καλά! || αχ, Παναγίτσα μου, κάνε το θαύμα σου να κερδίσω το λαχείο!». (Λαϊκό τραγούδι: Παναγιά μου, αχ, κάνω τάμα – κάνε το θαύμα σου να ζήσω, στην καλή μου, αχ, να γυρίσω)·  
- κάνει θαύματα, είναι ικανότατος σε μια δουλειά ή τέχνη, σημειώνει μεγάλες επιτυχίες: «απ’ τη μέρα που έστησε το μηχανουργείο του, κάνει θαύματα»·
- ο Θεός να κάνει το θαύμα του! βλ. λ. Θεός·
- παιδί θαύμα, βλ. λ. παιδί·
- πιστεύει σε θαύματα ή πιστεύει στα θαύματα, έχει την εντύπωση πως μπορούν να πραγματοποιηθούν πράγματα που από τη φύση τους δεν έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιηθούν: «έχει την εντύπωση πως μπορεί ν’ ασχοληθεί με το εμπόριο χωρίς να βάλει ούτε μια δραχμή. -Πιστεύει σε θαύματα». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το ακόμη, κι έτσι μας παραπέμπει στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη, τότε που γίνονταν θαύματα·
- το θαύμα κρατάει τρεις μέρες, λέγεται για καταστάσεις που έχουν πολύ μικρή διάρκεια: «έγινε ο γάμος με χαρές και πανηγύρια, αλλά το θαύμα κρατάει τρεις μέρες, γιατί σε λίγο καιρό το ζευγάρι άρχισε την γκρίνια και τα μαλώματα». Ίσως αναφορά στις τρεις μέρες μέχρι να αναστηθεί ο Χριστός·
- το ’κανε πάλι το θαύμα του, λέγεται ειρωνικά για γνωστό  ανόητο άτομο, που ενήργησε εκ νέου ανόητα, αλλά λέγεται και με κυριολεκτική έννοια·
- ω του θαύματος! δηλώνει μεγάλη έκπληξη λόγω απίθανου, πολύ εντυπωσιακού ή απρόσμενου γεγονότος: «τον παρέσυρε το τρένο μαζί με τ’ αυτοκίνητό του διακόσια περίπου μέτρα και, ω του θαύματος, δεν έπαθε ούτε γρατζουνιά!»·
- ως εκ θαύματος, σαν από υπερφυσική, από θεϊκή δύναμη: «έπεσε με τ’ αυτοκίνητό του στον γκρεμό και γλίτωσε ως εκ θαύματος».

κάθε

κάθε, άκλ. αόρ. αντων. [αποκόπηκε από τη λ. καθένας με ανέβασμα του τόνου], κάθε. 1. εύχρ. ως επίθ. (χρησιμοποιείται για όλα τα γένη και για όλες τις πτώσεις του ενικού), καθείς, καθένας, καθεμιά, καθένα: «κάθε άνθρωπος έχει στη ζωή του δικαιώματα και υποχρεώσεις || πρέπει κάθε πράγμα να είναι στη θέση του». 2. με αιτιατική στη θέση της πρόθ., ανά: «πρέπει να παίρνει απ’ αυτό το φάρμακο κάθε τέσσερις ώρες». 3. (υποτιμητικά) ο οποιοσδήποτε τυχαίος, ο πάσα ένας: «δεν μπορεί να ’ρχεται ο κάθε βλάκας και να μου κάνει τον έξυπνο, γιατί τα παίρνω στο κρανίο || δεν μπορεί ο κάθε πλούσιος να θέλει να του κάνω τεμενάδες». (Ακολουθούν 60 φρ.)·
- αβράκωτος έβαλε βρακί και σε κάθε πόρτα το ’δειχνε, βλ. λ. αβράκωτος·
- άμυαλος βρακί εφόρει, κάθε πάτημα το θώρει, άμυαλος·
- για κάθε ενδεχόμενο, βλ. λ. ενδεχόμενο·
- για κάθε μέρα, βλ. λ. μέρα·
- δεν είναι κάθε μέρα Λαμπρή, βλ. λ. μέρα·
- δεν είναι κάθε μέρα Πασχαλιά, βλ. λ. μέρα·
- δεν είναι κάθε μέρα τ’ Αγιαννιού, μέρα·
- έξω από κάθε αμφιβολία, βλ. λ. αμφιβολία·
- θα γελάσει ο κάθε πικραμένος, βλ. λ. πικραμένος·
- κάθε ακαμάτρα και τρελή έχει την τύχη την καλή, βλ. λ. ακαμάτης·
- κάθε άλλο, είμαι αντίθετης, διαφορετικής γνώμης ή άποψης από αυτό που λες ή ισχυρίζεσαι: «έχω την εντύπωση πως σ’ ενοχλώ. -Κάθε άλλο || κάθε άλλο παρά έτσι όπως τα λες είναι τα πράγματα, μην αμφιβάλλεις»·
- κάθε άνθρωπος είναι βασιλιάς στο σπίτι του, βλ. λ. σπίτι·
- κάθε αρνί απ’ το ποδάρι του κρέμεται, βλ. λ. αρνί·
- κάθε αρχή και δύσκολη, βλ. λ. αρχή·
- κάθε βδομάδα, βλ. λ. βδομάδα·
- κάθε γέρος την πορδή του την έχει μόσκο, βλ. λ. πορδή·
- κάθε δεντράκι με τον ίσκιο του, βλ. λ. δεντράκι·
- κάθε δουλειά θέλει το κολάι της, βλ. λ. δουλειά·
- κάθε δυο και τρεις, πολύ συχνά: «έρχεται κάθε δυο και τρεις και μου ζητάει δανεικά»·
- κάθε είδους, βλ. λ. είδος·
- κάθε εμπόδιο για καλό ή κάθε εμπόδιο σε καλό, βλ. λ. εμπόδιο·
- κάθε καρυδιάς καρύδι, βλ. λ. καρύδι·
- κάθε κατεργάρης στον πάγκο του, βλ. λ. κατεργάρης·
- κάθε λίγο και λιγάκι, βλ. λ. λίγος·
- κάθε λογής, βλ. λ. λογής·
- κάθε μέρα, βλ. λ. μέρα·
- κάθε μέρα είναι αύριο, βλ. λ. αύριο·
- κάθε μέρα μου φαίνεται χρόνος, βλ. λ. μέρα·
- κάθε μήνα, βλ. λ. μήνας·
- κάθε ξύλο έχει τον καπνό του, βλ. λ. καπνός1·
- κάθε Πάσχα και Χριστούγεννα, βλ. λ. Πάσχα·
- κάθε πέρσι και καλύτερα, βλ. λ. πέρσι·
- κάθε πετεινός στην αυλή του κράζει, βλ. λ. πετεινός·
- κάθε που, όσες φορές. (Λαϊκό τραγούδι: κάθε που βραδιάζει στη μικρή τη γειτονιά)·
- κάθε πουλί στον τόπο του κελαηδεί, βλ. λ. πουλί·
- κάθε πράγμα στην ώρα του, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- κάθε πράγμα στον καιρό του κι αβγά κόκκινα το Πάσχα, βλ. λ. αβγό·
- κάθε πράγμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- κάθε σχόλιο περιττεύει, βλ. λ. σχόλιο·
- κάθε τι (καθετί) κάθε πράγμα, όλα, τα πάντα: «θέλω να ελέγχω κάθε τι που βγαίνει απ’ αυτό το εργοστάσιο»·
- κάθε τόπος και ζακόνι, κάθε μαχαλάς και τάξη, βλ. λ. τόπος·
- κάθε τόσο, αρκετές φορές, συχνά: «έρχεται κάθε τόσο και τηλεφωνεί». (Λαϊκό τραγούδι: ζηλεύω τα πουλιά, γιατί έχουνε φτερά κι αλλάζουνε πατρίδες κάθε τόσο, ζηλεύω τα πουλιά, αχ, να ’μουν σαν κι αυτά να φύγω και λεύτερος να νιώσω
- κάθε τόσο και λιγάκι, βλ. φρ. κάθε λίγο και λιγάκι·
- κάθε τρεις και δέκα, αρκετά συχνά: «κάθε τρεις και δέκα, έρχεται και μου ζητάει εκδουλεύσεις»·
- κάθε τρεις και λίγο, βλ. φρ. κάθε τρεις και δέκα·
- κάθε τρεις και πέντε, βλ. φρ. κάθε τρεις και δέκα·
- κάθε τρίχα με τον ίσκιο της, βλ. λ. τρίχα·
- κάθε φέτος και χειρότερα, βλ. λ. φέτος·
- κάθε φορά, βλ. λ. φορά·
- κάθε φορά που…, βλ. λ. φορά·
- κάθε χρόνο, βλ. λ. χρόνος·
- κάθε ώρα και στιγμή, βλ. λ. ώρα·
- με κάθε λεπτομέρεια, βλ. λ. λεπτομέρεια·
- με κάθε μέσο, βλ. λ. μέσο·
- με κάθε τρόπο, βλ. λ. τρόπος·
- πέρα από κάθε αμφιβολία, βλ. λ. αμφιβολία·
- σε κάθε περίπτωση, βλ. λ. περίπτωση·
- το κάνει κάθε δυο και τρεις, το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, επαναλαμβάνει πολύ συχνά κάτι, ιδίως όχι αρεστό: «ήρθε ο τάδε και μου ζητούσε δανεικά. -Σ’ εμένα το κάνει κάθε δυο και τρεις»·
- το κάνει κάθε τρεις και δέκα, επαναλαμβάνει αρκετά συχνά κάτι, ιδίως όχι αρεστό: «το ξέρει πως μ’ ενοχλεί να ’ρχεται να παίρνει τηλέφωνο απ’ το γραφείο μου, κι όμως το κάνει κάθε τρεις και δέκα»·
- το κάνει κάθε τρεις και λίγο, βλ. φρ. το κάνει κάθε τρεις και δέκα·
- το κάνει κάθε τρεις και πέντε, βλ. φρ. το κάνει κάθε τρεις και δέκα.

κλέφτης

κλέφτης κ. κλέφτρης, ο, πλ. κλέφτες κ. κλέφτηδες κ. κλέφτρηδες κ. κλεφταραίοι, οι, θηλ. κλέφτρα κ. κλεφτρού, η, ουσ. [<αρχ. κλέπτης], ο κλέφτης. 1. αυτός που εισπράττει, που κερδίζει με δόλιο τρόπο περισσότερα από όσα πρέπει: «μην πας να ψωνίσεις απ’ το τάδε μαγαζί γιατί, αυτός που το ’χει, είναι μεγάλος κλέφτης». 2. ανυπότακτος Έλληνας, που ζούσε στα βουνά και πολεμούσε τους Τούρκους κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. (Δημοτικό τραγούδι: μαύρη ζωή που κάνουμε εμείς οι μαύροι κλέφτες! Ποτέ μας δεν αλλάζουμε και δεν ασπροφορούμε ολημερίς στον πόλεμο, τη νύχτα καραούλι). 3α. ειδική συσκευή η οποία συνδεδεμένη κατάλληλα στο κοντέρ του αυτοκινήτου δείχνει λιγότερη ταχύτητα από την πραγματική: «η τροχαία ανακάλυψε τον κλέφτη που ήταν συνδεδεμένος με το κοντέρ του αυτοκινήτου και παρέπεμψε τον παραβάτη στο αυτόφωρο». β. ειδική συσκευή που χρησιμοποιείται από τους οινοπαραγωγούς για να παίρνουν μικρή ποσότητα κρασιού από το βαρέλι, όταν θέλουν να ελέγξουν την ποιότητά του, την πορεία της ωρίμανσής του: «κάθε τόσο έβαζε τον κλέφτη στο βαρέλι κι έπαιρνε μια μικρή ποσότητα κρασιού και το δοκίμαζε με προσοχή». Αίνιγμα: κλειδώνω μανταλώνω τον κλέφτη βρίσκω μέσα, η σωστή απάντηση είναι ο ήλιος. Υποκορ. κλεφτάκος κ. κλεφτράκος, ο. Μεγεθ. κλεφταράς κ. κλεφταρού κ. κλέφταρος, ο (βλ. λ.)·
- άπιαστος κλέφτης, καθάριος νοικοκύρης, βλ. λ. νοικοκύρης·
- είναι ο κλέφτης (η κλέφτρα) της καρδιάς μου, βλ. λ. καρδιά·
- κάτω οι κλέφτες! απειλητική έκφραση που ακούμε συνήθως να απευθύνεται σε πολιτικούς, όταν ρητορεύουν·
- κλέφτες κι αστυνόμοι, παιδικό παιχνίδι που παιζόταν στο ύπαιθρο (Λαϊκό τραγούδι: παίζαν οι μικρότεροι κλέφτες κι αστυνόμους κι ήταν αρχηγός η Αργυρώ. Και φωτιές ανάβαμε στους απάνω δρόμους τ’ Άι Γιάννη ήτανε θαρρώ
- μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, (τρεις και η κακή του μέρα) ή μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, (τρεις και την κακή του μέρα), αυτός που κάνει απατεωνιές ή παρανομίες δεν αργεί να αποκαλυφτεί, να πιαστεί, για να λογοδοτήσει και τελικά να τιμωρηθεί. (Λαϊκό τραγούδι: μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη θα σε πιάσω πού θα πας και τι έχω να σε κάνω μην το συζητάς
- ο Θεός αγαπάει τον κλέφτη, αγαπάει όμως και το νοικοκύρη, βλ. λ. Θεός·
- ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται, βλ. λ. ψεύτης·
- σαν κλέφτης ή σαν τον κλέφτη, χωρίς να γίνει αντιληπτός, χωρίς να τον πάρει κανένας είδηση: «ήρθε σαν κλέφτης, πήρε ό,τι του χρειαζόταν κι έφυγε || την ώρα που οι άλλοι κουβέντιαζαν καθισμένοι στο σαλόνι, αυτός έβαλε το παλτό του κι έφυγε σαν τον κλέφτη»· βλ. και φρ. στα κλεφτά, λ. κλεφτά·
- στου κλέφτη το σπίτι, κλέφτες δεν πατούν, οι απατεώνες ή οι άνθρωποι που συνηθίζουν να παρατυπούν δε βλάπτονται μεταξύ τους, έχουν αλληλεγγύη: «τα ίδια κουμάσια είναι κι οι δυο τους κι αλληλοϋποστηρίζονται γιατί, στου κλέφτη το σπίτι, κλέφτες δεν πατούν». Συνών. κόρακας κοράκου μάτι δε βγάζει·  
- φωνάζει ο κλέφτης να φοβηθεί ο νοικοκύρης, φωνάζει εκείνος που έχει άδικο και εμφανίζεται ως θύμα σε βάρος εκείνου που έχει δίκαιο: «εμ έβαλε χέρι στο ταμείο, εμ φωνάζει και μ’ απειλεί. Φωνάζει ο κλέφτης να φοβηθεί ο νοικοκύρης δηλαδή, κατάλαβες;».

κούκος

κούκος, ο, ουσ. [ηχομιμητική λ. από τη φωνή κου κου του κούκου], ο κούκος. 1. είδος ρολογιού του τοίχου σε σχήμα μικρού σπιτιού, που σημαίνει τις ώρες με τεχνητό κελάηδημα του κούκου, που, προσαρτημένος πάνω σε ένα ελατήριο, βγαίνει και μπαίνει μέσα στο σπιτάκι με κάθε λάλημά του: «ο κούκος απ’ το σαλόνι σήμανε δώδεκα». 2. είδος πλεχτού σκούφου, συνήθως πολύχρωμου, που φοριέται ιδίως το χειμώνα: «πριν βγει φόρεσε τον κούκο του, γιατί είχε αρχίσει να χιονίζει». 3. (στη γλώσσα της αργκό) ο νυχτοφύλακας: «τον έχουν κούκο σ’ ένα εργοστάσιο». 4. (στη γλώσσα του χαρτοπαιγνίου) είδος παιχνιδιού στην πόκα: «τι θέλετε να παίξουμε. Κούκο μονό ή κούκο διπλό;». (Ακολουθούν 16 φρ.)·
- απόμειναν δυο κούκοι, (για ζευγάρια) κατέληξαν μόνοι τους στη ζωή: «απ’ τη μέρα που παντρεύτηκε κι ο μικρός τους ο γιος κι άνοιξε κι αυτός δικό του σπιτικό, απόμειναν δυο κούκοι στη ζωή»·
- απόμεινε κούκος, έμεινε μόνος του στη ζωή, χωρίς οικογένεια ή φίλους: «απ’ τη μέρα που πέθανε η γυναίκα του, απόμεινε κούκος». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το μονάχος ή μοναχός·
- έμειναν δυο κούκοι, (για ζευγάρια) βλ. φρ. απόμειναν δυο κούκοι·
- έμεινε κούκος, βλ. φρ. απόμεινε κούκος·
- ένας κούκος δε φέρνει την άνοιξη, για την επιτυχία ενός κοινού στόχου, απαιτείται η προσπάθεια, η συνδρομή όλων: «αγωνίζεται να βάλει μια τάξη μέσα στο εργοστάσιο ο νέος διευθυντής, αλλά πρέπει να τον βοηθήσουμε όλοι, γιατί ένας κούκος δε φέρνει την άνοιξη». Συνών. ένα τριαντάφυλλο δε φέρνει την άνοιξη / ένα χελιδόνι δε φέρνει την άνοιξη·
- έχει τη νοοτροπία του κούκου, συνηθίζει να αρχίζει διάφορες δουλειές τις οποίες όμως αφήνει ημιτελείς: «κανείς μέσ’ στην αγορά δεν του εμπιστεύεται κάποια δουλειά, γιατί έχει τη νοοτροπία του κούκου». Από τη συνήθεια που έχει ο κούκος να αφήνει τους νεοσσούς που γεννάει σε ξένες φωλιές για να τους μεγαλώσουν τα άλλα πουλιά· 
- ζει σαν κούκος ή ζει σαν τον κούκο, ζει μόνος του, χωρίς οικογένεια ή φίλους: «ζει σαν τον κούκο σ’ ένα μικρό σπιτάκι έξω απ’ την πόλη». Από το ότι ο κούκος ζει μοναχικά·
- η φωλιά του κούκου, το ψυχιατρείο: «του στοίχισε τόσο πολύ ο χωρισμός με τη γυναίκα του, που σε λίγο βλέπω να τον πηγαίνουν στη φωλιά του κούκου». Ίσως από την εικόνα του ασθενούς του ψυχιατρείου που δε συναναστρέφεται συνήθως άλλους ασθενείς και μένει μόνος όπως και ο κούκος·
- κάθεται σαν κούκος ή κάθεται σαν τον κούκο, έχει αποκοπεί από ένα σύνολο ανθρώπων, από μια παρέα, από μια συντροφιά και μένει ολομόναχος: «απ’ τη μέρα που μάλωσε με την παρέα του, όπου κι αν πηγαίνει, κάθεται σαν τον κούκο»·
- λάλησε ο κούκος του (της), (για αγόρια και κορίτσια που βρίσκονται στην εφηβεία) άρχισε να έχει τις πρώτες ερωτικές ανησυχίες: «για να έχει ο γιος μου το νου του όλο στο ντύσιμο και στην περιποίησή του, πάει να πει πως λάλησε ο κούκος του και σίγουρα θα θέλει κάποια να εντυπωσιάσει»· 
- μου βγήκε ο κούκος αηδόνι, πλήρωσα, ξόδεψα πολύ περισσότερα από ό,τι αρχικά είχα υπολογίσει: «άλλαξα την επίπλωση του σπιτιού και μου βγήκε ο κούκος αηδόνι ||έκανα μερικά μερεμέτια στο εξοχικό μου και μου βγήκε ο κούκος αηδόνι». Συνών. μου στοίχισε τα μαλλιά της κεφαλής μου / μου στοίχισε τα μαλλιοκέφαλά μου·
- μου κόστισε ο κούκος αηδόνι, βλ. φρ. μου βγήκε ο κούκος αηδόνι·
- μου πήγε ο κούκος αηδόνι, βλ. συνηθέστ. μου βγήκε ο κούκος αηδόνι·
- μου ’ρθε ο κούκος αηδόνι, βλ. συνηθέστ. μου βγήκε ο κούκος αηδόνι·
- μου στοίχισε ο κούκος αηδόνι, βλ. φρ. μου βγήκε ο κούκος αηδόνι·
- τον έχω στου κούκου το σημάδι, τον εχθρεύομαι, επιδιώκω την καταστροφή του: «απ’ τη μέρα που έμαθα πως με κατηγόρησε, τον έχω στου κούκου το σημάδι»·
- τρεις κι ο κούκος, ελάχιστοι άνθρωποι: «απ’ τη μέρα που διασπάστηκε το κόμμα, απόμειναν τρεις κι ο κούκος». Σε παραφθορά η φρ. τρεις κι ο Κύρκος, βλ. λ. τρεις.

κρόκος

κρόκος, ο, ουσ. [<αρχ. κρόκος (= είδος κίτρινου λουλουδιού)]. 1. το κιτρινάδι του αβγού: «θέλω να μου κάνεις δυο αβγά τηγανητά, χωρίς να σπάσεις τον κρόκο τους». 2. (στη γλώσσα της αργκό) ο μεγάλος βλάκας: «δυο ώρες κουβεντιάζω μαζί του, αλλά πού να συνεννοηθώ μ’ αυτόν τον κρόκο που έμπλεξα!»· βλ. και λ. δίκροκος·
- αβγό να πάρεις απ’ αυτόν, κρόκο δε βρίσκεις μέσα, λέγεται ιδίως για έμπορο, για εμπορευόμενο που εξαπατά τους πελάτες του: «δεν ξαναπάω ν’ αγοράσω απ’ το μαγαζί του, γιατί αβγό να πάρεις απ’ αυτόν, κρόκο δε βρίσκεις μέσα»·
- τρεις το αβγό κι ο κρόκος χώρια, λέγεται για τους υπολογισμούς που κάνουν οι τσιγκούνηδες, οι φιλάργυροι και που μπορούν να στερήσουν από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους ακόμη και το φαγητό: «μην υπολογίζεις πως θα μπορέσεις να πάρεις απ’ αυτόν τον άνθρωπο δανεικά, γιατί αυτός είναι τρεις το αβγό κι ο κρόκος χώρια».

λάδι

λάδι, το, ουσ. [<μσν. (ἐ)λάδιν <μτγν. ἐλάδιον, υποκορ. του αρχ. ἔλαιον], το λάδι. 1. λιπαντικό υγρό για μηχανές: «πρέπει ν’ αλλάξω τα λάδια της μηχανής || μετά το τρακάρισμα των δυο αυτοκινήτων ο δρόμος ήταν γεμάτος λάδια». 2. υγρό για την περιποίηση, αλλά κυρίως για την προστασία του δέρματος κατά τους καλοκαιρινούς μήνες από τον ήλιο, το αντηλιακό: «μην παραλείψεις να βάλεις λάδι, όταν κατεβείς στη θάλασσα, γιατί σήμερα καίει ο ήλιος». 3. η ελαιογραφία: «στην έκθεσή του ο ζωγράφος παρουσίασε δέκα λάδια και δέκα ακουαρέλες». Τέλος, το λάδι το χρησιμοποιούν οι ξεματιάστρες για να δουν αν είναι κάποιος ματιασμένος. Αυτό επιτυγχάνεται ως εξής: παίρνουν ένα φλιτζανάκι του καφέ ή ένα ποτήρι με νερό και, αφού πρώτα αναφέρουν το όνομα του ενδιαφερόμενου, ρίχνουν μέσα μια σταγόνα λάδι. Αν η σταγόνα δε διαλυθεί μέσα στο νερό, σημαίνει ότι το άτομο είναι ματιασμένο και αρχίζει η διαδικασία του ξεματιάσματος. (Ακολουθούν 31 φρ.)·    
- άναψαν τα λάδια, είχα πολύ κοπιαστική πορεία, κουράστηκα πάρα πολύ περπατώντας: «δεν ήξερα τη διεύθυνσή του και μέχρι να τον βρω άναψαν τα λάδια || μέχρι να τελειώσω τη δουλειά άναψαν τα λάδια». Αναφορά στο λιπαντικό λάδι, ιδίως των μηχανών των αυτοκινήτων που, όταν ζεσταθούν πολύ, δημιουργούν πρόβλημα στην κίνηση του αυτοκινήτου·
- βάζω λάδι στη φωτιά, βλ. συνηθέστ. ρίχνω λάδι στη φωτιά·
- βγάζει (κι) απ’ την πέτρα λάδι, βλ. λ. πέτρα·
- βγαίνω απάνω σαν το λάδι, τα βολεύω, τα καταφέρνω, επιπλέω παρ’ όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζω στη ζωή: «όποια δυσκολία κι αν του τύχει, βρίσκει πάντα τον τρόπο να βγαίνει απάνω σαν το λάδι». (Λαϊκό τραγούδι: κι όταν όλες τις στολίσει, έξυπνα πια θα φροντίσει, ώσπου να ’ρθει το βραδάκι η Λενιώ να βγει λαδάκι).Από την εικόνα της σταγόνας του λαδιού που, όταν τη ρίξουμε μέσα σε ένα ποτήρι με νερό, έρχεται και επιπλέει στην επιφάνειά του·
- βγαίνω λάδι, καταφέρνω να αθωωθώ, αθωώνομαι ακόμη και όταν είμαι ένοχος: «έφερε έναν ψευδομάρτυρα στη δίκη και βγήκε λάδι»·
- είναι λάδι η θάλασσα ή η θάλασσα είναι λάδι, δεν ταράσσει τίποτε την επιφάνειά της, είναι εντελώς ακύμαντη: «αν δεν είναι λάδι η θάλασσα, δεν αποφασίζει να κάνει μπάνιο, γιατί φοβάται το κύμα»·
- είχε λάδι (ενν. το καντήλι του), διέφυγε από σοβαρότατο κίνδυνο: «τράκαρε μετωπικά με μια νταλίκα, αλλά είχε λάδι ο κωλόφαρδος, γιατί τη γλίτωσε μόνο με μερικούς μώλωπες»·
- η τέχνη θέλει μάστορα κι η φάβα θέλει λάδι, βλ. λ. τέχνη·
- κιούπι με λάδι, βλ. λ. κιούπι·
- με βγάζουν λάδι, με αθωώνουν ακόμη και όταν είμαι ένοχος: «λάδωσα ένα κάρο κόσμο για να με βγάλουν λάδι στη δίκη»·
- μου βγάζουν το λάδι, με καταβασανίζουν, με καταταλαιπωρούν, με πιέζουν υπερβολικά: «μου ’βγαλαν το λάδι μέχρι να μου ξοφλήσουν το λογαριασμό || μου βγάζουν το λάδι κάθε μέρα στη δουλειά»·
- μου βγαίνει το λάδι, κουράζομαι, ταλαιπωρούμαι, εξαντλούμε υπερβολικά: «κάθε μέρα μου βγαίνει το λάδι για να τα φέρω βόλτα». (Λαϊκό τραγούδι: μαύρα μάτια, μέση αλφάδι μ’ έκανες να τρελαθώ μάγκα, μου ’βγαλες το λάδι και μπορεί να σκοτωθώ
- να σε κάψω Γιάννη να σ’ αλείψω λάδι να γιάνει, βλ. λ. Γιάννης·
- όσο χορταίνει η φάβα από λάδι τόσο κι η γκαστρωμένη από χάδι, βλ. λ. γκαστρωμένη·
- πιες λάδι κι έλα βράδυ, βλ. συνηθέστ. φάε λάδι κι έλα βράδυ·
- ρίχνω λάδι στη φωτιά, με λόγια ή πράξεις αναζωπυρώνω, υποδαυλίζω άσχημη κατάσταση ή παλιά έχθρα: «όταν είναι αυτοί οι δυο στην παρέα, δε θέλω να μιλάς για την τάδε, που ήταν η αιτία του μαλώματός τους, γιατί ρίχνεις λάδι στη φωτιά». (Λαϊκό τραγούδι: καίγομαι, καίγομαι, ρίξε κι άλλο λάδι στη φωτιά, καίγομαι, καίγομαι, ρίξε με σε θάλασσα πλατιά
- σαν να κλέβω λάδι απ’ την εκκλησία, λέγεται ειρωνικά όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάποιον σε τυχερό παιχνίδι (ιδίως χαρτιά ή τάβλι) και είμαστε κατά πολύ ανώτεροι από αυτόν, ή, όταν αισθανόμαστε ηθική δέσμευση, ώστε να μην ξευτελίσουμε τόσο απροκάλυπτα κάποιον: «αν παίξω τάβλι μαζί σου, είναι σαν να κλέβω λάδι απ’ την εκκλησία»·
- σε γάμο και ταξίδι μήτε λάδι μήτε ξίδι, βλ. λ. γάμος·
- σώθηκε το λάδι του, βρίσκεται στα πρόθυρα του θανάτου ή πέθανε: «σώθηκε το λάδι του και δεν πρόλαβε να δει αποκαταστημένα τα παιδιά του». Από την εικόνα του καντηλιού που σβήνει, όταν τελειώσει το λάδι του·
- τέλειωσε το λάδι του, βλ. συνηθέστ. σώθηκε το λάδι του·
- τον βγάζω λάδι, καταφέρνω να τον αθωώσω, αν και είναι ένοχος: «δωροδόκησε τους δικαστές ο πατέρας του και τον έβγαλαν λάδι»·
- του βάζω λάδι, τον βαφτίζω: «αφού του ’βαλε λάδι τρελός νονός, περίμενες προκοπή απ’ αυτόν τον άνθρωπο!»·
- του βγάζω το λάδι, τον καταβασανίζω, τον καταταλαιπωρώ, τον πιέζω υπερβολικά: «τον έχω στη δουλειά μου και κάθε μέρα του βγάζω το λάδι || αν δε του ’βγαζα το λάδι, δε θα μου έδινε πίσω αυτά που μου χρωστούσε»·
- τραβώ λάδι, αντλώ από δοχείο ή από βαρέλι: «πήρε την τρόμπα και τράβηξε λάδι απ’ το βαρέλι»·
- τσιγαρίζομαι στο λάδι, βασανίζομαι, ταλαιπωρούμαι: «έπεσε έξω στη δουλειά του και τώρα τσιγαρίζεται στο λάδι»·
- τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, βλ. φρ. τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, τρεις και το λαδόξιδο. (Λαϊκό τραγούδι: και τεφτέρι και μολύβι τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι παρ’ εκτός απ’ την αγάπη έχουμε και το χασάπη
- τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, τρεις και το λαδόξιδο, ειρωνική παρατήρηση για εσφαλμένους λογαριασμούς, ιδίως στην περίπτωση εσφαλμένης μοιρασιάς, που γίνεται από δόλο: «εμένα δεν μπορείς να με ξεγελάσεις, γιατί δε γίνεται τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, τρεις και το λαδόξιδο»·
- τρεις το λάδι, δυο το ξίδι, πέντε το λαδόξιδο ή τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι, έξι το λαδόξιδο, ειρωνική παρατήρηση σε άτομο που προσπαθεί να μας εξαπατήσει, ιδίως σε κάποιο λογαριασμό ή σε κάποια μοιρασιά, όταν είναι ολοφάνερο πώς πρέπει να γίνει ο λογαριασμός ή η μοιρασιά·
- φάε λάδι κι έλα βράδυ, το υπονοούμενο στη φρ. είναι η ερωτική πράξη, γιατί το λάδι θεωρείται ελιξίριο ή δυναμωτικό·
- χάνει λάδια, πάσχει διανοητικά: «μην τον παίρνεις στα σοβαρά τον άνθρωπο, γιατί χάνει λάδια». Από την εικόνα της μηχανής που, όταν χάνει λάδια, δουλεύει προβληματικά·
- χοντρό λάδι, παχύρρευστο λιπαντικό μηχανής: «χρησιμοποιώ για τη μηχανή τ’ αυτοκινήτου μου την τάδε μάρκα, που είναι χοντρό λάδι»·
- χύνω λάδι στη φωτιά, βλ. συνηθέστ. ρίχνω λάδι στη φωτιά.  

λίγος

λίγος, -η, -ο, επίθ. [<μσν. λίγος <αρχ. ὀλίγος], λίγος. 1. που δεν είναι άξιος ως προς τις ικανότητές του για κάτι, που είναι ανεπαρκής: «μπορεί να είναι καλός ζωγράφος, αλλά αποδείχτηκε λίγος για τη θέση του διευθυντή της Σχολής Καλών Τεχνών». 2. το αρσ. στον πλ. ως ουσ. οι λίγοι, η άρχουσα τάξη, οι πλούσιοι: «τις χαρές της ζωής τις ζούνε οι λίγοι». Επίρρ. λίγο. (Ακολουθούν 73 φρ.)·
- άλλος λίγο, άλλος πολύ, βλ. φρ. ποιος λίγο, ποιος πολύ·
- απ’ τα ψηλά στα χαμηλά κι απ’ τα πολλά στα λίγα, βλ. λ. ψηλός·
- (αυτό) είναι το λιγότερο, αυτό που μας συμβαίνει δεν είναι και τόσο σπουδαίο γιατί, αλλού βρίσκεται η πραγματική δυσκολία, το πραγματικό πρόβλημα: «δεν μπορεί να προχωρήσει το έργο, γιατί μας λείπουν χέρια. -Αυτό είναι το λιγότερο. Λεφτά μας λείπουν, γι’ αυτό σταμάτησε το έργο»·
- αφέντης ένας και πολύς, και φίλοι χίλιοι, λίγοι, βλ. λ. φίλος·
- αφήνω λίγο αέρα, βλ. λ. αέρας·
- για λίγο, για μικρό χρονικό διάστημα: «μπορώ ν’ ασχοληθώ για λίγο μαζί σου || θα λείψω για λίγο κι όποιος με ζητήσει ας περιμένει»·
- δεν είναι λίγο πράγμα να…, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- δεν πα(ς) να σε φυσήξει λίγο ο αέρας! ή δεν πα(ς) να σε φυσήξει λίγος αέρας! βλ. λ. αέρας·
- δεν το ’χει λίγο, βλ. φρ. λίγο το ’χει(!)·
- είναι λίγα τα καρβέλια του ή λίγα είναι τα καρβέλια του, βλ. λ. καρβέλι·
- είναι λίγα τα κουκιά του ή λίγα είναι τα κουκιά του, βλ. λ. κουκί·
- είναι λίγα τα ψωμιά του ή λίγα είναι τα ψωμιά του, βλ. λ. ψωμί·
- είναι λίγες οι μέρες του ή λίγες είναι οι μέρες του, βλ. λ. μέρα·
- είναι λίγες οι ώρες του ή λίγες είναι οι ώρες του, βλ. λ. ώρα·
- έχει λίγο αέρα, βλ. λ. αέρας·
- έχει λίγο μυαλό, βλ. λ. μυαλό·
- θέλει λίγο αέρα, βλ. λ. αέρας·
- κάθε λίγο και λιγάκι ή κάθε τρεις και λίγο, πολύ συχνά: «κάθε λίγο και λιγάκι μας δημιουργεί προβλήματα || κάθε τρεις και λίγο, έρχεται και μου ζητάει δανεικά»·
- και λίγη αξιοπρέπεια! βλ. λ. αξιοπρέπεια·
- και λίγη τσίπα! βλ. λ. τσίπα·
- και λίγο φιλότιμο! βλ. λ. φιλότιμο·
- καλή καρδιά και λίγη γνώση, βλ. λ. καρδιά·
- καλό αλλά λίγο, βλ. λ. καλός·
- καλός αλλά λίγος, βλ. λ. καλός·
- κάτι λίγα, πολύ λίγα: «έχω κάτι λίγα χρήματα στην άκρη για ώρα ανάγκης»·
- κάτι λίγο! έκφραση με την οποία δηλώνουμε ευγενικά και πιο σπάνια ειρωνικά το αρκετά: «πείνασες καθόλου; -Κάτι λίγο! || κουράστηκε καθόλου; -Κάτι λίγο!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε·
- κάτι λίγοι, πολύ λίγοι: «είχε αποτυχία η συγκέντρωση, γιατί μαζεύτηκαν μόνο κάτι λίγοι»·
- λέγε λίγα με τους άλλους και πολλά με τον εαυτό σου, βλ. λ. εαυτός·
- λίγ’ απ’ όλα και πολλά, τα βολεύουν μια χαρά, νοικοκύρης και κυρά, βλ. λ. κυρά·
- λίγα και καλά, εκλεκτική στάση που προκρίνει την ποιότητα και όχι την ποσότητα. (Τραγούδι: θωρακισμένη Μερσεντές δεν ονειρεύτηκα ποτές, μην κάνεις όνειρα τρελά, μαζί μου θα ’χεις λίγα και καλά
- λίγα λόγια! ή λίγα τα λόγια σου! βλ. λ. λόγος·
- λίγα λόγια και καλά, βλ. λ. λόγος·
- λίγα πουλάει και πολλά αγοράζει, βλ. λ. πουλώ·
- λίγα πράγματα! βλ. λ. πρά(γ)μα·
- λίγα χρόνια και καλά, βλ. λ. χρόνος·
- λίγες να ’ναι οι μέρες σου, βλ. λ. μέρα·
- λίγες να ’ναι οι ώρες σου, βλ. λ. ώρα·
- λίγο ακόμη και..., βλ. φρ. λίγο έλειψε να(…)·
- λίγο από δω, λίγο από κει, με διάφορες περικοπές ή προσπάθειες: «λίγο από δω, λίγο από κει μπόρεσε να συγκεντρώσει τα λεφτά που χρειαζόταν για να κάνει τη δουλειά του»·
- λίγο έλειψε να... μόλις άγγιξε το όριο για να πραγματοποιηθεί κάτι, αλλά δεν πραγματοποιήθηκε, σχεδόν, παραλίγο: «όπως έτρεχε, λίγο έλειψε να τρακάρει μ’ ένα φορτηγό || λίγο έλειψε να βγει πρώτος»·
- λίγο ήθελε να…, βλ. φρ. λίγο έλειψε να(…)·
- λίγο θέλω να..., κοντεύω, πλησιάζω: «λίγο θέλω να τελειώσω τη δουλειά μου»·
- λίγο λίγο, βαθμιαία, σταδιακά. (Λαϊκό τραγούδι: μείνε κοντά μου και μη μ’ αγαπήσεις, μόνο τα χάδια σου να μου χαρίσεις και λίγο λίγο θα με συνηθίσεις, όχι όχι, μη με παρατάς, όχι όχι, πες πως μ’ αγαπάς
- λίγο μόνο αν… ή λίγο μόνο να…, έστω και λίγο αν…, έστω και λίγο να…: «λίγο μόνο αν με βοηθούσε κάποιος, θα ξεπερνούσα το πρόβλημα || λίγο μόνο να μπορούσα να τη δω και θα ηρεμούσα»·
- λίγο μου πέφτει ή μου πέφτει λίγο, βλ. λ. πέφτω·
- λίγο να κάνεις ότι… ή λίγο να κάνεις πως…, με την παραμικρή σου αντίδραση, με την παραμικρή σου ενέργεια: «λίγο να κάνεις ότι βήχεις θυμώνει, γιατί το θεωρεί ειρωνεία || λίγο να κάνεις πως μιλάς, σε πετάει έξω απ’ την τάξη || λίγο να κάνεις πως αργείς το πρωί, σ’ απολύει αμέσως απ’ τη δουλειά του»·
- λίγο να κάνω ότι… ή λίγο να κάνω πως…, από τη στιγμή που εκδηλώνομαι, που προβαίνω σε κάποια ενέργειά μου: «λίγο να κάνω ότι αγριεύω, το βάζουν όλοι στα πόδια || λίγο να κάνω πως δυσφορώ, σταματούν όλοι την κουβέντα»·    
- λίγο ο ένας, λίγο ο άλλος, με την ως ένα βαθμό, ως ένα σημείο επέμβαση διαφόρων ατόμων: «όταν είχε οικονομικό πρόβλημα, λίγο ο ένας, λίγο ο άλλος, τον βοήθησαν οι φίλοι του να το ξεπεράσει || λίγο ο ένας, λίγο ο άλλος, όλοι φταίνε για την καταστροφή του»·
- λίγο πιο πέρα, βλ. λ. πέρα·
- λίγο πολύ, α. ως ένα βαθμό, ως ένα σημείο: «λίγο πολύ ο κάθε άνθρωπος έχει τα προβλήματά του». β. περίπου: «λίγο πολύ, μπορεί να ήταν καμιά διακοσαριά άτομα»· βλ. και φρ. λίγο ως πολύ·
- λίγο πράγμα είναι να… ή λίγο πράγμα το ’χεις να…, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- λίγο σου είναι! βλ. λ. είναι·
- λίγο σου πέφτει! βλ. λ. πέφτω·
- λίγο το ’χει! δεν είναι καθόλου δύσκολο ή απίθανο, δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα να κάνει το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος αυτό που κουβεντιάζουμε: «μη μου πεις, δηλαδή, πως μπορεί να πάει και στην Αθήνα με τα πόδια; -Λίγο το ’χει!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το εμ, το γιατί ή το μήπως και κλείνει με το νομίζεις και είναι φορές, που άλλοτε προτάσσεται και άλλοτε κλείνει τη φρ. το νομίζεις·
- λίγο το ’χεις! δεν είναι καθόλου λίγο, καθόλου ασήμαντο: «λίγο το ’χεις, που ξεκίνησε βραδιάτικα να πάει στου διαβόλου τη μάνα να τον βοηθήσει!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε·
- λίγο ως πολύ, σε αρκετό βαθμό, αρκετά: «μπορώ να πω, πως λίγο ως πολύ επηρεάζεται απ’ τη γυναίκα του»· βλ. και φρ. λίγο πολύ·
- μακρύ μαλλί και λίγη γνώση, βλ. λ. μαλλί·
- με λίγα λόγια, βλ. λ. λόγος·
- με τα πολλά στη φυλακή και με τα λίγα μέσα, βλ. λ. φυλακή·
- μου πέφτει λίγο(ς), δε μου αρκεί, δε με ικανοποιεί, γιατί είναι πολύ λιγότερο(ς) ή κατώτερο(ς) από την αξία μου, τις δυνάμεις μου, τις προσδοκίες μου ή τις ικανότητές μου: «το πριμ που μου δίνεις μου πέφτει λίγο, γιατί έδωσα όλες τις δυνάμεις μου για να πάει καλά η δουλειά || καλός άνθρωπος, δε λέω, αλλά μου πέφτει λίγος, γιατί δεν είναι της τάξης μου»·
- ο έξυπνος αν γελαστεί, για λίγο δε γελιέται, βλ. λ. έξυπνος·
- όποιος γυρεύει τα πολλά, χάνει και τα λίγα ή όποιος ζητάει τα πολλά, χάνει και τα λίγα ή όποιος θέλει τα πολλά, χάνει και τα λίγα, βλ. λ. όποιος·
- ούτε λίγο, ούτε πολύ, έκφραση με την οποία συνοψίζουμε τα λεγόμενα κάποιου, σαν να θέλουμε να εντοπίσουμε την ακρίβεια, την ορθότητά τους, έκφραση με την οποία διαπιστώνουμε κάτι: «δηλαδή, ούτε λίγο, ούτε πολύ, είναι σαν να μας λες πως είναι κλέφτης»·
- παίρνω λίγο αέρα, βλ. λ. αέρας·
- παλιό τ’ αμπέλι, λίγο το κρασί, βλ. λ. αμπέλι·
- παρά λίγο, βλ. λ. παραλίγο·
- ποιος λίγο, ποιος πολύ, ως ένα βαθμό, ως ένα σημείο ο καθένας: «ποιος λίγο, ποιος πολύ, όλοι έχουμε σήμερα τα προβλήματά μας». (Λαϊκό τραγούδι: όλοι ποιος λίγο, ποιος πολύ έχουμε παλαβώσει και πρέπει να ’βγουν οι τρελοί, για να μας βάλουν γνώση
- σε λίγο, πάρα πολύ σύντομα, στο αμέσως προσεχές χρονικό διάστημα: «μη φύγεις, γιατί σε λίγο θα ’ρθει»·
- τα λίγα λόγια ζάχαρη και τα καθόλου μέλι, βλ. λ. λόγος·
- το κάνει κάθε τρεις και λίγο, βλ. λ. κάθε·
- το λίγο αλκοόλ είναι φάρμακο και το πολύ φαρμάκι, βλ. λ. αλκοόλ·
- φάε λίγο να σε πιάσει, βλ. λ. τρώω·
- φάε λίγο να σε στυλώσει, βλ. λ. τρώω.

ξένος

ξένος, -η, -ο, επίθ. [<αρχ. ξένος], ξένος. 1. που κατάγεται ή προέρχεται από άλλη χώρα: «κάθε καλοκαίρι έρχονται χιλιάδες ξένοι στο νησί μας». (Λαϊκό τραγούδι: χίλιους καημούς κι αν μέτρησα, ένας μονάχα μένει, ανάθεμά σου ξενιτιά, ανάθεμά σας ξένοι). 2. που δε μας είναι οικείος, που μας είναι άγνωστος: «σε γύρευε ένας ξένος». (Λαϊκό τραγούδι: άνοιξε μάνα, άνοιξε, δε σου χτυπάει ξένος, χτυπάει ο γιος σου μάνα μου ο παραστρατημένος // τα όνειρα μου γκρέμισες, βαθιές πληγές με γέμισες, μα στα παλάτια που θα μπεις θα σε κοιτούν σαν ξένη, κανείς εκεί δε θα βρεθεί να σε καταλαβαίνει ). 3. που είναι άσχετος με κάτι: «μετά το τέλος των ανακρίσεων αποδείχτηκε πως ήταν ξένος με τη ληστεία της τράπεζας». 4. που δεν είναι δικό μας, που δε μας ανήκει: «πώς τολμάς και διαχειρίζεσαι ξένα χρήματα || φοράω ξένα ρούχα». 5. το αρσ. ως ουσ. ο ξένος και το θηλ. ως ουσ. η ξένη, ο φιλοξενούμενος, ο μουσαφίρης, ο επισκέπτης: «χτες βράδυ είχαμε έναν ξένο στο σπίτι μας». 6. το ουδ. στον πλ. ως ουσ. τα ξένα (βλ. λ.). Υποκορ. ξενάκι, το. (Λαϊκό τραγούδι: μάνα το σεντονάκι μου χαλάλι στο ξενάκι μου). (Ακολουθούν 33 φρ.)·
- αν δεν έχεις νύχια να ξυστείς, μην περιμένεις τα ξένα, βλ. λ. νύχι·
- για την ορφανή, την ξένη, έχει ο Θεός ψωλή κρυμμένη, βλ. λ. Θεός·
- δικό  σου ψωμί τρως, ξένο γκαϊλέ τραβάς, βλ. λ. γκαϊλές·
- δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχυρώνα, βλ. λ. γάιδαρος·
- εκείνος που κλαίει για ξένες πίκρες, χάνει τα μάτια του, βλ. λ. πίκρα·
- η ξένη γη, βλ. λ. γη·
- κάλλιο να ’χω στο σπίτι μου ελιές και παξιμάδι παρά στο ξένο ζάχαρη και να μ’ ορίζουν άλλοι, βλ. λ. σπίτι·
- κάνω με ξένα κόλλυβα μνημόσυνο, βλ. λ. κόλλυβα·
- με ξένα χέρια, φίδια δεν πιάνονται, βλ. λ. φίδι·
- με ξένες πλάτες, βλ. λ. πλάτη·
- μεγάλωσα σε ξένα χέρια, βλ. λ. χέρι·
- μη σε νοιάζει Μαριωρή, ξένη πίτα κι αν καεί, βλ. λ. πίτα·
- μπαίνει σε ξένα αμπέλια, βλ. λ. αμπέλι·
- μπαίνει σε ξένα οικόπεδα, βλ. λ. οικόπεδο·
- μπαίνει σε ξένα χωράφια, βλ. λ. χωράφι·
- ξένες αμαρτίες, βλ. λ. αμαρτία·
- ξένο πόδι, βλ. λ. πόδι·
- ξένο σώμα, βλ. λ. σώμα·
- ξένος δάκτυλος, βλ. λ. δάκτυλος·
- ξένος δάχτυλος, βλ. λ. δάχτυλος·
- ξένος παράγοντας, βλ. λ. παράγοντας·
- ο αδερφός μου κι εγώ ενάντια στον ξάδερφο, κι οι τρεις μαζί ενάντια στον ξένο, δηλώνει την αλληλεγγύη που πρέπει να έχουν οι συγγενείς απέναντι στον ξένο κίνδυνο: «άντε, ρε παιδιά, τι καθόμαστε! Ο αδερφός μου κι εγώ ενάντια στον ξάδερφο, κι οι τρεις μαζί ενάντια στον ξένο, γιατί αν αφήσουμε τον ανταγωνιστή μας να στεριώσει στην αγορά, τότε θα έχουμε μεγάλο πρόβλημα»·  
- πληρώνει ξένα γαμησιάτικα, βλ. λ. γαμησιάτικα·
- πληρώνω ξένες αμαρτίες, βλ. λ. αμαρτία·
- σε ξένο κώλο, σαράντα δεκανίκια, βλ. λ.
- τα ξένα μέρη ή το ξένο μέρος, βλ. λ. μέρος·
- τα ξένα χέρια, βλ. λ. χέρι·
- τα ξένα χώματα, βλ. λ. χώμα·
- το ξένο είναι πιο γλυκό, ό,τι δε μας ανήκει μας είναι πιο επιθυμητό. Λέγεται ιδίως για γυναίκα: «μπορεί να είμαι παντρεμένος και να ’χω τη γυναικούλα μου, όμως το ξένο είναι πιο γλυκό»· βλ. και φρ. της γειτόνισσας τ’ αβγά είναι πάντα πιο μεγάλα, λ. αβγό·
- χέζει με ξένο κώλο, βλ. λ. κώλος·
- χίλιες ξυλιές σε ξένο κώλο δεν πονάνε, βλ. λ. ξυλιά·
- χίλιες ξυλιές σε ξένο κώλο πόσες παράδες κάνουν; βλ. λ. ξυλιά·
- χτυπώ ξένες πόρτες ή χτυπώ ξένη πόρτα, βλ. λ. πόρτα.

οχτάρι

οχτάρι, το, ουσ. [<οχτώ + κατάλ. -άρι], το οχτάρι. 1. (στη γλώσσα του στρατού) το μέσον: «σε όποια μονάδα κι αν πάει, έχει τα οχτάρια του». Από το ότι η στολή υπ’ αριθμό οχτώ είναι η επίσημη στολή των στρατιωτικών. 2. (στη γλώσσα του χαρτοπαιγνίου) χαρτί της τράπουλας που έχει τον αριθμό οκτώ και τον αντίστοιχο αριθμό των διακριτικών της φυλής του: «μου ’ρθε ένα οχτάρι κι έκανα την πρώτη μου τρίτη»·
- βάζω οχτάρι, α. (στη γλώσσα του στρατού) χρησιμοποιώ κάποιον αξιωματικό, ιδίως για να πάρω άδεια ή για να περνώ ξεκούραστα στη στρατιωτική μου θητεία: «αν δεν έβαζα οχτάρι, δεν θα ’παιρνα την άδεια». β. (γενικά) χρησιμοποιώ μέσον ή κάποια ισχυρή ή εξέχουσα προσωπικότητα για να πετύχω το σκοπό μου: «αν δεν έβαζα οχτάρι, ακόμα θα σερνόμουν από γραφείο σε γραφείο για να τελειώσω τη δουλειά μου»·
- κάνω οχτάρια, α. προχωρώ τρικλίζοντας, ιδίως ύστερα από μεγάλο μεθύσι: «ήπιε τόσο πολύ, που έκανε πάλι οχτάρια». β. οδηγώ το αυτοκίνητό μου κάνοντας διάφορα ζιγκ ζαγκ: «θα σε δω καμιά μέρα καρφωμένο σε καμιά κολόνα με τη συνήθεια που έχεις να κάνεις οχτάρια καθώς οδηγάς»·
- τα τρία οχτάρια, παλιότερο εργατικό σύνθημα, τότε που οι εργάτες δούλευαν σε εξαντλητικό ωράριο και δηλώνει οχτώ ώρες δουλειά, οχτώ ώρες ψυχαγωγία, οχτώ ώρες ύπνο: «δόθηκαν σκληροί αγώνες για να κατακτήσουν οι εργαζόμενοι τα τρία οχτάρια»·
- χτύπησα οχτάρια, (στη νεοαργκό) κατενθουσιάστηκα, με έπιασε έξαλλη χαρά: «μόλις μου ’πε το ναι η γκόμενα, χτύπησα οχτάρια». Από την εικόνα του ατόμου που, όταν συμβεί κάτι που το ευχαριστεί απόλυτα, τρέχει ξέφρενα με τέτοιο τρόπο, που φαίνεται σαν να τρέχει πάνω σ’ ένα ζωγραφισμένο οχτώ. Πολλές φορές, το τρέξιμο αυτό γίνεται με τα χέρια απλωμένα στα πλάγια σαν φτερούγες αεροπλάνου.

τρία

τρία, απόλ. αριθμητ. [<αρχ. τρία]· τρία· βλ. και λ. τρεις. (Ακολουθούν 17 φρ.)·
- αυτός είναι τρία βόδια δυο ζευγάρια, βλ. λ. βόδι·
- δεν ξέρει τα τρία κακά της μοίρας του, βλ. λ. μοίρα·
- ένα δύο τρία, γαμιέται η διαιτησία! βλ. λ. γαμιέμαι·
- έχει τα τρία κακά της μοίρας του, βλ. λ. μοίρα·
- θα μου κάνεις τα τρία δύο, δε σε υπολογίζω, δε σε φοβάμαι διόλου, δεν είσαι ικανός να μου κάνεις κακό, να με βλάψεις στο παραμικρό: «αν έχεις την εντύπωση πως μπορείς να με δείρεις, σε πληροφορώ πως θα μου κάνεις τα τρία δύο». Πολλές φορές, συνοδεύεται από χειρονομία με την παλάμη να χουφτώνει επιδεικτικά τα γεννητικά όργανα και να τα επιδεικνύει σε αυτόν που απευθύνεται ο λόγος. Μερικές φορές, η φρ. συνεχίζεται με το και το ζουρνά καΐκι ή και το μακρύ κοντό·
- κάνα δυο (καναδυό) τρία, βλ. λ. δυο·
- με το ένα, με το δύο, με το τρία! βλ. λ. ένας·
- μέχρι να πεις τρία, βλ. φρ. ώσπου να πεις τρία·
- μου ’κανε τα τρία δύο, δε μου έκανε, δεν μπόρεσε να μου κάνει απολύτως τίποτα: «έλεγε πως θα με δείρει, αλλά, όταν συναντηθήκαμε, μου ’κανε τα τρία δύο»·
- ναιξ και τρία εννιά, βλ. λ. ναιξ·
- σε τρία τέρμινα, βλ. λ. τέρμινο·
- στα τρία μας! ή στα τρία μου! βλ. φρ. στ’ αρχίδια μας! λ. αρχίδι·
- τα τρία κάπα (του ελληνικού κινηματογράφου), βλ. λ. κάπα·
- τα τρία οχτάρια, βλ. λ. οχτάρι·
- τρία άλφα, βλ. λ. άλφα·
- τρία πουλάκια κάθονται, α. λέγεται ειρωνικά για άτομο που δείχνει πλήρη αδιαφορία για τους πάντες και για τα πάντα: «μην περιμένεις βοήθεια απ’ τον τάδε, γιατί είναι τρία πουλάκια κάθονται». β. λέγεται ειρωνικά για άτομο που μιλάει ακατάσχετα και είναι εντελώς άσχετος με το θέμα με το οποίο καταπιάστηκε: «τι έλεγε τόση ώρα; Τρία πουλάκια κάθονται, έλεγε»·
- ώσπου να πεις τρία, πολύ γρήγορα, αστραπιαία: «θα πεταχτώ μέχρι το σπίτι μου κι ώσπου να πεις τρία, θα ’χω γυρίσει». (Λαϊκό τραγούδι: μα ήταν ο Παράδεισος όλος εν απαρτία και μ’ έριξαν στην Κόλαση, ώσπου να πω το τρία). Συνών. ώσπου να πεις άλφα / ώσπου να πεις αμήν / ώσπου να πεις ένα / ώσπου να πεις κρεμμύδι / ώσπου να πεις κύμινο.

φίλος

φίλος, ο, θηλ. φίλη, η, ουσ. [<αρχ. φίλος], ο φίλος. 1. ο γκόμενος, ο εραστής, ο ερωμένος: «αυτός που βλέπεις, είναι ο φίλος της τάδε || μπορείς να την κολλήσεις, γιατί, απ’ ό,τι ξέρω, δεν έχει φίλο». (Λαϊκό τραγούδι κάπου θα σμίξουμε, να καθαρίσουμε, κι αν έχεις τώρα φίλο άλλο, κάπου το άχτι μου θα βγάλω). Με τη λ. φίλος, γίνεται και το εξής λογοπαίγνιο: φίλος έδωσε σε φίλο τριαντάφυλλο από φίλο κι είπε ο φίλος εις τον φίλο μην το δώσεις σ’ άλλο φίλο. 2. το θηλ. η φίλη, η ερωμένη, η γκόμενα: «δεν πάει πουθενά, αν δεν έχει μαζί του και τη φίλη του || τον είδα με τη φίλη του να κάνει βόλτες στα μαγαζιά». 3. στην κλητ. φίλε, προσφώνηση σε άτομο που δε γνωρίζουμε το όνομά του: «πώς μπορώ να πάω, ρε φίλε, σ’ αυτή τη διεύθυνση;». Υποκορ. φιλαράκι, το (βλ. λ.) και φιλαράκος, ο (βλ. λ.). (Ακολουθούν 39 φρ.)·
- αγάπα το φίλο σου με τα ελαττώματά του, (συμβουλευτικά ή προτρεπτικά) αποδέξου το φίλο σου με τις όποιες αδυναμίες μπορεί να έχει: «η πραγματική φιλία είναι ανυστερόβουλη, γι’ αυτό αγάπα το φίλο σου με τα ελαττώματά του»·
- αλάργα φίλε, βλ. λ. αλάργα·
- άλλοι κάνουν φίλους, κι άλλοι κάνουν φίδια, έκφραση απογοητευμένου ανθρώπου που συνεχώς αποτυχαίνει οικτρά στους φιλικούς του δεσμούς·
- αν δεν έχεις φίλο, είσαι μ’ ένα χέρι, ο φίλος είναι ανεκτίμητος θησαυρός: «μη ζεις σαν κούτσουρο, κάνε γνωριμίες, πιάσε έναν φίλο, γιατί, αν δεν έχεις φίλο, είσαι μ’ ένα χέρι»·
- από μακριά και φίλοι, βλ. συνηθέστ. από μακριά κι αγαπημένοι, λ. αγαπημένος·
- από μπρος φίλος κι από πίσω σκύλος, βλ. φρ. μπρος φίλος και πίσω σκύλος·
- αφέντης ένας και πολύς, και φίλοι χίλιοι, λίγοι, θα πρέπει κανείς να προσπαθεί να έχει όσο γίνεται λιγότερα αφεντικά και περισσότερους φίλους, γιατί οι φίλοι είναι πάντοτε χρήσιμοι: «εγώ ξεκαθάρισα μέσ’ στη ζωή μου ένα απ’ τα πιο βασικά πράγματα που είναι, αφέντης ένας και πολύς, και φίλοι χίλιοι, λίγοι»·
- γιατρό μη διαλέγεις φίλο σου, αλλά τον καλύτερο, βλ. λ. γιατρός·
- δείξε μου το φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι, βλ. φρ. πες μου ποιος είναι ο φίλος σου, να σου πω ποιος είσαι·
- δεν είμαι φίλος (+ γενική), α. (για ορισμένα φαγητά ή ποτά) δεν το προτιμώ, δε μου αρέσει: «δεν είμαι φίλος του μουσακά, γιατί είναι βαρύ φαγητό και μου δημιουργεί προβλήματα στο στομάχι || δεν είμαι φίλος της βότκας». β. (γενικά) δε μου αρέσει, δε με συγκινεί κάτι: «δεν είμαι φίλος των ταξιδιών || δεν είμαι φίλος των μπουζουκιών»·
- δοκίμαζε τους φίλους σου, όταν σε βρίσκει η φτώχεια, ο πραγματικός ο φίλος φαίνεται όταν βρισκόμαστε σε δύσκολη κατάσταση και μάλιστα οικονομική: «όταν έχεις λεφτά μάτσο οι φίλοι γι’ αυτό, δοκίμαζε τους φίλους σου, όταν σε βρίσκει η φτώχεια»·
- είπα την αλήθεια στο φίλο μου κι έγινε εχθρός μου, βλ. λ. αλήθεια·
- έχω φίλη, (για άντρες) έχω ερωμένη: «τριγυρνώ με διάφορες, επειδή δεν έχω μόνιμη φίλη»·
- έχω φίλο, (για γυναίκες) έχω ερωμένο: «μα είναι δυνατό να μην έχεις φίλο κοτζάμ γυναίκα;». (Λαϊκό τραγούδι: έμαθα πως έχεις φίλο, πονηρή σουπιά, πριν να παίξουμε και ξύλο, μάζεψέ τα πια
- με το φίλο, φίλο κάνεις και μ’ ένα φίλο τονε χάνεις, δηλώνει το ευμετάβλητο των ανθρώπινων σχέσεων·
- μια του φίλου, δυο του φίλου, τρεις και η κακή του μέρα ή μια του φίλου, δυο του φίλου, τρεις και την κακή του μέρα, αυτός που εκ συστήματος προσποιείται σε κάποιον το φίλο με μόνο σκοπό να τον εκμεταλλεύεται, έρχεται η στιγμή που αποκαλύπτεται ο ρόλος του και αποπέμπεται οριστικά·
- μπρος φίλος και πίσω σκύλος, λέγεται για διπρόσωπο άτομο που, όταν είμαστε παρόντες, παριστάνει το φίλο, ενώ, όταν αποχωρούμε, μηχανεύεται το κακό μας: «μη μου παριστάνεις τον καλό, γιατί ξέρω πως είσαι μπρος φίλος και πίσω σκύλος». Συνών. μπροστά σου απλώνει χαλιά, πίσω σου ανοίγει λάκκους·
- ο διπρόσωπος ο φίλος είναι φίδι κολοβό, βλ. λ. φίδι·
- ο φίλος που αγαπά, δαγκάνει, ο φίλος που αγαπά πραγματικά τον φίλο του, τον ελέγχει αυστηρά για τις πράξεις του: «δε θέλω να του χαϊδεύω τ’ αφτιά μόνο και μόνο για να μην τον στενοχωρήσω, γιατί ο φίλος που αγαπά, δαγκάνει»·
- ο φίλος στην ανάγκη φαίνεται, η έμπρακτη απόδειξη της φιλίας είναι η συμπαράσταση στις δύσκολες στιγμές: «ο φίλος στην ανάγκη φαίνεται, γιατί, όταν δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, όλοι φίλοι είναι!»·
- οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς τους φίλους, βλ. λ. λογαριασμός·
- όποιος έχει φίλο εκλεκτό, έχει μεγάλο θησαυρό, δηλώνει πως ο καλός ο φίλος είναι μεγάλο απόκτημα: «ανάμεσα σε χρήμα και σ’ ένα καλό φίλο επιλέγω το φίλο, γιατί όποιος έχει φίλο εκλεκτό, έχει μεγάλο θησαυρό»· 
- όταν έχεις τέτοιους φίλους, τι τους θέλεις τους εχθρούς! ειρωνική παρατήρηση σε κάποιον του οποίου οι φίλοι του συμπεριφέρονται περισσότερο εχθρικά παρά φιλικά. (Λαϊκό τραγούδι: όταν έχεις τέτοιους φίλους, τι τους θέλεις τους εχθρούς, ο Θεός να σε φυλάει από φίλους γκαρδιακούς
- πες μου ποιος είναι ο φίλος σου, να σου πω ποιος είσαι, ο κοινωνικός μας περίγυρος, η επιλογή των φίλων μας, διαμορφώνει και το χαρακτήρα μας, δείχνει και το ποιόν μας·
- τέτοιος φίλος, τέτοια πίτα, βλ. λ. πίτα·
- την έπιασε φίλη, (για άντρες) δημιούργησε μαζί της ερωτικό δεσμό: «ήταν από καιρό ερωτευμένος μαζί της, ώσπου στο τέλος κατάφερε και την έπιασε φίλη»·
- το γεμάτο πορτοφόλι έχει πολλούς φίλους, βλ. λ. πορτοφόλι·
- το μπαστούνι για τους σκύλους κι η ψωλή είναι για τους φίλους, βλ. λ. ψωλή·
- το φίδι φίλος δεν πιάνεται, βλ. λ. φίδι·
- τον έπιασε φίλο, (για γυναίκες) δημιούργησε μαζί του ερωτικό δεσμό: «ήταν από καιρό ερωτευμένη μαζί του, ώσπου στο τέλος κατάφερε και τον έπιασε φίλο». (Λαϊκό τραγούδι: μου ρίχνεσαι χωρίς ντροπή, για να με ξελογιάσεις και φίλο να με πιάσεις, μαζί σου εγώ αν θα μπλεχτώ, το ξέρω θα καταστραφώ
- τον (την) κάνω φίλο (φίλη), συνδέομαι μαζί του (της) με φιλικό δεσμό: «όποιος είναι καλός και τίμιος, τον κάνω φίλο». (Λαϊκό τραγούδι: όποιος θα σου δώσει ξύλο, από εχθρό τον κάνω φίλο
- φίλοι της κούπας, βλ. λ. κούπα·
- φίλοι της ταβέρνας, βλ. λ. ταβέρνα·
- φίλοι του καφενείου, βλ. λ. καφενείο·
- φίλοι του μπαρ, βλ. λ. μπαρ·
-φίλοι του ποτηριού, βλ. λ. ποτήρι·
- φίλοι φίλοι, αλλά δεν τρώμε απ’ το ίδιο το σταφύλι, λέγεται στην περίπτωση που παρά το φιλικό δεσμό δυο ατόμων, σε θέματα χρημάτων ή άλλων απολαβών υπάρχει μόνο το προσωπικό συμφέρον·   
- φίλοι φίλοι, καριοφίλι, βλ. λ. καριοφίλι·
- χίλιοι φίλοι τίποτα, όταν εχθρός είναι ένας, βλ. λ. εχθρός.