αγγούρι, το, ουσ. [<μσν. ἀγγούριν <αραβ. agur], το αγγούρι. 1. η μεγάλη δυσκολία, το μεγάλο εμπόδιο, ιδίως σε κάποια εργασία, σε κάποια δουλειά: «γαμώ το στανιό μου, όλα τ’ αγγούρια στη δουλειά σε μένα τυχαίνουν!». 2. οτιδήποτε θεωρούμε πως είναι πολύ δύσκολο ή κρίσιμο σε κάποια πορεία μας: «έχω να δώσω ένα μάθημα που είναι πολύ αγγούρι». Συνών. καζίκι (2, 3) / παλούκι (2, 3). 3. αυτός που είναι αδέξιος, σαχλός, ψηλός και άχαρος: «είχε για καβαλιέρο της ένα αγγούρι, που σ’ έπιαναν τα γέλια μόλις τον έβλεπες». 4. αυτός που είναι ηλίθιος, ανόητος, βλάκας: «βρε αγγούρι, άλλο σου λέω τόση ώρα κι εσύ άλλο καταλαβαίνεις». 5. το πολύ μεγάλο πέος: «έχει τέτοιο αγγούρι ο αφιλότιμος, που το σκέφτεται γυναίκα να πάει μαζί του». Από τη σχηματική ομοιότητα του πέους με το αγγούρι. 6. ως επιφών. στον πλ. αγγούρια! λέγεται για να ειρωνευτούμε ή να διαψεύσουμε τα όσα λέει ο συνομιλητής μας, ανοησίες, ψέματα: «αγγούρια, που έχεις τόσα λεφτά! || αγγούρια, που έγιναν έτσι τα πράγματα». 7. ο αγγούρας (βλ. λ.). Υποκορ. αγγουράκι, το. (Λαϊκό τραγούδι: κι ένας μάγκας μαναβάκος μου φωνάζει ο μορτάκος: Πάρε χήρα μου αγγουράκι για μεζέ στο καραφάκι). (Ακολουθούν 19 φρ.)·
- αγγούρι καλυβιώτικο, πέος, πούτσος σε υπερφυσικό μέγεθος: «ο τάδε έχει έναν πούτσο, που είναι σαν αγγούρι καλυβιώτικο». Από το ότι η ποικιλία αυτή βγάζει αγγούρια σε πολύ μεγάλο μέγεθος·
- αγγούρια καλυβιώτικα! βλ. αγγούρια(!)·
- είμαι σαν αγγούρι, το παρουσιαστικό μου δεν έχει καμιά κομψότητα, καμιά χάρη: «έτσι όπως είμαι σαν αγγούρι, δεν μπορώ να ’ρθω μαζί σας»·
- είναι αγγούρι, α.  (για ποδοσφαιριστές) είναι πολύ κακός: «ο καινούριος παίχτης που πήραμε, είναι αγγούρι». 2. (για μαθητές) δεν παίρνει τα γράμματα, είναι ανεπίδεκτος μαθήσεως: «ο γιος του είναι αγγούρι στο σχολείο». 3. (γενικά για πρόσωπα) είναι ανόητος, κουτός, βλάκας: «γιατί συμβουλεύτηκες τον τάδε, δεν ξέρεις πως είναι αγγούρι;»·
- έχω έν’ αγγούρι στον κώλο, αντιμετωπίζω μεγάλη δυσκολία, μεγάλο εμπόδιο στην εργασία μου, στη δουλειά μου και γενικά στη ζωή μου: «έχω έν’ αγγούρι στον κώλο, γιατί μου ’φυγαν πέντε εργάτες και δεν μπορώ να προχωρήσω τη δουλειά μου || έχω έν’ αγγούρι στον κώλο, γιατί την άλλη βδομάδα, μπαίνει η γυναίκα μου στο νοσοκομείο για μια δύσκολη εγχείρηση»·
- η γριά το μεσοχείμωνο αγγουράκια πεθυμούσε, βλ. λ. γριά·
- η δουλειά είναι αγγούρι ή είναι αγγούρι η δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- η ζωή είναι ένα αγγούρι. Άλλος το τρώει και ζορίζεται κι άλλος το τρώει και δροσίζεται, βλ. λ. ζωή·
- η προσταγή σου λάχανα κι ο ορισμός σου αγγούρια, βλ. λ. προσταγή·
- κάθεται σαν αγγούρι, βλ. φρ. στέκεται σαν αγγούρι·
- με κάνει σαν αγγούρι, (για είδη ένδυσης) δε μου προσδίνει την παραμικρή κομψότητα, την παραμικρή χάρη: «στη βιτρίνα ήταν ωραίο το κουστούμι, αλλά όταν το φόρεσα, μ’ έκανε σαν αγγούρι»·
- μου βγήκε έν’ αγγούρι, μου προέκυψε ξαφνικά μεγάλη δυσκολία, μεγάλο εμπόδιο, ιδίως στην εργασία μου, στη δουλειά μου: «όλα πήγαιναν μια χαρά στη δουλειά μου, αλλά μου βγήκε έν’ αγγούρι στα καλά καθούμενα και δεν ξέρω τι να κάνω». Πολλές φορές, για περισσότερη έμφαση η φρ. κλείνει με το μα τι αγγούρι·
- μου μπήκε έν’ αγγούρι στον κώλο, αντιμετωπίζω μεγάλη δυσκολία, μεγάλο εμπόδιο, ιδίως στην εργασία μου, στη δουλειά μου: «εκεί που έλεγα πως θα ηρεμήσω, μου μπήκε έν’ αγγούρι στον κώλο και δεν ξέρω τι να κάνω». Πολλές φορές, για περισσότερη έμφαση η φρ. κλείνει με το μα τι αγγούρι. Από το ότι είναι πολύ οδυνηρό σε κάποιον να του μπει ένα αγγούρι στον κώλο·
- περπατάει σαν αγγούρι, έχει μονοκόμματο, άχαρο περπάτημα: «πολύ χάνει αυτή η γυναίκα, γιατί, ενώ είναι όμορφη, περπατάει σαν αγγούρι»·
- πού πας ξεβράκωτος στ’ αγγούρια! λέγεται ειρωνικά για άτομο που, χωρίς να έχει τα απαραίτητα εφόδια ή στηρίγματα, επιχειρεί παράτολμα εμπορικά ανοίγματα ή επιχειρεί να συνάψει ερωτικές σχέσεις με άτομο που είναι ανώτερης οικονομικής ή κοινωνικής τάξης από το ίδιο. Από την εικόνα του ατόμου που, καθώς περπατάει ξεβράκωτο ανάμεσα στα αγγούρια, διατρέχει τον κίνδυνο να μπει κάποιο αγγούρι στον κώλο του·
- σηκωθήκανε τ’ αγγουράκια να γαμήσουν το μανάβη, α. λέγεται ειρωνικά για κάποιον αδύναμο σωματικά ή οικονομικά που επιχειρεί να εναντιωθεί σε κάποιον που είναι ισχυρότερός του. β. λέγεται ειρωνικά για κάποιον που, ενώ έχει άδικο, επιχειρεί με φωνές ή άλλο δυναμικό τρόπο να μας πείσει για το αντίθετο, ή για κάποιον που θέλει να φανεί πιο έξυπνος από εμάς, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. Συνών. σηκωθήκανε τα κολοκυθάκια να χτυπήσουν το μανάβη / σηκωθήκανε τα λάχανα να χτυπήσουν το μανάβη / σηκωθήκανε τα πόδια να χτυπήσουν το κεφάλι·
- στέκεται σαν αγγούρι, στέκεται συνεσταλμένος και άφωνος σε μια θέση, είτε γιατί δεν έχει ή δεν ξέρει να πει κάτι είτε γιατί βρίσκεται σε άγνωστο περιβάλλον και δεν ξέρει πώς να συμπεριφερθεί: «ποιος είναι εκείνος ο νεαρός που στέκεται σαν αγγούρι στη γωνιά;». Συνών. στέκεται σαν παλούκι·
- τα βρήκα αγγούρια, αντιμετώπισα μεγάλες δυσκολίες, μεγάλα εμπόδια σε κάποια δουλειά ή υπόθεση: «μπλέχτηκα με μια καινούρια δουλειά και τον πρώτο καιρό τα βρήκα αγγούρια || όλο το καλοκαίρι δεν άνοιξα βιβλίο και τα βρήκα αγγούρια στις εξετάσεις». Συνών. τα βρήκα ζόρικα / τα βρήκα ζόρικα τα πράγματα / τα βρήκα μπαστούνια / τα βρήκα σκούρα / τα βρήκα σκούρα τα πράγματα / τα βρήκα στενά / τα βρήκα στενά τα πράγματα·
- τι γυρεύεις ξεβράκωτος στ’ αγγούρια! βλ. φρ. πού πας ξεβράκωτος στ’ αγγούρια!

αλεπού, η, ουσ. [<μσν. ἀλουπού <αρχ. ἀλώπηξ], η αλεπού. 1. άνθρωπος παμπόνηρος, πανούργος: «πρόσεχέ τον καλά, γιατί είναι μεγάλη αλεπού και μπορεί να σε ξεγελάσει». (Λαϊκό τραγούδι: σαν δω πως μου πατάς πολύ τον κάλο κι αν έχω κάποιο ντέρτι θα το βγάλω κι αλλού τον έρωτα θα κυνηγώ και θα σου δείξω αλεπού ποιος είμ’ εγώ). 2. ο κλέφτης: «έλα δω, ρε αλεπού, εσύ πήρες τον αναπτήρα μου;». Από το ότι η αλεπού είναι πολύ επιτήδεια να μπαίνει μέσα στα κοτέτσια και να αρπάζει τις κότες. 3. παλτό, ιδίως γυναικείο, από γούνα αλεπούς: «όταν του αρέσει πολύ μια γκόμενα, της κάνει δώρο αμέσως μια αλεπού». Υποκορ. αλεπουδίτσα, η κ. αλεπουδάκι, το (βλ. λ.) κ. αλεπόπουλο, το. (Ακολουθούν 25 φρ.)·
- έβαλαν την αλεπού να φυλάει τις κότες, λέγεται στην περίπτωση που αναθέτουν τη φύλαξη κάποιων πραγμάτων σε άτομο που είναι αναξιόπιστο. Συνών. έβαλαν το λύκο να φυλάει τα πρόβατα·
- έγινε της αλεπούς ο γάμος, βλ. λ. γάμος·
- είναι μια αλεπού! ή σου είναι μια αλεπού! είναι πανέξυπνος, παμπόνηρος: «πρέπει να ’χεις το νου σου μ’ αυτόν τον άνθρωπο, γιατί είναι μια αλεπού!». Πολλές φορές, για περισσότερη έμφαση η φρ. κλείνει με το μα τι αλεπού(!)·
- είναι μια γριά αλεπού! ή σου είναι μια γριά αλεπού! λέγεται για ηλικιωμένο άτομο που είναι πανέξυπνο, παμπόνηρο: «είσαι μικρός ακόμα για να κάνεις τον έξυπνο στον τάδε, γιατί σου είναι μια γριά αλεπού!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το Θεός να σε φυλάει·
- είναι πονηρή αλεπού, βλ. φρ. είναι μια αλεπού(!)·
- εκεί που κλάνει η αλεπού και φωνάζει παππού, ειρωνική απάντηση ή απάντηση αδιαφορίας σε κάποιον που μας ρωτάει πού είναι ο τάδε ή πού πήγε ο τάδε ή που είναι αφημένο το τάδε αντικείμενο·
- η αλεπού είναι πονηρή, αλλά πιο πονηρός είναι αυτός που την πιάνει, ακόμη και οι έξυπνοι άνθρωποι βρίσκουν το μάστορά τους από άλλους, που είναι πιο έξυπνοι από τους ίδιους: «εσύ μας κάνεις τον πονηρό και τον έξυπνο, αλλά έχε και το νου σου, γιατί κι η αλεπού είναι πονηρή, αλλά πιο πονηρός είναι αυτός που την πιάνει»·  
- η αλεπού εκατό, τ’ αλεπουδάκια εκατόν πέντε, γίνεται; (ενν. χρονών), λέγεται ειρωνικά, όταν κάποιος νέος θέλει να δείξει πως είναι πιο έξυπνος ή πιο έμπειρος από έναν μεγαλύτερό του, ο οποίος όμως λόγω ηλικίας διαθέτει και πιο μεγάλη πείρα και πιο πολλές γνώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής από αυτόν. Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το δε γίνεται. Συνών. έλα παππού μου να σου δείξω πού το ’χ’ η γιαγιά μου·
- η αλεπού με ακρίδες δε χορταίνει ή η αλεπού δε χορταίνει με ακρίδες, λέγεται για τους ισχυρούς, τους έξυπνους ή τους πλεονέκτες που δε μένουν ικανοποιημένοι με μικρά οφέλη: «με την προμήθεια που μου ζητούσε για να μου δώσει τη δουλειά, ίσα που έβγαζα τα έξοδά μου, γιατί η αλεπού με ακρίδες δε χορταίνει». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το εμ. Συνών. ο λύκος με μύγες δε χορταίνει ή ο λύκος δε χορταίνει με μύγες·
- η αλεπού με το νου της κοκόρια μαγειρεύει, βλ. φρ. η αλεπού στον ύπνο της κοτόπουλα ονειρεύεται·
- η αλεπού με το παιδί της ένα δέρμα κρατούνε, τα παιδιά παίρνουν τα προτερήματα ή τα ελαττώματα των γονιών τους: «προκομμένοι οι γονείς, προκομμένα και τα παιδιά τους, γιατί η αλεπού με το παιδί της ένα δέρμα κρατούνε»·  
- η αλεπού, όταν πεινάει, προσκυνάει, ο έξυπνος άνθρωπος, όταν βρίσκεται σε κάποια δύσκολη θέση, ξέρει και ελίσσεται: «είναι καπάτσος άνθρωπος, κι όταν έχει ανάγκη ρίχνει τα μούτρα του, γιατί η αλεπού, όταν πεινάει, προσκυνάει»·  
- η αλεπού στον ύπνο της κοτόπουλα ονειρεύεται, α. ο καθένας σκέφτεται, ποθεί να γίνει ή να αποκτήσει αυτό που επιθυμεί πάρα πολύ: «από καιρό έχει βάλει στο μάτι τη θέση του διευθυντή, γιατί, βλέπεις, η αλεπού στον ύπνο της κοτόπουλα ονειρεύεται». β. λέγεται και στην περίπτωση που επιθυμούμε πολύ μια γυναίκα που όμως μας είναι αδύνατο να την κατακτήσουμε. Συνών. η αλεπού με το νου της κοκόρια μαγειρεύει / ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται / όποιος διψάει, πηγάδια βλέπει·
- η ίδια αλεπού δεν πέφτει δυο φορές στην παγίδα, ο έξυπνος άνθρωπος, δεν κάνει το ίδιο σφάλμα δυο φορές: «αφού την πάτησε μια φορά δεν την ξαναπατάει, γιατί η ίδια αλεπού δεν πέφτει δυο φορές στην παγίδα». Πρβλ. τό δίς ἐξαμαρτεῖν οὐκ ἀνδρός σοφοῦ·
- η πονηρή αλεπού, απ’ τα τέσσερα πιάνεται, όσο έξυπνος και είναι κάποιος και να ξέρει να φυλάγεται, έρχεται η στιγμή που πιάνεται με τον πιο εύκολο τρόπο ή για τον πιο ασήμαντο λόγο, επειδή έχει μεγάλη εμπιστοσύνη στην εξυπνάδα του και δεν παίρνει τις απαραίτητες προφυλάξεις: «μη μας κάνεις τον πονηρό και τον έξυπνο, γιατί η πονηρή αλεπού, απ’ τα τέσσερα πιάνεται». Συνών. το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται·
- κολοβή αλεπού, άνθρωπος πανέξυπνος, που για το λόγο αυτό είναι επικίνδυνος για μας: «πρόσεχε τι δουλειά θα κάνεις μαζί του, γιατί είναι κολοβή αλεπού». Αναφορά στον αισώπειο μύθο σύμφωνα με τον οποίο, η αλεπού, η οποία έχασε την ουρά της σε κάποιο δόκανο, προσπαθούσε να πείσει τις άλλες αλεπούδες πως γι’ αυτό το λόγο ήταν ομορφότερη από αυτές, με την ελπίδα να κόψουν και οι άλλες τις ουρές τους, ώστε να μη νιώθει μειονεκτικά·
- ο λύκος έχει τ’ όνομα κι η αλεπού τη χάρη, βλ. λ. λύκος·
- όσα δε φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια, ό,τι δε μπορεί κάποιος να πετύχει, το θεωρεί ανάξιο λόγου και προσποιείται πως δεν ενδιαφέρεται. (Λαϊκό τραγούδι: τα βρίσκεις όλα μπόσικα, μα όμως, τι χαμπάρια, όσα δε φτάνει η αλεπού, τα κάνει κρεμαστάρια).Αναφορά στον αισώπειο μύθο·
- όταν πεινάει η αλεπού, κάνει πως κοιμάται, ο πονηρός ο άνθρωπος, όταν βρίσκεται σε δύσκολη οικονομική κατάσταση, προσποιείται τον φρόνιμο, τον αδιάφορο, μέχρι να βρει την κατάλληλη στιγμή για να δράσει προς όφελός του: «πρόσεχέ τον, και μην τον βλέπεις έτσι μουλωχτό. Απλώς έχει κάτι οικονομικές σφίξεις κι όταν πεινάει η αλεπού, κάνει πως κοιμάται»·
- ούτε κότες έχω ούτε με την αλεπού μαλώνω, λέγεται για όσους δεν έχουν δοσοληψίες, πάρε δώσε με τους άλλους και για το λόγο αυτό, δε δίνουν δικαιολογία, αφορμή για προστριβές: «εγώ έχω το κεφάλι μου ήσυχο και δεν έχω να χωρίσω τίποτα με κανέναν, γιατί ούτε κότες έχω ούτε με την αλεπού μαλώνω»·
- σαν γεράσει η αλεπού, γίνεται καλογριά, βλ. λ. καλογριά·
- σώγαμπρος, αλεπού γδαρμένη, βλ. λ. σώγαμπρος·
- τι γυρεύει η αλεπού στο παζάρι; βλ. φρ. τι θέλει η αλεπού στο παζάρι(;)·
- τι ζητά η αλεπού στο παζάρι; βλ. φρ. τι θέλει η αλεπού στο παζάρι(;)·
- τι θέλει η αλεπού στο παζάρι; α. λέγεται για άτομα, που βρίσκονται σε ένα χώρο όπου εκθέτουν οι ίδιοι τον εαυτό τους σε κίνδυνο ή που αναμειγνύονται σε υποθέσεις που δεν είναι της αρμοδιότητάς τους ή που δεν τους αφορούν. β. λέγεται από ένοχο, που αποφεύγει τον τόπο όπου μπορεί να αποκαλυφθεί το έγκλημά του, το παράπτωμά του.

άλλος, -η, -ο, αντων. και επίθ. γεν. αρσ. και ουδ. άλλου και αλλουνού· γεν. θηλ. άλλης και αλληνής· γεν. πληθ. άλλων και αλλωνών [<αρχ. ἄλλος], άλλος. (Λαϊκό τραγούδι: η μάνα σου η μπλου καιρός ν’ αλλάξει νου γιατί και να το θέλει δεν γίνεσαι αλλουνού // να σου δώσω μια να σπάσεις αχ ρε κόσμε γυάλινε να φτιάξω μια καινούρια κοινωνία, άλληνε // κι επειδή των αλλονών κάνω τη βάρδια για να κλαίω την αγάπη μου τα βράδια με φωνάζουνε το θύμα ο Νικολός).1α. το αρσ. ως ουσ. ο άλλος, ο άλλος άντρας, ο άλλος γκόμενος, ο άλλος εραστής, ο άλλος ερωμένος: «την είδα με τον άλλον, την ώρα που τον μοστράριζε στις φιλενάδες της». (Λαϊκό τραγούδι: αυτός ο άλλος που σε πήρε από μένα, αυτό ο άλλος, αυτό ο άλλος, είναι ευεργέτης μου μεγάλος). β. ο επόμενος: «να περάσει ο άλλος». 2. το θηλ. ως ουσ. η άλλη, η άλλη γυναίκα, η άλλη γκόμενα, η άλλη ερωμένη: «τον είδα με την άλλη να κάνει βόλτα στην παραλία». (Λαϊκό τραγούδι: υπάρχει άλλη, υπάρχει άλλη, εσύ που μ’ έλεγες αγάπη σου μεγάλη).3. το ουδ. ως ουσ. το άλλο, όχι αυτό, όχι το ίδιο, το διαφορετικό: «δε θέλω αυτό, θέλω το άλλο». 4. συνήθως χωρίς άρθρο άλλος, αντί του επόμενος. 5. σε ερωτηματικό τύπο άλλος; υπάρχει κανένας άλλος που ακολουθεί ή που περιμένει(;): «με τον κύριο τελειώσαμε. Άλλος;». 6. ως επιφών. άλλος! λέγεται συνήθως από άντρα όταν, ενώ χρησιμοποιεί την τουαλέτα, έρχεται κάποιος που χτυπάει ή σπρώχνει την πόρτα για να μπει να τη χρησιμοποιήσει. Πολλές φορές, αντί του επιφωνήμ. ο άντρας που βρίσκεται μέσα στην τουαλέτα βήχει δυνατά για να κάνει αισθητή την παρουσία του. 7. συνήθως στον πλ. χωρίς άρθρο, άλλοι, άλλες, άλλα, σημαίνει κάποιοι, μερικοί, κάποιες, μερικές, κάποια, μερικά : «το καλοκαίρι άλλοι πηγαίνουν διακοπές στη θάλασσα, άλλοι στο βουνό, ενώ άλλοι δεν πάνε πουθενά || άλλες γυναίκες είναι όμορφες και άλλες άσχημες || άλλα αυτοκίνητα είναι ακριβά κι άλλα φτηνά». 8. το ουδ. στον πληθ. ως ουσ. τα άλλα, τα υπόλοιπα: «αυτά που μου λες τα ξέρω, θέλω να μου πεις τα άλλα, που δεν ξέρω». (Ακολουθούν 352 φρ.)·
- άλλ’ αντ’ άλλα ή άλλ’ αντ’ άλλων ή άλλα αντί άλλων ή άλλα των άλλων, λόγια χωρίς νόημα, χωρίς ειρμό, μπερδεμένα, ασυνάρτητα, οι ασυναρτησίες: «μιλούσε μια ώρα και μας έλεγε άλλ’ αντ’ άλλων»·
- άλλ’ αντ’ άλλα, κι άλλο της Παρασκευής το γάλα, βλ. λ. γάλα·
- άλλα… (κι, και) άλλα…, δηλώνει αντίφαση: «άλλα  μου λέει ο πατέρας της κι άλλα μου λέει η μάνα της». (Τραγούδι: άλλα μου λεν τα μάτια σου και άλλα η καρδιά σου, άλλα μου λεν τα χείλη σου και άλλα τα φιλιά σου)·
- άλλα κόλπα! βλ. λ. κόλπο·
- άλλα λέει η θεια μου κι άλλα ακούν τ’ αφτιά μου, βλ. λ. θεια·
- άλλα λες κι άλλα μου κάνεις, βλ. λ. λέω·
- άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε, βλ. λ. λόγος·
- άλλα μελετούν τα βόδια κι άλλα μελετά ο ζευγάς, βλ. λ. βόδι·
- άλλα μετράει ο άνθρωπος κι άλλα ο Θεός ορίζει, βλ. λ. Θεός·
- άλλα στάνταρ, βλ. λ. στάνταρ·
- άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας ή άλλα μάτια έχει ο λαγός κι άλλα η κουκουβάγια, βλ. λ. μάτι·
- άλλα τόσα, α. στον ίδιο βαθμό: «ξέρω πως πέρασες πολλά βάσανα , αλλά κι εγώ πέρασα άλλα τόσα». β. στην ίδια ποσότητα: «ξέρω πως έχασες λεφτά, αλλά κι εγώ έχασα άλλα τόσα». (Λαϊκό τραγούδι: ποντάρει σε άλογο κουτσό και παίρνει πεντακόσια, ποντάρω γω σε αετό και χάνω άλλα τόσα)·
- άλλα του λέω κι άλλα ακούει, βλ. λ. ακούω·
- άλλα χρόνια, βλ. λ. χρόνος·
- άλλα χρόνια τότε! βλ. λ. χρόνος·
- άλλες εποχές, βλ. λ. εποχή·
- άλλες εποχές τότε! βλ. λ. εποχή·
- άλλες νυφάδες ήρθανε κι άλλα κουλούρια πλάσανε, βλ. λ. νύφη·
- άλλες τόσες, στο ίδιο πλήθος: «στο ’πα πολλές φορές και θα στο πω άλλες τόσες». (Λαϊκό τραγούδι: πείνασα, δίψασα, κοιμήθηκα στους δρόμους για την γυναίκα π’ αγαπούσα την κακή τόσες φορές κυνηγημένος απ’ τους νόμους και άλλες τόσες τραβηγμένος φυλακή)·
- άλλες χρονιές, βλ. λ. χρονιά·
- άλλες χρονιές τότε! βλ. λ. χρονιά·  
- άλλη δουλειά δεν είχα! ή άλλη δουλειά δεν έχω! ή άλλη δουλειά δεν είχαμε! ή άλλη δουλειά δεν έχουμε! βλ. λ. δουλειά·
- άλλη δουλειά κι αυτή! βλ. λ. δουλειά·
- άλλη έγνοια δεν είχα! ή άλλη έγνοια δεν έχω! ή άλλη έγνοια δεν είχαμε! ή άλλη έγνοια δεν έχουμε! βλ. λ. έγνοια·
- άλλη καμιά δε γέννησε, μόν’ η Μαριώ το Γιάννη, βλ. λ. Γιάννης·
- άλλη μια φορά, βλ. λ. φορά·
- άλλη όρεξη δεν είχα! ή άλλη όρεξη δεν έχω! ή άλλη όρεξη δεν είχαμε! ή άλλη όρεξη δεν έχουμε! βλ. λ. όρεξη·
- άλλη σκασίλα δεν είχα! ή άλλη σκασίλα δεν έχω! ή άλλη σκασίλα δεν είχαμε! ή άλλη σκασίλα δεν έχουμε! βλ. λ. σκασίλα·
- άλλη σκοτούρα δεν είχα! ή άλλη σκοτούρα δεν έχω! ή άλλη σκοτούρα δεν είχαμε! ή άλλη σκοτούρα δεν έχουμε! βλ. λ. σκοτούρα·
- άλλη στεναχώρια δεν είχα! ή άλλη στεναχώρια δεν έχω! ή άλλη στεναχώρια δεν είχαμε! ή άλλη στεναχώρια δεν έχουμε! βλ. λ. στεναχώρια·
- άλλη φαγούρα δεν είχα! ή άλλη φαγούρα δεν έχω! ή άλλη φαγούρα δεν είχαμε! ή άλλη φαγούρα δεν έχουμε! βλ. λ. φαγούρα·
- άλλη φορά, βλ. λ. φορά·
- άλλη χάρη έχει (κάτι από κάτι άλλο), βλ. λ. χάρη·
- άλλο από…, δηλώνει αποκλειστικότητα: «δε λέει άλλο από βλακείες» ή εξαίρεση: «δεν πίνει άλλο από μπίρα»·
- άλλο δεν κάνει απ’ το να… ή δεν κάνει άλλο απ’ το να…, βλ. λ. κάνω·
- άλλο θόρυβο κάνει ένας ντενεκές γεμάτος κι άλλο θόρυβο κάνει ένας ντενεκές άδειος, βλ. λ. ντενεκές·
- άλλο και τούτο! ή άλλο και τούτο πάλι! ή άλλο πάλι και τούτο! έκφραση  έκπληξης ή απορίας, για αναπάντεχη ή παράξενη τροπή ή κατάληξη ενέργειας, λόγου ή κατάστασης: «το περίμενες να μαλώσουν αυτοί οι δύο; -Άλλο πάλι και τούτο! Αυτοί ήταν τόσο αγαπημένοι! || το περίμενες να παντρευτεί ο τάδε; -Άλλο πάλι και τούτο! Αυτός δεν ήταν κατά του γάμου;». Πολλές φορές, η φρ. συνοδεύεται και από το να δούμε τι άλλο θ’ ακούσουμε ή από το να δούμε τι άλλο θα δούμε· βλ. και φρ. άλλο πάλι(!)·
- άλλο κάρο με πατάτες, βλ. λ. κάρο·
- άλλο κι αυτό! ή άλλο κι αυτό πάλι! ή άλλο πάλι κι αυτό! βλ. φρ. άλλο και τούτο(!)·
- άλλο κόλπο αυτό! βλ. λ. κόλπο·
- άλλο λέει η καρδιά κι άλλο λέει το μυαλό, βλ. λ. καρδιά·
- άλλο να στο λέω κι άλλο να το βλέπεις, λέγεται στην περίπτωση, που δεν μπορούμε να αποδώσουμε την πραγματικότητα κάποιου γεγονότος με λόγια: «είναι πολύ όμορφος άντρας αλλά άλλο να στο λέω κι άλλο να το βλέπεις || έχει τέτοιες σπάνιες ομορφιές η Χαλκιδική, όμως άλλο να στο λέω κι άλλο να το βλέπεις»·
- άλλο να τ’ ακούς κι άλλο να στα λέω, θα καταλάβεις, θα κατανοήσεις πολύ καλύτερα αυτό για το οποίο γίνεται λόγος, αν σου το αναπτύξω προσωπικά, γιατί δε θα μείνεις μόνο με την εντύπωση των φημών που έφτασαν στ’ αφτιά σου: «άκουσα πως ο τάδε μάλωσε με τη γυναίκα του. -Άλλο να τ’ ακούς κι άλλο να στα λέω»·
- άλλο να τ’ ακούς κι άλλο να το βλέπεις, βλ. φρ. άλλο να στο λέω κι άλλο να το βλέπεις·   
- άλλο ναύτης κι άλλο καντηλανάφτης ή άλλο πέος κι άλλο Ευρωπαίος ή άλλο κουμπαράς κι άλλο κολομπαράς ή άλλο Τουπαμάρος κι άλλο το μουνί της Μάρως ή άλλο παίχτης κι άλλο τσουτσουνοπαίχτης ή άλλο γκούλας κι άλλο Γιαγκούλας ή άλλο ξίδι κι άλλο ταξίδι ή άλλο πότης κι άλλο ιππότης ή άλλο ψάρια κι άλλο μακαρόνια ή άλλο Βόλος κι άλλο έρωτας κεραυνοβόλος ή άλλο βούρτσα κι άλλο πούτσα ή άλλο Μαντώ κι άλλο Μαντόνα ή άλλο Πέπη κι άλλο πρέπει κ. ά. και εκ των τελευταίων άλλο Βερσαλλίες κι άλλο παραλίες ή άλλο λέων κι άλλο χαμαιλέων, λέγεται ειρωνικά, όταν προσπαθεί κάποιος να συγκρίνει δυο εντελώς ανόμοια πράγματα ή λέγεται ειρωνικά, όταν θέλουμε να  υπογραμμίσουμε μια μεγάλη αντίθεση ανάμεσα σε δυο πράγματα ή καταστάσεις: «μα καλά, μπορείς να συγκρίνεις το κατσαριδάκι σου με τη Μερσεντές μου; Άλλο ναύτης κι άλλο καντηλανάφτης». Πρβλ.: άλλο θα πει Χαλκιδική κι άλλο θα πει Χαλκίδα (Λαϊκό τραγούδι). Οι εκφράσεις αυτές υπήρξαν της μόδας στη δεκαετία του 1970 και 1980·
- άλλο ντέρτι δεν είχα! ή άλλο ντέρτι δεν έχω! ή άλλο ντέρτι δεν είχαμε! ή άλλο ντέρτι δεν έχουμε! βλ. λ. ντέρτι·
- άλλο πάλι! δηλώνει δυσαρέσκεια για κάτι που προστίθεται σε αυτά που μας είναι ήδη γνωστό πως πρέπει να κάνουμε: «επίσης θα πρέπει να κάνεις και μια δήλωση του νόμου 105, ότι δεν έχεις καμιά απαίτηση από τα τυχόν κέρδη. -Άλλο πάλι!»· βλ. και φρ. άλλο και τούτο(!)·
- άλλο που δε θέλω, δηλώνει απόλυτη ικανοποίηση για την πραγματοποίηση κάποιας επιθυμίας μας ή για κάποια ενέργεια, που μας ευνοεί απόλυτα:  «άλλο που δε θέλω, αν μου δώσεις αυτό το εισιτήριο για τον κυριακάτικο αγώνα || θα πήγαιναν εκδρομή και μου ανακοίνωσαν πως θα μ’ έπαιρναν μαζί τους. Καταχάρηκα, γιατί άλλο που δεν ήθελα || αν ξανακάνεις φασαρία θα σε απολύσω απ’ τη δουλειά. -Άλλο που δε θέλω, γιατί θα πάρω κάτι εκατομμύρια για αποζημίωση»·
- άλλο πράγμα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- άλλο πράμα! βλ. λ. πρά(γ)μα·
- άλλο σεβντά δεν είχα! ή άλλο σεβντά δεν έχω! ή άλλο σεβντά δεν είχαμε! ή άλλο σεβντά δεν έχουμε! βλ. λ. σεβντάς·
- άλλο σχέδιο αυτό! βλ. λ. σχέδιο·
- άλλο τίποτα, υπάρχει μεγάλη ποσότητα, βρίσκεται σε μεγάλη αφθονία: «από λεφτά, άλλο τίποτα»·
- άλλο τίποτα; ειρωνική παρατήρηση σε κάποιον, που μας ζητάει πολλά και απίθανα πράγματα: «θέλεις να σου πληρώσω τη Δ.Ε.Η., τον Ο.Τ.Ε., τα κοινόχρηστα και να σου δώσω κι εκατό χιλιάρικα από πάνω. Άλλο τίποτα;»· ειρωνική παρατήρηση σε κάποιον, που μας καταμαρτυρά πολλές αρνητικές ιδιότητες: «είσαι κλέφτης, απατεώνας, χαρτοπαίχτης, ναρκομανής! -Άλλο τίποτα;»·
- άλλο το ’να (κι) άλλο τ’ άλλο, αποτελεί άλλη υπόθεση, άλλη ιστορία, έτερον εκάτερον: «δεν πρέπει να μπερδεύεις τις γκομενοδουλειές σου με το σπίτι σου. Άλλο το ’να κι άλλο τ’ άλλο»·
- άλλο το πρόσωπο, άλλη η καρδιά, βλ. λ. πρόσωπο·
- άλλο τόσο, στον ίδιο βαθμό: «όσο καλός είναι ο μικρός του ο γιος, άλλο τόσο είναι κι ο μεγάλος»· στην ίδια ποσότητα: «ό,τι ποσό βάλεις εσύ, θα βάλω κι εγώ άλλο τόσο»·
- άλλο τόσο κι εγώ, έκφραση με την οποία  επικροτούμε απόλυτα τα λεγόμενα κάποιου για καλό ή για κακό: «δεν τον εκτιμώ διόλου αυτό τον άνθρωπο. -Άλλο τόσο κι εγώ – πολύ τον εκτιμώ αυτόν τον άνθρωπο. -Άλλο τόσο κι εγώ»·
- άλλο φαΐ τώρα, βλ. λ. φαΐ·
- άλλοι καιροί τότε! βλ. λ. καιρός·
- άλλοι κάνουν φίλους κι άλλοι κάνουν φίδια, βλ. λ. φίλος·
- άλλοι κι άλλοι, πολύ και διάφοροι, χωρίς να είναι τίποτα σπουδαίοι: «εγώ πιστεύω πως έτσι έγιναν τα πράγματα, αλλά άλλοι κι άλλοι έχουν διαφορετική γνώμη. Από σένα εξαρτάται ποιους θα πιστέψεις»·
- άλλοι τα γένια επιθυμούν κι άλλοι που τα ’χουνε τα φτουν, βλ. λ. γένια·
- άλλοι τόποι, άλλοι άνθρωποι ή άλλοι τόποι, άλλοι ανθρώποι, βλ. λ. τόπος·
- άλλον γκαϊλέ δεν είχα! ή άλλον γκαϊλέ δεν έχω! ή άλλον γκαϊλέ δεν είχαμε! ή άλλον γκαϊλέ δεν έχουμε! βλ. λ. γκαϊλές·
- άλλον καημό δεν είχα! ή άλλον καημό δεν έχω! ή άλλον καημό δεν είχαμε! ή άλλον καημό δεν έχουμε! βλ. λ. καημός·
- άλλον νταλκά δεν είχα! ή άλλον νταλκά δεν έχω! ή άλλον νταλκά δεν είχαμε! ή άλλον νταλκά δεν έχουμε! βλ. λ. νταλκάς·
- άλλος αγαπάει τον παπά κι άλλος την παπαδιά, βλ. λ. παπάς·
- άλλος γαμάει κι άλλος πληρώνει τα γαμησιάτικα, βλ. λ. γαμησιάτικα·
- άλλος έχει τ’ όνομα κι άλλος έχει τη χάρη, βλ. λ. όνομα·
- άλλος και τούτος! ή άλλος και τούτος πάλι! ή άλλος πάλι τούτος! έκφραση απορίας ή έκπληξης για τις αναπάντεχες ή απαράδεκτες ενέργειες ή λόγια κάποιου: «ξαφνικά σηκώθηκε κι άρχισε να πετάει τα ρούχα του από πάνω του μπροστά στον κόσμο! -Άλλος και τούτος! || κι  εκεί που έλεγαν να ηρεμήσουν τα πράγματα, σηκώθηκε ο δικός σου και μας αποκάλυψε πως και ο τάδε είχε πάει φυλακή. -Άλλος και τούτος πάλι!»·
- άλλος κι αυτός! ή άλλος κι αυτός πάλι! ή άλλος πάλι κι αυτός! βλ. φρ. άλλος και τούτος(!)·
- άλλος λίγο, άλλος πολύ, βλ. λ. λίγος·
- άλλος πάλι! α. δηλώνει δυσαρέσκεια για κάποιον που προστίθεται σε μια ομάδα ατόμων τους οποίους πρέπει να εξυπηρετήσουμε ή να αντιμετωπίσουμε: «ο προσωπάρχης μου είπε, πως πρέπει να ελέγξεις τα τιμολόγια του μηνός. -Άλλος πάλι! Ακόμα δεν ξεμπέρδεψα με την καταμέτρηση του εμπορεύματος που έχουμε στην αποθήκη!». β. έκφραση δυσαρέσκειας, όταν για πολλοστή φορά ακούμε κάποιο διαφορετικό άτομο να φωνάζει το όνομά μας, για να μας πει ή να μας επιφορτίσει με κάτι: «Αντωνόπουλος; -Άλλος πάλι!»·
- άλλος πληρώνει κι άλλος πίνει, άλλος αγωνίζεται για την επίτευξη κάποιας επιτυχίας και άλλος απολαμβάνει τις ωφέλειες από αυτή την επιτυχία. (Λαϊκό τραγούδι: εγώ πληρώνω κι άλλος πίνει, βρε κουκλί μου τι θα γίνει)·
- άλλος πληρώνει τα κερατιάτικα, βλ. λ. κερατιάτικα·
- άλλος πληρώνει τη νύφη, βλ. λ. νύφη·
- άλλος πληρώνει το μάρμαρο, βλ. λ. μάρμαρο·
- άλλος σπέρνει κι άλλος θερίζει, λέγεται στην περίπτωση που, άλλος εργάζεται σκληρά και άλλος απολαμβάνει τους κόπους από την εργασία του αυτή: «ο καθένας θ’ αμείβεται σύμφωνα με τους κόπους του, γιατί σ’ αυτή την επιχείρηση δεν ισχύει το άλλος σπέρνει κι άλλος θερίζει»·
- άλλος το ’χει και το κατουράει κι άλλος δεν το ’χει και το λαχταράει, λέγεται για κάποιο αγαθό που ενώ αυτός που το έχει δεν το υπολογίζει καθόλου, την ίδια στιγμή για κάποιον άλλον που δεν το κατέχει είναι εντελώς απαραίτητο· 
- αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ αυτόν το γεωργό που ’χει πολλά σπαρμένα, βλ. λ. νερό·
- αν μη τι άλλο, α. τουλάχιστο: «παρά τις οικονομικές δυσκολίες που είχαμε, αν μη τι άλλο, μπορέσαμε να κάνουμε μια αξιοπρεπή αρχή». β. πέρα από οτιδήποτε άλλο, το λιγότερο που θα μπορούσε να κάνει κάποιος: «αν μη τι άλλο, θα μπορούσε να σου πει ένα ευχαριστώ που του συμπαραστάθηκες»·
- αν ρίξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα, χαρά σ’ αυτόν το γεωργό που ’χει πολλά σπαρμένα, βλ. λ. νερό·
- ανάμεσα στ’ άλλα, βλ. φρ. ανάμεσα·
- αναπνέω άλλον αέρα, βλ. λ. αέρας·
- ανοίγω κι άλλη τρύπα στο ζωνάρι (μου), βλ. λ. ζωνάρι·
- απ’ τ’ άλλο μου τ’ αφτί, βλ. λ. αφτί·
- απ’ τη μια… απ’ την άλλη όμως…, βλ. λ. μια·
- απ’ τη μια… κι απ’ την άλλη…, βλ. λ. μια·
- απ’ τη μια μέρα στην άλλη, βλ. λ. μέρα·
- απ’ τη μια μεριά… απ’ την άλλη μεριά όμως…, βλ. λ. μεριά·
- απ’ τη μια μεριά… κι απ’ την άλλη μεριά…, βλ. λ. μεριά·
- απ’ τη μια πλευρά…, από την άλλη πλευρά όμως…, βλ. λ. πλευρά·
- απ’ τη μια πόρτα μπήκα κι απ’ την άλλη βγήκα, βλ. λ. πόρτα·
- απ’ τη μια στιγμή στην άλλη, βλ. λ. στιγμή·
- απ’ τη μια ώρα στην άλλη, βλ. λ. ώρα·
- απ’ την άλλη, επιπλέον: «ενώ απ’ τη μια μου χρωστάς ένα σωρό λεφτά, απ’ την άλλη μου ζητάς πάλι δανεικά!»·
- απ’ το ένα αφτί μπαίνει (μπαίνουν) κι απ’ τ’ άλλο βγαίνει (βγαίνουν), βλ. λ.αφτί·
- απ’ τον έναν στον άλλον, βλ. λ. ένας·
- από δουλειά άλλο τίποτα, βλ. λ. δουλειά·
- από δω πάν’ κι άλλοι, α. έκφραση αδιαφορίας στη δήλωση κάποιου πως θα διακόψει τη φιλική, ερωτική ή εργασιακή σχέση που έχει μαζί μας και υποτίθεται πως του δείχνουμε το δρόμο να φύγει, όπως κάναμε και στους προηγούμενους, που δήλωσαν το ίδιο πράγμα ή που έπαψαν να μας ενδιαφέρουν. β. έκφραση αδιαφορίας στη δήλωση κάποιου πως θα επιδιώξει να μας κάνει κακό, κι έχει την έννοια, πως και όσοι προηγούμενοι το επιχείρησαν έφυγαν από  τον υποτιθέμενο δρόμο που του δείχνουμε χωρίς να πετύχουν τίποτα·
- από λεφτά άλλο τίποτα, βλ. λ. λεφτά·
- από λόγια άλλο τίποτα, βλ. λ. λόγος·
- από μυαλό άλλο τίποτα, βλ. λ. μυαλό·
- από προβλήματα άλλο τίποτα, βλ. λ. πρόβλημα·
- από υγεία άλλο τίποτα, βλ. λ. υγεία·
- από ψέμα άλλο τίποτα, βλ. λ. ψέμα·
- αύριο άλλος ήλιος άλλη μέρα, βλ. λ. αύριο·
- αυτά μας τα ’παν κι άλλοι, βλ. λ. είπα·
- αυτό είν’ άλλη ιστορία, βλ. λ. ιστορία·
- αυτό είν’ άλλη παράγραφος, βλ. λ. παράγραφος·
- αυτό είν’ άλλο, βλ. λ. αυτός·
- αυτό είν’ άλλο καπέλο, βλ. λ. καπέλο·
- αυτό είν’ άλλο κεφάλαιο, βλ. λ. κεφάλαιο·
- αυτό είν’ άλλο πράγμα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- αυτό είν’ άλλου (αλλουνού) παπά βαγγέλιο, βλ. λ. παπάς·
- αυτό είν’ αλλουνού καπέλο, βλ. λ. καπέλο·
- αυτός είναι και κανένας άλλος, βλ. λ. αυτός·
- αυτός είναι κι άλλος δεν είναι, βλ. λ. αυτός·
- βάζω το ’να πόδι πάνω στ’ άλλο, βλ. λ. πόδι·
- βλέπω μ’ άλλο μάτι (κάποιον ή κάτι), βλ. λ. μάτι·
- για τ’ άλλα, για τα υπόλοιπα: «εγώ σας είπα αυτά που ήξερα, για τ’ άλλα θα σας πληροφορήσει ο ίδιος ο διευθυντής». (Λαϊκό τραγούδι: του ’πα για το φέρσιμό σου και για τ’ άλλα σου, τ’ ασυγχώρητα τα λάθη τα μεγάλα σου)·
- … γιατί θα ’χουμε άλλα, επιθετική έκφραση σε άτομο που δε συμμορφώνεται στις εντολές μας: «φάε το φαγητό σου, γιατί θα ’χουμε άλλα || πήγαινε στη δουλειά σου, γιατί θα ’χουμε άλλα || δώσε μου τα λεφτά που μου χρωστάς, γιατί θα ’χουμε άλλα»·
- γίνομαι άλλος άνθρωπος, βλ. λ. άνθρωπος·  
- δε βάζω άλλο (άλλη) μπροστά σου, είσαι ασύγκριτος, ασύγκριτη: «έχει τόσο καλό φίλο, που δε βάζω άλλο μπροστά του || έχει τόσο καλή γυναίκα, που δε βάζει άλλη μπροστά της». (Λαϊκό τραγούδι: τίποτα πια δεν λογαριάζω άλλον μπροστά σου εγώ δεν βάζω, αφού έχεις εσύ καρδιά χρυσή και σ’ αγαπώ, αγάπα με και συ)· 
- δε βαστιέμαι άλλο, α. δεν μπορώ να συγκρατηθώ περισσότερο, ώστε να μην πω ή να μην κάνω κάτι: «δε βαστιέμαι άλλο, θα τον δείρω με τις ανοησίες που λέει || μυρίζει τόσο όμορφα αυτό το φαγητό, που δε βαστιέμαι άλλο». β. έφτασα στο σημείο να μην μπορώ να συγκρατήσω περισσότερο το κάτουρό μου ή τα κόπρανά μου, πρέπει οπωσδήποτε να αφοδεύσω, γιατί θα τα κάνω απάνω μου: «αμάν, μια τουαλέτα, ρε παιδιά, γιατί δε βαστιέμαι άλλο»·
- δε βαστώ άλλο ή δε βαστώ άλλο πια ή δε βαστώ πια άλλο, α. δεν αντέχω περισσότερο, δεν μπορώ να κάνω περισσότερο υπομονή και ξεσπώ: «δε βάσταξα άλλο με τις ανοησίες που έλεγε και τον άρχισα στις μπάτσες || έπαθε τέτοια καταστροφή, που δε βάσταξε πια άλλο κι έβαλε τα κλάματα». β. δεν αντέχω περισσότερο, δεν μπορώ να κάνω περισσότερο υπομονή και υποκύπτω, υποχωρώ, ενδίδω: «μη μου φορτώνεσαι περισσότερο, γιατί δε βαστώ άλλο || έπεσαν όλοι επάνω μου για να δώσουμε τα χέρια, ώσπου δε βάσταξα άλλο πια και συμφιλιώθηκα μαζί του»·
- δε με παίρνει άλλο, παύω να ενεργώ με τον τρόπο που ενεργούσα, γιατί αντιλαμβάνομαι πως δεν έχω τις δυνάμεις ή τις δυνατότητες που είχα ή γιατί δεν μου το επιτρέπει περισσότερο το περιβάλλον στο οποίο βρίσκομαι: «απ ’τη στιγμή που ήρθε ο τάδε, δε με παίρνει άλλο να κάνω το μάγκα, γιατί αυτός είναι πιο μάγκας από μένα || ο οικοδεσπότης μου έκανε νόημα πως δε μ’ έπαιρνε άλλο να συνεχίσω να λέω σόκιν ανέκδοτα, γιατί είχε κάνει την παρουσία του ο πατέρας του»·
- δε με σηκώνει άλλο, βλ. φρ. δε με παίρνει άλλο·
- δε σηκώνει άλλο, δεν μπορεί να συνεχιστεί να γίνεται ανεκτό κάτι, δεν αντέχω, δεν μπορώ να κάνω περισσότερη υπομονή: «μέχρι τώρα υπέμενα τις ιδιοτροπίες σου, αλλά από δω και πέρα δε σηκώνει άλλο»·
- δεν αντέχω άλλο, βλ. λ. αντέχω·
- δεν έχει άλλο, α. (για αγαθά) τελείωσε, εξαντλήθηκε: «δεν έχει άλλο απ’ αυτό το είδος». β. (για παροχές, συνήθως ειρωνικά) παύω, σταματώ να δίνω: «μέχρι τώρα ό,τι μου ζητούσες σου το ’δινα, από δω και πέρα όμως δεν έχει άλλο»·
- δεν έχει μάτια γι’ άλλον (γι’ άλλη), βλ. λ. μάτι·
- δεν κάνει τίποτ’ άλλο απ’ το να…, τίποτα·
- δεν μπαίνει ο ένας στ’ αμπέλια του άλλου, βλ. λ. αμπέλι·
- δεν μπαίνει ο ένας στα οικόπεδα του άλλου, βλ. λ. οικόπεδο·
- δεν μπαίνει ο ένας στα χωράφια του άλλου, βλ. λ. χωράφι·
- δεν πάει άλλο, α. δεν μπορεί να συνεχιστεί να γίνεται ανεκτό κάτι, δεν αντέχω, δεν μπορώ να κάνω περισσότερο υπομονή, δεν μπορεί να συνεχιστεί η ίδια δυσάρεστη κατάσταση: «δεν πάει άλλο μ’ αυτή την φτώχεια που περνώ || δεν πάει άλλο μ’ αυτή την γκρίνια σου». (Λαϊκό τραγούδι: λέω πως δεν πάει άλλο, είσαι βάσανο μεγάλο)· βλ. και φρ. δε με παίρνει άλλο. β.(για πορεία) υπάρχει αδιέξοδο ή έφτασε στο τέρμα της: «ο δρόμος δεν πάει άλλο || το αστικό δεν πάει άλλο»·
- δεν παίρνει άλλο, δεν αντέχω περισσότερο, δεν πάει άλλο, δε σηκώνει άλλο: «είναι τόσο γκρινιάρα, που δεν παίρνει άλλο, θα τη χωρίσω || είναι ένας αδιόρθωτος χαρτοπαίχτης, γι’ αυτό κι εγώ θα τον χωρίσω, γιατί δεν παίρνει άλλο». (Λαϊκό τραγούδι: σαν να μου τα ’κανες πολλά φθάνει δεν παίρνει άλλο, κοίταξε να συμμορφωθείς γιατί θα σε ξεκάνω)·
- δεν παίρνει άλλο νερό, βλ. φρ. νερό·
- δεν περνούν άλλο τα λεφτά μου ή δεν περνούν πια τα λεφτά μου, βλ. λ.λεφτά·
- δεν προχωράει άλλο, βλ. συνηθέστ. δεν πάει άλλο·
- δεν υπάρχει άλλος δρόμος, βλ. λ. δρόμος·
- δεν υπάρχει άλλος τρόπος, βλ. λ. τρόπος·
- δεν υπάρχει τίποτ’ άλλο, βλ. λ. τίποτα·
- δίνει άλλον αέρα, βλ. λ. αέρας·
- δίχως άλλο, οπωσδήποτε, εξάπαντος: «πρέπει το βράδυ δίχως άλλο να ’ρθεις μαζί μου στη συγκέντρωση»· βλ. και φρ. το δίχως άλλο·
- έγινε άλλος τόσος, το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος έγινε διπλάσιο σε όγκο από ότι ήταν: «τον τελευταίο καιρό το ’ριξε στο φαγητό και στον ύπνο κι έγινε άλλος τόσος»·
- εγώ κρατώ την κλείδα (το κλειδί) μου και άλλος την καλύβα μου, βλ. λ. καλύβα·
- είμαι με το ’να πόδι να φύγω και με τ’ άλλο πόδι να μείνω, βλ. λ. πόδι·
- είμαι μια η άλλη ή είμαι μια την άλλη, ισοφαρίζω έσοδα και έξοδα, δεν έχω κέρδος: «με την αναδουλειά που υπάρχει, είμαι ευχαριστημένος που είμαι μια η άλλη»·
- είναι άλλου είδους ταραχή, βλ. λ. είδος·
- είναι απ’ άλλο ανέκδοτο, βλ. λ. ανέκδοτο·
- είναι από άλλον πλανήτη, βλ. λ. πλανήτης·
- είναι γεννημένοι ο ένας για τον άλλον, βλ. λ. γεννημένος·
- είναι καμωμένοι ο ένας για τον άλλον, βλ. λ. καμωμένος·
- είναι καμωμένος από άλλη πάστα, βλ. λ. πάστα·
- είναι ο ένας χειρότερος απ’ τον άλλον ή είναι ο ένας χειρότερος του άλλου, βλ. λ. χειρότερος·
- είναι πάρ’ τον έναν (και) χτύπα τον άλλον, βλ. λ. ένας·
- είναι πιάσ’ τον έναν (και) χτύπα τον άλλον, βλ. λ. ένας·
- είναι πλασμένοι ο ένας για τον άλλον, βλ. λ. πλασμένος·
- είναι πλασμένος από άλλη πάστα, βλ. λ. πάστα·
- είναι πολύ κοντά ο ένας με τον άλλον, βλ. λ. κοντά·
- είναι σ’ άλλη γη, σ’ άλλα μέρη, βλ. λ. γη·
- είναι το άλλο μου μισό, (και για τα δυο φύλα) βλ. λ. μισός·
- είναι το κάτι άλλο, το πρόσωπο ή το πράγμα για το οποίο γίνεται λόγος έχουν μια έντονη ιδιαιτερότητα, καλή ή κακή: «η ομορφιά του είναι το κάτι άλλο || η ασχήμια του είναι το κάτι άλλο || αγόρασε έν’ αυτοκίνητο που είναι το κάτι άλλο»·
- εκείνος που περιμένει απ’ άλλονε, πολύ αργά δειπνάει, βλ. λ. εκείνος·
- εκτός των άλλων, εκτός από όλα όσα έχουμε ήδη προαναφέρει, επιπλέον, επιπροσθέτως: «εκτός των άλλων μου χρωστάς ακόμα εκατό χιλιάδες»·
- έναν καιρό ήμουν άγγελος, τώρ’ αγγελεύουν άλλοι (στη βρύση που έπινα νερό, τώρα το πίνουν άλλοι), βλ. λ. άγγελος·
- έρχονται άλλα χρόνια, βλ. λ. χρόνος·
- έρχονται άλλες εποχές, βλ. λ. εποχή·
- έρχονται άλλες χρονιές, βλ. λ. χρονιά·
- έχει άλλο πρόσωπο, βλ. λ. πρόσωπο·
- έχει άλλον αέρα, βλ. λ. αέρας·
- έχει αυτό το κάτι άλλο, βλ. φρ. έχει αυτό το κατιτίς, λ. κατιτίς·
- έχει κι άλλα παιδιά η μάνα σου σαν κι εσένα; ή έχει κι άλλα παιδιά σαν κι εσένα η μάνα σου; βλ. λ. παιδί·
- έχει κι άλλον πονηρό σαν κι εσένα η μάνα σου; ή έχει κι άλλον σαν κι εσένα πονηρό η μάνα σου; βλ. λ. πονηρός·
- έχει ο αφέντης μας αφέντρα κι η κυρά μας άλλον άντρα, βλ. λ. άντρας·
- έχει το ’να πόδι πάνω στ’ άλλο, βλ. λ. πόδι·
- έχω κι άλλα χαρτιά, βλ. λ. χαρτί·
- ζει σε άλλη εποχή, βλ. λ. εποχή·
- ζει σε άλλον αιώνα, βλ. λ. αιώνας·
- ζει σε άλλον κόσμο, βλ. λ. κόσμος·
- ζει σε άλλον πλανήτη, βλ. λ. πλανήτη·
- ζητώ κι άλλο πιάτο, βλ. λ. πιάτο·
- η άλλη άκρη του σύρματος, βλ. λ. σύρμα·
- η άλλη ζωή, βλ. λ.ζωή·
- η άλλη όχθη, βλ. λ. όχθη·
- η άλλη όψη του νομίσματος, βλ. λ. όψη·
- η άλλη πλευρά του νομίσματος, βλ. λ. πλευρά·
- η αξίνα θέλει κώλο και κομμάτι απ’ άλλον κώλο, βλ. λ. κώλος·
- η ζωή είναι ένα αγγούρι. Άλλος το τρώει και ζορίζεται κι άλλος το τρώει και δροσίζεται, βλ. λ. ζωή·
- η μία, η άλλη, βλ. λ. μία·
- η μια κι η άλλη, βλ. λ. μία·
- η μια κουβέντα έφερε την άλλη, βλ. λ. κουβέντα·
- η μια πάνω στην άλλη, βλ. λ. μία·
- η μια της βρομάει (κι) η άλλη της μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- η μια της βρομάει (κι) η άλλη της ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- η μια του βρομούσε (κι) η άλλη του μύριζε, βλ. λ. μυρίζω·
- η μια του βρομούσε (κι) η άλλη του ξίνιζε, βλ. λ. ξινίζω·
- ήρθαν άλλες εποχές, βλ. λ. εποχή·
- ήρθαν άλλοι καιροί, βλ. λ. καιρός·
- ήρθαν πιο κοντά ο ένας στον άλλον, βλ. λ. κοντά·
- ήρθε από άλλον πλανήτη, βλ. λ. πλανήτης·
- θα σφίξουν κι άλλο οι κώλοι, βλ. λ. κώλος·
- κάθε άλλο, βλ. λ. κάθε·
- και εις άλλα με υγεία! ή και σ’ άλλα με υγεία! βλ. λ. υγεία·
- κάλλιο να ’χω στο σπίτι μου ελιές και παξιμάδι, παρά στο ξένο ζάχαρη και να μ’ ορίζουν άλλοι, βλ. λ. σπίτι·
- κάνω άλλα κι άλλα, κάνω πολλά και διάφορα πράγματα σημαντικά ή ασήμαντα: «εσύ που μπορείς και κάνεις άλλα κι άλλα, σίγουρα θα μπορέσεις να με βοηθήσεις σε αυτή την υπόθεση || εσύ κάνεις άλλα κι άλλα, σ’ αυτή τη λεπτομέρεια θα κωλώσεις;»·
- κατά τ’ άλλα, ως προς τα υπόλοιπα, ως προς εκείνα που συμβαίνουν ή συνέβησαν: «είχα μια μικρή ατυχία, αλλά κατά τ’ άλλα είμαι μια χαρά || μέχρι αυτή τη στιγμή τα πράγματα είναι σ’ αυτή την κατάσταση, κατά τ’ άλλα ο Θεός βοηθός»·
- κατά τ’ άλλα καλά, φράση που ακολουθεί με κάποια ειρωνική διάθεση, μετά την εξιστόρηση κάποιας άτυχης στιγμής ή γεγονότος που πέρασε κάποιος: «τράκαρα κι έσπασα το πόδι μου, κατά τ’ άλλα καλά». (Τραγούδι: αυτά, κατά τ’ άλλα καλά, αυτά, η ζωή να περνά)·
- κι άλλα τόσα, σε διπλάσια ποσότητα: «όσα λεφτά βάλεις εσύ, εγώ θα βάλω κι άλλα τόσα»·
- κι άλλο τόσο, σε διπλάσια ποσότητα: «ό,τι ποσό βάλεις εσύ, εγώ θα βάλω κι άλλο τόσο»·
- κοντά στ’ άλλα, βλ. λ. κοντά·
- λέγε λίγα με τους άλλους και πολλά με τον εαυτό σου, βλ. λ. εαυτός·
- λέω άλλ’ αντ’ άλλων ή λέω άλλ’ αντ’ άλλων Μαριγώ ή λέω άλλα αντί άλλων ή λέω άλλα των άλλων, μιλώ χωρίς νόημα, μιλώ μπερδεμένα, ακατανόητα, ασυνάρτητα: «μιλούσε μια ώρα,  αλλά δε βγάλαμε νόημα, γιατί έλεγε άλλ’ αντ’ άλλων»·
- λέω άλλα (ενν. λόγια), διαφορετικά, ανασκευάζω αυτά που είχα πει: «γιατί τώρα λες άλλα από κείνα που μας έλεγες προηγουμένως;»·
- λίγο ο ένας, λίγο ο άλλος, βλ. λ. λίγος·
- μ’ άλλα λόγια, βλ. λ. λόγος·
- μ’ έστειλε στον άλλο κόσμο, βλ. λ. κόσμος·
- μ’ έφερε ίσαμ’ εκεί που δεν πάει άλλο, βλ. λ. εκεί·
- μ’ έφερε ίσαμ’ εκεί που δεν παίρνει άλλο, βλ. λ. εκεί·
- μας έβγαλε άλλο φασούλι ή μας έβγαλε κι άλλο φασούλι, βλ. λ. φασούλι·
- μας τα ’παν άλλοι, βλ. λ. είπα·
- μας τα ’παν κι άλλοι, βλ. λ. είπα·
- με πιάνει το άλλο μου, συμπεριφέρομαι εντελώς διαφορετικά από ό,τι συνήθως, παραφέρομαι, τρελαίνομαι: «πρόσεξε μη με πιάσει το άλλο μου, γιατί θα τα κάνω όλα γυαλιά καρφιά»·
- με το ένα, με το άλλο, βλ. λ. ένας·
- με το ’να και με τ’ άλλο, βλ. λ. ένας·
- με τον έναν ή (με) τον άλλον τρόπο, βλ. λ. τρόπος·
- με τούτα και με τ’ άλλα, βλ. λ. τούτος·
- μεταξύ των άλλων, βλ. φρ. εκτός των άλλων·
- μέχρι να κουνήσει το ένα του πόδι, βρομάει τ’ άλλο, βλ. λ. πόδι·
- μέχρι να σηκώσει το ένα του πόδι, αραχνιάζει τ’ άλλο ή μέχρι να σηκώσει το ένα του πόδι, βρομάει τ’ άλλο ή μέχρι να σηκώσει το ένα του πόδι, του τρώει ο λύκος τ’ άλλο, βλ. λ. πόδι·
- μην ξοδεύεις άλλο το σάλιο σου! βλ. λ. σάλιο·
- μην το ζαλίζεις άλλο, (προτρεπτικά ή συμβουλευτικά) πάψε να ασχολείσαι άλλο με αυτή την υπόθεση, γιατί είναι έτσι όπως σου τα λέω, ή γιατί δεν υπάρχει περίπτωση να αλλάξουν τα πράγματα προς το καλύτερο: «σε συμβουλεύω να μην το ζαλίζεις άλλο και να πάρεις επιτέλους κάποια απόφαση || οι πιο πολλοί πολιτικοί ενδιαφέρονται μόνο για την πάρτη τους, μην το ζαλίζεις άλλο»·
- μια άλλη φορά, βλ. λ. φορά·
- μια ο ένας, μια ο άλλος, βλ. λ. ένας·
- μιλάει με άλλο κεφάλι, βλ. λ. κεφάλι·
- μιλάμε άλλη γλώσσα, βλ. λ. γλώσσα·
- να ’ταν κι άλλη! α.(για δουλειές) την τελείωσα γρήγορα και με μεγάλη ευχέρεια, είτε γιατί είχε οικονομικό ενδιαφέρον για μένα είτε γιατί ήταν πολύ εύκολη: «την τέλειωσες τη δουλειά που σου ανάθεσαν; -Να ’ταν κι άλλη!». β. (για γυναίκες) την κατέκτησα ή της επέβαλα τη σεξουαλική πράξη: «εντάξει με την τάδε που σου σύστησα; -Να ’ταν κι άλλη!»·
- να ’ταν κι άλλο! (για φαγητά) το έφαγα όλο, είτε επειδή πεινούσα πολύ είτε επειδή ήταν πολύ νόστιμο: «έφαγες όλο το φαγητό σου; -Να ’ταν κι άλλο!»·
- να ’ταν κι άλλος! τον νίκησα ή τον ξεγέλασα με ευκολία: «τον νίκησες τον τάδε; -Να ’ταν κι άλλος! || πήρες απ’ τον τάδε τα δανεικά που σου χρειάζονταν; -Να ’ταν κι άλλος!»·
- ο … (ακολουθεί επώνυμο), ο … (ακολουθεί επώνυμο) και τ’ άλλα παιδιά, βλ. λ.παιδί·
- ο άλλος κόσμος, βλ. λ. κόσμος·
- ο άλλος εαυτός μου ή ο άλλος μου εαυτός, βλ. λ. εαυτός·
- ο ένας κι ο άλλος, βλ. λ. ένας·
- ο ένας λόγος έφερε τον άλλον, βλ. λ. λόγος·
- ο ένας με τον άλλον, βλ. λ. ένας·
- ο ένας, ο άλλος, βλ. λ. ένας·
- ο ένας πάνω στον άλλον, βλ. λ. ένας·
- ο ένας στη Δύση κι ο άλλος στην Ανατολή, βλ. λ. ένας·
- ο ένας της βρομούσε (κι) ο άλλος της μύριζε, βλ. λ. μυρίζω·
- ο ένας της βρομούσε (κι) ο άλλος της ξίνιζε, βλ. λ. ξινίζω·
- ο ένας το μακρύ του κι ο άλλος το κοντό του, βλ. λ. κοντός·
- ο ένας του βρομάει (κι) ο άλλος του μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- ο ένας του βρομάει (κι) ο άλλος του ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- ο Θεός άλλους ανεβάζει κι άλλους κατεβάζει, βλ. λ. Θεός·
- ο Θεός άλλους έπλασε κι άλλους έκλασε, ή ο Θεός άλλους τους έπλασε κι άλλους τους έκλασε, βλ. λ. Θεός·
- ο κόσμος είναι μια σκάλα. Άλλοι την ανεβαίνουν κι άλλοι την κατεβαίνουν, βλ. λ. κόσμος·
- οι επιθυμίες του ανθρώπου είναι σαν τις μέρες: μια πάει, άλλη έρχεται, βλ. λ. επιθυμία·
- όποιος ανοίγει το λάκκο τ’ αλλουνού, πέφτει ο ίδιος μέσα, βλ. λ. λάκκος·
- όποιος αφήνει το έργο του κι άλλες δουλειές γυρεύει, ο διάβολος στον κώλο του φασούλια μαγειρεύει, βλ. λ. δουλειά·
- όποιος σκάβει το λάκκο τ’ αλλουνού, πέφτει ο ίδιος μέσα, βλ. λ. λάκκος·
- όσα ξέρει ο Κωνσταντής, δεν τα ξέρει άλλος κανείς, βλ. λ. ξέρω·
- όσο δεν παίρνει άλλο, βλ. λ. όσος·
- όσο ο ένας τόσο κι ο άλλος, βλ. λ. τόσος·
- όταν έρθει το κακό, καρτέρει να ’ρθει κι άλλο, βλ. λ. κακός·
- παίζει σ’ άλλη ταινία, βλ. λ. ταινία·
- πάμε γι’ άλλα; (στη γλώσσα του χαρτοπαιγνίου) ερώτηση που απευθύνει ένας παίχτης προς στους υπόλοιπους, αν δέχονται να ξαναγίνει το μοίρασμα των φύλλων, γιατί αυτά που έχει πάρει στα χέρια του είναι εντελώς άσχετα μεταξύ τους. Αν οι περισσότεροι παίκτες συμφωνήσουν, επειδή και αυτοί βρίσκονται στην ίδια άσχημη θέση (ανάλογα, βέβαια, και με τους κανόνες του καρέ), τότε τα χαρτιά μαζεύονται, ανακατώνονται και μοιράζονται από την αρχή·
- πάμε γι’ άλλα, έκφραση που δηλώνει πως ξεπεράσαμε τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρισκόμασταν και πως είμαστε έτοιμοι για τις νέες δυσκολίες που ενδέχεται να προκύψουν στη ζωή μας: «τι έδειξαν οι ακτινογραφίες του στήθους σου; -Πάμε γι’ άλλα || πώς πήγε το δικαστήριο που είχες με τον τάδε; -Πάμε γι’ άλλα»·
- πάρε το κουβαδάκι σου και σ’ άλλη παραλία, βλ. λ. κουβαδάκι·
- πάσα ο ένας, πάσα ο άλλος! βλ. λ. πάσα·
- πάω γι’ άλλα, α. ξεκινώ άλλη δουλειά, άλλη ασχολία, είτε γιατί τελείωσα αυτή με την οποία είχα καταπιαστεί είτε γιατί απέτυχα: «ό,τι έχω αναλάβει μέχρι τώρα, το έχω τελειώσει και τώρα πάω γι’ άλλα || απέτυχα στην προηγούμενη δουλειά μου, αλλά ο Θεός να μ’ έχει γερό, γιατί τώρα πάω γι’ άλλα». β. χωρίζω με το έτερο ήμισυ μου και επιδιώκω νέο δεσμό: «με την τάδε χώρισα και τώρα πάω γι’ άλλα». (Λαϊκό τραγούδι: γι’ άλλα, γι’ άλλα πάμε γι’ άλλα, δε μ’ αγάπησες μια στάλα)·
- πες ο ένας, πες ο άλλος, βλ. λ. είπα·
- πετιέμαι απ’ το ένα θέμα στ’ άλλο, βλ. λ. θέμα·
- πέφτω σ’ άλλα φιλιά, βλ. λ. φιλί·
- πήγε στον άλλο κόσμο, βλ. λ. κόσμος·
- πήρε διαβατήριο για τον άλλο κόσμο, βλ. λ. κόσμος·
- πιάσ’ τον έναν (και) χτύπα τον άλλον, βλ. λ. ένας·
- πλάκα ο ένας, πλάκα ο άλλος, βλ. λ. πλάκα·
- πότε η μια της βρομάει κι (και πότε) η άλλη της μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- πότε η μια της βρομάει κι (και πότε) η άλλη της ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- πότε η μια του βρομούσε κι (και πότε) η άλλη του μύριζε, βλ. λ. μυρίζω·
- πότε η μια του βρομούσε κι (και πότε) η άλλη του ξίνιζε, βλ. λ. ξινίζω·
- πότε ο ένας της βρομούσε κι (και πότε) ο άλλος της μύριζε, βλ. λ. μυρίζω·
- πότε ο ένας της βρομούσε κι (και πότε) ο άλλος της ξίνιζε, βλ. λ. ξινίζω·
- πότε ο ένας του βρομάει κι (και πότε) ο άλλος του μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- πότε ο ένας του βρομάει κι (και πότε) ο άλλος του ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- πότε το ένα της βρομάει και (και πότε) τ’ άλλο της μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- πότε το ένα της βρομάει και (και πότε) τ’ άλλο της ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- πότε το ένα του βρομάει και (και πότε) τ’ άλλο του μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- πότε το ένα του βρομάει και (και πότε) τ’ άλλο του ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- σ’ άλλα μέρη, βλ. λ. μέρος·
- σ’ άλλη γη, βλ. λ. γη·
- σαν άλλος…, έκφραση με την οποία παρομοιάζουμε την ενέργειά μας ή την ενέργεια κάποιου με αυτή κάποιου άλλου: «όρμησα σαν άλλος παλαιστής εναντίον του || ήρθε σαν άλλος δικηγόρος κι άρχισε ν’ αγορεύει υπέρ του φίλου του». (Λαϊκό τραγούδι: με τα μάτια ορθάνοιχτα το ταβάνι καρφώνω, περασμένα μεσάνυχτα το κρίμα μου μετρώ, το καθάριο σου πρόσωπο με φιλιά το λερώνω και σαν άλλος Ιούδας μετανιώνω και θρηνώ)· 
- σ’ άλλους γεννάς τ’ αβγό, σε μένα κακαρίζεις, βλ. λ. αβγό·
- σαν να μη μας έφταναν όλα τ’ άλλα ή σαν να μην έφταναν όλα τ’ άλλα, βλ. λ. όλος·
- σου λέει ο άλλος! έκφραση με την οποία θέλει να προλάβει ο ομιλητής τις τυχόν απορίες ή αντιρρήσεις του ατόμου στο οποίο απευθύνεται: «θέλει να χτίσει κι αυτός ένα σπίτι στην εξοχή, όμως, σου λέει ο άλλος, πώς θα το χτίσεις, ρε κύριε, μ’ ένα ψωρομισθό που παίρνεις;»· 
- στην άλλη άκρη του κόσμου, βλ. λ. άκρη·
- στις εννιά του μακαρίτη, άλλος έρχεται στο σπίτι ή στις εννιά του μακαρίτη, άλλος μπήκε μέσ’ στο σπίτι ή στις εννιά του μακαρίτη, άλλον έβαλε στο σπίτι, βλ. λ. μακαρίτης·
- στο άλλο άκρο, βλ. λ. άκρο·
- συν τοις άλλοις, βλ. φρ. εκτός των άλλων·
- τα κάνω γι’ άλλα, επιφέρω από θυμό ή από κέφι τέτοια καταστροφή σε ένα κλειστό χώρο, που πρέπει τα πάντα να αντικατασταθούν με καινούρια (με άλλα): «μπήκε αγριεμένος στο μαγαζί, τα ’κανε όλα γι’ άλλα κι έτσι, την επόμενη μέρα, έμεινε κλειστό || όταν άρχισαν να παίζουν τα όργανα, τα ’κανε όλα γι’ άλλα πάνω στον ενθουσιασμό του». Συνών. τα κάνω γιάλλα / τα κάνω γυάλα·
- τα φέρνω μια η άλλη ή τα φέρνω μια την άλλη, α. ισοφαρίζω κέρδος και χασούρα, τα πατσίζω, δεν κερδίζω τίποτα: «για ποιο κέρδος μου μιλάς, που ένα χρόνο τώρα τα φέρνω μια η άλλη!». β. ζω υποφερτά, συντηρητικά, περίπου τα βολεύω, τα κουτσοβολεύω: «με την κρίση που έχει σήμερα η αγορά, πρέπει να ’σαι ευχαριστημένος, αν καταφέρνεις να τα φέρνεις μια την άλλη»·
- τη μια έτσι, την άλλη αλλιώς, βλ. λ. έτσι·
- την άλλη, την προηγούμενη ή την επόμενη φορά: «την άλλη μου είχες πει άλλα πράγματα || την άλλη θα σου δώσω περισσότερα». (Λαϊκό τραγούδι: τη μια δε σε τιμώρησα, την άλλη σε συγχώρεσα, την τρίτη και φαρμακερή σε χώρισα)·
- την άλλη φορά ή την άλλη τη φορά, βλ. λ. φορά·
- την άλλη χρονιά ή την άλλη τη χρονιά, βλ. λ. χρονιά·
- τι άλλο; δηλώνει πως το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος ασχολείται με αυτό με το οποίο συνήθως ασχολείται ή βρίσκεται στην κατάσταση στην οποία συνήθως βρίσκεται. Η φρ. δίνεται ως απάντηση στην ερώτηση κάποιου τι κάνει (ο τάδε): «τι κάνει το φιλαράκι σου; -Τι άλλο; Ασχολείται με τα γραμματόσημά του || τι κάνει το φιλαράκι σου; -Τι άλλο; Τρέχει από γιατρό σε γιατρό, γιατί είναι κατά φαντασίαν ασθενής || τι κάνει ο τάδε; -Τι άλλο; Πάλι σουρωμένος είναι»·
- τι άλλο, έκφραση με την οποία επιβεβαιώνουμε την ερώτηση κάποιου αν ασχολείται το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος με αυτό που μας αναφέρει, από τη στιγμή που γνωρίζουμε καλά πως συνήθως ασχολείται, ή αν βρίσκεται στην κατάσταση που μας αναφέρει, από τη στιγμή που γνωρίζουμε καλά πως συνήθως βρίσκεται: «πάλι με τα γραμματόσημά του ασχολείται το φιλαράκι σου; -Τι άλλο || πάλι στους γιατρούς τρέχει το φιλαράκι σου; -Τι άλλο || πάλι σουρωμένος είναι ο τάδε; -Τι άλλο». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το εμ·  
- τι άλλο θ’ ακούσουμε ακόμα! βλ. λ. ακόμα·
- τι άλλο θα δούμε ακόμα! βλ. λ. ακόμα·
- τι κάνει ο άλλος! α. λέγεται θαυμαστικά για τις ενέργειες ή τις πράξεις κάποιου: «πω πω, τι κάνει το άτομο, όταν έχει κέφια!». β. λέγεται ειρωνικά, κοροϊδευτικά ή επιτιμητικά για τις άστοχες ενέργειες ή πράξεις κάποιου: «τι κάνει το άτομο, όταν είναι μεθυσμένο!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το για δες. Συνών. τι κάνει ο άνθρωπος! / τι κάνει ο δικός σου! / τι κάνει το άτομο! / τι κάνει το πρόσωπο(!)·
- τι λέει ο άλλος! α. λέγεται θαυμαστικά για τα λόγια που λέει κάποιος: «πω πω τι λέει ο άλλος όταν έχει κέφια!». β. λέγεται ειρωνικά, κοροϊδευτικά ή επιτιμητικά για τις ανοησίες που λέει κάποιος: «τι λέει μωρέ ο άλλος!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το για δες. Συνών. τι λέει ο άνθρωπος! / τι λέει ο δικός σου! / τι λέει το άτομο! / τι λέει το πρόσωπο(!)·
- τι να πει κανείς για το μουνί της αλληνής, βλ. λ. μουνί·
- τίποτ’ άλλο; βλ. λ. τίποτα·
- τις άλλες, πριν από μερικές μέρες: «τις άλλες συνάντησα τον τάδε και ρωτούσε για σένα». (Λαϊκό τραγούδι: τις άλλες τα ’μπλεξα κι εγώ με μια ξανθιά μικρούλα που έχει μάτια έμορφα είναι και μοδιστρούλα)·
- το άλλο εγώ μου ή το άλλο μου εγώ, βλ. λ. εγώ·
- το άλλο με τον Τοτό το ξέρεις; βλ. λ. Τοτός·
- το βλέπω μ’ άλλο μάτι, βλ. λ. μάτι·
- το δίχως άλλο, α. οπωσδήποτε, εξάπαντος: «θέλω το δίχως άλλο να μου επιστρέψεις τα λεφτά που μου χρωστάς, γιατί τα έχω ανάγκη || θα πάρεις επιτέλους το γιο μου στη δουλειά σου; -Το δίχως άλλο». β.  δηλώνει και ειρωνική άρνηση: «θα μου δώσεις επιτέλους εκείνα τα δανεικά που σου ζητάω; -Το δίχως άλλο»· 
- το ένα της βρομάει (και) τ’ άλλο της μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- το ένα της βρομάει (και) τ’ άλλο της ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- το ένα του βρομάει (και) τ’ άλλο του μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- το ένα του βρομάει (και) τ’ άλλο του ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- το ένα του μάτι βλέπει στην ανατολή και τ’ άλλο στη δύση, βλ. λ. μάτι·
- το ένα, το άλλο, βλ. λ. ένας·
- το ένα φέρνει τ’ άλλο, βλ. λ. ένα·
- το καλό το παλικάρι ξέρει κι άλλο μονοπάτι, βλ. λ. παλικάρι·
- το ’να και τ’ άλλο, βλ. λ. ένας·
- το ’να πάνω στ’ άλλο, βλ. λ. ένας·
- το ’να τσαρούχι και τ’ άλλο παπούτσι, βλ. λ. παπούτσι·
- το ’να χέρι νίβει τ’ άλλο (και τα δυο το πρόσωπο), βλ. λ. χέρι·
- τον βλέπω μ’ άλλο μάτι, βλ. λ. μάτι·
- τον διώχνεις απ’ τη μια πόρτα κι έρχεται απ’ την άλλη, βλ. λ. πόρτα·
- τον έστειλε στον άλλο κόσμο, βλ. λ. κόσμος·
- τόσα κι άλλα τόσα, βλ. λ. τόσος·
- τόσο κι άλλο τόσο, βλ. λ. τόσος·
- τόσο ο ένας όσο κι ο άλλος, βλ. λ. τόσος·
- υπάρχει άλλος αέρας, βλ. λ. αέρας·
- υπάρχει κι άλλος δρόμος, βλ. λ. δρόμος·
- υπάρχει κι άλλος τρόπος, βλ. λ. τρόπος·
- χωρίς άλλη κουβέντα, βλ. λ. κουβέντα·
- χωρίς άλλη συζήτηση, βλ. λ. συζήτηση·
- χωρίς άλλο, βλ. φρ. δίχως άλλο·
- ως άλλος… (ακολουθεί ουσιαστικό, ιδίως κύριο όνομα), που μοιάζει ως προς τις ιδιότητες, τις ικανότητες του προσώπου που αναφέρεται: «ήρθε ως άλλος δικτάτορας να επιβάλει τις ιδέες του || έχει μεγάλη ιδέα για τα ποιήματά του και συμπεριφέρεται ως άλλος Ελύτης»·
- ώσπου να κουνήσει το ένα του πόδι, βρομάει τ’ άλλο, βλ. λ. πόδι·
-ώσπου να σηκώσει το ένα του πόδι, αραχνιάζει τ’ άλλο ή ώσπου να σηκώσει το ένα του πόδι, βρομάει τ’ άλλο ή ώσπου να σηκώσει το ένα του πόδι, το τρώει ο λύκος τ’ άλλο, βλ. λ. πόδι.

ανάθεμα, το, ουσ. [<μτγν. ἀνάθεμα], το ανάθεμα·εκφέρεται ως αφορισμός, ως κατάρα. (Ακολουθούν 28 φρ.)·
- ανάθεμα κι αν…, έκφραση με την οποία αποκλείουμε ή αρνούμαστε κατηγορηματικά αυτό που δηλώνει το ρήμα που ακολουθεί: «ανάθεμα κι αν δούλεψε έστω και μια φορά στη ζωή του! || ανάθεμα κι αν κατάλαβα λέξη έτσι μπερδεμένα που μου τα είπε!»·
- ανάθεμά σε (τον, την, τους), δηλώνει αγανάκτηση για κάτι ή για κάποιον που θεωρούμε ως αίτιο της δυστυχίας μας, στο διάβολο. (Λαϊκό τραγούδι: αχ, ανάθεμά σε ξενιτιά, τζιβαέρι μου, εσύ και τα καλά σου, σιγανά, σιγανά, σιγανά πατώ στη γη).Πρβλ.: ανάθεμά σε Κωνσταντή και μυριανάθεμά σε, όπου μου την εξόριζες την Αρετή στα ξένα (Δημοτικό)· βλ. και φρ. π’ ανάθεμά σε·
- ανάθεμα τη στιγμή που…, βλ. φρ. ανάθεμα την ώρα που... (Λαϊκό τραγούδι: ανάθεμά την τη στιγμή ανάθεμα την ώρα όπου σε πρωτογνώρισα, μικρούλα μου, σε τούτη ’δω τη χώρα)·  
- ανάθεμα την ώρα και τη στιγμή που…, επιτείνει την έννοια των δύο παραπάνω φράσεων. (Λαϊκό τραγούδι: ανάθεμά την τη στιγμή, ανάθεμα την ώρα οπού σε πρωτογνώρισα, μικρούλα μου, σε τούτη ’δω τη χώρα·
- ανάθεμα την ώρα που…, λέγεται υπό μορφή κατάρας, όταν αναφερόμαστε σε κάποιον ή σε κάτι που μας έφερε δυστυχία ή που εκ των υστέρων αποδείχτηκε το μέγεθος της δυστυχίας που μας προξένησε: «ανάθεμα την ώρα που σε γνώρισα || ανάθεμα την ώρα που σκότωσες το παιδί μου || ανάθεμα την ώρα που σε γνώρισα, παλιάνθρωπε!». (Λαϊκό τραγούδι: ανάθεμα, ανάθεμα την ώρα που έμπλεξα μαζί σου μαυροφόρα, φαρμάκωσα τα χείλη μου, βρε συγγενείς και φίλοι μου ανάθεμα, ανάθεμα την ώρα)·
- ανάθεμά το το μουνί πόσα κακά που σέρνει, βλ. λ. μουνί·
- άσ’ τα να πάνε στ’ ανάθεμα! απάντηση αποκαρδιωμένου ανθρώπου από τη ζωή του ή από την κακή πορεία των εργασιών του σε άτομο που τον ρωτάει από ενδιαφέρον πώς πας ή πώς πάει ή πώς τα πας ή πώς πάνε τα πράγματα, και έχει την έννοια πως τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά και ούτε υπάρχει περίπτωση να διορθωθούν. Συνών. άσ’ τα να πάνε στα κομμάτια! / άσ’ τα να πάνε στα τσακίδια! / άσ’ τα να πάνε στην οργή! / άσ’ τα να πάνε στο δαίμονα! / άσ’ τα να πάνε στο διάβολο! / άσ’ τα να πάνε στον κόρακα(!)·
- άσ’ το να πάει στ’ ανάθεμα! μην το υπολογίζεις, βγάλ’ το από το νου σου, διάγραψέ το: «αφού βλέπεις πως δε λειτουργεί το κωλομηχάνημα, άσ’ το να πάει στ’ ανάθεμα!». Συνών. άσ’ το να πάει στα κομμάτια! / άσ’ το να πάει στα τσακίδια! / άσ’ το να πάει στην οργή! / άσ’ το να πάει στο δαίμονα! / άσ’ το να πάει στο διάβολο! / άσ’ το να πάει στον κόρακα(!)·  
- άσ’ τον να πάει στ’ ανάθεμα! μην τον υπολογίζεις, αγνόησέ τον: «αφού βλέπεις πως είναι παλιάνθρωπος, άσ’ τον να πάει στ’ ανάθεμα!». Συνών. άσ’ τον να πάει στα κομμάτια! / άσ’ τον να πάει στα τσακίδια! / άσ’ τον να πάει στην οργή! / άσ’ τον να πάει στο δαίμονα! / άσ’ τον να πάει στο διάβολο! / άσ’ τον να πάει στον κόρακα(!)·
- να πας στ’ ανάθεμα! δε νοιάζομαι, δε με ενδιαφέρει διόλου το τι θα κάνεις, τι θα απογίνεις ή πού θα πας. Συνήθως η φρ. δίνεται ως απάντηση αδιαφορίας στην απεγνωσμένη ερώτηση κάποιου τώρα τι θα κάνω ή τώρα τι θα γίνω (θ’ απογίνω) ή τώρα πού θα πάω. Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το να ησυχάσουμε ή με το να τελειώνουμε. Συνών. να πας στα κομμάτια! / να πας στα τσακίδια! / να πας στο διάβολο! / να πας στον αγύριστο! / να πας στον εξαποδώ(!)· 
- π’ ανάθεμά σε (τον, την τους), έκφραση δυσαρέσκειας ή δυσφορίας για τη συμπεριφορά  ή τις ενέργειες κάποιου: «σταμάτα, επιτέλους, αυτή τη γκρίνια, π’ ανάθεμά σε! || τι έκανε πάλι π’ ανάθεμά τον!»·
- πετώ την πέτρα του αναθέματος (σε κάποιον), βλ. συνηθέστ. ρίχνω την πέτρα του αναθέματος (σε κάποιον)·
- πήγε στ’ ανάθεμα, α. έκφραση τέλειας αδιαφορίας στην ερώτηση κάποιου πού πήγε ο τάδε. β. έφυγε και δεν ξαναγύρισε και, κατ’ επέκταση, πέθανε, σκοτώθηκε: «έτρεχε σαν τρελός με τ’ αυτοκίνητό του, ώσπου, μια μέρα καρφώθηκε σ’ έναν τοίχο και πήγε στ’ ανάθεμα». γ. έκφραση ανακούφισης για την αναχώρηση από το χώρο μας κάποιου ανεπιθύμητου ή ενοχλητικού προσώπου ύστερα από πολλή ώρα: «μ’ είχε τρελάνει με την πολυλογία του, ώσπου, κάποια στιγμή πήγε στ’ ανάθεμα κι ηρέμησε το κεφαλάκι μου». δ. (για μηχανήματα) έπαψε να λειτουργεί, αχρηστεύτηκε: «αγόρασα ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο σε τιμή ευκαιρίας, αλλά μέσα σε λίγο καιρό πήγε στ’ ανάθεμα». Συνών. πήγε στα κομμάτια / πήγε στα τσακίδια / πήγε στο διάβολο / πήγε στον αγύριστο / πήγε στον εξαποδώ·
- πού στ’ ανάθεμα είναι! λέγεται για πρόσωπο ή πράγμα, που περιμένουμε για αρκετό χρονικό διάστημα ή που αναζητάμε για επείγουσα ανάγκη, χωρίς να γνωρίζουμε πού βρίσκεται: «πού στ’ ανάθεμα είναι αυτός ο υδραυλικός, γιατί κινδυνεύει να πλημμυρίσει το σπίτι μας! || πού στ’ ανάθεμα είναι ο αναπτήρας μου και δεν μπορώ ν’ ανάψω το τσιγάρο μου!». Συνών. πού στα κομμάτια είναι! / πού στα τσακίδια είναι! / πού στην ευχή είναι! / πού στην οργή είναι! / πού στο δαίμονα είναι! / πού στο διάβολο είναι! / πού στο καλό είναι! / πού στον κόρακα είναι(!)·
- πού στ’ ανάθεμα ήσουν! λέγεται απειλητικά ή επιτιμητικά σε άτομο που ψάχναμε επίμονα και δεν καταφέραμε να βρούμε τη στιγμή που το χρειαζόμασταν ή που το περιμέναμε για μεγάλο χρονικό διάστημα: «πού στ’ ανάθεμα ήσουν κι έφαγα τον κόσμο να σε βρω!». Συνών. πού στα κομμάτια ήσουν! / πού στα τσακίδια ήσουν! / πού στην ευχή ήσουν! / πού στην οργή ήσουν! / πού στο δαίμονα ήσουν! / πού στο διάβολο ήσουν! / πού στο καλό ήσουν! / πού στον κόρακα ήσουν(!) ·
- πού στ’ ανάθεμα πήγε! (για πράγματα) πού εξαφανίστηκε: «πού στ’ ανάθεμα πήγε ο αναπτήρας μου!». Συνών. πού στα κομμάτια πήγε! / πού στα τσακίδια πήγε! / πού στην ευχή πήγε! / πού στην οργή πήγε! / πού στο δαίμονα πήγε! / πού στο διάβολο πήγε! / πού στο καλό πήγε! / πού στον κόρακα πήγε(!)·
- πού στ’ ανάθεμα πήγες! πού εξαφανίστηκες: «πού στ’ ανάθεμα πήγες κι έψαχνα απ’ το πρωί να σε βρω!». Συνών. πού στα κομμάτια πήγες! / πού στα τσακίδια πήγες! / πού στην ευχή πήγες! / πού στην οργή πήγες! / πού στο δαίμονα πήγες! / πού στο διάβολο πήγες! / πού στο καλό πήγες! / πού στον κόρακα πήγες(!)·
- πώς στ’ ανάθεμα! α. έκφραση απορίας ή έκπληξης: «πώς στ’ ανάθεμα τα κατάφερες κι ήρθες μ’ αυτόν τον παλιόκαιρο!». β. με ποιο τρόπο: «πώς στ’ ανάθεμα ζούνε μέσα σε τέτοια φτώχεια!». Συνών. πώς στα κομμάτια! / πώς στην ευχή! / πώς στην οργή! / πώς στο δαίμονα! / πώς στο διάβολο! / πώς στο καλό! / πώς στον κόρακα(!)·
- ρίχνω τ’ ανάθεμα (σε κάποιον), αναθεματίζω, καταριέμαι κάποιον: «για τη συμφορά αυτού του ανθρώπου ρίχνω τ’ ανάθεμα στον τάδε»·
- ρίχνω την πέτρα του αναθέματος (σε κάποιον), θεωρώ κάποιον μοναδικό υπεύθυνο για μεγάλη συμφορά που έχει γενικό αντίκτυπο: «για το διασυρμό της πατρίδας μας, ρίχνω την πέτρα του αναθέματος στον πρωθυπουργό»·
- ρίχνω το λίθο του αναθέματος (σε κάποιον), βλ. φρ. ρίχνω την πέτρα του αναθέματος (σε κάποιον)·
- στ’ ανάθεμα! έκφραση δυσφορίας σε ενοχλητικό άτομο να μας αφήσει ήσυχους, να πάψει να μας ενοχλεί, να φύγει, να ξεκουμπιστεί. Συνήθως της φρ. προτάσσεται το βρε άι. Συνών. στα κομμάτια! / στα τσακίδια! / στο διάβολο(!)·
- τι στ’ ανάθεμα! έκφραση εκνευρισμού ή δυσφορίας: «τι στ’ ανάθεμα λέει τόση ώρα και δεν καταλαβαίνω λέξη!». Συνών. τι στα κομμάτια! / τι στην ευχή! / τι στην οργή! / τι στο δαίμονα! / τι στο διάβολο! / τι στο καλό! / τι στον κόρακα(!)·
- τι στ’ ανάθεμα έγινε! (για πράγματα) πού εξαφανίστηκε: «τι στ’ ανάθεμα έγινε το στιλό μου!». Συνών. τι στα κομμάτια έγινε! / τι στην ευχή έγινε! / τι στην οργή έγινε! / τι στο δαίμονα έγινε! / τι στο διάβολο έγινε! / τι στο καλό έγινε! / τι στον κόρακα έγινε(!)·
- τι στ’ ανάθεμα έγινες! πού εξαφανίστηκες: «τι στ’ ανάθεμα έγινες όλο το πρωί και σε χρειαζόμουν!». Συνών. τι στα κομμάτια έγινες! / τι στην ευχή έγινες! / τι στην οργή έγινες! / τι στο δαίμονα έγινες! / τι στο διάβολο έγινες! / τι στο καλό έγινες! / τι στον κόρακα έγινες(!)·
- τι στ’ ανάθεμα θέλει; έκφραση δυσφορίας για την επίσκεψη κάποιου ανεπιθύμητου ατόμου: «είναι στον προθάλαμο ο τάδε. -Τι στ’ ανάθεμα θέλει;». Συνών. τι στα κομμάτια θέλει; / τι στην ευχή θέλει; / τι στην οργή θέλει; / τι στο δαίμονα θέλει; / τι στο διάβολο θέλει; / τι στο καλό θέλει; / τι στον κόρακα θέλει(;)· 
- τι στ’ ανάθεμα κάνεις! έκφραση απορίας για κάποιον που ασχολείται με πράγματα έξω από τις οδηγίες μας ή έξω από την ορθή διαδικασία ή εκτέλεση. Συνήθως η φρ. κλείνει με το εδώ ή το εκεί. Συνών. τι στα κομμάτια κάνεις! / τι στην ευχή κάνεις! / τι στην οργή κάνεις! / τι στο δαίμονα κάνεις! / τι στο διάβολο κάνεις! / τι στο καλό κάνεις! / τι στον κόρακα κάνεις(!)·
- τον έστειλα στ’ ανάθεμα, α. τον έδιωξα ύστερα από ακατάσχετο υβρεολόγιο, τον διαβολόστειλα: «αφού τεμπέλιαζε συστηματικά του ’δωσα την αποζημίωσή του και τον έστειλα στ’ ανάθεμα». β. έπαψα να ενδιαφέρομαι για κάποιον, αδιαφορώ τελείως για κάποιον: «αφού δεν άκουγε τις συμβουλές μου, τον έστειλα κι εγώ στ’ ανάθεμα». Συνών. τον έστειλα στα τσακίδια / τον έστειλα στο διάβολο.      

άνθρωπος, ο, ουσ. [<αρχ. ἄνθρωπος], ο άνθρωπος. 1. αυτός που διακατέχεται από ηθικές αρχές και ευγενικά αισθήματα και συμπεριφέρεται στο συνάνθρωπό του με σεβασμό, με αγάπη: «τι να την κάνω εγώ τη μόρφωση που έχεις, απ’ τη στιγμή που δεν είσαι άνθρωπος!». 2. με τις κτητ. αντων. μου, σου, του, της, ο ερωμένος, ο εραστής, ο γκόμενος, η ερωμένη, η γκόμενα: «σήμερα θα βγω με τον άνθρωπό μου || την είδα με τον άνθρωπό της να κάνει βόλτα στην παραλία». 3. ως έκφραση συμπάθειας με την έννοια ο κακόμοιρος, ο κακότυχος, ο δύστυχος: «τον έσπασαν στο ξύλο οι αλήτες τον άνθρωπο». 4. προσφώνηση σε άτομο που δεν γνωρίζουμε το όνομά του: «ποιο δρόμο πρέπει να πάρω, άνθρωπέ μου, για να πάω στο Λευκό Πύργο;». 5. το άτομο ως μονάδα: «πόσους ανθρώπους χωράει αυτή η αίθουσα;». Ακόμα και σήμερα, κατάλοιπο της ανδροκρατίας, σε ορισμένες  περιοχές της επαρχίας η λ. άνθρωπος έχει τη σημασία του άντρας κι έτσι ακούγεται το εξής παράδοξο: «κάθονταν γύρω απ’ το τραπέζι ένας άνθρωπος, τρεις γυναίκες κι ένας φαντάρος». 6α. στον πλ. οι άνθρωποι κ. οι ανθρώποι, το ανθρώπινο γένος, η ανθρωπότητα: «οι άνθρωποι πηγαίνουν απ’ το στραβό στο χειρότερο». β. (γενικά) ο κόσμος: «κάθε απόγευμα στην παραλία αρκετοί άνθρωποι κάνουν βόλτα». Υποκορ. ανθρωπάκης, ο κ. ανθρωπάκι, το κ. ανθρωπάκος, ο (βλ. λ.). (Ακολουθούν 243 φρ.)·
- άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου! βλ. λ. άβυσσος·
- αγαθός άνθρωπος, άνθρωπος αφελής, απλοϊκός: «τον βρήκες αγαθό άνθρωπο και τον κοροϊδεύεις»·
- άγιος άνθρωπος, καλός, τίμιος, θρήσκος: «δεν πιστεύω να είπε αυτός κακό για σένα, γιατί, απ’ ό,τι ξέρω, είναι άγιος άνθρωπος»·
- άγουρος άνθρωπος, άτομο του οποίου δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα η σωματική, ιδίως η πνευματική του ανάπτυξη: «δεν μπορεί να πάρει μια σωστή απόφαση, γιατί είναι άγουρος άνθρωπος ακόμα». Αντίθ. ώριμος άνθρωπος·
- άδειος άνθρωπος, που δεν έχει διόλου αισθήματα, που δεν έχει διόλου ψυχική και πνευματική υπόσταση, που δεν έχει ηθικές αξίες: «δεν μπορεί να καταλάβει αυτός από ανθρώπινες σχέσεις, γιατί είναι άδειος άνθρωπος»·
- ακέραιος άνθρωπος, που είναι πολύ έντιμος, πολύ ηθικός, πολύ ευσυνείδητος: «όλοι μέσα στη γειτονιά τον εκτιμούν και τον υπολήπτονται, γιατί είναι ακέραιος άνθρωπος»·
- άλλα μετράει ο άνθρωπος κι άλλα ο Θεός ορίζει, βλ. λ. Θεός·
- άλλοι τόποι, άλλοι άνθρωποι ή άλλοι τόποι, άλλοι ανθρώποι, βλ. λ. τόπος·
- άλφα άνθρωπος, που είναι ευχάριστος, καλός, τίμιος, μπεσαλής: «χάρηκα πολύ που τον γνώρισα, γιατί είναι άλφα άνθρωπος»·
- ανάποδος άνθρωπος, α. που είναι δύστροπος, ιδιότροπος, παράξενος: «δεν μπορείς να συνεννοηθείς μαζί του, γιατί είναι πολύ ανάποδος άνθρωπος». β. άνθρωπος που ρέπει στις αταξίες: «δεν μπορεί να καθίσει μια στιγμή ήσυχος, γιατί είναι ανάποδος άνθρωπος»·
- άνθρωπέ μου! επιτείνει τη δυσφορία ή τη δυσαρέσκειά μας στο συγκεκριμένο άτομο: «αμάν, βρε άνθρωπέ μου, σταμάτα επιτέλους αυτή την γκρίνια! || δε σου ’πα χίλιες φορές, άνθρωπέ μου, να σκέφτεσαι πρώτα και μετά να μιλάς!»· επιτείνει τον οίκτο ή τη συμπάθειά μας στο συγκεκριμένο άτομο: «αμάν, βρε άνθρωπέ μου, πώς δεν πρόσεξες και χτύπησες! || έλα, άνθρωπέ μου, να καθίσεις μαζί μας!»·
- άνθρωποι είμαστε, σφάλματα κάνουμε, βλ. λ. σφάλμα·
- άνθρωπος αγράμματος, ξύλο απελέκητο, λέγεται για αμόρφωτο άνθρωπο, που δεν παρουσιάζει καμιά ψυχική ομορφιά·
- άνθρωπος ακάλεστος σε γάμο τι γυρεύει; βλ. λ. ακάλεστος·
- άνθρωπος για όλες τις δουλειές, βλ. λ. δουλειά·
- άνθρωπος είκοσι τεσσάρων καρατίων, που είναι πάρα πολύ σωστός, που είναι εξαιρετικός, εξαίσιος: «όλοι επιθυμούν την παρέα του, γιατί είναι άνθρωπος είκοσι τεσσάρων καρατίων». Από το ότι τα 24 καράτια δηλώνουν την απόλυτη καθαρότητα του χρυσού·
- άνθρωπος εξώλης και προώλης, βλ. φρ. άνθρωπος του σκοινιού και του παλουκιού·
- άνθρωπος καθωσπρέπει, άνθρωπος ευυπόληπτος, ευγενικός, αξιοπρεπής, άψογος, που κινείται και συμπεριφέρεται σύμφωνα με τους καθιερωμένους κανόνες εμφάνισης και συμπεριφοράς: «όλοι θέλουν να κάνουν παρέα μαζί του, γιατί είναι άνθρωπος καθωσπρέπει»·
- άνθρωπος κατωτάτης υποστάθμης, επιτείνει το άνθρωπος χαμηλής υποστάθμης·
- άνθρωπος κενός περιεχομένου, βλ. φρ. άνθρωπος χωρίς περιεχόμενο·
- άνθρωπος κλειδί, αυτός που κατέχει καθοριστική θέση σε ένα κόμμα, έναν οργανισμό, μια επιχείρηση ή αυτός, που γνωρίζει αυτό που μπορεί να δώσει τη λύση σε ένα μυστήριο: «άνθρωπος κλειδί της κυβέρνησης είναι ο τάδε || άνθρωπος κλειδί στην υπόθεση της εξαφάνισης του γνωστού επιχειρηματία, είναι ο τάδε»·
- άνθρωπος με αισθήματα, που έχει πλούσιο εσωτερικό κόσμο, που έχει πολλά ψυχικά χαρίσματα: «μόνο ένας άνθρωπος με αισθήματα βοηθάει συνήθως το συνάνθρωπό του»· 
- Άνθρωπος με άλφα κεφαλαίο, που διέπεται από άκρως ανθρωπιστικά αισθήματα: «ο ένας του ο γιος είναι μεγάλο κάθαρμα, αλλά ο άλλος είναι Άνθρωπος με άλφα κεφαλαίο»·
- άνθρωπος με βάθος, που έχει ψυχικό και πνευματικό περιεχόμενο, που προβληματίζεται, που δεν μένει στην επιφάνεια των πραγμάτων: «δίνει πάντα βάση στα λόγια του, γιατί είναι άνθρωπος με βάθος»·
- άνθρωπος με δυο πρόσωπα, που δεν αποκαλύπτει το πραγματικό του πρόσωπο, τον πραγματικό του χαρακτήρα, που συμπεριφέρεται ανάλογα με το συμφέρον του, ο διπρόσωπος, ο διμούτσουνος, ο υποκριτής, ο ψεύτης: «μη δίνεις βάση σ’ αυτόν τον τύπο, γιατί είναι άνθρωπος με δυο πρόσωπα και δεν ξέρεις πότε θα σ’ αφήσει ξεκρέμαστο»·
- άνθρωπος με καρδιά, α. που έχει πλούσιο συναισθηματικό κόσμο: «αν του ζητήσεις να σε βοηθήσει, δε θα σου τ’ αρνηθεί, γιατί είναι άνθρωπος με καρδιά». β. που έχει γενναιότητα, παλικαριά, που είναι γενναίος, άφοβος: «δε φοβάται κανέναν, γιατί είναι άνθρωπος με καρδιά»·
- άνθρωπος με μυαλό, που είναι συνετός, που έχει φρόνηση: «είναι άνθρωπος με μυαλό και παίρνει πάντοτε σωστές αποφάσεις»·
- άνθρωπος με πυγμή, που είναι δυναμικός, που επιβάλλεται σε ένα κύκλο ατόμων: «για να πάει μπροστά το εργοστάσιο, θα πρέπει  να διευθύνει ένας άνθρωπος με πυγμή»·
- άνθρωπος με χαρακτήρα, που έχει ποιότητα ήθους, συμπεριφοράς, που είναι ηθικός, ακέραιος: «έναν τέτοιο άνθρωπο με χαρακτήρα, όπως είναι ο φίλος μου, όλοι θα ήθελαν να τον έχουν φίλο»·
- άνθρωπος ξετσίπωτος, γάιδαρος αδέσποτος, οι αδιάντροποι και οι αναιδείς άνθρωποι είναι ενοχλητικοί: «να προσέχεις τους ανθρώπους που διαλέγεις για φίλους σου, γιατί, άνθρωπος ξετσίπωτος, γάιδαρος αδέσποτος»·
- άνθρωπος περιωπής, που κατέχει σπουδαία κοινωνική θέση, που είναι μεγάλης αξίας, μεγάλου κύρους, που είναι γενικά αποδεκτός από όλους: «όλοι τον υπολήπτονται, γιατί είναι άνθρωπος περιωπής»·
- άνθρωπος στη θάλασσα! έκφραση στην περίπτωση που πέφτει κάποιος στη θάλασσα από πλοίο που ταξιδεύει·
- άνθρωπος τελευταίας υποστάθμης, βλ. φρ. άνθρωπος χαμηλής υποστάθμης·
- άνθρωπος της αγοράς, που είναι έξυπνος, καπάτσος, ανοιχτομάτης, που είναι του εμπορίου και των συναλλαγών: «μ’ ό,τι κι αν καταπιαστεί, τα καταφέρνει, γιατί είναι άνθρωπος της αγοράς»·
- άνθρωπος της αράδας, που είναι κοινός, συνηθισμένος, ανάξιος λόγου, άνθρωπος της κατώτερης κοινωνικής τάξης: «δεν κάνει ποτέ παρέα με ανθρώπους της αράδας»·
- άνθρωπος της δεκάρας (της δραχμής, της πεντάρας, του φράγκου), α. που είναι ανάξιος λόγου, ασήμαντος, τιποτένιος: «δε θέλω να ’χω παρτίδες με ανθρώπους της δεκάρας σαν και του λόγου σου». β. είναι και φορές που αναφέρεται σε άνθρωπο υπερβολικά τσιγκούνη·
- άνθρωπος της δουλειάς, βλ. λ. δουλειά·
- άνθρωπος της δράσης, που είναι ενεργητικός, δραστήριος: «δεν μπορεί να καθίσει στιγμή ήσυχος στο σπίτι του, γιατί είναι άνθρωπος της δράσης»·
- άνθρωπος της εκκλησίας, αυτός που πηγαίνει ανελλιπώς στην εκκλησία για την άσκηση των λατρευτικών καθηκόντων του και, κατ’ επέκταση, χωρίς να είναι κανόνας ή βέβαιο, ο καλός χριστιανός: «αυτός λέει πάντα την αλήθεια, γιατί είναι άνθρωπος της εκκλησίας»·
- άνθρωπος της εποχής, ο σύγχρονος άνθρωπος που επιδιώκει να ανεβεί επιχειρηματικά και κοινωνικά, που επιδιώκει να αποκτήσει κοινωνική ή πολιτική δύναμη μέσω της δουλειάς και των χρημάτων του, που δε διστάζει να χρησιμοποιήσει τη διαπλοκή προς όφελός του: «ο τάδε ήταν ένας άνθρωπος της εποχής και είχε βλέψεις να κυριαρχήσει στο χώρο των μεταφορών || ένας άνθρωπος της εποχής δε δεσμεύεται μ’ ένα κόμμα, αλλά βοηθάει όσα περισσότερα μπορεί, γιατί θα ’ρθει κάποια μέρα, που θα ζητήσει να του εξαργυρώσουν αυτή του τη βοήθεια»·
- άνθρωπος της θάλασσας, α. ο έμπειρος ναυτικός: «ένας άνθρωπος της θάλασσας ξέρει να παλεύει με τα κύματα». β. (γενικά) ο ναυτικός, ο ψαράς: «έχω γνωστό έναν άνθρωπο της θάλασσας, που μου φέρνει πάντα φρέσκο ψάρι»·
- άνθρωπος της καρπαζιάς, που είναι ανάξιος λόγου, ασήμαντος, τιποτένιος, που όλοι τον υποτιμούν και τον εμπαίζουν: «δεν ήταν ποτέ δυνατόν να βάλουμε στην παρέα μας έναν τέτοιον άνθρωπο της καρπαζιάς!»·
- άνθρωπος της μπαμπεσιάς, που δεν μπορεί κανείς να του έχει εμπιστοσύνη, ο παλιάνθρωπος, ο απατεώνας: «μην του έχεις καθόλου εμπιστοσύνη, γιατί είναι άνθρωπος της μπαμπεσιάς και δεν ξέρεις πότε θα σου τη φέρει»·
- άνθρωπος της νύχτας, α. αυτός που συνηθίζει να κυκλοφορεί τη νύχτα, ιδίως διασκεδάζοντας, ο νυχτόβιος: «όλοι μέσα στην παρέα τους είναι άνθρωποι της νύχτας». (Λαϊκό τραγούδι: της νύχτας άνθρωπος είμαι κι εγώ, έχω δικαίωμα να σ’ αγαπώ). β. αυτός που είναι αμφίβολης ηθικής: «δεν πρέπει να ’χεις ποτέ εμπιστοσύνη σ’ έναν άνθρωπο της νύχτας». (Λαϊκό τραγούδι: είσαι της νύχτας η γυναίκα και μη μου λες πως μ’ αγαπάς, τα ίδια λες και σ’ άλλους δέκα τον έρωτά σου τον πουλάς). γ. που εργάζεται σε δουλειές που αναπτύσσουν δραστηριότητα τη νύχτα: «οι άνθρωποι της νύχτας είναι κι αυτοί άνθρωποι που παλεύουν για το νυχτοκάματό τους»·
- άνθρωπος της πένας, ο συγγραφέας: «γενικά οι άνθρωποι της πένας είναι αγαπητοί απ’ το πλατύ κοινό»·
- άνθρωπος της πιάτσας, άνθρωπος καπάτσος, καταφερτζής, ανοιχτομάτης: «δεν μπορεί να τον ξεγελάσει κανένας, γιατί είναι άνθρωπος της πιάτσας»·
- άνθρωπος της πλάκας, που δεν τον παίρνει κανείς στα σοβαρά, άνθρωπος ασήμαντος, ανάξιος λόγου, τιποτένιος: «πήγες κι εσύ να πάρεις συμβουλή από έναν άνθρωπο της πλάκας κι ήθελες και να προκόψεις!»·
- άνθρωπος της πόλης, αυτός που δεν μπορεί να ξεκόψει από τους έντονους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής της πόλης, που δεν έχει συνηθίσει ή δεν μπορεί να ζήσει σε αγροτική περιοχή: «με το ρυθμό που έχει μάθει να ζει ο άνθρωπος της πόλης θα τρελαθεί, αν αναγκαστεί να ζήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε κάποιο απομονωμένο χωριό || εγώ είμαι άνθρωπος της πόλης και δεν μπορώ να κάνω χωρίς θόρυβο, χωρίς ένταση, χωρίς καυσαέριο, βρε αδερφέ, κατάλαβες;»·
- άνθρωπος της πουτάνας, άνθρωπος εντελώς διεφθαρμένος: «πριν μπλέξει μ’ αυτόν τον άνθρωπο της πουτάνας, ήταν μια χαρά παιδί»·
- άνθρωπος της πουτανιάς, α. που δεν μπορεί κανείς να του έχει εμπιστοσύνη, ο παλιάνθρωπος, ο απατεώνας: «έχει μπλέξει μ’ έναν άνθρωπο της πουτανιάς και πηγαίνει απ’ το κακό στο χειρότερο». β. ο πουτανιάρης (βλ. λ.)·
- άνθρωπος της πουστιάς, που δεν μπορεί να του έχει κανείς εμπιστοσύνη, ο παλιάνθρωπος, ο απατεώνας: «έδωσε βάση στα λόγια του, χωρίς να ξέρει ότι είναι άνθρωπος της πουστιάς»·
- άνθρωπος της σειράς, α. άνθρωπος κοινός, συνηθισμένος, ανάξιος λόγου, άνθρωπος της κατώτερης κοινωνικής τάξης: «δεν κάνει ποτέ του παρέα με ανθρώπους της σειράς». β. που είναι τακτικός, τυπικός, νοικοκύρης: «ο ένας του γιος είναι μεγάλος τσαπατσούλης, ενώ ο άλλος είναι άνθρωπος της σειράς»·
- άνθρωπος της σφαλιάρας, βλ. φρ. άνθρωπος της καρπαζιάς·
- άνθρωπος της τσόχας, ο μανιώδης χαρτοπαίχτης ή ο μανιώδης παίχτης ζαριών: «έχεις δει ποτέ κανέναν άνθρωπο της τσόχας να κάνει λεφτά;»·
- άνθρωπος της φυλακής, αυτός που μπαινοβγαίνει στη φυλακή: «δεν τον πολυβλέπουνε στην οικογένειά του, γιατί είναι άνθρωπος της φυλακής»·
- άνθρωπος της ψυχής, που είναι πονόψυχος: «αν όντως έχεις ανάγκη από βοήθεια, θα σε βοηθήσει ο τάδε, γιατί είναι άνθρωπος της ψυχής»·
- άνθρωπος του βιβλίου, που αγαπάει το διάβασμα, ο φιλαναγνώστης: «έχει μια τεράστια βιβλιοθήκη στο σπίτι του, γιατί είναι άνθρωπος του βιβλίου»·
- άνθρωπος του διαβόλου, α. που είναι δόλιος, καταχθόνιος, σατανικός: «κάποια μέρα θα μπλέξεις, αφού κάνεις παρέα μ’ αυτόν τον άνθρωπο του διαβόλου». β. ο διαβολάνθρωπος (βλ. λ. )·
- άνθρωπος του δρόμου, ο αλήτης: «απ’ τη μέρα που έμπλεξε μ’ αυτόν τον άνθρωπο του δρόμου, πάει απ’ το κακό στο χειρότερο αυτό το παιδί»·
- άνθρωπος του έλα να δεις, α. ο παλιάνθρωπος, ο απατεώνας: «είναι άνθρωπος του έλα να δεις, γι’ αυτό μην μπλέκεις μαζί του». β. άνθρωπος εντελώς διεφθαρμένος: «πάντρεψε την κόρη του μ’ έναν άνθρωπο του έλα να δεις και τώρα τραβάει τα μαλλιά του»·
- άνθρωπος του Θεού, α. ο ενάρετος, ο ευλαβής, ο θρήσκος: «δε βλαστημάει ποτέ, γιατί είναι άνθρωπος του Θεού». β. ο κληρικός: «ποτέ δε βρίζει τα θεία μπροστά σ’ έναν άνθρωπο του Θεού»·
- άνθρωπος του καλού κόσμου, α. αυτός που ανήκει στην υψηλή κοινωνία, στην αριστοκρατία, ο αριστοκράτης: «ήταν στη δεξίωση μόνο άνθρωποι του καλού κόσμου». β. λέγεται και με ειρωνική διάθεση εννοώντας εντελώς το αντίθετο, ιδίως τον απατεώνα·
- άνθρωπος του καναπέ, άνθρωπος που είναι καλομαθημένος και τεμπέλης: «πήγε κι έκανε δουλειά μ’ έναν άνθρωπο του καναπέ, και περίμενε να προκόψει!»·
- άνθρωπος του κάτσε καλά, άνθρωπος πάρα πολύ καλός, εξαιρετικός: «πρώτη φορά που γνώρισες κι εσύ έναν άνθρωπο του κάτσε καλά»· βλ. και φρ. άνθρωπος του έλα να δεις·
- άνθρωπος του καφενείου, που βρίσκει ευχαρίστηση να περνάει τις ελεύθερες ώρες του στο καφενείο, που ξοδεύει τις ώρες του στο καφενείο, που είναι τακτικός θαμώνας του καφενείου, ο καφενόβιος: «απ’ τη μέρα που χώρισε με τη γυναίκα του, έγινε άνθρωπος του καφενείου || απ’ τη μέρα που βγήκε στη σύνταξη, έγινε κι αυτός άνθρωπος του καφενείου»·
- άνθρωπος του κερατά, ο μεγάλος παλιάνθρωπος, ο μεγάλος απατεώνας: «απ’ τη στιγμή που έμπλεξε μ’ αυτόν τον άνθρωπο του κερατά, σίγουρα θα καταστραφεί»·
- άνθρωπος του κλότσου και του μπάτσου, άνθρωπος χωρίς καμιά υπόληψη, που όλοι τον υποτιμούν, τον περιφρονούν, που τον φέρονται με σκληρό, με βάναυσο τρόπο: «πάει να σκάσει ο πατέρας της απ’ το κακό του, γιατί θέλει να παντρευτεί μ’ έναν άνθρωπο του κλότσου και του μπάτσου»·
- άνθρωπος του κόσμου, α. ο κοσμικός, ο κοσμοπολίτης: «σαν άνθρωπος του κόσμου που είναι, πηγαίνει κάθε τόσο σε χορούς και δεξιώσεις». β. που είναι ανεκτικός, που συμπεριφέρεται ευγενικά, που του αρέσει η συναναστροφή, οι παρέες: «δεν πιστεύω να σε αποπάρει, γιατί είναι άνθρωπος του κόσμου || είναι πρόσχαρος κι ευγενικός και γενικά είναι άνθρωπος του κόσμου»·
- άνθρωπος του κρασιού, βλ. συνηθέστ. άνθρωπος του ποτηριού·
- άνθρωπος του λαού, (ιδίως για πολιτικούς) που προέρχεται από το λαό, που έχει λαϊκή καταγωγή ή που ενδιαφέρεται σοβαρά για τα προβλήματα του λαού: «απ’ όλους τους πολιτικούς των τελευταίων χρόνων μόνο ο τάδε είναι άνθρωπος του λαού και γι’ αυτό, σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, παίρνει τις περισσότερες ψήφους απ’ όλους»· βλ. και φρ. παιδί του λαού, λ. παιδί·
- άνθρωπος του λιμανιού, α. ο λιμενεργάτης: «οι άνθρωποι του λιμανιού δουλεύουν πολύ σκληρά για να βγάλουν το ψωμί τους». β. (υποτιμητικά ή υβριστικά) που συμπεριφέρεται ανάγωγα, χυδαία, που είναι χαμηλού επιπέδου: «οι άνθρωποι του λιμανιού συνήθως δεν έχουν ούτε ευγένεια ούτε τρόπους»·
- άνθρωπος του μπαρ, που βρίσκει ευχαρίστηση να περνάει τις ελεύθερες ώρες του στα μπαρ, που ξοδεύει τις ώρες του στα μπαρ, που είναι τακτικός θαμώνας των μπαρ, ο μπαρόβιος: «ψάξε στα μπαράκια του κέντρου κι εκεί κάπου θα τον βρεις, γιατί είναι άνθρωπος του μπαρ»·
- άνθρωπος του πεζοδρομίου, α. άνθρωπος έξυπνος, πολύ έμπειρος: «δεν μπορείς να ξεγελάσεις εύκολα τους ανθρώπους του πεζοδρομίου». β. άνθρωπος που ανήκει, που προέρχεται από τον υπόκοσμο: «οι άνθρωποι του πεζοδρομίου έχουν δικό τους κώδικα τιμής»· βλ. λ. και φρ. άνθρωπος του δρόμου·
- άνθρωπος του ποτηριού, α. που του αρέσει το ποτό, που του αρέσει να πίνει: «όλοι μέσα στην παρέα του είναι άνθρωποι του ποτηριού και κάθε βράδυ τα πίνουν στο ταβερνάκι της γειτονιάς τους». β. ο πότης, ο μπεκρής: «δεν τη θέλανε για νύφη, επειδή ο πατέρας της ήταν άνθρωπος του ποτηριού»·
- άνθρωπος του σαλονιού ή άνθρωπος των σαλονιών, που είναι της καλής κοινωνίας, των κοσμικών κύκλων, ο κοσμικός: «σαν άνθρωπος του σαλονιού που είναι, τον γνωρίζει όλη η αριστοκρατία»·
- άνθρωπος του σιναφιού, που ανήκει στην ίδια κοινωνική τάξη ή ομάδα, ιδίως παράνομη, που ανήκει στον ίδιο χώρο: «οι άνθρωποι του σιναφιού υποστηρίζονται μεταξύ τους || να ρωτήσουμε και τον τάδε, που είναι άνθρωπος του σιναφιού»·
- άνθρωπος του σκοινιού και του παλουκιού, α. ο μεγάλος παλιάνθρωπος, ο μεγάλος απατεώνας: «έμπλεξε μ’ έναν άνθρωπο του σκοινιού και του παλουκιού κι έχει συνέχεια τραβήγματα με τις αστυνομίες». β. άνθρωπος εντελώς διεφθαρμένος, εντελώς φαύλος, εξώλης και προώλης, που του χρειάζεται δηλ. κρέμασμα ή ανασκολοπισμός: «μετά το γάμο του αποδείχτηκε άνθρωπος του σκοινιού και του παλουκιού»·
- άνθρωπος του σπιτιού, που βρίσκει ευχαρίστηση να περνάει τις ελεύθερες ώρες του στο σπίτι του με την οικογένειά του, ο σπιτόγατος: «δεν έρχεται μαζί μας στις βραδινές εξόδους μας, γιατί είναι άνθρωπος του σπιτιού»· βλ. και φρ. είναι άνθρωπος του σπιτιού·
- άνθρωπος του υποκόσμου, αυτός που ζει στο περιθώριο της κοινωνίας έξω από τους ηθικούς και κοινωνικούς νόμους της, ο παράνομος: «δεν έχω δει άνθρωπο του υποκόσμου που να μην έχει κακό τέλος»·
- άνθρωπος του φύλα τα ρούχα σου, βλ. φρ. άνθρωπος του έλα να δεις·
- άνθρωπος των άκρων, που ενεργεί υπέρμετρα, υπερβολικά, που φτάνει μια υπόθεση μέχρι το τέλος της από πείσμα ή για λόγους αντεκδίκησης: «πρόσεχε μην του κάνεις καμιά πουστιά, γιατί είναι άνθρωπος των άκρων και θα σε κυνηγήσει, μέχρι να πατήσεις μαύρο χιόνι»·
- άνθρωπος των γραμμάτων, α. που ασχολείται με τη φιλολογία ή τη λογοτεχνία, που είναι φιλόλογος ή λογοτέχνης: «τον έναν του το γιο τον έκανε τεχνίτη, ενώ τον άλλον άνθρωπο των γραμμάτων». β. (γενικά) αυτός που είναι πολύ μορφωμένος: «είναι λάτρης της μουσικής και άνθρωπος των γραμμάτων»·
- άνθρωπος των τύπων, α. που δεν είναι εκδηλωτικός, που συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να τηρούνται τα προσχήματα: «είναι άνθρωπος των τύπων και δεν ξανοίγεται εύκολα με τους άλλους». β. που είναι σχολαστικός, γραφειοκράτης: «έπεσα πάνω σ’ έναν άνθρωπο των τύπων και για μια υπογραφή μου άλλαξε την Παναγία»·
- άνθρωπος χαμηλής υποστάθμης, που είναι χαμηλού ηθικού επιπέδου, που είναι αχρείος, φαύλος: «δεν τον βάλαμε στην παρέα μας, γιατί είναι άνθρωπος χαμηλής υποστάθμης»·
- άνθρωπος χαμηλών τόνων, που συμπεριφέρεται ή συνδιαλέγεται ήρεμα, χωρίς να παρουσιάζει εξάρσεις: «γενικά στη ζωή του υπήρξε άνθρωπος χαμηλών τόνων»·
- άνθρωπος χωρίς καρδιά, που είναι σκληρός, άκαρδος: «γνώρισα πολλούς σκληρούς ανθρώπους στη ζωή μου, αλλά τέτοιον άνθρωπο χωρίς καρδιά πρώτη μου φορά γνωρίζω»·
- άνθρωπος χωρίς μυαλό, ο άμυαλος: «πέφτει από γκάφα σε γκάφα, γιατί είναι άνθρωπος χωρίς μυαλό»·
- άνθρωπος χωρίς περιεχόμενο, που δεν έχει πνευματική και ψυχική καλλιέργεια: «δεν έχει καμιά ηθική αξία μέσα του, γιατί είναι άνθρωπος χωρίς περιεχόμενο»·
- άνθρωπος χωρίς προσωπικότητα, που είναι άβουλος, που άγεται και φέρεται από τον καθένα χωρίς μεγάλη δυσκολία: «η γυναίκα του τον κάνει ό,τι θέλει, γιατί είναι άνθρωπος χωρίς προσωπικότητα»·
- άνθρωπος χωρίς συνείδηση, που είναι ασυνείδητος: «ξέχνα πως είσαι φίλος του και μην υπολογίζεις στη βοήθειά του, γιατί είναι άνθρωπος χωρίς συνείδηση»· 
- ανοιχτός άνθρωπος, α. άνθρωπος ευχάριστος, πρόσχαρος, καταδεκτικός: «όλοι τον θέλουν στην παρέα τους, γιατί είναι ανοιχτός άνθρωπος». β. που δημιουργεί με ευκολία νέες παρέες, νέες συναναστροφές: «δεν είναι καθόλου δύσκολος στις παρέες του, ίσα ίσα μάλιστα, είναι πολύ ανοιχτός άνθρωπος». γ. που είναι πρόθυμος να συζητήσει και να προβληματιστεί σε καθετί καινούργιο, που είναι ανοιχτόμυαλος, σύγχρονος, μοντέρνος: «δεν είναι καθόλου δογματικός, ίσα ίσα μάλιστα, είναι πολύ ανοιχτός άνθρωπος»·
- ανώτερος άνθρωπος, που έχει πλούσιο εσωτερικό κόσμο και για το λόγο αυτό δεν κρατάει κακίες, δεν έχει μνησικακία: «τον έχουν όλοι σε μεγάλη εκτίμηση, γιατί είναι ανώτερος άνθρωπος»·
- ατόφιος άνθρωπος, που είναι γνήσιος, ειλικρινής, ντόμπρος: «υπάρχουν δυστυχώς λίγοι ατόφιοι άνθρωποι σαν και το φίλο σου»·
- βέρος άνθρωπος, που είναι γνήσιος, αληθινός, ντόμπρος: «τον εμπιστεύομαι απόλυτα, γιατί είναι βέρος άνθρωπος και δεν πρόκειται ποτέ να με πουλήσει»·
- βήτα άνθρωπος, που δεν είναι εντάξει, που δεν είναι καθώς πρέπει: «δεν τον θέλουμε στην παρέα μας, γιατί είναι βήτα άνθρωπος». Αναφορά στο εμπόρευμα βήτα διαλογής·
- βρήκες άνθρωπο! αμφισβήτηση στα λόγια κάποιου που μας λέει ότι βρήκε τον κατάλληλο άνθρωπο για να του τελειώσει κάποια δουλειά του, ενώ εμείς είμαστε σίγουροι για την ανικανότητα ή την ακαταλληλότητά του. Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το τώρα μάλιστα·
- βρίσκω τον άνθρωπο, α. βρίσκω τον κατάλληλο άνθρωπο για να μου τελειώσει μια συγκεκριμένη δουλειά, που αδυνατούσα να την τελειώσω: «ήταν πολύ μπερδεμένη δουλειά, αλλά βρήκε τον άνθρωπο για να του την τελειώσει». β. βρίσκω τον κατάλληλο άνθρωπο για να μου τελειώσει μια παράνομη δουλειά: «αν θέλεις να ξεκάνεις τον τάδε, μπορώ να σου βρω τον άνθρωπο να τακτοποιήσει την υπόθεση»·
- βρίσκω τον άνθρωπό μου, βρίσκω τον ερωτικό μου σύντροφο, το ερωτικό μου ταίρι: «απ’ τη μέρα που βρήκε τον άνθρωπό του, δεν πηγαίνει μ’ άλλη γυναίκα». (Λαϊκό τραγούδι: γι’ αυτό μην πιάνεσαι κορόιδο και κουτή· τώρα λοιπόν που είσαι στον καιρό σου, προτού περάσουνε τα χρόνια σου μικρή, για κοίτα να ’βρεις κι εσύ τον άνθρωπό σου)·
- βρόμικος άνθρωπος, α. που ζει ή που ενεργεί ανήθικα, πρόστυχα, επιλήψιμα: «δεν τον κάνει κανένας παρέα, γιατί είναι βρόμικος άνθρωπος». β. ο απατεώνας: «δε συνεργάζεται κανένας μαζί του, γιατί είναι βρόμικος άνθρωπος»·
- γαμάτος άνθρωπος, (στη νεοαργκό) που είναι πάρα πολύ ωραίος, πάρα πολύ όμορφος, πάρα πολύ καλός, πάρα πολύ εντάξει: «προχτές γνώρισα ένα πολύ γαμάτο άνθρωπο, που θα τον φέρω να τον γνωρίσει και η παρέα μου»·
- γαμιστερός άνθρωπος, (στη νεοαργκό) βλ. φρ. γαμάτος άνθρωπος·
- γαρμπάτος άνθρωπος, που είναι κομψοντυμένος, που ενδιαφέρεται για το κομψό ντύσιμο: «προσέχει πάντα το ντύσιμο του, γιατί είναι γαρμπάτος άνθρωπος»·
- γίνομαι άλλος άνθρωπος, α. εκνευρίζομαι πάρα πολύ, παραφρονώ: «όταν του θίξεις την τιμή της αδερφής του, γίνεται άλλος άνθρωπος». β. αλλάζω ριζικά προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο: «μόλις βλέπει τη μάνα του, γίνεται άλλος άνθρωπος και κάθεται σούζα || μόλις πιει κάτι παραπάνω, γίνεται άλλος άνθρωπος κι αρχίζει τη φασαρία»·
- γίνομαι άνθρωπος (σωστός), α. αποβάλλω τα ελαττώματά μου, διορθώνομαι: «επιτέλους, έγινες άνθρωπος μετά από τόσες συμβουλές»· ευπρεπίζομαι: «μετά το μπάνιο και το ξύρισμα, έβαλε καινούρια ρούχα κι έγινε άνθρωπος σωστός». β. βελτιώνομαι ψυχικά ή οικονομικά: «απ’ τη μέρα που του ’πεσε το λαχείο, έγινε άνθρωπος σωστός». γ. γίνομαι κοινωνικός: «σιγά σιγά ξανοίχτηκε με τις παρέες κι έγινε κι αυτός άνθρωπος». δ. φέρομαι κόσμια: «για γίνε άνθρωπος, γιατί εδώ δεν είναι όπως ήξερες στους δρόμους»·
- γκαγκάν άνθρωπος, (στη νεοαργκό) που είναι εύθυμος, ευχάριστος, καθώς πρέπει: «έναν τέτοιο γκαγκάν άνθρωπο, τον θέλουμε όλοι στην παρέα μας»·
- γκανιάν άνθρωπος, που μπορεί κανείς να τον εμπιστευτεί, που μπορεί να ποντάρει επάνω του, που πρέπει να τον θεωρεί σίγουρο ως προς τη συμπεριφορά του: «σε τέτοιο γκανιάν άνθρωπο, μπορείς να εμπιστευτείς άφοβα τον πόνο σου». Από την ορολογία του ιπποδρόμου, όπου το γκανιάν άλογο είναι αυτό που τερματίζει πρώτο στην κούρσα·
- γκαραντί άνθρωπος, που είναι σίγουρος, σταθερός στις σχέσεις του, που κρατάει το λόγο του, που είναι εγγυημένος ως προς το χαρακτήρα του: «αφού στο υποσχέθηκε, θα σε βοηθήσει, γιατί είναι γκαραντί άνθρωπος». Αναφορά στην εγγύηση που δίνει η κατασκευάστρια εταιρία σε αυτόν που αγοράζει το προϊόν της·
- γλυκανάλατος άνθρωπος, που δεν είναι ευχάριστος, που είναι ανούσιος, σαχλός: «πώς να βάλεις τέτοιον γλυκανάλατο άνθρωπο στην παρέα σου!»·
- γλυκός άνθρωπος, που είναι τρυφερός, αγαπητός, αξιαγάπητος, χαριτωμένος: «είναι τόσο γλυκός άνθρωπος, που δεν μπορείς να του αρνηθείς τίποτα»·
- γουστόζικος άνθρωπος, που είναι ευχάριστος, διασκεδαστικός: «τον θέλουμε όλοι στην παρέα μας, γιατί είναι γουστόζικος άνθρωπος και περνάμε ωραία μαζί του»·
- δε βλέπω άνθρωπο, επικρατεί απόλυτη ερημιά, δεν υπάρχει κανένας: «κάνει τόσο κρύο, που δε βλέπεις άνθρωπο στους δρόμους»·
- δε βλέπω ανθρώπου πρόσωπο, βλ. φρ. δε βλέπω άνθρωπο·
- δε σηκώνει τα μάτια του (της) να δει άνθρωπο, βλ. λ. μάτι·
- δεν αφήνει άνθρωπο ν’ αγιάσει, με τις πράξεις του ή τη συμπεριφορά του ξεσηκώνει, σκανδαλίζει, βάζει σε πειρασμό τους άλλους: «αποφασίσαμε για ένα διάστημα να σταματήσουμε τις βραδινές εξόδους μας και ν’ ασχοληθούμε με τις οικογένειές μας, όμως, αυτός ο αφιλότιμος, δεν αφήνει άνθρωπο ν’ αγιάσει, γιατί κάθε βράδυ, μας παρασέρνει  και πηγαίνουμε στα μπουζούκια || δεν αφήνει άνθρωπο ν’ αγιάσει αυτή η γυναίκα, γιατί κυκλοφορεί πάντα μ’ ένα πολύ προκλητικό ντύσιμο»·
- δεν είμαι άνθρωπος εγώ; ή δεν είμαι άνθρωπος κι εγώ; ή δεν είμαστε άνθρωποι εμείς; ή δεν είμαστε άνθρωποι κι εμείς; βλ. φρ. εγώ άνθρωπος δεν είμαι; (Λαϊκό τραγούδι: γιατί να γεννηθώ φτωχός παράπονο με πιάνει, δεν είμαι άνθρωπος εγώ, μάνα δε μ’ έχει κάνει;). Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- δεν είναι άνθρωπος να… ή δεν είναι άνθρωπος που…, δε συνηθίζει, δεν είναι του χαρακτήρα του να ενεργεί ή να συμπεριφέρεται με τον τρόπο που δηλώνει το ρήμα: «δεν είναι άνθρωπος να χολοσκάει με τον ξένο πόνο || δεν είναι άνθρωπος που αρνιέται τη βοήθειά του || δεν είναι άνθρωπος που μπορεί να πει ψέματα»·
- δεν είναι καθαρός άνθρωπος, είναι μπλεγμένος σε ύποπτες, σε παράνομες υποθέσεις, είναι απατεώνας: «μην του δείχνεις εμπιστοσύνη, γιατί δεν είναι καθαρός άνθρωπος»·
- δεν έχω δει ανθρώπου πρόσωπο, δεν είδα απολύτως κανέναν: «εδώ και μια βδομάδα κλείστηκε στο σπίτι και δεν έχει δει ανθρώπου πρόσωπο»·
- δεν έχω τίποτα με τον άνθρωπο, δεν έχω κανένα πρόβλημα, καμιά διένεξη, καμιά διαφορά με το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος: «αφού δεν έχω τίποτα με τον άνθρωπο, γιατί να μη του μιλάω; || αυτός είναι που σε κατηγόρησε; -Όχι, δεν έχω τίποτα με τον άνθρωπο»· βλ. και φρ. δεν έχω τίποτα εναντίον (κάποιου), λ. τίποτα·
- δεν πατάει άνθρωπος, στον χώρο για τον οποίο γίνεται λόγος δεν παρατηρείται εμπορική κίνηση, γενικά, δεν παρατηρείται κίνηση, δεν πηγαίνει κανένας: «άνοιξε ένα ωραίο μπαράκι στη γειτονιά μου, αλλά, επειδή είναι απόμερο, δεν πατάει άνθρωπος || το χειμώνα με τα κρύα η παραλία είναι έρημη, γιατί δεν πατάει άνθρωπος»·
- δεν το φτάνει ανθρώπου νους, δεν μπορεί να το σκεφτεί, να το συλλάβει ή να το κατανοήσει: «έχει τέτοιες δυνατότητες σήμερα η τεχνολογία, που δεν το φτάνει ανθρώπου νους»·
- δεν τον βλέπω σόι άνθρωπο, βλ. λ. σόι·
- δεν υπάρχει άνθρωπος, δεν υπάρχει κανένας, επικρατεί ερημιά: «και να φωνάξω δε θα μ’ ακούσει κανένας, αφού δεν υπάρχει άνθρωπος σ’ όλη την περιοχή»·
- δεν υπάρχει ανθρώπου μάτι (ενν. για να δει αυτά που κάνεις και αν είναι καλά, να σε υποστηρίξει ή, αν είναι κακά, να σε συμβουλέψει): «δεν υπάρχει ανθρώπου μάτι να δει πως με λίγη βοήθεια θα πάει μπροστά αυτό το παιδί; || δεν υπάρχει ανθρώπου μάτι να δει τις βλακείες που κάνει αυτός ο άνθρωπος και να τον συμβουλέψει;»·
- δεν υπάρχει ανθρώπου πρόσωπο, βλ. φρ. δεν υπάρχει άνθρωπος·
- διαβολεμένος άνθρωπος, βλ. λ. διαβολάνθρωπος·
- δικαιώματα του ανθρώπου, βλ. φρ. ανθρώπινα δικαιώματα, βλ. λ. ανθρώπινος·
- διφορούμενος άνθρωπος, που δεν μπορεί να πει κανείς με σιγουριά αν είναι καλός ή κακός·
- δόσιμο, του Θεού το δόσιμο· τ’ ανθρώπου τίποτα δεν είναι, βλ. λ. Θεός·
- έγινε άνθρωπος! ειρωνική αμφισβήτηση για την αλλαγή προς το καλύτερο ή για την οικονομική βελτίωση κάποιου που μας αναφέρει κάποιος. Συνήθως της φρ. προτάσσεται το ναι μωρέ και κλείνει με το τώρα κι αυτός: «απ’ τη μέρα που παντρεύτηκε, έγινε το καλύτερο παιδί. -Ναι μωρέ, έγινε άνθρωπος, σαν να μην ξέρουμε πως ξενοκοιμάται! || σώθηκε απ’ τη μέρα που κέρδισε στο τζόκερ. -Ναι μωρέ, έγινε άνθρωπος τώρα κι αυτός, σαν να μην ξέρουμε πως δεν έχει σκοπό να ξεχρεώσει τα χρέη του!»·
- έγινε ο άνθρωπος της ημέρας, βλ. συνηθέστ. έγινε το πρόσωπο της ημέρας, λ. πρόσωπο·
- εγώ άνθρωπος δεν είμαι; ή εγώ δεν είμαι άνθρωπος; ή εμείς άνθρωποι (ανθρώποι) δεν είμαστε; ή εμείς δεν είμαστε άνθρωποι; (ανθρώποι;), α. έκφραση με την οποία εκφράζει κάποιος το παράπονό του για την απαξιωτική συμπεριφορά κάποιου ή κάποιων σε βάρος του: «γιατί, ρε παιδιά, δε με παίρνετε κι εμένα μαζί σας, εγώ άνθρωπος δεν είμαι;». β.έκφραση με την οποία δικαιολογεί κάποιος κάποια ενέργειά του με την έννοια γιατί να το κάνουν οι άλλοι και όχι κι εγώ, ή δεν έχω κι εγώ τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους(;): «γιατί να μην πάω να τα σπάσω κι εγώ στα μπουζούκια, εγώ δεν είμαι άνθρωπος;». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το δηλαδή. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. Συνών. εγώ από κώλο βγήκα; ή εμείς από κώλο βγήκαμε; / εγώ στο πηγάδι κατούρησα; ή εμείς στο πηγάδι κατουρήσαμε; / εμένα μάνα δε μ’ έκανε; ή εμάς μάνα δε μας έκανε; ή εμένα μάνα δε με γέννησε; ή εμάς μάνα δε μας γέννησε(;)·
- εδώ σταματάει ο νους του ανθρώπου, βλ. λ. νους·
- εδώ σταματάει το μυαλό του ανθρώπου, βλ. λ. μυαλό·
- είναι ανάποδος άνθρωπος, έχει κακό χαρακτήρα, είναι δύστροπος, ιδιότροπος, παράξενος: «μην έχεις πολλά πάρε δώσε μαζί του, γιατί είναι ανάποδος άνθρωπος και θα σου δημιουργήσει προβλήματα»·
- είναι άνθρωποί μου, είναι δικοί μου, υποτακτικοί μου, μπράβοι μου, βρίσκονται στη δούλεψή μου: «αφού ήξερες πως είναι άνθρωποί μου, γιατί δεν τους άφησες να περάσουν;»·
- είναι άνθρωπος, είναι σωστός, καλός, καλοπροαίρετος, έχει ψυχικά χαρίσματα: «όσο για το φίλο σου, μάλιστα, αυτός είναι άνθρωπος»·
- είναι άνθρωπος κακής πίστης, βλ. λ. πίστη·
- είναι άνθρωπος καλής πίστης, βλ. λ. πίστη·
- είναι άνθρωπος σπαθί, βλ. λ. σπαθί·
- είναι άνθρωπος της κατάστασης, είναι άνθρωπος που πρόσκειται ή που είναι έμπιστος της κυβέρνησης ή κάποιας άλλης εξουσίας: «αν θέλεις να τελειώσεις γρήγορα τη δουλειά σου, ν’ απευθυνθείς στον τάδε, που είναι άνθρωπος της κατάστασης»·
- είναι άνθρωπος της τελευταίας στιγμής, αν και έχει όλον τον καιρό μπροστά του για να τελειώσει ή να διεκπεραιώσει μια δουλειά ή μια υπόθεση, συνηθίζει να ενεργοποιείται έντονα λίγο πριν εκπνεύσει η διορία που είχε, και προφταίνει να είναι εντάξει στις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει: «ως γνωστό, οι Έλληνες είναι άνθρωποι της τελευταίας στιγμής κι εκεί που φαίνεται πως θα εκτεθούν, στο τέλος τα δίνουν όλα και βγαίνουν ασπροπρόσωποι, όπως έγινε και με την Ολυμπιάδα»·  
- είναι άνθρωπος του και πέντε, βλ. λ. πέντε·
- είναι άνθρωπος του παρά πέντε, βλ. λ. πέντε·
- είναι άνθρωπος του σπιτιού, ανήκει στο συγγενικό περιβάλλον, είναι συγγενής, οικείος: «έρχεται και μ’ επισκέπτεται οποιαδήποτε ώρα, γιατί είναι άνθρωπος του σπιτιού»· βλ. και φρ. άνθρωπος του σπιτιού·
- είναι άνθρωπος του συμφέροντος, είναι συμφεροντολόγος: «μην του έχεις εμπιστοσύνη, γιατί είναι άνθρωπος του συμφέροντος και θα προσπαθήσει να σε ρίξει»·
- είναι άνθρωπος του τάδε, α. πρόσκειται στον τάδε ή κατευθύνεται από τον τάδε: «είναι άνθρωπος του διευθυντή». β. είναι υποτακτικός του τάδε, είναι μπράβος του, βρίσκεται στη δούλεψή του: «απ’ ό,τι ξέρω, είναι άνθρωπος του λεσχιάρχη»·
- είναι άνθρωπος των καταστάσεων, δεν έχει πολιτική ιδεολογία και πηγαίνει πάντοτε με το κόμμα που καταλαμβάνει την εξουσία: «δεν πολυενδιαφέρεται για τα πολιτικά, γιατί είναι άνθρωπος των καταστάσεων»·
- είναι άρρωστος ο άνθρωπος! βλ. λ. άρρωστος·
- είναι δικός μας άνθρωπος, α. ανήκει στον ίδιο πολιτικό χώρο με εμάς ή στο ίδιο σινάφι με το δικό μας, ιδίως παράνομο: «μίλα αβέρτα, γιατί είναι δικός μας άνθρωπος». β. είναι του στενού μας περιβάλλοντος: «δεν πρέπει να ξεχάσουμε να προσκαλέσουμε και τον τάδε, γιατί είναι δικός μας άνθρωπος»·
- είναι δικός μου άνθρωπος, α. είναι άνθρωπος του συγγενικού μου περιβάλλοντος: «από εδώ ο φίλος μου κι από δω να σε γνωρίσω τον τάδε, που είναι δικός μου άνθρωπος». β. είναι άνθρωπος της εμπιστοσύνης μου, της δούλεψής μου, υποτακτικός μου, μπράβος μου, της συμμορίας μου: «όσοι είναι δικοί μου άνθρωποι, ορκίζονται στ’ όνομά μου»·
- είναι δύσκολος άνθρωπος, είναι στρυφνός, ιδιότροπος, ιδιόρρυθμος: «δεν μπορείς να τον ανεχτείς για πολύ καιρό, γιατί είναι δύσκολος άνθρωπος»·
- είναι καλής καρδιάς άνθρωπος, βλ. λ. καρδιά·
- είναι να φάει άνθρωπο! βλ. φρ. τρώει άνθρωπο(!)·
- είναι ο άνθρωπός μας, είναι αυτός που υποπτευόμαστε, αυτός που θεωρούμε ύποπτο: «έχω την εντύπωση πως εκείνος που περπατάει με το κεφάλι κατεβασμένο, είναι ο άνθρωπός μας». Ο πλ., γιατί υποτίθεται πως παρακολουθείται από την αστυνομία ή από την Ασφάλεια· βλ. και φρ. είναι ο άνθρωπός μου·
- είναι ο άνθρωπός μου, α. είναι ο (η) σύζυγός μου, ο ερωμένος μου, ο γκόμενός μου, η ερωμένη μου, η γκόμενά μου. (Λαϊκό τραγούδι: μα τον λατρεύω κι είναι το φως μου, γιατί ’ναι βλέπεις ο άνθρωπός μου). β. είναι ο κατάλληλος, ο ιδανικός για να φέρει σε πέρας μια δουλειά, ιδίως παράνομη: «έχω την εντύπωση πως ο τάδε είναι ο άνθρωπος μου για να μου περάσει τα λαθραία απ’ το τελωνείο»· βλ. και φρ. είναι ο άνθρωπός μας·
- είναι ο άνθρωπος της ημέρας, βλ. συνηθέστ. είναι το πρόσωπο της ημέρας, λ. πρόσωπο·
- ενώπιον Θεού και ανθρώπων, βλ. λ. Θεός·
- εσύ δεν είσαι άνθρωπος, απαξιωτική έκφραση σε βάρος κάποιου ανθρώπου χωρίς αισθήματα: «έκανα τα πάντα να σε βοηθήσω, αλλά εσύ δεν είσαι άνθρωπος να καταλάβεις τις θυσίες του άλλου». (Λαϊκό τραγούδι: εσύ δεν είσαι άνθρωπος τον πόνο μου να νιώσεις, μια μέρα δεν ξημέρωσε χωρίς να με πληγώσεις)·
- έχει τους ανθρώπους του, έχει τους πληροφοριοδότες του: «ό,τι και να κάνει ο ανταγωνιστής του το μαθαίνει αμέσως, γιατί έχει τους ανθρώπους του»· 
- έχω τον άνθρωπο, βλ. φρ. έχω τον κατάλληλο άνθρωπο, λ. κατάλληλος·
- ζω σαν άνθρωπος, βλ. φρ. ζω ανθρωπινά, λ. ανθρωπινός·
- ζωντανός άνθρωπος, που είναι πολύ ενεργητικός, που ζει τη ζωή του με γλέντια και διασκεδάσεις: «να καλέσεις και τον τάδε στο πάρτι σου, γιατί είναι ζωντανός άνθρωπος και θα μας δώσει κέφι»·
- η κοινή των ανθρώπων μοίρα, ο θάνατος: «όλοι μας κάποτε υποκύπτουμε στην κοινή των ανθρώπων μοίρα». Συνών. το κοινό χρέος / το μοιραίο·
- θα φάει άνθρωπο! βλ. φρ. τρώει άνθρωπο(!)·
- θα φταρνίζεται ο άνθρωπος! έκφραση που λέγεται, όταν σε μια συζήτηση αναφέρεται εκ παραδρομής συχνά πυκνά το όνομα κάποιου που είναι απών·
- ίσιος άνθρωπος, ο ευθύς στο χαρακτήρα, ο ειλικρινής, ο ντόμπρος: «όλοι τον εκτιμούν, γιατί είναι ίσιος άνθρωπος»·
- κάθε άνθρωπος είναι βασιλιάς στο σπίτι του, βλ. λ. σπίτι·
- καλέ μου άνθρωπε! α. προσφώνηση με παρακλητική διάθεση σε άτομο του οποίου δε γνωρίζουμε το όνομά: «καλέ μου άνθρωπε, μπορείς να μου πεις, σε παρακαλώ, τι ώρα έχεις;». β. προσφώνηση σε άτομο με προτρεπτική ή απολογητική διάθεση, ιδίως σε περιπτώσεις που προσπαθούμε να επαναφέρουμε μια έντονη συζήτηση σε ήπιο κλίμα: «μη φωνάζεις, καλέ μου άνθρωπε, γιατί με τις φωνές δε θα μπορέσουμε να συνεννοηθούμε || καλέ μου άνθρωπε, αυτό που είπα το είπα μόνο και μόνο για το καλό σου». Από την αγαπημένη έκφραση του ηθοποιού Θανάση Βέγγου· 
- κλειστός άνθρωπος, που δεν είναι εκδηλωτικός, που είναι κλεισμένος στον εαυτό του, που είναι εσωστρεφής: «δεν μπορείς ποτέ να καταλάβεις τι νιώθει ή τι σκέφτεται, γιατί είναι κλειστός άνθρωπος»·
- μαλάκας άνθρωπος, χαρά Θεού, βλ. λ. μαλάκας·
- μαλακός άνθρωπος, που είναι ήπιος, πράος: «δεν τον έχω δει ποτέ ν’ αγριεύει, γιατί είναι μαλακός άνθρωπος»·
- με άνθρωπο που γαμάς τι κουβέντα να κάνεις! μια εντελώς φαλλοκρατική αντιμετώπιση της γυναίκας από τον άντρα, αλλά και υποτιμητική στάση του προς τους παθητικούς ομοφυλόφιλους: «δεν κουβεντιάζω ποτέ σοβαρά θέματα με τη γυναίκα μου, γιατί με άνθρωπο που γαμάς, τι κουβέντα να κάνεις!»·
- με δικό σου άνθρωπο φάε και πιες, αλισβερίσι μην έχεις, βλ. λ. αλισβερίσι·
- με λάθος άνθρωπο έμπλεξες ή με λάθος άνθρωπο τα ’βαλες ή έμπλεξες με λάθος άνθρωπο ή τα ’βαλες με λάθος άνθρωπο, βλ. λ. λάθος·
- μετρημένος άνθρωπος, που είναι συνετός: «είναι μετρημένος άνθρωπος και όλοι ζητούν τη συμβουλή του»·
- μια μπουκιά άνθρωπος ή μιας μπουκιάς άνθρωπος, βλ. λ. μπουκιά·
- μια πήχη άνθρωπος ή μιας πήχης άνθρωπος, βλ. λ. πήχη·
- μια πιθαμή άνθρωπος ή μιας  πιθαμής άνθρωπος, βλ. λ. πιθαμή·
- μια πορδή άνθρωπος ή μιας πορδής άνθρωπος, βλ. λ. πορδή·
- μια σταλιά άνθρωπος ή μιας σταλιάς άνθρωπος, βλ. λ. σταλιά·
- μια φορά γεννιέται ο άνθρωπος, βλ. λ. φορά·
- μια φτυσιά άνθρωπος ή μιας φτυσιάς άνθρωπος, βλ. λ. φτυσιά·
- μια φυσηξιά άνθρωπος ή μιας φυσηξιάς άνθρωπος, βλ. λ. φυσηξιά·
- μια χαψιά άνθρωπος ή μιας χαψιάς άνθρωπος, βλ. λ. χαψιά·
- μισή μερίδα άνθρωπος ή μισής μερίδας άνθρωπος, βλ. λ. μερίδα·
- μισή μπουκιά άνθρωπος ή μισής μπουκιάς άνθρωπος, βλ. λ. μπουκιά·
- μισή πιθαμή άνθρωπος ή μισής πιθαμής άνθρωπος, βλ. λ. πιθαμή·
- μισός άνθρωπος, α. ο ανάπηρος: «έπεσε θύμα τροχαίου κι έμεινε μισός άνθρωπος». β. ο μικροκαμωμένος, η μισή μερίδα: «μισός άνθρωπος, ο αφιλότιμος, και θέλει να τα βάλει μ’ αυτόν το γίγαντα!»·
- μοναχικός άνθρωπος, βλ. συνηθέστ. μοναχικός τύπος, λ. τύπος·
- μπόσικος άνθρωπος, ο ελαφρόμυαλος, ο επιπόλαιος: «μη συμβουλεύεσαι τον τάδε, γιατί είναι μπόσικος άνθρωπος και δεν πρέπει να δίνεις βάση στα λόγια του»·
- μυστήριος άνθρωπος, που συμπεριφέρεται περίεργα, παράξενα, ακατανόητα: «είναι μυστήριος άνθρωπος, γι’ αυτό δεν έχει πολλές συμπάθειες μέσα στη γειτονιά»·
- να μη φτάσεις να δεις ανθρώπου μέρα, είδος κατάρας με την έννοια να μην αξιωθείς, να μην προλάβεις να καλυτερεύσεις τη ζωή σου, να αντιμετωπίζεις συνέχεια δυσκολίες και προβλήματα·
- νοικοκύρης άνθρωπος, βλ. λ. νοικοκύρης·
- νορμάλ άνθρωπος, α. που ζει φυσιολογικά σε μια σειρά και τάξη, που δεν έχει εξάρσεις στη ζωή του: «επειδή είναι γυναίκα που θέλει να κάνει οικογένεια, παντρεύτηκε ένα νορμάλ άνθρωπο». β. (και για τα δυο φύλα) που δεν έχει σεξουαλικές διαστροφές: «δεν παίρνει μέρος στις παρτούζες των φίλων του, γιατί είναι νορμάλ άνθρωπος»·
- ντόμπρος άνθρωπος, που είναι ευθύς, ειλικρινής, ίσιος: «επειδή είναι ντόμπρος άνθρωπος, λέει πάντα την αλήθεια»·
- … ο άνθρωπος! εκφράζει τον οίκτο ή τη συμπάθειά μας σε κάποιον που έπαθε κάτι κακό: «βρε, τι κακό που έπαθε στα καλά καθούμενα ο άνθρωπος! || τι να σου κάνει ο άνθρωπος μ’ όλ’ αυτά τα βάσανα που έχει περάσει!»·
- ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας, χαρακτηρίζει άτομα απλά, συνηθισμένα, ανώνυμα, άτομα που συναντάει κανείς καθημερινά στη ζωή του: «δεν το περίμενε ποτέ κανείς από έναν άνθρωπο της διπλανής πόρτας να εναντιωθεί με τόσο θάρρος σε κοτζάμ υπουργό». Πρβλ.: μ’ αυτό το εισιτήριο που πάω να ταξιδέψω στη διπλανή σας πόρτα πιο ράκος θα επιστρέψω (Λαϊκό τραγούδι). Από το ότι, συνήθως, οι επώνυμοι και οι σπουδαίοι ζουν απομακρυσμένοι και απρόσιτοι·
- ο άνθρωπος της τελευταίας στιγμής, λέγεται με έμφαση γι’ αυτόν που αφήνει τις υποχρεώσεις του να σωρεύονται και βιάζεται να τις εκπληρώσει την τελευταία στιγμή: «ο Έλληνας χαρακτηρίζεται ως ο άνθρωπος της τελευταίας στιγμής»·
- ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση, βλ. λ. κατάλληλος·
- ο μέσος άνθρωπος, αυτός που στα πλαίσια μιας κοινωνίας συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά της πλειοψηφίας: «ο μέσος άνθρωπος στην Ελλάδα δεν έχει και πολύ καλή σχέση με το βιβλίο»·
- οι επιθυμίες του ανθρώπου είναι σαν τις μέρες: μια πάει, άλλη έρχεται, βλ. λ. επιθυμία·
- οικογενειάρχης άνθρωπος, βλ. λ. οικογενειάρχης·
- όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ο Θεός γελάει, βλ. λ. Θεός·
- ό,τι βάλει ο νους του ανθρώπου! βλ. λ. νους·
- ό,τι βάλει το μυαλό του ανθρώπου! βλ. λ. μυαλό·
- παστρικός άνθρωπος, α. που είναι καθαρός, νοικοκυρεμένος, αγνός, τίμιος: «είναι παστρικός άνθρωπος κι όλες του τις δουλειές τις κάνει με μεγάλη προσοχή και με το σταυρό στο χέρι». β. (ειρωνικά) άνθρωπος κακοήθης, φαύλος, παλιάνθρωπος: «έμαθα και για σένα τι παστρικός άνθρωπος που είσαι!»·
- πεζός άνθρωπος, που γενικά δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον, ο συνηθισμένος, ο βαρετός: «τον χώρισε, γιατί ήταν πολύ πεζός άνθρωπος κι έπληττε φοβερά μαζί του»·
- πέθανε σαν άνθρωπος, πέθανε αξιοπρεπώς: «πέθανε σαν άνθρωπος ανάμεσα στους γιους και τις νύφες του»·
- περίληψη ανθρώπου, βλ. λ. περίληψη·
- πρέπει να το ’χει ο άνθρωπος να…, πρέπει να είναι έμφυτο, φυσικό του κάτι για να ενεργεί με τον τρόπο με τον οποίο ενεργεί: «πρέπει να το ’χει ο άνθρωπος να βοηθάει τους συνανθρώπους του, αλλιώς τους προσπερνάει αδιάφορα». (Λαϊκό τραγούδι: πρέπει να το ’χει ο άνθρωπος να κάνει αδικίες μα κι όσοι ζουν με την ψευτιά μαζί τους δεν τα παίρνουν και στη ζωή μας μοναχά οι καλοσύνες μένουν)· βλ. και φρ. πρέπει να το ’χεις μέσα σου να…, λ. μέσα·
- πρώτα βγαίν’ η ψυχή τ’ ανθρώπου κι ύστερα (βγαίνει) το χούι του, βλ. λ. ψυχή·
- ρηχός άνθρωπος, που δεν έχει αισθήματα, που δεν έχει ψυχική και πνευματική υπόσταση: «πώς μπορεί να νιώσει τον πόνο σου ένας τόσο ρηχός άνθρωπος!»·
- σαν άνθρωποι, όπως αρμόζει, όπως ταιριάζει σε ανθρώπους, σε πολιτισμένο περιβάλλον: «πέρνα απ’ το σπίτι μου το βράδυ για να μιλήσουμε σαν άνθρωποι»·
- σαν άνθρωπος ή σαν άνθρωπος κι εγώ, α. έκφραση με την οποία προσπαθούμε να δικαιολογηθούμε για κάποιο ατόπημά μας: «μέθυσα μια φορά, σαν άνθρωπος κι εγώ || σαν άνθρωπος κι εγώ παραφέρθηκα». (Λαϊκό τραγούδι: κάθισε φίλε να σου πω αυτό που έχω πάθει, γιατί σαν άνθρωπος κι εγώ έκανα κάτι λάθη). β. έκφραση με την οποία θέλουμε να δικαιολογηθούμε για κάποια ενέργειά μας, που δεν έπρεπε να γίνει και που σχολιάζεται αρνητικά από τον περίγυρό μας: «σαν άνθρωπος κι εγώ ήθελα ένα αυτοκίνητο και για το λόγο αυτό πούλησα μια γκαρσονιερίτσα που είχα, κακό είναι;». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε. Συνών. σαν παιδί ή σαν παιδί κι εγώ·  
- σαν ένας άνθρωπος, όλοι μαζί, ενωμένοι: «όλοι οι εργαζόμενοι σαν ένας άνθρωπος απαίτησαν απ’ την εργοδοσία καλύτερη ποιότητα ζωής»·
- σκληρός άνθρωπος, που δεν έχει αγάπη και καλοσύνη για τους συνανθρώπους του, που δε συμπονεί τους άλλους, που είναι σκληρόκαρδος: «από έναν τόσο σκληρό άνθρωπο σαν κι αυτόν, μην περιμένεις ούτε κατανόηση ούτε βοήθεια»·
- σκόρδο και νερό, κάνει τον άνθρωπο γερό, βλ. λ. νερό·
- στραβός άνθρωπος, που είναι δύστροπος, ιδιότροπος, παράξενος: «δεν μπορείς να κάνεις λεπτό μαζί του, γιατί είναι στραβός άνθρωπος»·
- τα βόδια τα δένουν απ’ τα κέρατα, τον άνθρωπο τον δένουν απ’ το λόγο του, ο αξιοπρεπής άνθρωπος κρατάει πάντα το λόγο του: «τα βόδια τα δένουν απ’ τα κέρατα, τον άνθρωπο τον δένουν απ’ το λόγο του, κι αφού σου ’δωσε το λόγο του πως θα σε βοηθήσει, θα το κάνει»·  
- τα λάθη είναι για τους ανθρώπους, βλ. λ. λάθος·
- τι άνθρωπος είσαι! α. έκφραση δυσφορίας για κάποιον που δε μένει ποτέ ευχαριστημένος: «αμάν πια, όλο φέρε και φέρε, τι άνθρωπος είσαι!». β. έκφραση δυσφορίας για τη σκληρότητα που επιδεικνύει κάποιος: «τι άνθρωπος είσαι, που θέλεις να κλείσεις τον άνθρωπο φυλακή επειδή σου χρωστάει εκατό ευρώ!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το Παναγία μου ή το Χριστέ μου ή το Θεέ μου και κλείνει με το ρε·
- τι άνθρωπος κι αυτός! α. λέγεται με θαυμασμό για τα ψυχικά και πνευματικά χαρίσματα κάποιου. β. λέγεται ειρωνικά, κοροϊδευτικά ή επιτιμητικά για τον κακό χαρακτήρα κάποιου ή για τις κακές ή άστοχες ενέργειες του·
- τι είδους άνθρωπος είναι; βλ. λ. είδος·
- τι θες άνθρωπέ μου! επιθετική έκφραση σε άτομο που επιμένει να προσπαθεί να μας πείσει για κάτι ή για να του δώσουμε κάτι, ενώ εμείς δεν έχουμε αυτή τη διάθεση: «τι θες άνθρωπέ μου και με σκας! Αφού σου είπα, πως δεν έχω αυτά τα λεφτά που μου ζητάς»·
- τι κάνει ο άνθρωπος! α. λέγεται με θαυμασμό για τις ενέργειες ή τις πράξεις κάποιου: «πω πω, τι κάνει ο άνθρωπος, όταν είναι καλλιεργημένος!». β. λέγεται ειρωνικά, κοροϊδευτικά ή επιτιμητικά για τις άστοχες ενέργειες ή πράξεις κάποιου: «τι κάνει ο άνθρωπος, όταν είναι σουρωμένος!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το για δες. Συνών. τι κάνει ο άλλος! / τι κάνει ο δικός σου! / τι κάνει το άτομο! / τι κάνει το πρόσωπο(!)·
- τι λέει ο άνθρωπος! α. λέγεται θαυμαστικά για τα σπουδαία λόγια που λέει κάποιος: «πω πω, τι λέει ο άνθρωπος!». β. λέγεται ειρωνικά, κοροϊδευτικά ή επιτιμητικά για τις ανοησίες που λέει κάποιος: «τι λέει μωρέ ο άνθρωπος!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το για δες. Συνών. τι λέει ο άλλος! / τι λέει ο δικός σου! / τι λέει το άτομο! / τι λέει το πρόσωπο(!)·
- τι λες άνθρωπέ μου! έκφραση απορίας, έκπληξης, δυσαρέσκειας ή διαμαρτυρίας σε άτομο, που μας ανακοινώνει κάτι που μας είναι αδύνατο να το πιστέψουμε, ή που μας ζητάει απίθανα πράγματα: «σ’ έψαχνα για να σου πω πως σκοτώθηκε ο τάδε. -Τι λες άνθρωπέ μου! Πριν μια ώρα κουβέντιαζα μαζί του! || θα ’ρθω αύριο να μου δώσεις πέντε εκατομμύρια και τ’ αυτοκίνητό σου για μια βδομάδα. -Τι λες άνθρωπέ μου!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το είσαι με τα καλά σου(;)· 
- τι λογής άνθρωπος είναι; βλ. λ. λογής·
- τι ’ν’ ο άνθρωπος! Ένα τίποτα, έκφραση που δηλώνει τη ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης: «τι ’ν’ ο άνθρωπος! Ένα τίποτα. Χτες το βράδυ γλεντούσαμε παρέα με τον τάδε και το πρωί πήγε από έμφραγμα καραμπινάτο». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το βρε·
- τι ’ν’ ο άνθρωπος! Σαν το χόρτο του κάμπου. Πράσινο σήμερα, ξερό αύριο, βλ. συνηθέστ. τι ’ν’ ο άνθρωπος! Ένα τίποτα·  
- τι σόι άνθρωπος είναι, βλ. λ. σόι·
- τι σου είναι ο άνθρωπος! θαυμαστική έκφραση για το τι μπορεί να πετύχει, να κατορθώσει ο άνθρωπος: «προχώρησε τόσο πολύ η επιστήμη, που μέχρι και οι άντρες, λέει, θα μπορούν να γεννούν παιδιά. -Τι σου είναι ο άνθρωπος!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το βρε·
- τι φτιαξιά άνθρωπος είναι; βλ. λ. φτιαξιά·
- το μετάξι θέλει τάξη κι άνθρωπο να το κοιτάξει, βλ. λ. μετάξι·
- το πρόσωπο του ανθρώπου είναι σπαθί, βλ. λ. πρόσωπο·
- τον κάνω άνθρωπο, τον κάνω να αποβάλει τα ελαττώματά του, τον μορφώνω, τον διορθώνω και γενικά τον ευπρεπίζω, τον κάνω να φέρεται κόσμια ως κοινωνικός άνθρωπος: «ήταν πολύ στραβόξυλο, αλλά, αυτή η γυναίκα που τον παντρεύτηκε, μπόρεσε και τον έκανε άνθρωπο». (Λαϊκό τραγούδι: είπα να σε κάνω άνθρωπο σύντροφό μου στη ζωή μα γι’ αγάπη τόσο όμορφη δεν επλάστηκες εσύ // σπουδάζει γιο μονάκριβο μακριά στη Γερμανία, για να τον κάνει άνθρωπο μέσα στην κοινωνία)·
- τρώει άνθρωπο! α. είναι πάρα πολύ εκνευρισμένος, είναι εξοργισμένος, είναι εκτός εαυτού: «μη του ζητήσεις καμιά χάρη αυτή τη στιγμή, γιατί τρώει άνθρωπο!». β. υπερασπίζεται σθεναρά αυτό που τον ενδιαφέρει απόλυτα: «γι’ αυτόν μπορείς να πεις ό,τι θες, αλλά αν κάνεις να πεις κάτι για τη γυναίκα του, τρώει άνθρωπο!»·
- υπάρχουν άνθρωποι γι’ άνθρωποι ή υπάρχουν άνθρωποι κι άνθρωποι, υπάρχουν λογής λογής άνθρωποι και άξιοι και ανάξιοι και καλοί και κακοί: «στη ζωή δεν είναι όλοι ίδιοι, γιατί υπάρχουν άνθρωποι κι άνθρωποι»·
- υπόδειγμα ανθρώπου, βλ. λ. υπόδειγμα·
- υπόλοιπο ανθρώπου, βλ. λ. υπόλοιπο·
- υποψία ανθρώπου, βλ. λ. υποψία·
- φακάτος άνθρωπος, (στη νεοαργκό) βλ. φρ. γαμάτος άνθρωπος· βλ. και λ. φακάτος·
- χοντρός άνθρωπος, βλ. λ. χοντράνθρωπος·
- χρυσός άνθρωπος, που είναι πολύ καλός, καλόκαρδος, ανοιχτόκαρδος: «γνώρισα έναν χρυσό άνθρωπο και είμαι πολύ χαρούμενος γι’ αυτό». (Λαϊκό τραγούδι: κι όταν πεθάνω θα με κλάψουν και θα λένε τι παλικάρι και τι άνθρωπος χρυσός, τώρα πληγώνουν την καρδιά μου και την καίνε και από τις πίκρες έχω μείνει ο μισός)·
- ώριμος άνθρωπος, που βρίσκεται στην ακμή της ηλικίας του, στο μέγιστο σημείο της σωματικής, ιδίως της πνευματικής του ανάπτυξης: «τώρα που είναι ώριμος άνθρωπος, μπορεί να παντρευτεί || είναι ώριμος άνθρωπος και μπορεί να κρίνει μόνος του τι πρέπει να κάνει και τι όχι». Αντίθ άγουρος άνθρωπος.

απόχρωση, η, ουσ. [<μτγν. ἀπόχρωσις], η απόχρωση·
- τι αποχρώσεως είναι; ποιες είναι οι πολιτικές του πεποιθήσεις; σε ποια πολιτική παράταξη ανήκει(;): «είναι συμπαθητικό παιδί, αλλά τι αποχρώσεως είναι;». Με την ερώτησή του ο ομιλών ενδιαφέρεται κυρίως να μάθει αν το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος είναι ή όχι κομμουνιστής, γιατί, και μέχρι και την περίοδο της χούντας, ο κομμουνισμός ήταν παράνομος στη χώρα μας. Όταν με τη μεταπολίτευση το 1974 το κομμουνιστικό κόμμα νομιμοποιήθηκε πολιτικά, η φρ. έπεσε σιγά σιγά σε αχρηστία.

αυτός, -ή, -ό, αντων. προς., δεικτ. και οριστ. γεν. αυτουνού, αυτηνής, γεν. πλ. αυτωνών, αιτιατ. αυτουνούς [<αρχ. αὐτός], αυτός. (Λαϊκό τραγούδι: παίζει το χαβά του μ’ ένα ντέφι, όταν αυτουνού του κάνει κέφι).1. λέγεται αντί ονόματος που έχουμε λησμονήσει ή που δε θέλουμε να το πούμε για να μην καταλάβουν οι άλλοι για ποιον πρόκειται: «ήρθε πάλι αυτός και σ’ έψαχνε, κατάλαβες εσύ τώρα για ποιον σου λέω». Πολλές φορές, λέγεται με παράλληλο κλείσιμο του ματιού και για να είμαστε σίγουροι πως ο συνομιλητής μας θα καταλάβει για ποιον ακριβώς του λέμε, κάνουμε και ενδεικτική χειρονομία με κάποιο φυσικό γνώρισμα του ατόμου στο οποίο αναφερόμαστε. Αν π.χ. έχει μεγάλη μύτη, σέρνουμε τα δάχτυλά μας πάνω στη μύτη μας υπονοώντας το μέγεθος, αν έχει μεγάλα αφτιά, σπρώχνουμε προς τα έξω με τις παλάμες μας τα αφτιά μας κ.λπ. 2α. το αρσ. ως ουσ. ο αυτός, συνοδευόμενο από την κτητ. αντων. μου, σου, της κ.λπ. ο εραστής, ο ερωμένος, ο γκόμενος: «πέρασε η τάδε με τον αυτό της». β. ο κώλος: «κάτσε φρόνιμα, γιατί θα φας κλοτσιά στον αυτό σου». 3. το θηλ. ως ουσ. η αυτή, συνοδευόμενο από την κτητ. αντων. μου, σου, του κ.λπ.  η ερωμένη, η γκόμενα: «πέρασε ο τάδε με την αυτή του». Είναι και φορές που ακούγεται: «πέρασε ο αυτός με την αυτή του». 4. το ουδ. στον πλ. ως ουσ. τα αυτά (βλ. λ.). 5. σε κλητ. αυτέ, λέγεται αντί ονόματος, όταν απευθυνόμαστε σε κάποιον του οποίου δε γνωρίζουμε το όνομά του: «αυτέ, που βρίσκεται η τάδε διεύθυνση;». 6α. ως επιφών. αμηχανίας αυτά! όταν πάψει πια η κουβέντα να έχει ενδιαφέρον ή όταν η κουβέντα δε λέει να εξελιχθεί προς τον επιθυμητό στόχο. (Τραγούδι: αυτά, κατά τ’ άλλα καλά, αυτά, η ζωή περνά) β. εκφράζει δυσαρέσκεια από τη συνεχιζόμενη επίσκεψη κάποιου, με την πρόθεση να του δώσουμε να καταλάβει ότι πέρασε η ώρα. (Ακολουθούν 286 φρ.)·
- αβγό να πάρεις απ’ αυτόν, κρόκο δε βρίσκεις μέσα, βλ. λ. κρόκος·
- άλλη δουλειά κι αυτή! βλ. λ. δουλειά·
- άλλο κι αυτό! ή άλλο κι αυτό πάλι! ή άλλο πάλι κι αυτό! βλ. λ.άλλος·
- άλλο κόλπο αυτό! βλ. λ. κόλπο·
- άλλο σχέδιο αυτό! βλ. λ. σχέδιο·
- άλλος κι αυτός! ή άλλος κι αυτός  πάλι! ή άλλος πάλι κι αυτός! βλ. λ. άλλος·
- αλλού αυτά! βλ. λ. αλλού·
- αλλού να τα λες αυτά! βλ. λ. αλλού·
- αλλού να τα πουλάς αυτά! βλ. λ. αλλού·
- αμάν αυτή η γλώσσα σου! βλ. λ. γλώσσα·
- αμάν αυτό το γινάτι σου! βλ. λ. γινάτι·
- αμάν αυτό το στόμα σου! βλ. λ. στόμα·
- αν κάνει (ρίξει) ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ αυτόν το γεωργό που ’χει πολλά σπαρμένα, βλ. λ. νερό·
- απ’ αυτόν οι νόμοι κι οι προφήτες κρέμονται, βλ. λ. νόμος·
- απ’ αυτόν όλα να τα περιμένεις, βλ. λ. περιμένω·
- άρον άρον, σταύρωσον αυτόν, βλ. λ. σταυρώνω·
- άσ’ αυτά του κώλου! βλ. λ. κώλος·
- άσ’ τ’ αυτά, μη μου δικαιολογείσαι, μη προσπαθείς να δικαιολογηθείς: «άργησα να έρθω, γιατί είχε πολύ κίνηση στο δρόμο. -Άσ’ τ’ αυτά»·
- άσ’ τον αυτόν, (υποτιμητικά) αγνόησέ τον, μην τον υπολογίζεις: «στην περίπτωση που θα χρειαστούμε βοήθεια, θα μπορέσουμε ν’ αποταθούμε στον τάδε. -Άσ’ τον αυτόν, γιατί είναι βουτηγμένος στα χρέη»·
- άσε αυτά που ξέρεις! βλ. λ. ξέρω·
- άσχετα μ’ αυτό, βλ. λ. άσχετος·
- αυτά δε γίνονται ούτε στα έργα! βλ. λ. έργο·
- αυτά δε γίνονται ούτε στις ταινίες! βλ. λ. ταινία·
- αυτά δε γίνονται ούτε στο σινεμά! βλ. λ. σινεμάς·
- αυτά δε γίνονται ούτε στον κινηματογράφο! βλ. λ. κινηματογράφος·
- αυτά δεν περνάνε σε μας ή αυτά δε περνάνε σε μένα ή αυτά σε μας δεν περνάνε ή αυτά σε μένα δεν περνάνε, λέγεται με ειρωνική διάθεση σε κάποιον που αντιλαμβανόμαστε πως προσπαθεί να μας εξαπατήσει, να μας ξεγελάσει: «αν μου δώσεις τώρα εκατό χιλιάρικα, θα σου δώσω αύριο εκατόν πενήντα. -Αυτά δεν περνάνε σε μας»· έκφραση με ειρωνική ή υποτιμητική διάθεση σε άτομο που προσπαθεί με διάφορους δυναμικούς τρόπους να μας εκφοβίσει ή να μα ς επιβληθεί και έχει την έννοια πως δεν το φοβόμαστε: «μη μου βάζεις τις φωνές, γιατί αυτά σε μας δεν περνάνε». Συνήθως της φρ. προτάσσεται ειρωνικά το άσε. (Λαϊκό τραγούδι: σε μένα δεν περνούν αυτά και κρύψε το σπαθί σου, γιατί μαστούρης θα γινώ και θα ’ρθω στο τσαρδί σου). Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- αυτά δεν πιάνουν σε μας ή αυτά δεν πιάνουν σε μένα, βλ. φρ. αυτά δεν περνάνε σε μας·
- αυτά είναι λεφτά! βλ. λ. λεφτά·
- αυτά είναι λόγια του κλήδονα, βλ. λ. κλήδονας·
- αυτά είναι παλιά κουλούρια, βλ. λ. κουλούρι·
- αυτά είπε ο καράς και τίναξε τα πέταλα ο φουκαράς, βλ. λ. καράς·
- αυτά έχει η ζωή, βλ. λ. ζωή·
- αυτά λοιπόν, καταληκτική φρ. με την οποία ανακεφαλαιώνουμε όλα όσα είπαμε ή διηγηθήκαμε προηγουμένως. (Λαϊκό τραγούδι: αυτά λοιπόν τα νέα της Αλεξάντρας που έλεγε δεν ξέρω τι θα πει άντρας)·
- αυτά να σου λείπουν! βλ. φρ. να σου λείπουν αυτά(!)·
- αυτά που κρατάς, θα στα βάλω εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου και συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. ξέρω·
- αυτά που κρατάς, θα στα βάλω στον κώλο σου (συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. κώλος·
- ατά που κρατάς, θα στα χώσω εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου και συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. ξέρω·
- αυτά που κρατάς, θα στα χώσω στον κώλο σου (συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. κώλος·
- αυτά που κρατάς, να τα βάλεις εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου και συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. ξέρω·
- αυτά που κρατάς, να τα βάλεις τον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτά που κρατάς, να τα χώσεις εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου και συνήθως ενν. λεφτά), βλ. λ. ξέρω·
- αυτά που κρατάς, να τα χώσεις στον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτά που λες! καταληκτική έκφραση ύστερα από διήγηση διάφορων γεγονότων και που έχει και μια διάθεση κρίσης·
- αυτά που ξέρεις (που ήξερες) να τα ξεχάσεις, βλ. λ. ξέρω·
- αυτά που σου λέω εγώ το πρωί, μας (μου) τα λες εσύ το βράδυ, βλ. λ. βράδυ·
- αυτά τ’ ακούω βερεσέ, βλ. λ. βερεσέ·
- αυτά τα λεν στον κλήδονα, βλ. λ. κλήδονας·
- αυτά τα χείλη έχουμε, τέτοια φιλιά δίνουμε, βλ. λ. χείλι·
- αυτή είναι δουλειά! βλ. λ. δουλειά·
- αυτή (αυτό) είναι η δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- αυτή η δουλειά είναι παιχνιδάκι για μένα, βλ. λ. δουλειά·
- αυτή η δουλειά θέλει αρχίδια, βλ. λ. δουλειά·
- αυτή η δουλειά θέλει κώλο, βλ. λ. δουλειά·
- αυτή η δουλειά μου φαίνεται βουνό, βλ. λ. δουλειά·
- αυτή η κολόνια κρατάει χρόνια, βλ. λ. κολόνια·
- αυτή η στάνη αυτό το τυρί βγάνει, βλ. λ. στάνη·
- αυτή (αυτό) κι αν δεν είναι δουλειά! ή αυτή (αυτό) κι αν είναι δουλειά! βλ. λ. δουλειά·
- αυτή κι αν δεν είναι μπόμπα! ή αυτή κι αν είναι μπόμπα! βλ. λ. μπόμπα·
- αυτή τη δόση, βλ. λ. δόση·
- αυτό δεν πληρώνεται, είναι ανώτερο κάθε ανταπόδοσης: «αυτό που μου ’κανες, δεν πληρώνεται όσο και να προσπαθήσω», δηλ. δεν ξεπληρώνεται·
- αυτό δεν το παίζουν ούτε οι πυροσβέστες, βλ. λ. πυροσβέστης·
- αυτό δεν το παίζουν ούτε οι φυλακισμένοι, βλ. λ. φυλακισμένος·
- αυτό είν’ άλλη ιστορία, βλ. λ. ιστορία·
- αυτό είν’ άλλη παράγραφος, βλ. λ. παράγραφος·
- αυτό είν’ άλλο, δεν έχει σχέση με αυτό που κουβεντιάζεται αυτή τη στιγμή, είναι διαφορετικό: «πρόσεχε τι λες, γιατί αυτό είν’ άλλο απ’ αυτό που είπα»·
- αυτό είν’ άλλο καπέλο, βλ. λ. καπέλο·
- αυτό είν’ άλλο κεφάλαιο, βλ. λ. κεφάλαιο·
- αυτό είν’ άλλο πράγμα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- αυτό είν’ άλλου (αλλουνού) παπά βαγγέλιο, βλ. λ. παπάς·
- αυτό είν’ αλλουνού καπέλο, βλ. λ. καπέλο·
- αυτό είν’ όλο! περίμενα κάτι περισσότερο ή δυσκολότερο·
- αυτό είν’ όλο, μόνο αυτό και τίποτα περισσότερο ή δυσκολότερο·
- αυτό είναι, α. έκφραση επιδοκιμασίας για την πράξη ή τα λόγια κάποιου: «μόλις τον δω θα τον σπάσω στο ξύλο. -Αυτό είναι». β. δηλώνει και έμφαση για την εμπνευσμένη λύση που δίνουμε ή δίνει κάποιος σε κάποια δυσκολία, σε κάποιο πρόβλημα, ιδίως κατασκευαστικό· 
- αυτό είναι απ’ τ’ άγραφα, είναι πρωτάκουστο: «χωρίς να τον γνωρίζεις του ζήτησες ένα εκατομμύριο! Αυτό είναι απ’ τ’ άγραφα»· βλ. και λ. άγραφος·
- αυτό είναι για τ’ αφτί, βλ. λ. αφτί·
- αυτό είναι για το κούφιο δόντι, βλ. λ. δόντι·
- αυτό είναι δική μου δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- αυτό είναι δική μου υπόθεση, βλ. λ. υπόθεση·
- αυτό είναι δικό μου ζήτημα, βλ. λ. ζήτημα·
- αυτό είναι δικό μου θέμα, βλ. λ. θέμα·
- αυτό είναι δικό μου καπέλο, βλ. λ. καπέλο·
- αυτό είναι δικό μου πρόβλημα, βλ. λ. πρόβλημα·
- αυτό είναι δικός μου λογαριασμός, βλ. λ. λογαριασμός·
- αυτό είναι κι άλλο δεν είναι, α. αυτό για το οποίο γίνεται λόγος είναι τελειότατο: «τέτοιο αυτοκίνητο μάλιστα. Αυτό είναι κι άλλο δεν είναι». β. έκφραση με την οποία αμφισβητούμε την αξία ή τη χρησιμότητα κάποιου πράγματος. Σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση, συνήθως της φρ. προτάσσεται το ναι μωρέ ή το σιγά μωρέ·
- αυτό είναι προσωπική μου δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- αυτό είναι προσωπική μου υπόθεση, βλ. λ. υπόθεση·
- αυτό είναι προσωπικό μου ζήτημα, βλ. λ. ζήτημα·
- αυτό είναι προσωπικό μου θέμα, βλ. λ. θέμα·
- αυτό είναι προσωπικό μου πρόβλημα, βλ. λ. πρόβλημα·
- αυτό είναι προσωπικός μου λογαριασμός, βλ. λ. λογαριασμός·
- αυτό είναι το ευχαριστώ, δηλώνει την αποδοκιμασία μας για την αγνώμονα στάση κάποιου απέναντί μας: «κάθε φορά που είχε ανάγκη τον βοηθούσα κι αυτός πήγε και κατέθεσε ως μάρτυρας κατηγορίας εναντίον μου. Αυτό είναι το ευχαριστώ». (Λαϊκό τραγούδι: εγώ για σένα έμεινα γυμνός και πεινασμένος, μα συ με πούλησες κι αυτό ήταν το φχαριστώ).Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το φίλε μου ή το δικέ μου· βλ. και φρ. για το ευχαριστώ, λ. ευχαριστώ·
- αυτό είναι το λιγότερο, βλ. λ. λίγος·
- αυτό είναι το φαΐ μου, βλ. λ. φαΐ·
- αυτό θα πει ατυχία, βλ. λ. ατυχία·
- αυτό θα πει τύχη, βλ. λ. τύχη·
- αυτό θα το δούμε, απειλητική ή προειδοποιητική έκφραση σε κάποιον πως τα πράγματα δε θα γίνουν έτσι όπως θέλει ή όπως επιδιώκει: «εγώ θα μεταφέρω το φράχτη ένα μέτρο πιο μέσα. -Αυτό θα το δούμε»·
- αυτό θέλει σκέψη, βλ. λ. σκέψη·
- αυτό κι αν δεν είναι! ή αυτό κι αν είναι!  είναι κραυγαλέο: «αυτό κι αν δεν είναι λάθος! || αυτό κι αν είναι βλακεία!»·
- αυτό κι αυτό, για υπαινικτική αναφορά σε πράγματα που είναι ήδη γνωστά από την προηγούμενη κουβέντα με το συνομιλητή μας: «θα γίνει αυτό και αυτό, μου λέει, και δε μ’ άφησε περιθώρια να σκεφτώ». Συνήθως συνοδεύεται από χειρονομία με την οποία ο συνομιλητής με κάθε αυτό που λέει ανεβοκατεβάζει σπασμωδικά το χέρι του·
- αυτό μάλιστα, το θέμα για το οποίο γίνεται λόγος, είναι απόλυτα παραδεκτό για καλό ή για κακό: «αυτό μάλιστα, μπορώ να πω πως είναι ένα αυτοκίνητο της προκοπής || αυτό μάλιστα, είναι μεγάλη απατεωνιά»·
- αυτό μας έλειπε! ή αυτό μου ’λειπε! έκφραση δυσαρέσκειας, όταν κοντά στη δυσκολία που αντιμετωπίζουμε προκύπτει και κάποια άλλη. Συνήθως μετά το αυτό ακολουθεί το δα και πολλές φορές η φρ. κλείνει με το τώρα ή το μόνο. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- αυτό μας χρειαζόταν! ή αυτό μου χρειαζόταν! βλ. συνηθέστ. αυτό μας έλειπε(!)·
- αυτό μετράει, αυτό έχει ουσία, σημασία, αυτό είναι υπολογίσιμο: «μόνο αυτό που μας είπες τώρα μετράει για την υπόθεση, γιατί όλα τ’ άλλα ήταν μπαρούφες»·
- αυτό να λέγεται, α. είναι αυτονόητο, είναι σίγουρο: «θα ’ρθει μαζί με τη γυναίκα του; -Αυτό να λέγεται». β. έκφραση με την οποία επιδοκιμάζουμε τα λόγια κάποιου: «να δεις πως, αν τον κοντράρει, θα τον σπάσει ο άλλος στο ξύλο έτσι γίγαντας που είναι. -Αυτό να λέγεται»·
- αυτό να μου πεις! αυτό που μου λες είναι πέρα για πέρα σωστό, έχεις απόλυτο δίκαιο: «σήμερα όλοι ενδιαφέρονται μόνο για το τομάρι τους. -Αυτό να μου πεις!»·
- αυτό ξαναπές το, βλ. λ. ξαναλέω·
- αυτό πάει πολύ! λέγεται για λόγο, ενέργεια ή πράξη, που δεν μπορούμε να ανεχτούμε άλλο, γιατί ξεπερνάει τα όρια: «να βρίζεις εμένα, πάει στο διάβολο, αλλά να βρίζεις και τη μάνα μου, αυτό πάει πολύ!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται απειλητικά το ε ή το α·
- αυτό πάλι πού το βάζεις; α. έκφραση απορίας, όταν κοντά στα τόσα κακά που ακούμε για κάποιον προστίθεται και ένα καινούργιο, που το επικροτούμε, ή όταν κοντά στις τόσες δυσκολίες, που μας αναφέρει κάποιος για κάτι, προστίθεται και κάποια καινούρια, που την αναγνωρίζουμε, που την υπολογίζουμε: «δεν είναι μόνο αλήτης, μπεκρής και χαρτοπαίχτης, αλλά και μεγάλος απατεώνας. -Αυτό πάλι που το βάζεις; || έξω απ’ όλες τις άλλες δυσκολίες για το σήκωμα της οικοδομής, έχω και την απεργία των εργατών. -Αυτό πάλι που το βάζεις;». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το εμ. β. δηλώνει και την εξάντληση κάθε ορίου υπομονής, γιατί κοντά στα τόσα κακά ή στις τόσες δυσκολίες που υπάρχουν προστίθεται και ακόμα μία: «δε φτάνει που είχα πυρετό κι έκανα και κάθε τόσο εμετό, όπως πήγαινα στην τουαλέτα στραμπούλισα και το πόδι μου. -Αυτό πάλι πού το βάζεις;». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε·  
- αυτό πάλι πού το πας; βλ. φρ. αυτό πάλι πού το βάζεις(;)·
- αυτό πάλι πώς το βλέπεις; βλ. φρ. αυτό πάλι πού το βάζεις(;)·
- αυτό πάλι τι σου λέει; βλ. φρ. αυτό πάλι πού το βάζεις(;)·
- αυτό παραπάει! βλ. φρ. αυτό πάει πολύ(!)·
- αυτό που ακούς! βλ. φρ. αυτό που σου λέω(!)·
- αυτό που θέλει η γυναίκα το φοβάται κι ο Θεός, βλ. λ. γυναίκα·
- αυτό πού κολλάει; (για λόγια ή πράξεις) ποιανού λόγου ή πράξης αποτελεί συνέχεια αυτό που λες ή κάνεις: «αυτό που λες (κάνεις) δεν μπορώ να καταλάβω ακόμα πού κολλάει;». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το καλά τώρα·
- αυτό που κρατάς, θα στο βάλω εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου), βλ. λ. ξέρω·
- αυτό που κρατάς, θα στο βάλω στον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτό που κρατάς, θα στο χώσω στον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτό που κρατάς, να το βάλεις εκεί που ξέρεις (ενν. στον κώλο σου), βλ. λ. ξέρω·
- αυτό που κρατάς, να το βάλεις στον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτό που κρατάς, να το χώσεις στον κώλο σου, βλ. λ. κώλος·
- αυτό που λες (είπες) έχει πολύ (μεγάλο) βάθος, βλ. λ. βάθος·
- αυτό που μετράει, αυτό που έχει ουσία, σημασία, αυτό που λαμβάνεται υπόψη, υπολογίζεται, που πρέπει να ληφθεί υπόψη: «αυτό που μετράει στη δίκη είναι η κατάθεση του τάδε»·
- αυτό πού πάει; (για λόγια ή πράξεις), βλ. συνηθέστ. αυτό πού κολλάει(;)·
- αυτό που σου λέω! κατηγορηματική έκφραση σε κάποιον που αντιλέγει σε αυτό που του λέμε: «μόλις έρθει το φορτηγό, θα πάρεις άλλους δυο εργάτες και θα το ξεφορτώσετε. -Μα εγώ σχόλασα. -Αυτό που σου λέω!·
- αυτό το έργο το ’χω ξαναδεί, βλ. λ. έργο· 
- αυτό το κάνει κι η γάτα μου, βλ. λ. γάτα·
- αυτό το κεφάλαιο έκλεισε, βλ. λ. κεφάλαιο·
- αυτό το ξέρει κι η γάτα μου, βλ. λ. γάτα·
- αυτό το πράγμα είναι σαν το ποδήλατο, δεν ξεχνιέται, βλ. λ. ποδήλατο·
- αυτός είναι η δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- αυτός είναι και κανένας άλλος, βλ. φρ. αυτός είναι κι άλλος δεν είναι·
- αυτός είναι κι άλλος δεν είναι, α. είναι μοναδικός σε κάποια τέχνη ή σε κάποιο επάγγελμα: «θα πας στον τάδε μηχανικό να επισκευάσεις τ’ αυτοκίνητό σου, γιατί αυτός είναι κι άλλος δεν είναι». β. έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, θεωρεί τον εαυτό του μοναδικό: «απ’ τη μέρα που πήρε το δίπλωμα του δικηγόρου, έχει την εντύπωση πως αυτός είναι κι άλλος δεν είναι». γ. ειρωνική έκφραση με την οποία αμφισβητούμε την αξία ή την ικανότητα κάποιου σε κάτι, με την έννοια ότι υπάρχουν πάρα πολλοί που είναι ίσοι ή και ανώτεροι από αυτόν. Σε αυτή την τελευταία περίπτωση, συνήθως της φρ. προτάσσεται το ναι μωρέ ή το σιγά μωρέ·
- αυτός είναι τρία βόδια δυο ζευγάρια, βλ. λ. βόδι·
- αυτός είσαι! α. θαυμαστική έκφραση με την οποία επιδοκιμάζουμε αυτά που λέει ή κάνει κάποιος. β. λέγεται και ειρωνικά για τα λόγια ή τις πράξεις κάποιου. Συνήθως και στις δυο περιπτώσεις, ιδίως όμως στη δεύτερη, μετά τη φρ. ακολουθεί το μεγάλε ή το παίδαρε·
- αυτός κι αν δεν είναι! ή αυτός κι αν είναι! το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος ξεπερνάει τα όρια για κάτι καλό ή κακό: «αυτός κι αν δεν είναι τίμιος! || αυτός κι αν είναι απατεώνας!»·
- αυτός κοιμάται κι η τύχη του δουλεύει, βλ. λ. τύχη·
- αυτός μάλιστα, το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος είναι απόλυτα παραδεκτό για κάτι καλό ή κακό: «αυτός μάλιστα, είναι καλός μηχανικός || αυτός μάλιστα, είναι μεγάλος αλήτης»·
- αυτός μας έλειπε! ή αυτός μου ’λειπε! έκφραση δυσαρέσκειας, όταν σε κάποια δύσκολη ή φορτισμένη στιγμή που περνάμε έρχεται και κάποιος ανεπιθύμητος. Συνήθως μετά το αυτός ακολουθεί το δα και πολλές φορές η φρ. κλείνει με το τώρα ή το μόνο. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- αυτός μας χρειαζόταν! ή αυτός μου χρειαζόταν! βλ. συνηθέστ. αυτός μας έλειπε(!)·
- αυτός που υπομένει, το λύκο διαφεντεύει, βλ. λ. λύκος·
- αυτός τα ’χτισε αυτά, βλ. λ. χτίζω·
- αυτός το δικό του, βλ. λ. δικός·
- γελάει καλύτερα αυτός που γελάει τελευταίος, βλ. λ. γελώ·
- γι’ αυτό, α. εισάγει ή επαναλαμβάνει αιτία ή σκοπό: «κάνεις συνέχεια κοπάνες, γι’ αυτό θ’ απολυθείς || γι’ αυτό ήρθες, για να με συγχύσεις!». β. έκφραση με την οποία αποφεύγουμε να επεξηγήσουμε ή να λύσουμε την απορία κάποιου που μας ρωτάει για κάτι με το γιατί: «γιατί το κάνεις έτσι; -Γι’ αυτό»·
- για την τύχη του ήταν κι αυτό! βλ. λ. τύχη·
- γίνομαι ένα και το αυτό (με κάποιον ή με κάτι), βλ. λ. ένας·
- γούστα είν’ αυτά, βλ. λ. γούστο·
- δε μας τα ’πες αυτά! βλ. λ. είπα·
- δε σταματάς αυτό το τροπάρι; βλ. λ. τροπάρι·
- δεν είμαι απ’ αυτά τα παιδάκια! ή δεν είμαστε απ’ αυτά τα παιδάκια! βλ. λ. παιδάκι·
- δεν είμαι απ’ αυτά τα παιδιά! ή δεν είμαστε απ’ αυτά τα παιδιά! βλ. λ. παιδί·
- δεν είναι (η) δουλειά σου αυτό (αυτή) ή δεν είναι αυτό (αυτή) η δουλειά σου, βλ. λ. δουλειά·
- δεν είναι δουλειά αυτή ή δεν είναι αυτή δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- δεν είναι ζωή αυτή! ή δεν είναι αυτή ζωή! βλ. λ. ζωή·
- δεν είναι κατάσταση αυτή! ή δεν είναι αυτή κατάσταση! βλ. λ. κατάσταση·
- δεν είναι πράγμα αυτό! ή δεν είναι πράγματα αυτά! βλ. λ. πρά(γ)μα·
- δεν είναι σόι πράματα αυτά! ή δεν είναι αυτά σόι πράγματα ή είναι σόι πράματα αυτά! βλ. λ. σόι·
- δεν είναι τρόπος αυτός! ή δεν είναι αυτός τρόπος! βλ. λ. τρόπος·
- δεν κοκκινίζεις μ’ αυτά που λες; βλ. λ. κοκκινίζω·
- δεν τα μασάω αυτά ή δεν τα μασάμε αυτά, βλ. λ. μασάω·
- δεν τα σηκώνω αυτά ή δεν τα σηκώνουμε αυτά, βλ. λ. σηκώνω·
- δεν τα τρώω αυτά ή δεν τα τρώμε αυτά, βλ. λ. τρώω·
- δουλειά είν’ αυτή! ή είναι δουλειά αυτή! βλ. λ. δουλειά·
- δουλειά είν’ αυτή ή βάσανο! βλ. λ. δουλειά·
- δουλειά κι αυτή! βλ. λ. δουλειά·
- εγώ του λέω χαντούμης είμαι, κι αυτός ρωτάει πόσα παιδιά έχεις; βλ. λ. χαντούμης·
- εδώ ο κόσμος καίγεται κι αυτή το μουνί της, βλ. λ. κόσμος·
- εδώ ο κόσμος καίγεται κι αυτός το καυλί του, βλ. λ. κόσμος·
- είναι απ’ αυτές, η γυναίκα για την οποία γίνεται λόγος είναι πόρνη: «απ’ τη μέρα που μαθεύτηκε μέσα στη γειτονιά πως είναι απ’ αυτές, δε θέλει καμιά να της κάνει παρέα»·
- είναι απ’ αυτούς, ο άντρας για τον οποίο γίνεται λόγους είναι πούστης: «δεν μπορώ να το πιστέψω πως ένα τόσο ωραίο παλικάρι είναι απ’ αυτούς»·
- είναι ένα και το αυτό, βλ. λ. ένας·
- είναι ένας (κι) αυτός! ή είναι (κι) αυτός ένας! ή σου είναι ένας (κι) αυτός! ή σου είναι (κι) αυτός ένας! βλ. λ. ένας·
- είναι κάτι κι αυτό ή κάτι είναι κι αυτό, αν και δεν είναι μεγάλο και σπουδαίο, εντούτοις είναι υπολογίσιμο: «θα μου πεις πως έχει μόνο μερικά λεφτουδάκια στην άκρη, όμως είναι κάτι κι αυτό για να ξεκινήσει τη δουλειά του || την τελευταία στιγμή κατάλαβε το λάθος του και ζήτησε συγνώμη. -Κάτι είναι κι αυτό». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε·
- είναι κι αυτό μέσ’ στο πρόγραμμα, βλ. λ. πρόγραμμα·
- είναι μία αυτή! βλ. λ. μία·
- είναι πράγματα αυτά! βλ. λ. πρά(γ)μα·
- είναι τρόπος αυτός! βλ. λ. τρόπος·
- είπαμε της γριάς να κλάσει κι αυτή ξεκολώθηκε ή είπαμε της γριάς να κλάσει κι αυτή ξεπατώθηκε ή είπαμε της γριάς να κλάσει κι αυτή χέστηκε, βλ. λ. κλάνω·
- είπαν στον τρελό να χέσει κι αυτός ξεκωλώθηκε, βλ. λ. χέζω·
- ένας λόγος είναι αυτός, βλ. λ. λόγος·
- εκτός αυτού, εκτός από αυτό, επιπλέον: «εκτός αυτού, υπάρχει ακόμη ένα πρόβλημα που πρέπει να λύσουμε || εκτός αυτού, πρέπει να ελέγχουμε ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει απ’ το εργοστάσιο»·
- εντός εκτός κι επί τ’ αυτά, α. έκφραση με την οποία δηλώνει κάποιος στο συνομιλητή του πως δε βγήκε καθόλου από το σπίτι του: «πού πήγα το Σαββατοκύριακο; Εντός εκτός κι επί τ’ αυτά, φίλε μου». β. δίνεται ως απάντηση στην ερώτηση κάποιου πώς πας ή πώς τα πας ή πώς πάνε τα πράγματα, και έχει την έννοια πως δεν υπάρχει καμιά καλυτέρευση της δουλειάς και γενικά της ζωής μας·
- έπιασε κι αυτός πέντε δεκάρες και..., βλ. λ. δεκάρα·
- έπιασε κι αυτός πέντε δραχμές και..., βλ. λ. δραχμή·
- έπιασε κι αυτός πέντε παράδες και..., βλ. λ. παράς·
- έπιασε κι αυτός πέντε φράγκα και..., βλ. λ. φράγκο·
- εσύ το λες αυτό! είναι δυνατό να λες εσύ τέτοιο πράγμα(!): «λες πως συμπαθείς αυτόν τον άνθρωπο, όμως εσύ το λες αυτό, που τον έκλεισες στη φυλακή για ένα ψωροεκατομμύριο!»·
- εσύ το λες αυτό, είναι προσωπική σου γνώμη, προσωπική σου άποψη: «να δεις που στο τέλος θα ’ρθει και θα μας ζητήσει συγνώμη. -Εσύ το λες αυτό, γιατί εγώ έχω διαφορετική γνώμη»·  
- έχει αυτό το κάτι ή έχει αυτό το κάτι άλλο, βλ. λ. άλλος·
- έχει αυτό το κατιτίς, βλ. λ. κατιτίς·
- έχει μέλλον ακόμα αυτή η δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- ζωή είν’ αυτή! βλ. λ. ζωή·
- ζωή είν’ αυτή Ζωίτσα μου ή θάνατος Θανάση μου! βλ. λ. ζωή·
- ζωή κι αυτή! βλ. λ. ζωή·
- η αλεπού είναι πονηρή, αλλά πιο πονηρός είναι αυτός που την πιάνει, βλ. λ. αλεπού·
- ήταν της τύχης του κι αυτό! βλ. λ. τύχη·
- θα πιω κι αυτό το ποτήρι, βλ. λ. ποτήρι·
- θέλεις και τα λες αυτά ή σε ξεφεύγουν; βλ. λ. θέλω·
- καθένας με την τρέλα του κι αυτός με την ομπρέλα του, βλ. λ. τρέλα·
- … και χαρά σ’ αυτόν που…, βλ. λ. χαρά·
- και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα, βλ. λ. ζω·
- και μ’ αυτά, τονίζει τις ανόητες, τις απαράδεκτες ενέργειες ή πράξεις κάποιων που μας αναγκάζουν να προβούμε σε μια ενέργεια: «κάθε τόσο μαλώματα, φασαρίες, κατηγόριες ο ένας εναντίον του άλλου, και μ’ αυτά, πήρα την απόφαση να ξεκόψω απ’ την παρέα τους»· βλ. και φρ. κι αυτά κι αυτά· 
- και σε μπουκάλι μέσα να τον βάλεις, αυτός θα το κάνει, βλ. λ. μπουκάλι·
- και τι μ’ αυτό; α. έκφραση αδιαφορίας στα λεγόμενα κάποιου: «με ειδοποίησε ο τάδε πως δε θα ’ρθει το βράδυ στη συγκέντρωση. -Και τι μ’ αυτό;». β. τι σημασία έχει αυτό(;): «και τι μ’ αυτό που είναι ανεψιός του διευθυντή; Εδώ όλοι δουλεύουν κανονικά»· βλ. και φρ. τι μ’ αυτό(;)· 
- καλή δουλειά κι αυτή! βλ. λ. δουλειά·
- καλό κι αυτό! βλ. λ. καλός·
- καλός κι αυτός! βλ. λ. καλός·
- κατ’ αυτή την έννοια, βλ. λ. έννοια²·
- κέρατα έχει (είχε) αυτός και…, βλ. λ. κέρατο·
- κι αυτά κι αυτά, τονίζει συνήθως τις ανόητες ενέργειες κάποιου, που στο τέλος αποβαίνουν σε βάρος του: «γλέντια, ξενύχτια, ποτά, τσιγάρα, κι αυτά κι αυτά τον έστειλαν μια ώρα αρχύτερα»· βλ. και φρ. και μ’ αυτά·
- κι αυτός με τα δικά του ή κι αυτός τα δικά του, βλ. λ. δικός·
- κι αυτός το βιολί του, βλ. λ. βιολί·
- κι αυτός το χαβά του, βλ. λ. χαβάς·
- μ’ αυτά και μ’ αυτά, α. με την επανάληψη των ίδιων λόγων ή πράξεων που έχουν ήδη εκτεθεί προηγουμένως στο συνομιλητή μας: «ήμουν συνέχεια κοντά του και τον συμβούλευα και μ’ αυτά και μ’ αυτά νοικοκυρεύτηκε ο άνθρωπος || του πήρες τα μυαλά με τα μεγαλεπήβολα σχέδιά σου και μ’ αυτά και μ’ αυτά τον κατάστρεψες τον άνθρωπο». β. με τα ίδια γνωστά και συνηθισμένα, που επαναλαμβάνονται διαρκώς: «βαρέθηκα ν’ ασχολούμαι συνέχεια μ’ αυτά και μ’ αυτά»·
- μ’ αυτά και με κείνα, με την κουβέντα, με τη συζήτηση και χωρίς να το καταλάβω, χωρίς να το καταλάβουμε: «πιάσαμε την κουβέντα και μ’ αυτά και με κείνα πέρασε η ώρα»·
- μ’ αυτό το πλευρό να κοιμάσαι, βλ. λ. πλευρό·
- μ’ αυτό τον καημό πήγε, βλ. λ. καημός·
- μη μας το κάνεις αυτό! ή μη μου το κάνεις αυτό! βλ. λ. κάνω·
- μια κουβέντα είναι αυτή, βλ. λ. κουβέντα·
- ν’ αφήσεις αυτά που ξέρεις, βλ. λ. ξέρω·
- να λείπει κι αυτό(ς) και τα καλά του ή να λείπει κι αυτό(ς) και το καλό του, βλ. λ. καλός·
- να ξεχάσεις αυτά που ξέρεις, βλ. λ. ξέρω·
- να σου λείπουν αυτά! α. προτρεπτική έκφραση σε κάποιον με ειρωνική ή απειλητική διάθεση να σταματήσει να λέει ή να κάνει πράγματα που έχουμε καταλάβει πως κύριος σκοπός του είναι μας ξεγελάσει ή να μας πείσει για κάτι για το οποίο όμως έχουμε διαφορετική γνώμη ή άποψη. β. προτρεπτική έκφραση σε κάποιον με ειρωνική διάθεση να πάψει να δικαιολογείται για κάτι, γιατί δεν πιστεύουμε στις δικαιολογίες του·
- ο δημοσιογράφος πιο πολλά βγάζει απ’ αυτά που δε γράφει παρά απ’ αυτά που γράφει, βλ. λ. δημοσιογράφος·
- ο Θεός να μη μας το χρωστάει αυτό το κακό, βλ. λ. Θεός·
- όλοι είμαστε περαστικοί απ’ αυτή τη ζωή, βλ. λ. ζωή·
- όλοι είμαστε περαστικοί απ’ αυτόν τον κόσμο, βλ. λ. κόσμος·
- όποιος γάιδαρος κι αυτός σαμάρι, βλ. λ. σαμάρι·
- όπου γάμος και χαρά και αυτός στη μέση, βλ. λ. χαρά·
- όπου δυο κι αυτός τρεις, α. λέγεται για άτομο που από ανάγκη προσκολλάται συνειδητά ή ασυνείδητα σε μια παρέα ή σε ένα σύνολο ανθρώπων ιδίως όταν αυτοί πηγαίνουν για δουλειά: «όταν βλέπει τους άλλους να πηγαίνουν στο γιαπί για δουλειά, τρέχει κι αυτός μαζί τους κι όπου δυο κι αυτός τρεις μήπως και τον προσλάβουν». β. λέγεται για άτομο που μπορούμε να το βρούμε σε όλες τις παρέες ή για άτομο που μπορεί να κάνει με όλες τις παρέες: «είναι γνωστός σ’ όλη την πόλη, κι όπου δυο κι αυτός τρεις || είναι γνωστός σ’ όλους τους κοσμικούς κύκλους, κι όπου δυο κι αυτός τρεις»·
- ό,τι και να γίνει, αυτός το βιολί του, βλ. λ. βιολί·
- ό,τι και να γίνει, αυτός το χαβά του, βλ. λ. χαβάς·
- ό,τι μούτρα δείχνεις στον καθρέφτη, τέτοια κι αυτός σου δείχνει, βλ. λ. μούτρο·
- πάνε αυτά που ήξερες ή πάνε αυτά που ξέρατε, άλλαξε η κατάσταση, άλλαξαν οι συνθήκες: «απ’ τη μέρα που ανέλαβε νέος διευθυντής, σ’ αυτό το εργοστάσιο πέφτει σκληρή δουλειά και πάνε αυτά που ήξερες || τώρα με την αλλαγή της κυβέρνησης, θα είστε κι εσείς όπως όλοι οι άλλοι, και πάνε αυτά που ξέρατε». Ο πλ. και όταν απευθυνόμαστε σε ένα μόνο άτομο·
- παρ’ όλ’ αυτά, βλ. λ. όλος·
- ποιος το λέει αυτό; βλ. φρ. ποιος το ’πε αυτό;
- ποιος το ’πε αυτό; λέγεται για γνώμη ή εντολή που την αποκρούομε, γιατί τη θεωρούμε λανθασμένη ή έξω από τη δικαιοδοσία κάποιου: «μετά τη λήξη της απεργίας όλα θ’ αρχίσουν να δουλεύουν ρολόι στο εργοστάσιο. -Ποιος το ’πε αυτό; Εδώ ετοιμάζονται για νέα απεργία || απαγορεύεται ν’ απομακρυνθείς απ’ τη θέση σου. -Ποιος το ’πε αυτό; Εγώ πήρα άδεια απ’ το διευθυντή»·
- πού ακούστηκε αυτό! έκφραση απορίας, έκπληξης, αγανάκτησης ή οργής για παράλογη, ανήκουστη πράξη ή ενέργεια: «πού ακούστηκε αυτό να πληρώνεσαι χωρίς να δουλεύεις! || είσαι τρελός, που θέλεις να γίνεις συνέταιρος σε μια τόσο μεγάλη δουλειά, χωρίς να βάλεις ούτε δραχμή; Πού ακούστηκε αυτό!». Άλλες φορές προτάσσεται της φρ. και άλλες ακολουθεί το όχι πες μου·
- πού θα πάει αυτή η δουλειά; βλ. λ. δουλειά·
- πού θα πάει αυτή η κατάσταση; βλ. λ. κατάσταση·
- πού θα πάει αυτή η βιόλα; βλ. λ. βιόλα¹·
- πού θα πάει αυτό το βιολί; βλ. λ. βιολί·
- πού θα πάει αυτός ο χαβάς; βλ. λ. χαβάς·
- πού το βρήκες αυτό γραμμένο; βλ. λ. γραμμένος·
- πού το γράφει αυτό; έκφραση απορίας, έκπληξης, αγανάκτησης ή οργής για κάτι παράδοξο που μας λένε ή για κάτι παράλογο που μας ζητάνε: «πού το γράφει αυτό, να σου δώσω χωρίς λόγο ένα εκατομμύριο;». Άλλες φορές προτάσσεται της φρ. και άλλες ακολουθεί το όχι πες μου·
- πού το γράφουν αυτό τα χαρτιά; βλ. λ. χαρτί·
- πού το ’δες αυτό γραμμένο; βλ. λ. γραμμένος·
- πού το παίζει αυτό το έργο; βλ. λ. έργο·
- πώς αυτό; βλ. λ. πώς·
- πώς (κι) ήταν αυτό και…; βλ. λ. πώς·
- πώς το λες αυτό! βλ. λ. λέω·
- (ρε) τ’ είν’ αυτά! α. επιφωνηματική έκφραση απορίας, αγανάκτησης ή δυσφορίας για τη στάση κάποιου ατόμου που δε μας συμφέρει, δε μας εξυπηρετεί ή μας προσβάλλει, και πιο σπάνια επιφωνηματική έκφραση θαυμασμού: «ρε τ’ είν’ αυτά που μου λες! || ρε τ’ είν’ αυτά που κάνεις, δεν ντρέπεσαι λιγάκι!». (Λαϊκό τραγούδι: πάντα κοιτάς μηχανικά, χαρά στην πονηριά σου, άλλα μου λένε τα χείλη σου, ρε τ’ είν’ αυτά, και άλλα η καρδιά σου). Πολλές φορές, η φρ. κλείνει πάλι με το ρε. β. επιτιμητική έκφραση σε κάποιον που δε συμπεριφέρεται σωστά, που συμπεριφέρεται ανάγωγα ή παράλογα: «θα πάψεις, επιτέλους, να μεθοκοπάς οικογενειάρχης άνθρωπος; Τ’ είν’ αυτά». (Λαϊκό τραγούδι: είσαι γυναίκα του μπελά και σε μπελά με βάζεις, χαμένοι πάν’ οι κόποι μου, ρε τ’ είν’ αυτά, μυαλό πια δεν αλλάζεις)· 
- σ’ αυτή τη ζωή ό,τι δίνεις, παίρνεις, βλ. λ. ζωή·
- σ’ αυτό το μάθημα ήμουν άρρωστος ή σ’ αυτό το μάθημα έλειπα, βλ. λ. μάθημα·
- σε μας δεν περνάνε αυτά ή σε μένα δεν περνάνε αυτά, βλ. φρ. αυτά δεν περνάνε σε μας·
- σε μας δεν πιάνουν αυτά ή σε μένα δεν πιάνουν αυτά, βλ. φρ. αυτά δεν περνάνε σε μας·
- σε ποιόν τα πουλάς αυτά; βλ. λ. ποιος·
- σημείωσε αυτό που θα σου πω, βλ. λ. σημειώνω·
- στ’ αυτά μας! ή στ’ αυτά μου! βλ. συνηθέστ. στ’ αρχίδια μας! λ. αρχίδι·
- σταμάτα αυτό το τροπάρι, βλ. λ. τροπάρι(ο)·
- συμβαίνουν (κι) αυτά, βλ. λ. συμβαίνω·
- τα αυτά του αυτού (της αυτής), οι ίδιες δύσκολες καταστάσεις που επαναλαμβάνονται σε βάρος κάποιου: «τι κάνει ο τάδε; -Όπως πάντα, τα αυτά του αυτού»·
- τη γαμάς κι αυτή διαβάζει εφημερίδα, βλ. λ. εφημερίδα·
- τη γαμάς κι αυτή μασάει μαστίχα, βλ. λ. μαστίχα·
- τη γαμάς κι αυτή διαβάζει περιοδικό, βλ. λ. περιοδικό·
- τη γαμάς κι αυτή κοιτάζει το ταβάνι, βλ. λ. ταβάνι·
- τη γαμάς κι αυτή μασάει τσίκλα, βλ. λ. τσίκλα·
- τι άνθρωπος κι αυτός! βλ. λ. άνθρωπος·
- τι βιόλα είν’ αυτή! ή τι βιόλα κι αυτή! βλ. λ. βιόλα¹·
- τι βιολί είν’ αυτό! ή τι βιολί κι αυτό! βλ. λ. βιολί·
- τι δουλειά είν’ αυτή! ή τι δουλειά κι αυτή! βλ. λ. δουλειά·
- τι έχει να κάνει αυτό; δεν έχει καμιά σχέση, δεν εξηγείται ή δε συνδέεται λογικά με τα προηγούμενα: «τι έχει να κάνει αυτό με το συγκεκριμένο πρόβλημα;»·
- τι έχει να κάνει αυτός; το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, δεν έχει καμιά σχέση, είναι άσχετο με κάποια υπόθεση: «τι έχει να κάνει αυτός με την υπόθεση που κουβεντιάζουμε;»·
- τι καμώματα είν’ αυτά; βλ. λ. καμώματα·
- τι κατάσταση είναι αυτή! ή τι κατάσταση κι αυτή! βλ. λ. κατάσταση·
- τι μ’ αυτό; α. έκφραση αδιαφορίας σε αυτά που μας λέει κάποιος: «θα ’ρθει και ο τάδε μαζί μας. -Τι μ’ αυτό;». (Τραγούδι: έξω ο αέρας κι αν σφυρίζει τι μ’ αυτό κι ας παίζουν τ’ άστρα με τα σύννεφα κρυφτό). β. δεν έχει καμιά σημασία: «τι μ’ αυτό που είναι ο γιος του τάδε; Εδώ δεν κάνουμε χατίρια». (Λαϊκό τραγούδι: κι αν χωριστούμε τι μ’ αυτό, γιατί να σε τρομάζει, μία ζωή καλύτερη εσένα σου ταιριάζει). Συνήθως της φρ. προτάσσεται το ε· βλ. και φρ. και τι μ’ αυτό(;)·
- τι μέρα κι αυτή! βλ. λ. μέρα·
- τι ’ν’ αυτά; βλ. φρ. τι ’ν’ αυτά που λες(;)·
- τι ’ν’ αυτά που κάνεις; κάνεις απαράδεκτα πράγματα: «κάθε βράδυ γυρίζεις μεθυσμένος στο σπίτι, τι ’ν’ αυτά που κάνεις;». (Λαϊκό τραγούδι: πάλι στις τρεις επήγες χθες να κοιμηθείς, τρελό κορίτσι, τι είν’ αυτά που κάνεις; Για κάτσε φρόνιμα και να συγκεντρωθείς, γιατί αλλιώς στην ψάθα θα πεθάνεις)·
- τι ’ν’ αυτά που λες; λες απαράδεκτα πράγματα: «υποστηρίζεις πως έβαλε χέρι στο ταμείο σου, τι ’ν’ αυτά που λες;». (Λαϊκό τραγούδι: πως έχω άλληνε μου λες, για κάτσε τ’ είν’ αυτά που λες; Μη μου ζαλίζεις το μυαλό, εσένα μόνο αγαπώ)·
- τι να σου κάνει κι αυτός! βλ. λ. κάνω·
- τι παιδί κι αυτό(ς)! βλ. λ. παιδί·
- τι πράγματα είν’ αυτά; βλ. λ. πρά(γ)μα·
- τι πράμα είν’ αυτός! βλ. λ. πρά(γ)μα·
- τι ρεζιλίκια είν’ αυτά! βλ. λ. ρεζιλίκι·
- τι σκατά είν’ αυτό; βλ. λ. σκατά·
- τι ’ταν αυτό, τι ’ταν αυτό το ξαφνικό, τι ’ταν αυτό το ξαφνικό! (στη γλώσσα του ποδοσφαίρου) βλ. λ. ξαφνικός·
- τι χαβάς είν’ αυτός! ή τι χαβάς κι αυτός! βλ. λ. χαβάς·
- το βλάχο τον πάνε στα χαλιά κι αυτός θέλει τα τσαλιά, βλ. λ. βλάχος·
- το να λες πως είσαι αυτό που είσαι, δε σημαίνει ότι και είσαι, τους ανθρώπους τους χαρακτηρίζουν τα έργα και όχι τα λόγια: «εσύ μπορείς να λες ό,τι θέλεις πως είσαι, αλλά το να λες πως είσαι αυτό που είσαι, δε σημαίνει ότι και είσαι»· βλ. και φρ. στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις, λ. Ελλάδα·
- το χέρι που κουνά την κούνια, αυτό το χέρι ορίζει, βλ. λ. χέρι·
- τον πήρε κι αυτόν η μπάλα, βλ. λ. μπάλα·
- τον πήρε κι αυτόν η μπόρα, βλ. λ. μπόρα·
- τον πήρε κι αυτόν το ποτάμι, βλ. λ. ποτάμι·
- τον φτύνουν κι αυτός λέει ψιχαλίζει, βλ. λ. ψιχαλίζει·
- του ’δωσε ο Θεός πετσάκι κι αυτός άνοιξε βυρσοδεψείο, βλ. λ. πετσάκι·
- του είπαμε να κλάσει κι αυτός ξεκωλώθηκε ή του είπαμε να κλάσει κι αυτός ξεπατώθηκε ή του είπαμε να κλάσει κι αυτός χέστηκε, βλ. λ. κλάνω·
- χαιρέτα τον πεζό, όταν καβαλικέψεις, για να σε χαιρετά κι αυτός, όταν θα ξεπεζέψεις, βλ. λ. χαιρετώ.

βγάζω κ. βγάνω, ρ. [<μσν. ἐβγάζω < αρχ. εκβιβάζω], βγάζω. 1. κερδίζω: «βγάζω αρκετά χρήματα από την καινούρια μου δουλειά». (Λαϊκό τραγούδι: μέσα στη λαχαναγορά να ζουν τα μαναβάκια, που όσα βγάζουν τ’ ακουμπούν τα βράδια στα γλεντάκια). 2. εξαρθρώνω: «έβγαλα το χέρι μου || έβγαλα τον ώμο μου». 3. παράγω: «έχει μια βιοτεχνία και βγάζει κάλτσες || αυτή η περιοχή βγάζει βαμβάκι || τι βγάζει αυτό το εργοστάσιο;». 4. προσφέρω: « η μητέρα έβγαλε στους επισκέπτες γλυκό του κουταλιού». 5. εκλέγω: «στο νομό μας βγάλαμε πέντε βουλευτές». 6. αγοράζω, αποκτώ, γίνομαι κάτοχος: «έβγαλα καινούριο αυτοκίνητο || πόσα πλήρωσες για να το βγάλεις;». 7. συμπεραίνω: «απ’ όσα μου λες, βγάζω το παρακάτω νόημα». 8. διακρίνω: «δε βγάζω τα γράμματά σου». 9. αντεπεξέρχομαι: «κανείς δε θα μπορούσε να βγάλει τέτοια φτώχεια!». (Λαϊκό τραγούδι: κοντά σε μένα έβγαλες τα μπατιρήματά σου, να φύγεις τώρα και θα δω τ’ αποτελέσματά σου). 10. οδηγώ, καταλήγω κάπου: «πού βγάζει αυτός ο δρόμος;». 11. εξάγω σε άλλη χώρα: «κάθε χρόνο βγάζει στη Γερμανία πολλούς τόνους ροδάκινα». 12. καταλαβαίνω, κατανοώ: «μου τα ’πες τόσο μπερδεμένα, που δεν έβγαλα νόημα». 13. δίνω σε κάποιον ένα καινούριο όνομα, του κολλώ ένα παρατσούκλι: «επειδή έχει μεγάλη μύτη, τον βγάλαμε μυταρά || επειδή έχει μεγάλα αφτιά, τον βγάλαμε αφταρά». 14. δίνω όνομα: «ο νονός της την έβγαλε Χρυσούλα». 15. αφαιρώ: «κάποιος έβγαλε το κάδρο απ’ τον τοίχο». 16. καλύπτω χρονικά: «σε πόση ώρα βγάζεις αυτή την απόσταση;». 17. (για γυναίκες) γεννώ: «μπορεί να είναι μικροκαμωμένη, αλλά έβγαλε πέντε παιδιά». (Λαϊκό τραγούδι: ήτανε ανάγκη να με βγάλεις, σε φουρτούνες τόσες να με βάλεις). (Ακολουθούν 565 φρ.)·
- ακόμη δεν έβγαλε γένια, βλ. λ. γένια·
- ακόμη δεν έβγαλε μουστάκι ή ακόμη δεν έβγαλε μουστάκια, βλ. λ. μουστάκι·
- ακόμη δεν έβγαλε τρίχες στ’ αρχίδια του, βλ. λ. αρχίδι·
- ακόμη δεν έβγαλες φρονιμίτη; βλ. λ. φρονιμίτης·
- ακόμη δεν τον είδαμε και Γιάννη τονε βγάλαμε, βλ. λ. Γιάννης·
- αντί για λαγό, έβγαλε αρκούδα (ενν. το κυνηγετικό σκυλί), βλ. λ. αρκούδα·
- από σπανό τρίχα δύσκολα βγάζεις, βλ. λ. σπανός·
- ας βγάλουν τα μάτια τους ή δεν πά(νε) να βγάλουν τα μάτια τους, βλ. λ. μάτι·
- αυτή η στάνη αυτό το τυρί βγάνει, βλ. λ. στάνη·
- βγάζει αγγέλους, (για τραγουδιστές) βλ. λ. άγγελος·
- βγάζει αέρα λεφτά, βλ. λ. αέρας·
- βγάζει αίμα, (για πληγές ή μύτες) βλ. λ. αίμα·
- βγάζει άντερα, (για μουσικούς) βλ. λ. άντερο·
- βγάζει άντερα ή βγάζει τ’ άντερά του, βλ. λ. άντερο·
- βγάζει από μέρμηγκα πετσί κι απ’ το κουνούπι ξίγκι, βλ. λ. μυρμήγκι·
- βγάζει ατμούς, βλ. λ. ατμός·
- βγάζει αφρούς (απ’ το στόμα του), βλ. λ. αφρός·
- βγάζει γέλιο, βλ. λ. γέλιο·
- βγάζει γλυκά λεφτά, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζει γλυκό χρήμα, βλ. λ. χρήμα·
- βγάζει δόντια, (για βρέφη) βλ. λ. δόντι·
- βγάζει ζεστά λεφτά, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζει ζεστό χρήμα, βλ. λ. χρήμα·
- βγάζει καλά λεφτά, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζει καρφί, βλ. λ. καρφί·
- βγάζει (κι) απ’ τη μύγα ξίγκι, βλ. λ. μύγα·
- βγάζει (κι) απ’ την πέτρα λάδι, βλ. λ. πέτρα·
- βγάζει λαγούς απ’ το καπέλο του, βλ. λ. λαγός·
- βγάζει λεφτά, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζει λεφτά με ουρά, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζει λεφτά με τη σέσουλα, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζει λεφτά με το ζεμπίλι, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζει λεφτά με το τσουβάλι, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζει λίρα με ουρά ή βγάζει λίρες με ουρά, βλ. λ. λίρα·
- βγάζει μάτι, βλ. λ. μάτι·
- βγάζει μαχαίρι, βλ. λ. μαχαίρι·
- βγάζει παρά με ουρά ή βγάζει παράδες με ουρά, βλ. λ. παράς·
- βγάζει πιστόλι, βλ. λ. πιστόλι·
- βγάζει πολλά, βλ. λ. πολύς·
- βγάζει σπίθες, βλ. λ. σπίθα·
- βγάζει τα κέρατά του, βλ. λ. κέρατο·
- βγάζει τα μαλλιά της κεφαλής του, βλ. λ. μαλλί·
- βγάζει τα μαλλιοκέφαλά του, βλ. λ. μαλλιοκέφαλα·
- βγάζει την παιδική (ενν. αρρώστια), (για νήπια) βλ. λ. παιδικός·
- βγάζει της Παναγιάς τα μάτια, βλ. λ. Παναγιά·
- βγάζει τρελά λεφτά, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζει φλόγες απ’ το στόμα του, βλ. λ. φλόγα·
- βγάζει φωτιά ή βγάζει φωτιές (κάτι), βλ. λ. φωτιά·
- βγάζει φωτιές (κάποιος), βλ. λ. φωτιά·
- βγάζει φωτιές απ’ το στόμα του, βλ. λ. φωτιά·
- βγάζει φωτιές απ’ τον κώλο του ή βγάζει απ’ τον κώλο του φωτιές, βλ. λ. φωτιά·
- βγάζει φωτιές ο κώλος του ή βγάζει ο κώλος του φωτιές, βλ. λ. φωτιά·
- βγάζει χολή (εναντίον κάποιου), βλ. λ. χολή·
- βγάζει χοντρά λεφτά, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζει χοντρό χρήμα, βλ. λ. χρήμα·
- βγάζει χρήμα, βλ. λ. χρήμα·
- βγάζει χρήμα με ουρά, βλ. λ. χρήμα·
- βγάζουν τα πόδια μου φωτιά ή βγάζουν τα πόδια μου φωτιές, βλ. λ. πόδι·
- βγάζουν το νεκρό, βλ. λ. νεκρός·
- βγάζω αβγό, βλ. λ. αβγό·
- βγάζω αίμα, βλ. λ. αίμα·
- βγάζω άκρη, βλ. λ. άκρη·
- βγάζω άμυνα, (για βολεϊμπολίστες) βλ. λ. άμυνα·
- βγάζω ανακοινωθέν, βλ. λ. ανακοινωθέν·
- βγάζω απ’ τη μέση, βλ. λ. μέση·
- βγάζω απ’ τη ναφθαλίνη, βλ. λ. ναφθαλίνη·
- βγάζω απ’ την κυκλοφορία, βλ. λ. κυκλοφορία·
- βγάζω απ’ το κεφάλι μου (κάτι), βλ. λ. κεφάλι·
- βγάζω απ’ το μαντρί, βλ. λ. μαντρί·
- βγάζω απ’ το μυαλό μου (κάτι), βλ. λ. μυαλό·
- βγάζω απ’ το νου μου (κάτι), βλ. λ. νους·
- βγάζω απ’ το συρτάρι, βλ. λ. συρτάρι·
- βγάζω απ’ το τούνελ (κάποιον), βλ. λ. τούνελ·
- βγάζω απ’ το χρονοντούλαπο (κάτι) ή βγάζω απ’ το χρονοντούλαπο της ιστορίας (κάτι), βλ. λ. χρονοντούλαπο·
- βγάζω από πάνω μου, (για ρούχα) βλ. λ. πάνω·
- βγάζω αράχνες, βλ. λ. αραχνιάζω·
- βγάζω βαθμό, βλ. λ. βαθμός·
- βγάζω βρόμα, βλ. λ. βρόμα·
- βγάζω βρομιά, βλ. λ. βρομιά·
- βγάζω γαζέτα, βλ. λ. γαζέτα·
- βγάζω γένια, βλ. λ. γένια·
- βγάζω γκολ, (για ποδοσφαιριστές) βλ. λ. γκόλ·
- βγάζω γκόμενα, (για άντρες)βλ. λ. γκόμενα·
- βγάζω γκόμενο, (για γυναίκες) βλ. λ. γκόμενος·
- βγάζω γλώσσα, βλ. λ. γλώσσα·
- βγάζω γλώσσα ένα πήχη ή βγάζω γλώσσα μια πήχη, βλ. λ. γλώσσα·
- βγάζω γλώσσα μια πιθαμή, βλ. λ. γλώσσα·
- βγάζω γούστα, βλ. λ. γούστο·
- βγάζω γραμμή, βλ. λ. γραμμή·
- βγάζω δεκατριάρι, βλ. λ. δεκατριάρι·
- βγάζω δελτίο, βλ. λ. δελτίο·
- βγάζω δίσκο, βλ. λ. δίσκος·
- βγάζω δόντια, βλ. λ. δόντι·
- βγάζω δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- βγάζω δωδεκάρι, βλ. λ. δωδεκάρι·
- βγάζω είδηση (για δημοσιογράφους) βλ. λ. είδηση·
- βγάζω εκτός μάχης (κάποιον ή κάτι), βλ. λ. μάχη·
- βγάζω έναν δεκάρικο (ενν. λόγο), βλ. λ. δεκάρικος·
- βγάζω εξάρι, βλ. λ. εξάρι·
- βγάζω έξω, βλ. λ. έξω·
- βγάζω εφημερίδα, βλ. λ. εφημερίδα·
- βγάζω ιλαρά, βλ. λ. ιλαρά·
- βγάζω καζίκια, βλ. λ. καζίκι·
- βγάζω καντήλες, βλ. λ. καντήλα·
- βγάζω κατά μέρος, βλ. λ. μέρος·
- βγάζω καταδίκη, βλ. λ. καταδίκη·
- βγάζω κέρδος, βλ. λ. κέρδος·
- βγάζω κοκοράκια, βλ. λ. κοκοράκι·
- βγάζω κορόνα ή βγάζω κορόνες, βλ. λ. κορόνα·
- βγάζω λαβράκι, (στη γλώσσα των δημοσιογράφων) βλ. λ. λαβράκι·
- βγάζω λαγό, (στη γλώσσα των δημοσιογράφων) βλ. λ. λαγός·
- βγάζω λεφτά απ’ την τράπεζα, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζω λόγο, βλ. λ. λόγος·
- βγάζω με τρόπο, βλ. λ. τρόπος·
- βγάζω μεγάλο κανάλι, βλ. λ. κανάλι·
- βγάζω μια φωνή, βλ. λ. φωνή·
- βγάζω (μια) φωτογραφία, βλ. λ. φωτογραφία·
- βγάζω μονάχος μου τα μάτια μου, βλ. λ. μάτι·
- βγάζω μπαλκόνι, βλ. λ. μπαλκόνι·
- βγάζω μπιμπίκια, βλ. λ. μπιμπίκι·
- βγάζω μπουρμπουλήθρες, βλ. λ. μπουρμπουλήθρα·
- βγάζω μπούτι (για γυναίκες) βλ. λ. μπούτι·
- βγάζω νερό, βλ. λ. νερό·
- βγάζω ντελάλη, βλ. λ. ντελάλης·
- βγάζω όνομα, βλ. λ. όνομα·
- βγάζω όρντινο, βλ. λ. όρντινο·
- βγάζω παλικάρι (κάποιον ή κάποια), βλ. λ. παλικάρι·
- βγάζω παράρτημα, βλ. λ. παράρτημα·
- βγάζω πενταροδεκάρες, βλ. λ. πενταροδεκάρες·
- βγάζω πιάτο, βλ. λ. πιάτο·
- βγάζω πλάκα ή βγάζω πλάκες, βλ. λ. πλάκα·
- βγάζω ρίζες, βλ. λ. ρίζα·
- βγάζω σπυράκια, βλ. λ. σπυράκι·
- βγάζω σπυριά, βλ. λ. σπυρί·
- βγάζω στα φόρα, βλ. λ. φόρα²·
- βγάζω στη βίζιτα, βλ. λ. βίζιτα·
- βγάζω στη λοταρία, βλ. λ. λοταρία·
- βγάζω στη μέση, βλ. λ. μέση·
- βγάζω στη φόρα, βλ. λ. φόρα²·
- βγάζω στην αγορά, βλ. λ. αγορά·
- βγάζω στην άκρη, βλ. λ. άκρη·
- βγάζω στην επιφάνεια, βλ. λ. επιφάνεια·
- βγάζω στην μπάντα, βλ. λ. μπάντα·
- βγάζω στην μπουρού, βλ. λ. μπουρού·
- βγάζω στην πιάτσα, βλ. λ. πιάτσα·
- βγάζω στο γυαλί, βλ. λ. γυαλί·
- βγάζω στο επάγγελμα, βλ. λ. επάγγελμα·
- βγάζω στο κλαρί, βλ. λ. κλαρί·
- βγάζω στο κουρμπέτι, βλ. λ. κουρμπέτι·
- βγάζω στο λότο, βλ. λ. λότος·
- βγάζω στο μεϊντάνι, βλ. λ. μεϊντάνι·
- βγάζω στο πανί, βλ. λ. πανί·
- βγάζω στο σφυρί, βλ. λ. σφυρί·
- βγάζω στο τσόλι, βλ. λ. τσόλι·
- βγάζω στο φως (κάτι), βλ. λ. φως·
- βγάζω στον τάκο, βλ. λ. τάκος·
- βγάζω τ’ άντερα (κάποιου μηχανήματος), βλ. λ. άντερο·
- βγάζω τ’ άντερά μου, βλ. λ. άντερο·
- βγάζω τ’ άπλυτά του στη φόρα, βλ. λ. άπλυτα·
- βγάζω τ’ άπλυτά του στο δρόμο, βλ. λ. άπλυτα·
- βγάζω τ’ απωθημένα μου, βλ. λ. απωθημένο·
- βγάζω τ’ όνομα (κάποιου, ιδίως κοριτσιού), βλ. λ. όνομα·
- βγάζω τ’ όνομά μου (σε κάποιον ή σε κάποια), βλ. λ. όνομα·
- βγάζω τα έξοδά μου, βλ. λ. έξοδο·
- βγάζω τα εσώψυχά μου, βλ. λ. εσώψυχα·
- βγάζω τα κάστανα απ’ τη φωτιά, βλ. λ. κάστανο·
- βγάζω τα λυσσ(ι)ακά μου, βλ. λ. λυσσ(ι)ακά·
- βγάζω τα μάτια μου, βλ. λ. μάτι·
- βγάζω τα μάτια μου με τα ίδια μου τα χέρια, βλ. λ. μάτι·
- βγάζω τα μαύρα, βλ. λ. μαύρος·
- βγάζω τα μέσα μου ή βγάζω το μέσα μου, βλ. λ. μέσα·
- βγάζω τα ντούκα, βλ. λ. ντούκα·
- βγάζω τα νύχια μου, βλ. λ. νύχι·
- βγάζω τα ραφτικά, βλ. λ. ραφτικά·
- βγάζω τα ρούχα μου, βλ. λ. ρούχο·
- βγάζω τα σπασμένα, βλ. λ. σπασμένα·
- βγάζω τα σπλάχνα μου, βλ. λ. σπλάχνο·
- βγάζω τα συκώτια μου, βλ. λ. συκώτι·
- βγάζω τα σωθικά μου, βλ. λ. σωθικά·
- βγάζω τα τζιγέρια μου, βλ. λ. τζιγέρι·
- βγάζω τα τζίτζιλα, βλ. λ. τζίτζιλο·
- βγάζω τα τσιγάρα μου, βλ. λ. τσιγάρο·
- βγάζω τα χαρτιά μου, βλ. λ. χαρτί·
- βγάζω τα ψαλτικά, βλ. λ. ψαλτικά·
- βγάζω ταχύτητα, βλ. λ. ταχύτητα·
- βγάζω τη βρόμα, βλ. λ. βρόμα·
- βγάζω τη βρομιά, βλ. λ. βρομιά·
- βγάζω τη γάτα απ’ το σακί, βλ. λ. γάτα·
- βγάζω τη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- βγάζω τη μαμαλίγκα, βλ. λ. μαμαλίγκα·
- βγάζω τη μαρμίτα, βλ. λ. μαρμίτα·
- βγάζω τη μάσκα, βλ. λ. μάσκα·
- βγάζω τη μέση μου, βλ. λ. μέση·
- βγάζω τη μούγγα, βλ. λ. μούγγα·
- βγάζω τη σκούφια μου και την πατώ, βλ. λ. σκούφια·
- βγάζω τη σούμα, βλ. λ. σούμα·
- βγάζω τη φασουλάδα, βλ. λ. φασουλάδα·
- βγάζω τη χρυσή, βλ. λ. χρυσή·
- βγάζω τη χρυσή απ’ το κακό μου, βλ. λ. χρυσή·
- βγάζω (την) άδεια, βλ. λ. άδεια·
- βγάζω την αμπάρα, βλ. λ. αμπάρα·
- βγάζω την κουραμάνα, βλ. λ. κουραμάνα·
- βγάζω την μπαρούφα, βλ. λ. μπαρούφα·
- βγάζω την μπέμπελη, βλ. λ. μπέμπελη·
- βγάζω την ουρά μου απ’ έξω, βλ. λ. ουρά·
- βγάζω την υποχρέωση, βλ. λ. υποχρέωση·
- βγάζω τις άδειες (ενν. του γάμου μου), βλ. λ. άδεια·
- βγάζω τις παρωπίδες, βλ. λ. παρωπίδα·
- βγάζω το άχτι μου, βλ. λ. άχτι·
- βγάζω το καθημερινό μου, βλ. λ. καθημερινό·
- βγάζω το καπέλο μου και το πατώ, βλ. λ. καπέλο·
- βγάζω το καρβέλι, βλ. λ. καρβέλι·
- βγάζω το λεκέ από πάνω μου, βλ. λ. λεκές·
- βγάζω το μάνταλο, βλ. λ. μάνταλο·
- βγάζω το ξεροκόμματο, βλ. λ. ξεροκόμματο·
- βγάζω το πανεπιστήμιο, βλ. λ. πανεπιστήμιο·
- βγάζω το προσωπείο, βλ. λ. προσωπείο·
- βγάζω το ράσο ή βγάζω τα ράσα, βλ. λ. ράσο·
- βγάζω το στομάχι μου, βλ. λ. στομάχι·
- βγάζω το σύρτη, βλ. λ. σύρτης·
- βγάζω το σχολείο, βλ. λ. σχολείο·
- βγάζω το φαΐ μου, βλ. λ. φαΐ·
- βγάζω το φίδι απ’ την τρύπα, βλ. λ. φίδι·
- βγάζω το χακί, βλ. λ. χακί·
- βγάζω το χρυσό δοντάκι ή βγάζω χρυσό δοντάκι, βλ. λ. δοντάκι·
- βγάζω το ψωμί μου, βλ. λ. ψωμί·
- βγάζω το ψωμί (μου) με αίμα και ιδρώτα ή βγάζω το ψωμί (μου) με ιδρώτα και αίμα, βλ. λ. ψωμί·
- βγάζω το ψωμοτύρι μου, βλ. λ. ψωμοτύρι·
- βγάζω τον άρτον τον επιούσιον, βλ. λ. άρτος·
- βγάζω τον επιούσιο, βλ. λ. επιούσιος·
- βγάζω (τον) καρκίνο, βλ. λ. καρκίνος·
- βγάζω τον τραχανά, βλ. λ. τραχανάς·
- βγάζω τρίχες στ’ αρχίδια μου, βλ. λ. αρχίδι·
- βγάζω τρίχες, βλ. λ. τρίχα·
- βγάζω φαΐ, βλ. λ. φαΐ·
- βγάζω φιρμάνι, βλ. λ. φιρμάνι·
- βγάζω φλας, βλ. λ. φλας·
- βγάζω φρονιμίτη, βλ. λ. φρονιμίτης·
- βγάζω φτερά, βλ. λ. φτερά·
- βγάζω φωνή μεγάλη, βλ. λ. φωνή·
- βγάζω φωτογραφία (κάποιον), βλ. λ. φωτογραφία·
- βγάζω φωτογραφίες (ιδίως για γυναίκα), βλ. λ. φωτογραφία·
- βγάζω χρόνια, βλ. λ. χρόνος·
- βγάζω χρυσό δοντάκι, βλ. λ. δοντάκι·
- βγάλ’ το απ’ το κεφάλι σου, βλ. λ. κεφάλι·
- βγάλ’ το απ’ το μυαλό σου, βλ. λ. μυαλό·
- βγάλ’ το απ’ το νου σου, βλ. λ. νους·
- βγάλε με απέξω, βλ. λ. απέξω·
- βγάλε τα μάτια σου, βλ. λ. μάτι·
- βγάλε τη μούγγα, βλ. λ. μούγγα·
- βγάλε τη σκούφια σου και βάρα τον, βλ. λ. σκούφια·
- βγάλε το σκασμό, βλ. λ. σκασμός·
- βγάλε τον αγλέουρα, βλ. λ. αγλέουρας·
- βγάλε τον περίδρομο, βλ. λ. περίδρομος·
- βιαστικό ζευγάρωμα τρελό παιδί θα βγάλει, βλ. λ. ζευγάρωμα·
- για να βγάλω το άχτι μου, βλ. λ. άχτι·
- γιατί τον έβγαλες απ’ τη γυάλα; βλ. λ. γυάλα·
- δε βγάζει πουθενά, βλ. λ. πουθενά·
- δε βγάζει σε άκρη (κάτι), βλ. λ. άκρη·
- (δε) βγάζω άκρη, βλ. λ. άκρη·
- δε βγάζω άκρη (με κάποιον), βλ. λ. άκρη·
- δε βγάζω άχνα, βλ. λ. άχνα·
- δε βγάζω δεκάρα, βλ. λ. δεκάρα·
- δε βγάζω δραχμή, βλ. λ. δραχμή·
- δε βγάζω κιχ, βλ. λ. κιχ·
- δε βγάζω λέξη, βλ. λ. λέξη·
- δε βγάζω λέξη απ’ τα χείλη μου, βλ. λ. λέξη·
- δε βγάζω λέξη απ’ το στόμα μου, βλ. λ. λέξη·
- δε βγάζω μιλιά, βλ. λ. μιλιά·
- δε βγάζω νόημα, βλ. λ. νόημα·
- δε βγάζω τα γράμματα, βλ. λ. γράμμα·
- δε βγάζω τα γράμματά του ή δεν τα βγάζω τα γράμματά του, βλ. λ. γράμμα·
- δε βγάζω τίποτα, βλ. λ. τίποτα·
- δε βγάζω φράγκο, βλ. λ. φράγκο·
- δε θα βγάλεις άχνα, βλ. λ. άχνα·
- δε θα βγάλεις κιχ, βλ. λ. κιχ·
- δε θα βγάλεις λέξη, βλ. λ. λέξη·
- δε θα βγάλεις μιλιά, βλ. λ. μιλιά·
- δε θα βγάλεις τίποτα, βλ. λ. τίποτα·
- δε θα βγάλεις τσιμουδιά, βλ. λ. τσιμουδιά·
- δεν έβγαλα γρυ, βλ. λ. γρυ·
- δεν έβγαλε αχ ή δεν πρόλαβε να βγάλει αχ, βλ. λ. αχ·
- δεν έβγαλε άχνα, βλ. λ. άχνα·
- δεν έβγαλε γρυ ή δεν πρόλαβε να βγάλει γρυ, βλ. λ. γρυ·
- δεν έβγαλε κιχ ή δεν πρόλαβε να βγάλει κιχ, βλ. λ. κιχ·
- δεν έβγαλε κουβέντα, βλ. λ. κουβέντα·
- δεν έβγαλε λέξη, βλ. λ. λέξη·
- δεν έβγαλε μιλιά, βλ. λ. μιλιά·
- δεν έβγαλε τσιμουδιά, βλ. λ. τσιμουδιά·
- δεν ξέρω πού θα βγάλει ή δεν ξέρω τι θα βγάλει, έκφραση που δηλώνει άγνοια για το αποτέλεσμα μιας ενέργειάς μας: «έριξα ένα σωρό λεφτά σ’ αυτή την επιχείρηση, αλλά δεν ξέρω τι θα βγάλει». (Λαϊκό τραγούδι: με τους καβγάδες στήσαμε κι οι δυο ψιλό γαζί, η γκρίνια που αρχίσαμε δεν ξέρω τι θα βγάλει)· βλ. και φρ. πού θα μας βγάλει·
- δεν πά(νε) να βγάλουν τα μάτια τους! βλ. λ. μάτι·
- (δεν) τα βγάζω (ενν. τα γράμματα), (δεν) δυσκολεύομαι να διαβάσω ένα χειρόγραφο κείμενο, (παρόλο που) γιατί έχει δυσανάγνωστα γράμματα: «δεν τα βγάζω έτσι όπως το ’χεις γραμμένο»·
- δεν τα βγάζω απ’ την κοιλιά μου, βλ. λ. κοιλιά·
- δεν τα βγάζω απ’ το μυαλό μου, βλ. λ. μυαλό·
- δεν τα βγάζω πέρα, βλ. λ. πέρα·
- δεν τη βγάζουμε, (για ζευγάρι) θα πάψουμε να είμαστε μαζί, θα χωρίσουμε: «όπως πάνε τα πράγματα δεν τη βγάζουμε για πολύ καιρό». (Λαϊκό τραγούδι: με το πείσμα το δικό μου και με το δικό σου βέτο, οπωσδήποτε παρέα δεν τη βγάζουμε εφέτο)·
- δεν τη βγάζω (ενν. καθαρή), βλ. φρ. (δεν) τη βγάζω καθαρή. (Λαϊκό τραγούδι: θα κάνω ντου βρε πονηρή στα στέκια που αράζεις κι αν σε τρακάρω πουθενά μ’ αυτόν τον άνθρωπο ξανά, στο λέω δεν τη βγάζεις)·
- δεν τη βγάζω ή δεν τη βγάζουμε, α. δεν τα καταφέρνω να ζω κάπως υποφερτά στη ζωή μου, δεν περνώ μεγάλες δυσκολίες, μεγάλες φτώχειες: «δεν μπορώ να πω ότι ζω άνετα, αλλά τη βγάζω || απ’ τη μέρα που χρεοκόπησα, δεν τη βγάζω». β. δε θα καταφέρω να μείνω στη ζωή, θα πεθάνω: «από κάτι μισόλογα του γιατρού μου κατάλαβα πως δε τη βγάζω». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- δεν τη βγάζω (ενν. τη ζωή), βρίσκομαι από άποψη υγείας σε άσχημη κατάσταση κι επικρατεί η γνώμη πως θα πεθάνω: «οι γιατροί μου είπαν πως δε τη βγάζω»·
- (δεν) τη βγάζω καθαρή, βλ. λ. καθαρός·
- δεν τον βγάζει το μήνα, βλ. λ. μήνας·
- έβαλαν τον τρελό να βγάλει τα κάστανα απ’ τη φωτιά, βλ. λ. τρελός·
- έβαλαν τον τρελό να βγάλει το φίδι απ’ την τρύπα, βλ. λ. τρελός·
- έβγαλα γένια, βλ. λ. γένια·
- έβγαλα το λαιμό μου, βλ. λ. λαιμός·
- έβγαλα το λαρύγγι μου, βλ. λ. λαρύγγι·
- έβγαλα τον γκιρλατάνο, βλ. λ. γκιρλατάνος·
- έβγαλαν καντήλες τα πόδια μου, βλ. λ. καντήλα·
- έβγαλαν τα μαχαίρια, βλ. λ. μαχαίρι·
- έβγαλαν φτερά, βλ. λ. φτερό·
- έβγαλε αέρα, βλ. λ. αέρας·
- έβγαλε η γλώσσα μου μαλλιά ή έβγαλε μαλλιά η γλώσσα μου, βλ. λ. γλώσσα·
- έβγαλε κακό όνομα, βλ. λ. όνομα·
- έβγαλε μια γλώσσα να! ή έβγαλε μια γλώσσα σαν παντόφλα ή έβγαλε μια γλώσσα σαν παπούτσι, βλ. λ. γλώσσα·
- έβγαλε ο κώλος μου κάλο ή έβγαλε κάλο ο κώλος μου (ενν. από το καθισιό, από το κάθισμα, από την καρέκλα), βλ. λ. κώλος·
- έβγαλε ο κώλος μου μαλλί ή έβγαλε μαλλί ο κώλος μου, βλ. λ. κώλος·
- έβγαλε σκουλήκια, βλ. λ. σκουλήκι·
- έβγαλε στο πλύσιμο (για ρούχα) βλ. λ. πλύσιμο·
- έβγαλε τα παπούτσια του και μπήκε, βλ. λ. παπούτσι·
- έβγαλε το στόμα μου μαλλιά ή έβγαλε μαλλιά το στόμα μου, βλ. λ. στόμα·
- είπαμε του λωλού να κλάσει κι έβγαλε τον κώλο του, βλ. λ. κλάνω·
- είπαμε του τρελού να χέσει, έβγαλε και τ’ άντερά του, βλ. λ. χέζω·
- έναν (μία) έβγαλε το εργοστάσιο κι ύστερα έκλεισε, βλ. λ. εργοστάσιο·
- η γλυκιά η γλώσσα βγάζει το φίδι απ’ την τρύπα, βλ. λ. γλώσσα·
- η καλή η γλώσσα βγάζει το φίδι απ’ την τρύπα, βλ. λ. γλώσσα·
- η κότα σκαλίζοντας βγάζει το μάτι της ή σκαλίζοντας η κότα βγάζει το μάτι της, βλ. λ. κότα·
- η νύχτα βγάζει επίσκοπο κι η αυγή μητροπολίτη, βλ. λ. νύχτα·
- η νύχτα δε βγάζει σε καλό, βλ. λ. νύχτα·
- η παλάμη του έχει βγάλει κάλο ή η παλάμη του έχει βγάλει κάλους, βλ. λ. κάλος·
- η χούφτα του έχει βγάλει κάλο ή η χούφτα του έχει βγάλει κάλους, βλ. λ. κάλος·
- θα βγάλεις σκουλήκια! βλ. λ. σκουλήκι·
- θα βγάλω το άχτι μου απάνω σου, βλ. λ. άχτι·
- θα βγάλω φτερά, βλ. λ. φτερό·
- θα κλείσω τα μάτια κι όπου με βγάλει, βλ. λ. μάτι·
- θα σε βγάλω σβέρκο κώλο, βλ. λ. σβέρκος·
- θα σε βγάλω στην τηλεόραση, βλ. λ. τηλεόραση·
- θα σε βγάλω στις ειδήσεις, βλ. λ. είδηση·
- θα σου βγάλω τ’ άντερα, βλ. λ. άντερο·
- θα σου βγάλω τ’ αφτί ή θα σου βγάλω τ’ αφτιά ή θα στα βγάλω τ’ αφτιά, βλ. λ. αφτί·
- θα σου βγάλω τα τζίτζιλα, βλ. λ. τζίτζιλο·
- θα σου βγάλω τις κωλότριχες, βλ. λ. κωλότριχα·
- θα σου βγάλω το μάτι, βλ. λ. μάτι·
- θα σου βγάλω το παντελόνι ή θα σου βγάλω τα παντελόνια, βλ. λ. παντελόνι·
- θα σου βγάλω το τσουλούφι, βλ. λ. τσουλούφι·
- και βγάλε με για ψεύτη ή και βγάλε με και ψεύτη ή και βγάλε με ψεύτη, βλ. λ. ψεύτης·
- κι από στέρφα γίδα βγάζει γάλα, βλ. λ. γίδα·
- κι όπου με βγάλει, βλ. λ. όπου·
- κι όπου με βγάλει η άκρη, βλ. λ. άκρη·
- κι όπου με βγάλουν τα μάτια μου, βλ. λ. μάτι·
- κόρακας κοράκου μάτι δε βγάζει, βλ. λ. κόρακας·
- μ’ έβγαλε απ’ τα ρούχα μου, βλ. λ. ρούχο·
- μ’ έβγαλε έξω, βλ. λ. έξω·
- μας έβγαλαν γκολ απ’ τ’ αποδυτήρια, βλ. λ. γκολ·
- μας έβγαλε άλλο φασούλι ή μας έβγαλε καινούριο φασούλι ή μας έβγαλε κι άλλο φασούλι ή μας έβγαλε νέο φασούλι, βλ. λ. φασούλι·
- μασάει σίδερα και βγάζει πινέζες, βλ. λ. σίδερο·
- με βγάζει παλικάρι (κάτι), βλ. λ. παλικάρι·
- με βγάζει (στην) αναφορά, βλ. λ. αναφορά·
- με βγάζει ψεύτη, βλ. λ. ψεύτης·
- με βγάζουν ανίκανο, βλ. λ. ανίκανος·
- με βγάζουν απέξω, βλ. λ. απέξω·
- με βγάζουν αράουτ, βλ. λ. αράουτ·
- με βγάζουν αφρό, βλ. λ. αφρός·
- με βγάζουν λάδι, βλ. λ. λάδι·
- μέχρι αύριο θα βγάλουμε παπά, βλ. λ. παπάς·
- μη βγάλεις άχνα! βλ. λ. άχνα·
- μη βγάλεις κιχ! βλ. λ. κιχ·
- μη βγάλεις λέξη! βλ. λ. λέξη·
- μη βγάλεις μιλιά! βλ. λ. μιλιά·
- μη βγάλεις τσιμουδιά! βλ. λ. τσιμουδιά·
- μου βγάζει τ’ άντερα, βλ. λ. άντερο·
- μου βγάζουν τ’ όνομα, βλ. λ. όνομα·
- μου βγάζουν το λάδι, βλ. λ. λάδι·
- μου ’βγαλε τ’ άντερα, (για τροχοφόρα) βλ. λ. άντερο·
- μου ’βγαλε το μάτι, βλ. λ. μάτι·
- μου το ’βγαλε απ’ τη μύτη, βλ. λ. μύτη·
- μου το ’βγαλε ξινό ή μου το ’βγαλε σε ξινό, βλ. λ. ξινός·
- μπορεί να βγει έτσι δουλειά! βλ. λ. δουλειά·
- να βγάλεις τη φάγουσα, βλ. λ. φάγουσα·
- να βγάλεις το σκασμό, βλ. λ. σκασμός·
- να βγάλεις τον περίδρομο, βλ. λ. περίδρομος·
- να δούμε η μέρα τι θα βγάλει ή να δούμε τι θα βγάλει η μέρα, βλ. λ. μέρα·
- να τον μαχαιρώσεις αίμα δε θα βγάλει, βλ. λ. αίμα·
- ο (ακολουθεί όνομα ή επώνυμο) βγάζει δήμαρχο, βλ. λ. δήμαρχος·
- ο δημοσιογράφος πιο πολλά βγάζει απ’ αυτά που δε γράφει παρά απ’ αυτά που γράφει, βλ. λ. δημοσιογράφος·
- ο Θεός να με βγάλει ψεύτη, βλ. λ. Θεός·
- ο κώλος μας ο μάστορας βγάζει πορδές ματζόρε, βλ. λ. κώλος·
- ο ράφτης, όταν κόβει την τσόχα, τη δική του βγάζει πρώτα, βλ. λ. ράφτης·
- όποιος τον Αύγουστο γαμεί, κακό χειμώνα βγάζει, βλ. λ. χειμώνας·
- όταν βγάλει ο σπανός γένια, βλ. λ. σπανός·
- όταν ο σάλιαγκας ζητεί ν’ αλλάξει το καυκί του, πρώτα βγάζει τα κέρατα κι έπειτα το κορμί του, βλ. λ. σάλιαγκας·
- πονάει δόντι, βγάζει μάτι, βλ. λ. δόντι·
- πόσα βγάζεις;(ενν. χρήματα), πόσα χρήματα κερδίζεις (ιδίως επί μηνιαίας βάσεως) από τη δουλειά σου ή ποιος είναι ο μισθός σου: «πόσα βγάζεις εσύ που είσαι έμπορος και πόσα βγάζω εγώ που είμαι μισθωτός;»·
- πού θα μας βγάλει ή πού θα με βγάλει, ποια θα είναι η κατάληξη (συνήθως αρνητική, δυσάρεστη): «κανείς δεν ξέρει αυτή η ακρίβεια πού θα μας βγάλει || έκανα ένα λάθος στη δουλειά και δεν ξέρω πού θα με βγάλει». (Λαϊκό τραγούδι: ζημιά απόψε έπαθα μεγάλη· να δω πού θα με βγάλει). Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του· βλ. και φρ. δεν ξέρω πού θα βγάλει·
- πρόσεξε μη βγάλεις κανένα σαγόνι, βλ. λ. σαγόνι·
- πώς τη βγάζεις; πώς εξυπηρετείς τις βιοτικές ή σεξουαλικές ανάγκες σου(;): «δε μου ’πες, πώς τη βγάζεις; Έχεις λεφτά; || από σεξ πώς τη βγάζεις; Υπάρχει καμιά γκόμενα;»·  
- σαν βγάλει τρίχες η απαλάμη μου ή σαν βγάλει η απαλάμη μου τρίχες, βλ. λ. τρίχα·
- τα βγάζει απ’ την κοιλιά του, βλ. λ. κοιλιά·
- τα βγάζει απ’ το κεφάλι του, βλ. λ. κεφάλι·
- τα βγάζει απ’ το μυαλό του, βλ. λ. μυαλό·
- τα βγάζει απ’ το νου του, βλ. λ. νους·
- τα βγάζει απ’ το τσεπάκι του, βλ. λ. τσεπάκι·
- τα βγάζει τα λεφτά του, βλ. λ. λεφτά·
- τα βγάζω (ενν. τ’ αρχίδια μου), τα επιδεικνύω για να αποδείξω ότι είμαι άντρας μετά την προκλητική προτροπή κάποιου βγάλ’ τα (ενν. τ’ αρχίδια σου) για να πιστοποιήσει ότι είμαι άντρας. Η ουσία όμως της υπόθεσης δεν είναι να πιστοποιηθεί η ύπαρξη των αρχιδιών μου, γιατί, όσοι έχουν αρχίδια δεν παναπεί πως είναι και άντρες, αλλά, αν έχω το θάρρος να τα επιδείξω, πράγμα που θεωρείται τόλμη και, κατ’ επέκταση, ανδρισμός·
- τα βγάζω άκρη, βλ. λ. άκρη·
- τα βγάζω δεν τα βγάζω (ενν. τα έξοδα μου), μόλις και μετά βίας κατορθώνω να αντεπεξέρχομαι στα έξοδά μου: «τον τελευταίο καιρό έπεσε τέτοια αναδουλειά, που τα βγάζω δεν τα βγάζω»·
- τα βγάζω πέρα, βλ. λ. πέρα·
- τα βγάζω πέρα (με κάποιον), βλ. λ. πέρα·
- τα έξοδα του γάμου η νύφη δεν τα βγάζει, βλ. λ. νύφη·
- τα μάτια του βγάζουν αστραπές, βλ. λ. μάτι·
- τα μάτια του βγάζουν σπίθες, βλ. λ. μάτι·
- τα μάτια του βγάζουν φωτιές, βλ. λ. φωτιά·
- τα ψάρια έβγαλαν φτερά, βλ. λ. ψάρι·
- τη βάζει καρότο και τη βγάζει παντζάρι (ενν. την πούτσα, την ψωλή), βλ. λ. παντζάρι·
- τη βγάζει δεν τη βγάζει, είναι αμφίβολο αν θα επιζήσει: «οι γιατροί ανακοίνωσαν στους οικείους πως ο ασθενής τη βγάζει δεν τη βγάζει»·
- τη βγάζει σαν αγάς, βλ. λ. αγάς·
- τη βγάζει σαν βασιλιάς, βλ. λ. βασιλιάς·
- τη βγάζει σαν μπέης, βλ. λ. μπέης·
- τη βγάζει σαν πασάς, βλ. λ. πασάς·
- τη βγάζω, α. καταφέρνω και ζω και επιζώ παρ’ όλη τη φτώχεια ή τις δυσκολίες που περνώ, ζω υποφερτά: «μετά τη χρεοκοπία του μόλις που κατορθώνει και τη βγάζει». (Λαϊκό τραγούδι: άντε, ν’ αρρωστήσει ο Άγιος Πέτρος, να τη βγάλουμε και φέτος). β. περνώ κάπου ένα χρονικό διάστημα: «κάθε Κυριακή τη βγάζω στο σπίτι με την οικογένειά μου || το καλοκαίρι τη βγάζω στο εξοχικό που έχω στη Χαλκιδική»·
- τη βγάζω διπλοπόδι, βλ. λ. διπλοπόδι·
- τη βγάζω ζάχαρη, βλ. λ. ζάχαρη·
- τη βγάζω καθαρή, βλ. λ. καθαρός·
- τη βγάζω κοτσάνι, βλ. λ. κοτσάνι·
- τη βγάζω λούφα ή τη βγάζω στη λούφα, βλ. λ. λούφα·
- τη βγάζω με ψωμί κι ελιά ή τη βγάζω με ψωμί κι ελιές, βλ. λ. ψωμί·
- τη βγάζω με ψωμοτύρι, βλ. λ. ψωμοτύρι·
- τη βγάζω μέσα, βλ. λ. μέσα·
- τη βγάζω ξεροσφύρι, βλ. λ. ξεροσφύρι·
- τη βγάζω όμορφα, βλ. λ. όμορφος·
- τη βγάζω όμορφα και φίνα, βλ. λ. όμορφος·
- τη βγάζω όμορφα κι ωραία, βλ. λ. όμορφος·
- τη βγάζω ποδαράτα, βλ. λ. ποδαράτα·
- τη βγάζω σπαρτιάτικα, βλ. λ. σπαρτιάτικα·
- τη βγάζω σταυροπόδι, βλ. λ. σταυροπόδι·
- τη βγάζω στεγνά, βλ. λ. στεγνός·
- τη βγάζω στη μαρμίτα, βλ. λ. μαρμίτα·
- τη βγάζω στη στέγνα, βλ. λ. στέγνα·
- τη βγάζω στη φτώχεια, βλ. λ. φτώχεια·
- τη βγάζω στην ξενέρα, βλ. λ. ξενέρα·
- τη βγάζω στην ξέρα, βλ. λ. ξέρα·
- τη βγάζω στο καλντερίμι, (για γυναίκες) βλ. λ. καλντερίμι·
- τη βγάζω στο πεζοδρόμιο, (για γυναίκες) βλ. λ. πεζοδρόμιο·
- τη βγάζω στο πόδι, βλ. λ. πόδι·
- τη βγάζω στο τζάμπα ή τη βγάζω τζάμπα, βλ. λ. τζάμπα·
- τη βγάζω τζάμι, βλ. λ. τζάμι·
- τη βγάζω τζαμπατζίδικα, βλ. λ. τζαμπατζίδικος·
- τη βγάζω φακιρικά, βλ. λ. φακιρικός·
- τη βγάζω φίνα, βλ. λ. φίνος·
- τη βγάζω φίνα κι ωραία, βλ. λ. φίνος·
- τη βγάζω ωραία, βλ. λ. ωραίος·
- την έβγαλα στο πόδι, (για αρρώστιες) βλ. λ. πόδι·
- την έβγαλα φτηνά ή φτηνά την έβγαλα, βλ. λ. φτηνός·
- της βγάζω τ’ όνομα, βλ. λ. όνομα·
- της αρκούδας άμα της βγάλεις το χαλκά, βλέπεις αν είναι ήμερη ή άγρια, βλ. λ. αρκούδα·
- της έβγαλα τα μάτια απ’ έξω (απ’ όξω), βλ. λ. μάτι·
- τι έχουν τα έρμα και ψοφάν; Με τον ήλιο τα βγάζω, με τον ήλιο τα μπάζω, βλ. λ. έρμος·
- τι να σε βγάλω; ή τι να σε βγάλουμε; λέγεται σε άτομο που μας επισκέπτεται συνήθως στο σπίτι, με την έννοια τι να σου προσφέρω, τι να σε κεράσω, τι να σε τρατάρω(;): «βρε, καλώς το φίλου μου! Κάθισε, τι να σε βγάλω;». Ο πλ. και όταν απευθυνόμαστε σε ένα άτομο·
- τι φρούτα βγάζει η Καλαμάτα; βλ. λ. φρούτο·
- το βγάζω μπιελάρ, (για μηχανήματα) βλ. λ. μπιελάρ·
- το βγάζω τα μάτια, (για μηχανήματα) βλ. λ. μάτι·
- το βγάζω οφ, (για μηχανήματα) βλ. λ. οφ·
- το γινάτι βγάζει μάτι, βλ. λ. γινάτι·
- το καλό το άλογο, βγάζει το κριθάρι του, βλ. λ. άλογο·
- το στόμα του βγάζει φωτιές, βλ. λ. στόμα·
- το χέρι του έχει βγάλει κάλο ή το χέρι του έχει βγάλει κάλους, βλ. λ. κάλος·
- τον βάζει λάχανο και τον βγάζει κουνουπίδι (ενν. τον πούτσο, τον ψώλο), βλ. λ. κουνουπίδι·   
- το(ν) βγάζουμε μονοκούκι, βλ. λ. μονοκούκι·
- τον βγάζω, τον κερδίζω, τον νικώ: «κάθε φορά που παίζουμε τάβλι, τον βγάζω»·
- τον βγάζω απ’ τα ρούχα του, βλ. λ. ρούχο·
- τον βγάζω απ’ τα συγκαλά του, βλ. λ. συγκαλά·
- τον βγάζω απ’ τη γραμμή του, βλ. λ. γραμμή·
- τον βγάζω απ’ τη μέση, βλ. λ. μέση·
- τον βγάζω απ’ τη φυλακή, βλ. λ. φυλακή·
- τον βγάζω απ’ την κυκλοφορία, βλ. λ. κυκλοφορία·
- τον βγάζω απ’ το μαγαζί, βλ. λ. μαγαζί·
- τον βγάζω απ’ το μυαλό μου, βλ. λ. μυαλό·
- τον βγάζω απ’ το νου μου, βλ. λ. νους·
- τον βγάζω απ’ τον ίσιο δρόμο, βλ. λ. δρόμος·
- τον βγάζω απέξω, βλ. λ. απέξω·
- τον βγάζω αράουτ, βλ. λ. αράουτ·
- τον βγάζω ασπροπρόσωπο, βλ. λ. ασπροπρόσωπος·
- τον βγάζω βόλτα, βλ. λ. βόλτα·
- τον βγάζω γκόλ, βλ. λ. γκολ·
- τον βγάζω έξω, βλ. λ. έξω·
- τον βγάζω (έξω) απ’ το παιχνίδι, βλ. λ. παιχνίδι·
- τον βγάζω λάδι, βλ. λ. λάδι·
- τον βγάζω μπιελάρ, βλ. λ. μπιελάρ·
- τον βγάζω νοκάουτ, βλ. λ. νοκάουτ·
- τον βγάζω οφ, βλ. λ. οφ·
- τον βγάζω παλικάρι, βλ. λ. παλικάρι·
- τον βγάζω περίπατο, βλ. λ. περίπατος·
- τον βγάζω σβέρκο κώλο, βλ. λ. σβέρκος·
- τον βγάζω στη μέση, βλ. λ. μέση·
- τον βγάζω στη σέντρα, βλ. λ. σέντρα·
- τον βγάζω στη σκηνή, βλ. λ. σκηνή·
- τον βγάζω στο γυαλί, βλ. λ. γυαλί·
- τον βγάζω στο δρόμο, βλ. λ. δρόμος·
- τον βγάζω στο πανί, βλ. λ. πανί·
- τον βγάζω στο σανίδι, βλ. λ. σανίδι·
- τον βγάζω τάρκασι, βλ. λ. τάρκασι·
- τον βγάζω φωτογραφία, βλ. λ. φωτογραφία·
- τον βγάζω ψεύτη, βλ. λ. ψεύτης·
- τον έβγαλα απ’ τη ζωή μου, βλ. λ. ζωή·
- τον έβγαλα απ’ την καρδιά μου, βλ. λ. καρδιά·
- τον έβγαλα καροτσάκι, βλ. λ. καροτσάκι·
- τον (την) έβγαλαν (ακολουθεί κάποιο όνομα), τον (την) βάφτισαν και τον (την) ονόμασαν, τον (της) έδωσαν κάποιο όνομα: «βάφτισε την κόρη του και την έβγαλε Χρυσούλα || βάφτισε το γιο του και τον έβγαλε Βασίλη»·
- τον έβγαλαν σηκωτό, βλ. λ. σηκωτός·
- τον έβγαλε σαν την τρίχα απ’ το προζύμι, βλ. λ. τρίχα·
- του βγάζεις τα λόγια με την πένσα, βλ. λ. λόγος·
- του βγάζεις τα λόγια με την τανάλια, βλ. λ. λόγος·
- του βγάζεις τα λόγια με την τσιμπίδα, βλ. λ. λόγος·
- του βγάζεις τα λόγια με το τιρμπουσόν, βλ. λ. λόγος·
- του βγάζεις τα λόγια με το τσιγκέλι, βλ. λ. λόγος·
- του βγάζω αβανιά ή του βγάζω την αβανιά, βλ. λ. αβανιά·
- του βγάζω γλώσσα, βλ. λ. γλώσσα·
- του βγάζω κίτρινη κάρτα, βλ. λ. κάρτα·
- του βγάζω κόκκινη κάρτα, βλ. λ. κάρτα·
- του βγάζω παρατσούκλι ή του βγάζω το παρατσούκλι, βλ. λ. παρατσούκλι·
- του βγάζω τ’ άπλυτα στη φόρα, βλ. λ. άπλυτα·
- του βγάζω τ’ άπλυτα στο δρόμο, βλ. λ. άπλυτα·
- του βγάζω τ’ απωθημένα, βλ. λ. απωθημένο·
- του βγάζω τ’ απωθημένα μου, βλ. λ. απωθημένο·
- του (της) βγάζω τ’ όνομα, βλ. λ. όνομα·
- του βγάζω τα δόντια, βλ. λ. δόντι·
- του βγάζω τα δόντια ένα ένα, βλ. λ. δόντι·
- του βγάζω τα δόντια μου, βλ. λ. δόντι·
- του βγάζω τα μάτια, βλ. λ. μάτι·
- του βγάζω τα νύχια, βλ. λ. νύχι·
- του βγάζω τα νύχια ένα ένα, βλ. λ. νύχι·
- του βγάζω τα νύχια μου, βλ. λ. νύχι·
- του βγάζω τη γλώσσα, βλ. λ. γλώσσα·
- του βγάζω τη γλώσσα (απ’) έξω (απ’ όξω), βλ. λ. γλώσσα·
- του βγάζω τη γλώσσα ανάποδα, βλ. λ. γλώσσα·
- του βγάζω τη γλώσσα μου, βλ. λ. γλώσσα·
- του βγάζω τη μάσκα, βλ. λ. μάσκα·
- του βγάζω τη ρετσινιά, βλ. λ. ρετσινιά·
- του βγάζω την Παναγία, βλ. λ. Παναγία·
- του βγάζω την Παναγία ανάποδα, βλ. λ. Παναγία·
- του βγάζω την Παναγία στη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- του βγάζω την πίστη, βλ. λ. πίστη·
- του βγάζω την πίστη ανάποδα, βλ. λ. πίστη·
- του βγάζω την πίστη στη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- του βγάζω την ψυχή, βλ. λ. ψυχή·
- του βγάζω την ψυχή ανάποδα, βλ. λ. ψυχή·
- του βγάζω την ψυχή απ’ το στόμα, βλ ψυχή·
- του βγάζω την ψυχή στη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- του βγάζω το Θεό, βλ. λ. Θεός·
- του βγάζω το Θεό ανάποδα, βλ. λ. Θεός·
- του βγάζω το καπέλο, βλ. λ. καπέλο·
- του βγάζω το λάδι, βλ. λ. λάδι·
- του βγάζω το προσωπείο, βλ. λ. προσωπείο·
- του βγάζω το Χριστό, βλ. λ. Χριστός·
- του βγάζω το Χριστό ανάποδα, βλ. λ. Χριστός·
- του βγάζω τον αδόξαστο, βλ. λ. αδόξαστος·
- του βγάζω τον αδόξαστο στη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- του βγάζω τον αντίθεο, βλ. λ. αντίθεος·
- του βγάζω τον αντίθεο στη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- του βγάζω τον αντίχριστο, βλ. λ. αντίχριστος·
- του βγάζω τον αντίχριστο στη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- του βγάζω τον κώλο, βλ. λ. κώλος·
- του βγάζω τον κώλο απ’ έξω (απ’ όξω), βλ. λ. κώλος·
- του βγάζω τον πάτο, βλ. λ. πάτος·
- του βγάζω τον πάτο απ’ έξω (απ’ όξω), βλ. λ. πάτος·
- του ’βγαλα τ’ αφτί ή του ’βγαλα τ’ αφτιά, βλ. λ. αφτί·
- του ’βγαλε τ’ άντερα, βλ. λ. άντερο·
- του ’βγαλε τα μαλλιά τρίχα τρίχα ή του ’βγαλε το μαλλί τρίχα τρίχα, βλ. λ. μαλλί·
- του ’βγαλε το τσουλούφι, βλ. λ. τσουλούφι·
- του τα βγάζεις ένα ένα με την πένσα ή του τα βγάζεις με την πένσα (ενν. τα λόγια), βλ. λ. πένσα·
- του τα βγάζεις ένα ένα με την τανάλια ή του τα βγάζεις με την τανάλια (ενν. τα λόγια), βλ. λ. τανάλια·
- του τα βγάζεις ένα ένα με την τσιμπίδα ή του τα βγάζεις με την τσιμπίδα (ενν. τα λόγια), βλ. λ. τσιμπίδα·
- του τα βγάζεις ένα ένα με το τιρμπουσόν ή του τα βγάζεις με το τιρμπουσόν (ενν. τα λόγια), βλ. λ. τιρμπουσόν·
- του τα βγάζεις ένα ένα με το τσιγκέλι ή του τα βγάζεις  με το τσιγκέλι (ενν. τα λόγια), βλ. λ. τσιγκέλι·
- του το ’βγαλα απ’ τη μύτη, βλ. λ. μύτη·
- τους βγάζω απ’ το σπίτι, (για οικογένειες) βλ. λ. σπίτι·
- τους βγάζω έξω, (για οικογένεια) βλ. λ. έξω.
- τους βγάζω στο δρόμο, (για οικογένειες) βλ. λ. δρόμος·
- τους βγάλαμε γκολ απ’ τ’ αποδυτήρια, βλ. λ. γκολ.

βιόλα¹, η ουσ. [<ιταλ. viola], η βιόλα· (στη γλώσσα της αργκό) επαναλαμβανόμενη μέθοδος, τακτική, επαναλαμβανόμενο μέσο για εξαπάτηση: «έχει βρει μια βιόλα και τα κονομάει χωρίς να κάνει τίποτα». (Λαϊκό τραγούδι: βρε, μάγκα, συμμορφώσου πια και πάψ’ αυτή τη βιόλα και μη ζητάς καθημερνώς να μου τα παίρνεις όλα)·
- βαράω την ίδια βιόλα, βλ. φρ. βαράω το ίδιο βιολί. (Λαϊκό τραγούδι: βαράνε τα κορίτσια την ίδια πάντα βιόλα και βρίσκουνε τ’ αγόρια τους και πίνουνε απ’ όλα)·
- πού θα πάει αυτή η βιόλα; βλ. φρ. πού θα πάει αυτό το βιολί; λ. βιολί·
- τι βιόλα είν’ αυτή! ή τι βιόλα κι αυτή! έκφραση αγανακτισμένου ή εκνευρισμένου ατόμου, που θέλει να θέσει τέρμα στις συνεχείς ενοχλήσεις κάποιου για εξυπηρέτηση, που θέλει να του επισημάνει τη συνεχιζόμενη απαράδεκτη συμπεριφορά του ή που είναι ενοχλημένος από πράξη ή κατάσταση που επαναλαμβάνεται συστηματικά: «τι βιόλα είν’ αυτή να ’ρχεσαι κάθε λίγο και λιγάκι και να μου ζητάς δανεικά! || τι βιόλα είν’ αυτή να παρατάς κάθε τόσο την οικογένειά σου και να τρέχεις με τις παρδαλές στα μπουζούκια! || τι βιόλα είν’ αυτή κάθε μεσημέρι, την ώρα που πάω να κοιμηθώ, να ’χεις το ραδιοφωνάκι σου στη διαπασών!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το α ή το δε μου λες. Συνών. τι βιολί είν’ αυτό! ή τι βιολί κι αυτό! / τι κατάσταση είν’ αυτή! ή τι κατάσταση κι αυτή! / τι χαβάς είν’ αυτός! ή τι χαβάς κι αυτός!

βιολί, το, ουσ. [<βενετ. violin], το βιολί. 1α. (στη γλώσσα της αργκό) η επίμονη ενασχόληση με κάτι, η μονομανία, το χόμπι: «αμάν, αυτό το βιολί, κάθε βράδυ στα μπουζούκια! || τι βιολί που του κόλλησε ξαφνικά με τη συλλογή των γραμματοσήμων!». (Λαϊκό τραγούδι: θα πάψεις να ’σ’ επίμονο κι αγύριστο κεφάλι, της ασωτίας το βιολί σε άκρη δε θα βγάλει). β. επαναλαμβανόμενη μέθοδος, τακτική, επαναλαμβανόμενο μέσο για εξαπάτηση: «άσε το βιολί, γιατί μια φορά την πάτησα!». 2. στον πλ. τα βιολιά, οι βιολιστές ή κέντρο διασκεδάσεως με ορχήστρα που αποτελείται αποκλειστικά από βιολιά: «το βράδυ πήγαμε και διασκεδάσαμε στα βιολιά». (Λαϊκό τραγούδι: αχ, πού είναι εκείνα τα παλιά κι εκείνη η νοστιμάδα, που εγλεντούσα με βιολιά κι όλο με αμαξάδα)· βλ. και λ. βιόλα. Υποκορ. βιολάκι, το. (Ακολουθούν 24 φρ.)·
- άλλα βιολιά τώρα ή άλλο βιολί τώρα, λέγεται στην περίπτωση που κάποιος ενεργεί ή συμπεριφέρεται διαφορετικά από ό,τι συνήθως ενεργούσε ή συμπεριφερόταν: «όποιος μου κλαιγόταν, του ’δινα δανεικά, αλλά επειδή δεν άκουσα ποτέ ευχαριστώ από κανέναν, άλλα βιολιά τώρα και τα δανεικά κομμένα»·
- αλλάζω βιολί, ενεργώ, συμπεριφέρομαι διαφορετικά από ό,τι προηγουμένως προς το καλό ή προς το κακό: «όταν βλέπω πως δε με υπολογίζει κάποιος, αλλάζω βιολί και του συμπεριφέρομαι ανάλογα». (Λαϊκό τραγούδι: θα τ’ αλλάξω το βιολί θα ρεφάρω κι όπως πριν θα ’μαι στην πένα, θα τ’ αλλάξω το βιολί, και θα ντρέπομαι πολύ να πονώ για μια γυναίκα σαν και σένα).Συνών. αλλάζω δρόμο (α) / αλλάζω σκοπό / αλλάζω τακτική·   
- αν ήταν η ψωλή βιολί, θα ’ταν όλοι μουσικοί, βλ. λ. ψωλή·
- αν ήταν το μουνί βιολί, θα το είχανε πολλοί, βλ. λ. μουνί·
- αρχίζω το ίδιο βιολί, βλ. φρ. βαράω το ίδιο βιολί. (Λαϊκό τραγούδι: βρε Παντελή, βρε Παντελή, ξανά μανά μου άρχισες το ίδιο το βιολί)·
- βαράω το βιολί μου, α. συνεχίζω ανεπηρέαστος την εργασία μου: «ό,τι και να γίνεται, αυτός βαράει το βιολί του». β. επιμένω στα ίδια λόγια, επαναλαμβάνω τα ίδια λόγια: «ύστερα από τόσες πιέσεις, εξακολουθεί να βαράει το βιολί του»·
- βαράω το ίδιο βιολί, α. εξακολουθώ να ασχολούμαι με την ίδια εργασία που έκανα και παλιότερα: «έχω να τον δω πολύ καιρό, αλλά, απ’ ό,τι ξέρω, είναι πάλι στα λεμονάδικα και βαράει το ίδιο βιολί». β. επιμένω συνέχεια στα ίδια λόγια, επαναλαμβάνω συνέχεια τα ίδια λόγια: «έφαγε τόσο ξύλο στην Ασφάλεια κι αυτός ακόμα βαράει το ίδιο βιολί». γ. επιμένω, εμμένω στην αρχική μου άποψη: «του φέραμε ένα σωρό χειροπιαστές αποδείξεις, όμως αυτός δεν αλλάζει γνώμη κι επιμένει να βαράει το ίδιο βιολί»·
- δεν ξέρω τι βιολί βαράει, δεν ξέρω με τι καταγίνεται, με τι ασχολείται στη ζωή του, δεν ξέρω ποια είναι η κοινωνική ή οικονομική του κατάσταση: «φαίνεται δραστήριος άνθρωπος, αλλά στην πραγματικότητα δεν ξέρω τι βιολί βαράει»· δεν ξέρω τι είδους άνθρωπος είναι, ποιο είναι το ποιόν του: «με μια πρώτη ματιά φαίνεται καλός άνθρωπος, στην πραγματικότητα όμως δεν ξέρω τι βιολί βαράει». Συνών. δεν ξέρω τι καπνό φουμάρει / δεν ξέρω τι ρόλο παίζει / δεν ξέρω τι ώρες κάνει·
- εγώ τι βιολί βαράω! έκφραση δυσαρέσκειας ή δυσφορίας από άτομο που, ενώ έχει υπό τη δικαιοδοσία του κάποιον ορισμένο κύκλο εργασιών, παραγκωνίζεται συστηματικά και όλοι αναφέρονται σε κάποιο άλλο άτομο: «καλά, ρε παιδιά, εγώ τι βιολί βαράω σ’ αυτό το εργοστάσιο κι όλοι ζητάνε άδεια απ’ τον τάδε!». Συνών. εγώ τι καπνό φουμάρω! / εγώ τι ρόλο παίζω! / εγώ τι ώρες κάνω(!)·
- εγώ τι βιολί βαράω; ποια είναι η θέση μου, το πόστο μου, η ουσιαστική μου συμμετοχή, η ουσιαστική μου συμβολή στη συγκεκριμένη δουλειά ή υπόθεση(;); «ο ένας ανέλαβε τη διοίκηση προσωπικού, ο άλλος ανέλαβε τις παραγγελίες, εγώ, ρε παιδιά, τι βιολί βαράω;». Συνών. εγώ τι καπνό φουμάρω; / εγώ τι ρόλο παίζω; / εγώ τι ώρες κάνω(;)·
- εδώ μπαίνουν τα βιολιά, ειρωνική έκφραση σε κάποιον που αντιλαμβανόμαστε πως προσπαθεί να μας εντυπωσιάσει με τα λόγια του: «ήταν μια πανέμορφη γυναίκα και μόλις της ζήτησα να τα φτιάξουμε δέχτηκε με το πρώτο. -Εδώ μπαίνουν τα βιολιά». Από το ότι η ομαδική είσοδος των βιολιών σε μια συμφωνική εκτέλεση είναι εντυπωσιακή·
- η κοιλιά μου παίζει βιολί, βλ. λ. κοιλιά·
- θα κρατήσει πολύ ακόμη αυτό το βιολί; βλ. φρ. πού θα πάει αυτό το βιολί(;)·
- κακό βιολί, κατάσταση ή συνήθεια που εγκυμονεί κινδύνους ή που προκαλεί δυσφορία: «είναι πολύ κακό βιολί τα ναρκωτικά || τι κακό βιολί κάθε μεσημέρι να ’χεις το ραδιοφωνάκι σου στη διαπασών!». (Λαϊκό τραγούδι: κακό βιολί αρχίσαμε, βρε μάγκισσα που λες, τον τσακωμό τον πήραμε θαρρώ σχοινί γαϊτάνι)·
- κι αυτός το βιολί του, α. εξακολουθεί να ασχολείται ανεπηρέαστος με αυτό που τον ευχαριστεί: «εδώ ο κόσμος χάνεται κι αυτός το βιολί του». β. επιμένει στο ίδιο πράγμα, επαναλαμβάνει συνέχεια τα ίδια λόγια χωρίς να επηρεάζεται από τίποτα, βαράει το ίδιο βιολί: «του φέραμε ένα σωρό αποδείξεις για την αθωότητά μας κι αυτός το βιολί του, πως είμαστε τάχα ένοχοι»· βλ. και φρ. ό,τι και να γίνει, αυτός το βιολί του·
- κι εμείς τι βιολί βαράμε! γιατί δεν υπολογίζεις στην παρουσία μας, στην ύπαρξή μας, στη δυνατότητα ή στην ικανότητά μας να πραγματοποιήσουμε κάτι ή να βοηθήσουμε σε κάτι που έχεις ανάγκη: «αν δε βρω αυτά τα λεφτά μέχρι το τέλος της βδομάδας χάθηκα . -Κι εμείς τι βιολί βαράμε! || δεν παίρνει μπρος τ’ αυτοκίνητό μου και δεν ξέρω τι έχει. -Κι εμείς τι βιολί βαράμε!». Συνήθως η φρ. κλείνει με το εδώ. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. Συνών. κι εμείς τι καπνό φουμάρουμε! / κι εμείς τι ρόλο παίζουμε! / κι εμείς τι ώρες κάνουμε(!)·  
- ό,τι και να γίνει, αυτός το βιολί του, α. δεν επηρεάζεται από τίποτα και εξακολουθεί να ασχολείται απερίσπαστος με αυτό που τον ευχαριστεί: «σεισμός να γίνει, καταποντισμός να γίνει, ό,τι και να γίνει αυτός, το βιολί του». β. δεν αλλάξει γνώμη με τίποτα και εμμένει στην αρχική του απόφαση: «κάναμε τα πάντα να του αλλάξουμε γνώμη, τι άλλο να γίνει! Ό,τι και να γίνει, αυτός το βιολί του». γ. δεν ενδιαφέρεται καθόλου για όσα κακά συμβαίνουν γύρω του: «υπάρχει τόση δυστυχία γύρω του και καθημερινά παίζονται τόσα δράματα, αλλά, ό,τι και να γίνει, αυτός το βιολί του». Συνών. ό,τι και να γίνει, αυτός το χαβά του·
- πάω στα βιολιά ή πηγαίνω στα βιολιά, συνηθίζω να πηγαίνω για διασκέδαση σε κέντρα, όπου η ορχήστρα αποτελείται από βιολιά, από βιολιστές: «εσένα σ’ αρέσει να πηγαίνεις στα μπουζούκια, εμένα όμως μ’ αρέσει να πηγαίνω στα βιολιά»·
- πού θα πάει αυτό το βιολί; έκφραση αγανακτισμένου ή εκνευρισμένου ατόμου, που θέλει να θέσει τέρμα στις συνεχείς ενοχλήσεις κάποιου για εξυπηρέτηση, που θέλει να του επισημάνει τη συνεχιζόμενη απαράδεκτη συμπεριφορά του ή που είναι ενοχλημένος από πράξη ή κατάσταση που επαναλαμβάνεται συστηματικά: «που θα πάει αυτό το βιολί να ’ρχεσαι κάθε λίγο και λιγάκι και να μου ζητάς δανεικά; || που θα πάει αυτό το βιολί να παρατάς κάθε τόσο την οικογένειά σου και να τρέχεις με τις παρδαλές στα μπουζούκια; || πού θα πάει αυτό το βιολί κάθε μεσημέρι, την ώρα που πάω να κοιμηθώ, να ’χεις το ραδιοφωνάκι σου στη διαπασών!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το α ή το δε μου λες. Συνών. πού θα πάει αυτή η βιόλα; / πού θα πάει αυτή η δουλειά; / πού θα πάει αυτή η κατάσταση / πού θα πάει αυτός ο χαβάς; / πού θα πάει η βαλίτσα(;)·
- πρώτο βιολί, α. ο αρχιεργάτης: «τον έχω στη δουλειά μου πρώτο βιολί». Από το ότι σε μια ορχήστρα ως πρώτο βιολί ορίζεται ο πιο ικανός, ο πιο δεξιοτέχνης. β. αυτός που παίζει το σπουδαιότερο ρόλο σε μια υπόθεση, αυτός που έχει το πρόσταγμα: «μετά τον υπουργό, το πρώτο βιολί σ’ αυτό το υπουργείο, είναι ο τάδε»·
- τι βιολί βαράει; α. με τι καταγίνεται, με τι ασχολείται στη ζωή του, ποια είναι η κοινωνική ή οικονομική του κατάσταση(;): «φαίνεται δραστήριος άνθρωπος, αλλά τι βιολί βαράει;». β. τι είδος άνθρωπος είναι, ποιο είναι το ποιόν του(;): «φαίνεται καλός άνθρωπος, αλλά τι βιολί βαράει;». Συνών. πώς μετράει; / τι καπνό φουμάρει; / τι ρόλο παίζει; / τι ώρες κάνει(;)·
- τι βιολί είν’ αυτό! βλ. φρ. τι βιόλα είν’ αυτή! λ. βιόλα·
- το βιολί βιολάκι, επιμονή στην ίδια αντίληψη, στην ίδια τακτική, στην ίδια νοοτροπία, ιδίως αρνητική: «όλοι του λέμε πως το κάπνισμα βλάπτει την υγεία, αλλ’ αυτός το βιολί βιολάκι», δηλ. εξακολουθεί να καπνίζει. (Λαϊκό τραγούδι: σήκω εσύ να κάτσω εγώ, σώπα εσύ να πω εγώ, φύγ’ εσύ να μείνω εγώ και το βιολί βιολάκι).

βλέπω, ρ. [<αρχ. βλέπω], βλέπω. 1. επιτηρώ, προσέχω: «όσο θα λείπεις στη δουλειά, θα βλέπω εγώ τα παιδιά || σε παρακαλώ, βλέπε μη χυθεί το γάλα». 2α. αντιλαμβάνομαι,  καταλαβαίνω, κατανοώ: «βέβαια, βλέπω πως έχεις δυσκολίες, όμως δεν έχω λεφτά να σε βοηθήσω». β. καταλαβαίνω, συνειδητοποιώ: «κάθε φορά που βλέπω πως η κουβέντα πάει για καβγά, ρίχνω τους τόνους για να εκτονωθεί η κατάσταση». γ. έχω την εντύπωση, θεωρώ, υπολογίζω: «μ’ αυτή την αύξηση του πετρελαίου, βλέπω πως θα μας έρθουν δύσκολες μέρες». 3. φροντίζω: «από μικρό παιδί βλέπει ολόκληρη οικογένεια». 4α. (για γιατρούς) είμαι ο θεράποντας γιατρός κάποιου: «ποιος γιατρός σε βλέπει;». β. εξετάζω κάποιον άρρωστο: «ποιον βλέπει μέσα ο γιατρός;». 5. ελέγχω: «κάθισε εδώ να βλέπεις ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει». 6. επισκέπτομαι: «κάθε τόσο πηγαίνω και τον βλέπω στο γραφείο του». 7. συναντώ: «κάπου κάπου βλεπόμαστε στο μπαράκι της γειτονιάς μας || καθώς ερχόμουν, είδα τον τάδε στο δρόμο». 8. (γενικά για θεάματα) παρακολουθώ: «μην τον ενοχλείς τώρα, γιατί βλέπει μπάσκετ στην τηλεόραση || βλέπει όλα τα καλά κινηματογραφικά έργα». 9. (για άψυχα) είμαι στραμμένος προς ένα ορισμένο σημείο: «το μπαλκόνι μας βλέπει στη θάλασσα». 10. στην προστακτ. βλέπε,πρόσεξε: «βλέπε τι λέω || βλέπε πώς το κάνω». 11. στο β΄ εν. πρόσ. βλέπεις, από ό,τι προκύπτει από τα πράγματα, όπως διαπιστώνεις, όπως είναι φανερό: «δεν μπορούσε να βρει δουλειά· βλέπεις το ένα του χέρι ήταν παράλυτο». (Λαϊκό τραγούδι: βλέπεις εντάξει σου ξηγιέμαι, πως σε λατρεύω δεν τ’ αρνιέμαι). 12. στο β΄ εν. πρόσ. σε ερωτηματικό τύπο βλέπεις; εντέλει η εξέλιξη των πραγμάτων με επιβεβαίωσε, έγιναν ή αποδείχτηκαν όπως υποστήριζα, ενώ εσύ είχες διαφορετική γνώμη. Πολλές φορές, συνοδεύεται από χειρονομία με το δείκτη να έρχεται και να ακουμπάει στο σημείο του κροτάφου, θέλοντας να υπενθυμίσει στο συνομιλητή μας όλα αυτά που του λέγαμε ή που υποστηρίζαμε. 13. στο α΄ πλ. πρόσ. βλέπουμε, έκφραση με την οποία δηλώνουμε πως θα αποφασίσουμε μελλοντικά για αυτό που μας ζητά ή μας προτείνει κάποιος: «θα μου δώσεις τα λεφτά που σου ζήτησα; -Βλέπουμε || θα ’ρθεις κι εσύ μαζί μας το βράδυ; -Βλέπουμε»· βλ. και λ. είδα. (Ακολουθούν 191 φρ.)·
- αλλά βλέπεις ο διάβολος και του Μανόλη η σκούφια… ή αλλά βλέπεις ο διάβολος κι η σκούφια του Μιχάλη…, βλ. λ. διάβολος·
- άλλο να τ’ ακούς κι άλλο να το βλέπεις ή άλλο να στο λέω κι άλλο να το βλέπεις, βλ. λ. άλλος·
- αν είσαι και ψηλά, βλέπε και χαμηλά, βλ. λ. χαμηλός·
- αρνί που βλέπει ο Θεός, ο λύκος δεν το τρώει, βλ. λ. αρνί·
- αυτό πάλι πώς το βλέπεις; βλ. λ. αυτός·
- βλέπει Ευρώπη, βλ. λ. Ευρώπη·
- βλέπει όνειρα, βλ. λ. όνειρο·
- βλέπει σαν γεράκι, βλ. λ. γεράκι·
- βλέπει συνέχεια την πλάτη του, βλ. λ. πλάτη·
- βλέπει τα τρένα να περνούν, βλ. λ. τρένο·
- βλέπει τα χαρτιά, βλ. λ. χαρτί·
- βλέπει το δέντρο και χάνει το δάσος, βλ. λ. δέντρο·
- βλέπει το ποτήρι μισοάδειο, βλ. λ. ποτήρι·
- βλέπει το ποτήρι μισογεμάτο, βλ. λ. ποτήρι·
- βλέπει το ταβάνι, βλ. λ. ταβάνι·
- βλέπει το τυρί και δε βλέπει τη φάκα, βλ. λ. φάκα·
- βλέπει το φλιτζάνι, βλ. λ. φλιτζάνι·
- βλέπει τον άγγελό του, βλ. λ. άγγελος·
- βλέπει τον καφέ, βλ. λ. καφές·
- βλέπει φαντάσματα, βλ. λ. φάντασμα·
- βλέπει φαντάσματα πίσω απ’ τις πόρτες, βλ. λ. πόρτα·
- βλέπεις πόσα γράφει εδώ; (ενν. χτυπήματα), βλ. λ. γράφω·
- βλέπεις πόσες γράφει εδώ; (ενν. ξυλιές, μπάτσες), βλ. λ. γράφω·
- βλέπεις τι γράφει εδώ; βλ. λ. γράφω·
- βλέποντας και κάνοντας, α. χωρίς προδιαγεγραμμένο σχέδιο, αλλά ανάλογα με αυτό που θα μας προκύψει θα πράξουμε: «αυτό το παιδί δεν είχε ποτέ πρόγραμμα στη ζωή του, γιατί πάντα ενεργεί βλέποντας και κάνοντας». β. έκφραση αβεβαιότητας για την πορεία των ενεργειών μας: «τώρα δεν ξέρω να σου πω τι θα κάνω, αν μου τύχει αυτό που λες. Βλέποντας και κάνοντας»·
- βλέπω αφ’ υψηλού, βλ. λ. υψηλός·
- βλέπω θάλασσα κι ουρανό, βλ. λ. θάλασσα·
- βλέπω και δε βλέπω, μόλις που βλέπω, βλέπω αμυδρά: «πρέπει ν’ αλλάξω γυαλιά, γιατί μ’ αυτά που έχω βλέπω και δε βλέπω»·
- βλέπω καλά; βλ. λ. καλός·
- βλέπω κατάματα (κάτι), βλ. λ. κατάματα·
- βλέπω μ’ άλλο μάτι (κάποιον ή κάτι), βλ. λ. μάτι·
- βλέπω μακριά, βλ. λ. μακριά·
- βλέπω μαύρο τον κόσμο ή βλέπω τον κόσμο μαύρο, βλ. λ. κόσμος·
- βλέπω με διαφορετικό μάτι (κάποιον ή κάτι), βλ. λ. μάτι·
- βλέπω με κακό μάτι (κάποιον ή κάτι), βλ. λ. μάτι·
- βλέπω με καλό μάτι (κάποιον ή κάτι), βλ. λ. μάτι·
- βλέπω με (τα) χέρια δεμένα ή βλέπω με δεμένα (τα) χέρια, βλ. λ. χέρι·
- βλέπω με (τα) χέρια σταυρωμένα ή βλέπω με σταυρωμένα (τα) χέρια, βλ. λ. χέρι·
- βλέπω με την άκρη του ματιού μου, βλ. λ. μάτι·
- βλέπω μπάλα, βλ. λ. μπάλα·
- βλέπω μπροστά, βλ. λ. μπροστά·
- βλέπω νερό στην αυλή μου, βλ. λ. νερό·
- βλέπω όνειρα, βλ. λ. όνειρο·
- βλέπω όνειρο, βλ. λ. όνειρο·
- βλέπω παραπέρα, βλ. λ. παραπέρα·
- βλέπω προκοπή, βλ. λ. προκοπή·
- βλέπω στ’ όνειρό μου (κάποιον ή κάτι), βλ. λ. όνειρο·
- βλέπω στο γυαλί, βλ. λ. γυαλί·
- βλέπω στον ύπνο μου (κάποιον ή κάτι), βλ. λ. ύπνος·
- βλέπω τη γλύκα, βλ. λ. γλύκα·
- βλέπω τη Δευτέρα Παρουσία, βλ. λ. Δευτέρα Παρουσία·
- βλέπω τη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- βλέπω τη δουλειά μου, βλ. λ. δουλειά·
- βλέπω την κηδεία μου, βλ. λ. κηδεία·
- βλέπω την κόλαση, βλ. λ. κόλαση·
- βλέπω την πάρτη μου, βλ. λ. πάρτη·
- βλέπω της γιαγιάς μου το καφεκούτι, βλ. λ. καφεκούτι·
- βλέπω της γιαγιάς μου το μουνί, βλ. λ. μουνί·
- βλέπω της γιαγιάς μου το πράμα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- βλέπω της μάνας μου το μουνί, βλ. λ. μουνί·
- βλέπω της μάνας μου το πράμα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- βλέπω το διάβολό μου, βλ. λ. διάβολος·
- βλέπω το μνήμα μου, βλ. λ. μνήμα·
- βλέπω τον άγγελό μου, βλ. λ. άγγελος·
- βλέπω του κώλου μου την τρύπα, βλ. λ. κώλος·
- βλέπω φως, βλ. λ. φως·
- βλέπω φως στην άκρη του τούνελ ή βλέπω φως στο βάθος του τούνελ, βλ. λ. φως·
- γλυκάθηκ’ η γριά στα σύκα, τα βλέπει και στον ύπνο της ή καλόμαθ’ η γριά στα σύκα, τα βλέπει και στον ύπνο της, βλ. λ. γριά·
- δε βλέπει μπροστά, βλ. λ. μπροστά·
- δε βλέπει μπροστά του, βλ. λ. μπροστά·
- δε βλέπει πέρα απ’ τη μύτη του, βλ. λ. μύτη·
- δε βλέπει τη μύτη του, βλ. λ. μύτη·
- δε βλέπει την τύφλα του, βλ. λ. τύφλα·
- δε βλέπεις μπροστά σου; βλ. λ. μπροστά·
- δε βλέπεις την τύφλα σου! βλ. λ. τύφλα·
- δε βλέπεις το κέρατό σου το δίφορο! ή δε βλέπεις τα κέρατά σου τα δίφορα! βλ. λ. κέρατο·
- δε βλέπεις το κέρατό σου το τράγειο! βλ. λ. κέρατο·
- δε βλέπω άνθρωπο, βλ. λ. άνθρωπος·
- δε βλέπω ανθρώπου πρόσωπο, βλ. λ. άνθρωπος·
- δε βλέπω άσπρη μέρα, βλ. λ. μέρα·
- δε βλέπω Θεού πρόσωπο, βλ. λ. Θεός·
- δε βλέπω καλό, βλ. λ. καλός·
- δε βλέπω με κακό μάτι (κάποιον ή κάτι), βλ. λ. μάτι·
- δε βλέπω με καλό μάτι (κάποιον ή κάτι), βλ. λ. μάτι·
- δε βλέπω μπροστά μου απ’ τη νύστα, βλ. λ. νύστα·
- δε βλέπω μπροστά μου απ’ την πείνα, βλ. λ. πείνα·
- δε βλέπω (ούτε) τη μύτη μου, βλ. λ. μύτη·
- δε βλέπω την ώρα να..., βλ. λ. ώρα·
- δε βλέπω το γιατί, βλ. λ. γιατί·
- δε βλέπω το λόγο, βλ. λ. λόγος·
- δε βλέπω φως, βλ. λ. φως·
- δε βλέπω χαΐρι, βλ. λ. χαΐρι·
- δε θα βλέπω με δεμένα (τα) χέρια ή δε θα βλέπω με (τα) χέρια δεμένα, βλ. λ. χέρι·
- δε θα βλέπω με σταυρωμένα (τα) χέρια ή δε θα βλέπω με (τα) χέρια σταυρωμένα, βλ. λ. χέρι·
- δε με βλέπω καλά, βλ. λ. καλός·
- δε σε βλέπω απ’ τη δίψα, βλ. λ. δίψα·
- δε σε βλέπω απ’ τη νύστα, βλ. λ. νύστα·
- δε σε βλέπω απ’ την πείνα, βλ. λ. πείνα·
- δε σε βλέπω καλά, βλ. λ. καλός·
- δε χορταίνει το μάτι σου να βλέπει(ς), βλ. λ. μάτι·
- δε χορταίνει το μάτι σου να τον (τη) βλέπει(ς), βλ. λ. μάτι·
- δεν τα βλέπω καλά τα πράγματα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- δεν τη βλέπω εντάξει τη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- δεν το βλέπω, δεν είμαι σίγουρος πως θα ανταποκριθώ σε αυτό που μου ζητά ή μου προτείνει κάποιος: «δεν το βλέπω να σου δώσω τα λεφτά που μου ζητάς, γιατί κι εγώ περνώ δυσκολίες || θα ’ρθεις το βράδυ μαζί μας στα μπουζούκια; -Δεν το βλέπω»·     
- δεν το βλέπω καλά, βλ. λ. καλός·
- δεν το βλέπω σόι πράμα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- δεν τον βλέπω, έπαψα να συναντώ το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, έπαψα να κάνω παρέα, να συναναστρέφομαι μαζί του: «κάποτε κάναμε παρέα, αλλά τώρα δεν τον βλέπω». (Λαϊκό τραγούδι: φεύγω, μανούλα μ’, φεύγω, αχ, πάω στην ξενιτιά. Δώσε μου την ευχή σου, αχ, δε θα σε βλέπω πια)·
- δεν τον βλέπω καλά, βλ. λ. καλός·
- δεν τον βλέπω σόι άνθρωπο, βλ. λ. σόι·
- δεν τον βλέπω σόι πράμα, βλ. λ. σόι·
- είναι, βλέπεις…, α. κατανοείς, καταλαβαίνεις, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο: «θα τον βοηθήσω όσο μπορώ, γιατί είναι, βλέπεις, ο γιος τ’ αδερφού μου». (Λαϊκό τραγούδι: μα τον λατρεύω κι είναι το φως μου, γιατί ’ναι βλέπεις ο άνθρωπός μου). β. λέγεται και με ειρωνική διάθεση με την έννοια δήθεν, τάχα: «είναι, βλέπεις Ευρωπαίος, και ξέρει καλύτερα από μας τα πράγματα! || του κάνουν όλα τα χατίρια, γιατί είναι, βλέπεις μορφωμένος ο άνθρωπος, ενώ εμείς είμαστε ξύλα απελέκητα!»·
- είναι και Θεός που βλέπει από ψηλά, βλ. λ. Θεός·
- εκείνον που βλέπει ο παπάς, εκείνον θυμιατίζει, βλ. λ. παπάς·
- εμένα που με βλέπεις, εμφατική έκφραση αντί του εγώ: «εμένα που με βλέπεις, είμαι ο γιος του τάδε εφοπλιστή || εμένα που με βλέπεις, έχω βάλει σκοπό να τους ξεπεράσω όλους»·
- εσύ να τα βλέπεις ή εσύ να το βλέπεις, εγώ το ήξερα πως τα πράγματα θα γίνουν έτσι όπως έγιναν, εσύ όμως είχες διαφορετική γνώμη, γι’ αυτό, το πρόβλημα που δημιουργήθηκε, είναι αποκλειστικά δικό σου, πρέπει να προβληματίσει ή να παραδειγματίσει εσένα: «σου το ’χα πει απ’ την αρχή να μην κάνεις δουλειά μαζί του, γιατί δεν είναι τίμιος άνθρωπος. Εσύ να τα βλέπεις, που τον πίστεψες και σ’ έβαλε στο χέρι». Συνήθως η φρ. κλείνει με το τώρα·
- η γκαμήλα δε βλέπει τη δική της καμπούρα, βλέπει της αντικρινής της, βλ. λ. γκαμήλα·
- και κάθεσαι και βλέπεις! βλ. λ. κάθομαι·
- κάνω πως δε βλέπω, βλ. λ. κάνω·
- κατά πώς βλέπω τα πράγματα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- με βλέπω μόνο, βλ. λ. μόνος·
- μήπως δε βλέπω καλά; βλ. λ. καλός·
- να μη βλέπω να μην ακούω ή να μην ακούω να μη βλέπω, έκφραση απηυδισμένου ατόμου από τη ζωή του και γενικά από τη συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντί του ή μεταξύ τους: «θα πάω να ζήσω μόνος μου σε μια ερημιά, να μην ακούω να μη βλέπω». Συνήθως η φρ. κλείνει με το κανέναν·
- όνειρα βλέπεις; βλ. λ. όνειρο·
- όποιος δε βλέπει πού πατεί, στις λάσπες θε να πέσει, βλ. λ. λάσπη·
- όποιος διψάει, πηγάδια βλέπει, βλ. λ. πηγάδι·
- όποιος έχει μάτια, βλέπει, βλ. λ. μάτι·
- όποιος έχει τα μπακίρια, βλέπει απ’ τα παραθύρια, βλ. λ. μπακίρι·
- όπως βλέπεις, βλ. λ. όπως·
- όπως σε βλέπω και με βλέπεις, βλ. λ. όπως·
- όσα βλέπει η πεθερά, βλ. λ. πεθερά·
- όσο τον βλέπεις, τον βλέπω ή όσο τον βλέπεις εσύ, τον βλέπω κι εγώ, αρνητική έκφραση σε άτομο που ψάχνει κάποιον ή που ενδιαφέρεται να μάθει για κάποιον και μας ρωτάει αν τον βλέπουμε: «ξέρεις πού είναι ο τάδε; -Όσο τον βλέπεις, τον βλέπω || ξέρεις τι κάνει ο τάδε; -Όσο τον βλέπεις εσύ, τον βλέπω κι εγώ»·
- (πάρε τώρα αυτά και) για τ’ άλλα βλέπουμε, πάρε τώρα αυτά που σου δίνω και, όσο για τα υπόλοιπα, θα το συζητήσουμε, θα το σκεφτώ, μπορεί ναι μπορεί και όχι·
- πιάνεται απ’ την ουρά του βοδιού και δε βλέπει το βόδι, βλ. λ. βόδι·
- που δε σε βλέπω, δηλώνει υπερβολή σε αυτό που συμβαίνει σε κάποιον: «έχω ένα πονοκέφαλο που δε σε βλέπω || έχω μια πείνα που δε σε βλέπω || έχω μια δίψα που δε σε βλέπω || έχω μια νύστα που δε σε βλέπω || έχω μια κούραση που δε σε βλέπω»·
- πώς (τα) βλέπεις τα πράγματα; βλ. λ. πρά(γ)μα·
- πώς τη βλέπεις τη δουλειά; βλ. λ. δουλειά·
- σπίτι που δεν το βλέπει ο ήλιος, το βλέπει ο γιατρός, βλ. λ. σπίτι·
- στο πρόσωπό του βλέπω…, βλ. λ. πρόσωπο·
- τα βλέπει ασπρόμαυρα, βλ. λ. ασπρόμαυρος·
- τα βλέπει μαυρόασπρα, βλ. λ. μαυρόασπρος·
- τα βλέπεις; ή το βλέπεις; εντέλει η εξέλιξη των πραγμάτων με δικαίωσε, έγιναν ή αποδείχτηκαν όπως υποστήριζα, ενώ εσύ είχες διαφορετική γνώμη: «εντέλει έπρεπε να σ’ ακούσω, γιατί είχες δίκιο γι’ αυτόν τον παλιάνθρωπο. -Τα βλέπεις;». Πολλές φορές, συνοδεύεται από χειρονομία με το δείκτη να έρχεται και να ακουμπάει στο μέρος του κροτάφου, θέλοντας να υπενθυμίσει στο συνομιλητή μας όλα αυτά που του λέγαμε ή που υποστηρίζαμε·
- τα βλέπω (ενν. τα φύλλα σου), (στη γλώσσα του χαρτοπαιγνίου) διακινδυνεύω ποντάροντας περισσότερα χρήματα να δω τα φύλλα σου, γιατί πιστεύω πως εγώ έχω καλύτερο φύλλο και πως εσύ μπλοφάρεις·
- τα βλέπω όλα ανάποδα, βλ. λ. ανάποδος·
- τα βλέπω όλα διπλά, βλ. λ. διπλός·
- τα βλέπω όλα θολά, βλ. λ. θολός·
- τα βλέπω όλα μαύρα, βλ. λ. μαύρος·
- τα βλέπω όλα ρόδινα, βλ. λ. ρόδινος·
- τα βλέπω όλα στραβά κι ανάποδα, βλ. λ. ανάποδος·
- τα βλέπω σκούρα, βλ. λ. σκούρα·
- τα βλέπω σκούρα τα πράγματα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- της αρκούδας άμα βγάλεις το χαλκά, βλέπεις αν είναι ήμερη ή άγρια, βλ. λ. αρκούδα·
- της νύχτας τα καμώματα τα βλέπει η μέρα και γελά, βλ. λ. νύχτα·
- τι βλέπουν τα μάτια μου; βλ. λ. μάτι·
- τι βλέπω; δηλώνει έκπληξη: «τι βλέπω, αγόρασες καινούριο αυτοκίνητο;». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το μπα, πολλές φορές επαναλαμβανόμενο· βλ. και φρ. τι βλέπουν τα μάτια μου; λ. μάτι·
- το βλέπει ο ήλιος, (για σπίτια ή χώρους) βλ. λ. ήλιος·
- το βλέπω, α. το αντιλαμβάνομαι, το καταλαβαίνω, το κατανοώ: «το βλέπω πως έχεις προβλήματα, αλλά περνώ τέτοιες δυσκολίες κι εγώ, που μου είναι αδύνατο να σε βοηθήσω». (Λαϊκό τραγούδι: έχω καεί, έχω ψηθεί στα χέρια τα δικά σου, το βλέπω, θα καταστραφώ, κι όμως να φύγω δεν μπορώ στιγμή από κοντά σου). β. θεωρώ, υπολογίζω ότι είναι…: «αυτό το σπίτι το βλέπω να μην έχει φόβο απ’ τους σεισμούς, γιατί έχει πολύ καλή κατασκευή»·
- το βλέπω και δεν το πιστεύουν τα μάτια μου, βλ. λ. μάτι·
- το βλέπω και δεν το πιστεύω, νιώθω μεγάλη έκπληξη για κάτι καλό ή κακό που αντικρίζω: «κοτζάμ επιστήμονας να κάνεις παρέα μ’ αυτόν τον αλήτη, το βλέπω και δεν το πιστεύω || μπράβο σου, αγόρασες κι εσύ αυτοκίνητο, το βλέπω και δεν το πιστεύω»·
- το βλέπω μ’ άλλο μάτι,  βλ. λ. μάτι·
- το βλέπω με διαφορετικό μάτι, βλ. λ. μάτι·
- το βλέπω με κακό μάτι, βλ. λ. μάτι·
- το βλέπω με καλό μάτι, βλ. λ. μάτι·
- το βλέπω με το κιάλι ή το βλέπω με τα κιάλια, βλ. λ. κιάλι·
- το βλέπω με ψυχρό μάτι, βλ. λ. μάτι·
- το βλέπω χλωμό, βλ. λ. χλωμός·
- το γκαβό πουλί ο Θεός δυο φορές το βλέπει, βλ. λ. πουλί·
- το ένα του μάτι βλέπει στην ανατολή και τ’ άλλο στη δύση, βλ. λ. μάτι·
- το μάτι βλέπει, στην καρδιά πιάνει φωτιά, βλ. λ. καρδιά·
- τον βλέπει μέσ’ στα μάτια, βλ. λ μάτι·
- τον βλέπει σαν Θεό, βλ. λ. Θεός·
- τον βλέπει στα μάτια σαν Θεό ή τον βλέπει σαν Θεό στα μάτια, βλ. λ. μάτι·
- τον βλέπω, τον θεωρώ, τον υπολογίζω: «τον βλέπω ικανό για μεγάλα πράγματα αυτόν τον άνθρωπο». Συνών. τον έχω·
- τον βλέπω για την τηλεόραση, βλ. λ. τηλεόραση·
- τον βλέπω για τις ειδήσεις, βλ. λ. είδηση·
- τον βλέπω κατάματα, βλ. λ. κατάματα·
- τον βλέπω μ’ άλλο μάτι, βλ. λ. μάτι·
- τον βλέπω με διαφορετικό μάτι, βλ. λ. μάτι·
- τον βλέπω με κακό μάτι, βλ. λ. μάτι·
- τον βλέπω με καλό μάτι, βλ. λ. μάτι·
- τον βλέπω με μισό μάτι, βλ. λ. μάτι·
- τον βλέπω με το κιάλι ή τον βλέπω με τα κιάλια, βλ. λ. κιάλι·
- τον βλέπω με υποψία, βλ. λ. υποψία·
- τον βλέπω όλο μπροστά μου, βλ. λ. όλος·
- τον βλέπω σαν μύγα ή τον βλέπω σαν τη μύγα, βλ. λ. μύγα·
- τον βλέπω σαν μυρμήγκι ή τον βλέπω σαν το μυρμήγκι, βλ. λ. μυρμήγκι·
- τον βλέπω σαν κουνούπι ή τον βλέπω σαν το κουνούπι, βλ. λ. κουνούπι·
- τον βλέπω σαν το χάρο, βλ. λ. χάρος·
- τώρα βλέπει τα καρότα ανάποδα, βλ. λ. καρότο·
- τώρα βλέπει τα ραδίκια ανάποδα, βλ. λ. ραδίκι·
- τώρα βλέπει τις ρίζες απ’ τα ραδίκια, βλ. λ. ραδίκι·
- τώρα βλέπει τις ρίζες απ’ τα ραπανάκια, βλ. λ. ραπανάκι·
- χαίρεται το μάτι σου να βλέπει(ς), βλ. λ. μάτι.

βροχή, η, ουσ. [<μτγν. βροχή <βρέχω], η βροχή· σε θέση επιρρ., άφθονα, πυκνά, σαν βροχή: «μόλις εμφανίστηκαν ο διαιτητές για το δεύτερο εικοσάλεπτο του αγώνα, έπεσαν βροχή τα κέρματα στον αγωνιστικό χώρο». (Ακολουθούν 13 φρ.)·
- γλίτωσες τη βροχή, φυλάξου απ’ τ’ απόβροχο, βλ. λ. απόβροχο·
- έπιασε βροχή, άρχισε να βρέχει: «το πρωί ο καιρός ήταν καλός, αλλά τ’ απόγευμα έπιασε βροχή»·
- έπιασε ψιλή βροχή, άρχισε να ψιλοβρέχει: «μόλις σταμάτησε ο αέρας, έπιασε ψιλή βροχή». (Λαϊκό τραγούδι: κίνησα πρωί για να ’ρθω μ’ έπιασε ψιλή βροχή, ας ερχόσουνα, βρε μάγκα, κι ας γινόσουνα παπί)·
- ήλιος και βροχή, παντρεύονται οι φτωχοί, βλ. λ. ήλιος·
- μετά τη βροντή, έρχεται και η βροχή, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα κακά σημάδια που προηγούνται αν θέλουμε να προφυλαχτούμε από τις δυσκολίες που δείχνουν πως έρχονται: «έπρεπε να καταλάβαινες από τα διάφορα ψιθυρίσματα των εργατών και τις μυστικές συναντήσεις τους πως θα προχωρούσαν σε απεργία, αφού ξέρεις πως πάντα, μετά τη βροντή, έρχεται η βροχή»·
- μια βροχή μόνο θα μας σώσει ή μια βροχή μόνο μας σώνει ή μια βροχή μόνο θα με σώσει ή μια βροχή μόνο με σώνει, η δουλειά, η υπόθεση ή η κατάσταση έχει περιέλθει σε τέτοια αδιέξοδο, σε τέτοια στασιμότητα, που μόνο κάτι ανέλπιστο ή ο Θεός μπορεί να μας βοηθήσει: «υπάρχει τέτοια αναδουλειά στην αγορά, που μια βροχή μόνο μας σώζει». Από την εικόνα του γεωργού, που σε περίοδο μεγάλης ξηρασίας περιμένει να βρέξει, αλλά και από την κατάσταση του πλημμυροπαθή, που υποστηρίζεται οικονομικά ή αντιμετωπίζεται με επιείκεια από την πολιτεία όσον αφορά τα οικονομικά, τα χρέη. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. Συνών. ένα θαύμα μόνο θα μας σώσει ή ένα θαύμα μόνο μας σώνει / ένας σεισμός μόνο θα μας σώσει ή ένας σεισμός μόνο μας σώνει·
- ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται, λέγεται για κείνον ή από κείνον που έχει πάθει μια ζημιά ή βλάβη, αλλά το αντιμετωπίζει με ψυχραιμία, γιατί είναι μαθημένος στις ατυχίες ή στις δυσκολίες κι έχει μάθει πάντα να τις ξεπερνάει: «μπορεί να μου ’ρθαν στραβά τα πράγματα, αλλά ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται»·
- ο ζευγάς γυρεύει βροχή, ο σταμνάς γυρεύει ξηρασία, βλ. λ. γυρεύω·
- περασμένη βροχή, κάπα δε χρειάζεται, βλ. λ. κάπα·
- πέφτουν βροχή ή πέφτουν σαν βροχή ή πέφτουν σαν τη βροχή, άφθονα, πυκνά και χωρίς σταματημό: «οι ερωτήσεις άρχισαν να πέφτουν βροχή, μόλις ο τάδε τέλειωσε την αγόρευσή του». (Λαϊκό τραγούδι: οι σφαίρες πέφτανε βροχή, δεκάδες, δωδεκάδες, να πιάσουνε τους ξακουστούς και τρομερούς Γιαγιάδες)·
- σαν τη βροχή στ’ αλώνι, λέγεται για ανεπιθύμητο άτομο που το αντιμετωπίζουμε με ψυχρότητα: «φαντάζομαι χαρές που κάνατε με τον ερχομό του τάδε. -Σαν τη βροχή στ’ αλώνι». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το τι να σου πω! Από το ότι μια βροχή στο αλώνι το καλοκαίρι είναι πάντα ανεπιθύμητη, γιατί προξενεί διάφορες καταστροφές·
- τι να του κάνει του βρεγμένου η βροχή! βλ. φρ. ο βρεγμένος τη βροχή δε τη φοβάται· 
- τρέχουν τα δάκρυα βροχή, βλ. λ. δάκρυ.

γριά, η, ουσ. [<μσν. γριά <αρχ. γραῖα]. 1. (χαϊδευτικά) η μητέρα: «θα πάω νωρίς στο σπίτι για να μην ανησυχεί η γριά μου». (Λαϊκό τραγούδι: εννέα μήνες στην κοιλιά της την κουβαλούσε η γριά της).2. η ηλικιωμένη σύζυγος: «πήρε τη γριά του και πήγε νωρίς για ύπνο». 3. στον πλ. οι γριές (βλ. λ.). Υποκορ. γριούλα, η (βλ. λ.). (Ακολουθούν 26 φρ.)·
- γλυκάθηκ’ η γριά στα σύκα, θα φάει και τα συκόφυλλα ή γλυκάθηκ’ η γριά στα σύκα, τα βλέπει και στον ύπνο της, βλ. φρ. καλόμαθ’ η γριά στα σύκα, θα φάει και τα συκόφυλλα·
- γριά τζατζού ή γριά τζάτζω, βλ. λ. τζατζόγρια·
- γριά φοράδα, κόκκινο σαλβάρι, λέγεται για την προσπάθεια ηλικιωμένης γυναίκας, που με το εντυπωσιακό της ντύσιμο επιδιώκει να κρύψει την πραγματική της ηλικία για να φανεί ομορφότερη: «μόνο το πρωί που ξυπνάει θα μπορέσεις να καταλάβεις πως είναι γριά φοράδα, κόκκινο σαλβάρι»·
- δεν είναι και καμιά γριά! η γυναίκα για την οποία γίνεται λόγος, δεν είναι πολύ ηλικιωμένη: «εντάξει, είπαμε ότι είναι μεγάλη, αλλά δεν είναι και καμιά γριά!»·
- δεν είναι σκατά, μόν’ η γριά τα χέζει, βλ. λ. σκατά·
- έγιναν σαν της γριάς τα μαλλιά ή έγιναν σαν της γριάς το μαλλί, συνεπλάκησαν άγρια: «είχαν παλιές διαφορές και, όταν συναντήθηκαν, αρπάχτηκαν κι έγιναν σαν της γριάς τα μαλλιά». Από την εικόνα δυο ατόμων, που έχουν ξεμαλλιαστεί κατά τη διάρκεια της συμπλοκής τους και παρομοιάζονται με τα μαλλιά της γριάς, που, επειδή έπαψε να είναι κοκέτα, κυκλοφορεί αχτένιστη. Συνών. έγιναν σαν της τρελής τα μαλλιά ή έγιναν σαν της τρελής το μαλλί·
- έγινε σαν της γριάς τα μαλλιά ή έγινε σαν της γριάς το μαλλί, η δουλειά ή η υπόθεση μπερδεύτηκε πάρα πολύ και δεν μπορεί κανείς να βγάλει άκρη: «ο ένας ήθελε να γίνει έτσι, ο άλλος ήθελε να γίνει αλλιώς, στο τέλος έγινε η δουλειά σαν της γριάς το μαλλί». Από την εικόνα της γριάς που, επειδή έπαψε να είναι κοκέτα, δε χτενίζεται και κυκλοφορεί με ανακατωμένα, με μπερδεμένα μαλλιά. Συνών. έγινε σαν της τρελής τα μαλλιά ή έγινε σαν της τρελής το μαλλί·
- εδώ ο κόσμος καίγεται και η γριά χτενίζεται ή εδώ ο κόσμος χάνεται και η γριά χτενίζεται, βλ. λ. κόσμος·
- είναι μια γριά αλεπού! ή σου είναι μια γριά αλεπού! βλ. λ. αλεπού·
- είπαμε της γριάς να κλάσει κι αυτή ξεκωλώθηκε ή είπαμε της γριάς να κλάσει κι αυτή ξεπατώθηκε ή είπαμε της γριάς να κλάσει κι αυτή χέστηκε, βλ. λ. κλάνω·
- είχαμε τη γριά λεχούσα, γέννησε κι ο γέρος, βλ. συνηθέστ. τα ’χαμε χύμα, μας ήρθαν και τσουβαλάτα, λ. χύμα·
- η γριά η κότα έχει το ζουμί, βλ. λ. ζουμί·
- η γριά κι αν στολίζεται, στον ανήφορο γνωρίζεται, λέγεται ειρωνικά για τα άτομα εκείνα που, παρ’ όλη την ηλικία τους, προσπαθούν να επιδεικνύονται ως νέοι: «ας τον φουκαριάρη να κάνει παρέα με τους νέους για να περνιέται κι αυτός νέος, μια και του διαφεύγει πως η γριά κι αν στολίζεται, στον ανήφορο γνωρίζεται». Από το ότι όταν είναι κάποιος ηλικιωμένος, υποκύπτει με την πρώτη δυσκολία· 
- η γριά το μεσοχείμωνο αγγουράκια πεθυμούσε, λέγεται στην περίπτωση που εκ των πραγμάτων είναι αδύνατο να πραγματοποιήσουμε την επιθυμία κάποιου: «μέσα στη φτώχεια μου μου ζητούσε ταξίδια και λούσα! -Η γριά το μεσοχείμωνο αγγουράκια πεθυμούσε»·
- η γριά το μεσοχείμωνο πεπόνι επεθύμησε, βλ. φρ. η γριά το μεσοχείμωνο αγγουράκια πεθυμούσε·
- καλόμαθ’ η γριά στα σύκα, θα φάει και τα συκόφυλλα, λέγεται για κείνον που α.έχει συνηθίσει να του κάνουμε χάρες ή εξυπηρετήσεις και το επιδιώκει συνέχεια. β. που έχει συνηθίσει στην εύνοια της τύχης και νιώθει δυσφορία ή στενοχώρια με την πρώτη ατυχία ή δυσκολία που του τυχαίνει. γ. που έχει συνηθίσει στις απολαύσεις και τις επιδιώκει συνεχώς·
- λέγε λέγε το κοπέλι, κάνει τη γριά και θέλει, βλ. λ. κοπέλι·
- να τρώει ο γέρος και στη γριά να μη δίνει ή να τρώει ο γέρος και της γριάς να μη δίνει, βλ. λ. γέρος·
- όλοι κοιτάζουν τον καβγά κι η γριά το μέλι, οι ηλικιωμένοι άνθρωποι ενδιαφέρονται πιο πολύ για τον εαυτό τους και τη υγεία τους: «δεν είναι ο παππούς τώρα για τα πολύ δύσκολα, γιατί όλοι κοιτάζουν τον καβγά κι η γριά το μέλι»·
- όσο βιάζεται η γριά, τόσο κόβεται η κλωστή, βλ. φρ. όποιος βιάζεται, σκοντάφτει, βλ. λ. όποιος·
- σ’ είπαμε, γριά, να κλάνεις, αλλά μην το παρακάνεις, βλ. λ. κλάνω·
- σαν δε θέλω, γριά, να σε φιλήσω, χίλιες αφορμές σου βρίσκω, δηλώνει πως αυτός που είναι αποφασισμένος να μην κάνει κάτι, θα βρει οπωσδήποτε τον τρόπο για να μην το κάνει: «εμένα μη μου λες πως πρέπει να ’ρθω χιονίσει βρέξει, γιατί, σαν δε θέλω, γριά, να σε φιλήσω, χίλιες αφορμές σου βρίσκω»·
- σαν της  γριάς το μουνί, βλ. λ. μουνί·
- τα κάνω σαν της γριάς τα μαλλιά ή τα κάνω σαν της γριάς το μαλλί, μπερδεύω μια δουλειά ή μια υπόθεση τόσο πολύ, ώστε κανείς δεν μπορεί να βγάλει άκρη: «τον άφησα για λίγο να επιβλέπει κι αυτός τα ’κανε σαν της γριάς το μαλλί». Συνών. τα κάνω σαν της τρελής τα μαλλιά ή τα κάνω σαν της τρελής το μαλλί·
- της γριάς το μαλλί ή το μαλλί της γριάς, είδος λαϊκού ζαχαρωτού, που κατασκευάζεται από άχνη ζάχαρης και πουλιέται από πλανόδιους πωλητές ή στα λαϊκά πανηγύρια: «όταν ήμασταν μικροί, η χαρά μας ήταν να πηγαίνουμε στα πανηγύρια για να φάμε της γριάς το μαλλί»·
- τι γριά τι ζαρωμένη; βλ. φρ. τι Γιάννης τι Γιαννάκης; λ. Γιάννης.

δαίμονας, ο, ουσ. [<αρχ. δαίμων], ο δαίμονας. 1. πνεύμα του κακού και, κατ’ επέκταση, ο διάβολος, ο σατανάς: «έχει κυριευτεί απ’ το δαίμονα». 2. αυτός που σπρώχνει, που ωθεί κάποιον στην αμαρτία: «ήταν μια γυναικάρα, σωστός δαίμονας, που σε ξεσήκωνε με μια της ματιά». (Λαϊκό τραγούδι: τις νύχτες τις αόρατες εγώ δεν κλείνω μάτι, γιατί μου λέν’ οι δαίμονες σήκω και περιπάτει). 3. άνθρωπος πανέξυπνος, τετραπέρατος, αλλά και κακόβουλος, μοχθηρός: «δεν είναι μόνο που θα χάσεις την ησυχία σου, αν μπλέξεις μ’ αυτόν το δαίμονα, αλλά θα χάσεις και τα λεφτά σου». 4. αυτός που προκαλεί προβλήματα, που προξενεί ανησυχία με τη συμπεριφορά του: «μόλις σχολάσει το σχολείο, φωνάζουν όλοι οι μαθητές σαν τους δαίμονες και δε μας αφήνουν σε ησυχία». (Ακολουθούν 30 φρ.)·
- α στο δαίμονα ή άι στο δαίμονα! α. κατάρα με την οποία στέλνουμε κάποιον στο διάολο. β. ανάλογα με το ύφος και τον τόνο της φωνής εκφράζει αμφισβήτηση ή έκπληξη για καλό ή για κακό: «ο τάδε αγόρασε βίλα στην εξοχή. -Άι στο δαίμονα, αυτός δεν είχε να φάει! || σκοτώθηκε ο τάδε. -Άι στο δαίμονα, πριν λίγες ώρες ήμασταν μαζί!»· βλ. και φρ. άι στο διάβολο! λ. διάβολος·
- απειλεί θεούς και δαίμονες, βλ. λ. θεός·
- άσ’ τα να πάνε στο δαίμονα! απάντηση αποκαρδιωμένου ανθρώπου από τη ζωή του ή από την κακή πορεία της εργασίας του σε άτομο που τον ρωτάει από ενδιαφέρον πώς πας ή πώς πάει ή πώς τα πας ή πώς πάνε τα πράγματα και έχει την έννοια πως τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά και ούτε υπάρχει περίπτωση να διορθωθούν. Συνών. άσ’ τα να πάνε στ’ ανάθεμα! / άσ’ τα να πάνε στα κομμάτια! / άσ’ τα να πάνε στα τσακίδια! / άσ’ τα να πάνε στην οργή! / άσ’ τα να πάνε στο διάβολο! / άσ’ τα να πάνε στον κόρακα(!)·
- άσ’ το να πάει στο δαίμονα! μην το υπολογίζεις, βγάλ’ το από το νου σου, διάγραψέ το: «αφού βλέπεις πως το μηχάνημα είναι χαλασμένο, άσ’ το να πάει στο δαίμονα!». Συνών. άσ’ το να πάει στ’ ανάθεμα! / άσ’ το να πάει στα κομμάτια! / άσ’ το να πάει στα τσακίδια! / άσ’ το να πάει στην οργή! / άσ’ το να πάει στο διάβολο! / άσ’ το να πάει στον κόρακα(!)·
- άσ’ τον να πάει στο δαίμονα! μην τον υπολογίζεις, αγνόησέ τον: «αφού σε πρόδωσε, άσ’ τον να πάει στο δαίμονα!». Συνών. ας’ τον να πάει στ’ ανάθεμα! / άσ’ τον να πάει στα κομμάτια! / άσ’ τον να πάει στα τσακίδια! / άσ’ τον να πάει στην οργή! / άσ’ τον να πάει στο διάβολο! / άσ’ τον να πάει στον κόρακα(!)·
- βρίζει θεούς και δαίμονες, βλ. λ. θεός·
- είναι κακός δαίμονας, το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, έχει την ικανότητα να παρακινεί τους άλλους στο κακό: «είναι κακός δαίμονας αυτός που κάνεις παρέα και θα σε μπλέξει χωρίς να το καταλάβεις»·
- είναι ο κακός μου δαίμονας, δεν μπορώ ποτέ να αντιμετωπίσω με επιτυχία το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος: «σε οτιδήποτε έρχομαι αντιμέτωπος μ’ αυτόν τον άνθρωπο, σηκώνω τα χέρια μου, γιατί είναι ο κακός μου δαίμονας || αυτή η ομάδα είναι ο κακός μας δαίμονας και ποτέ δεν μπορούμε να τη νικήσουμε»·
- έχει το δαίμονα μέσα του, α. είναι άνθρωπος πανέξυπνος, δραστήριος, επινοητικός, εφευρετικός: «αυτό το παιδί θα προκόψει πολύ στη ζωή του, γιατί έχει το δαίμονα μέσα του». β. είναι άνθρωπος κακόβουλος, μοχθηρός: «μην του έχεις εμπιστοσύνη, γιατί έχει το δαίμονα μέσα του και δεν κάνει καλό σε κανέναν». Συνών. έχει το διάβολο μέσα του / έχει το σατανά μέσα του·
- θηλυκός δαίμονας, γυναίκα πολύ έξυπνη, αλλά και πολύ μοχθηρή και ραδιούργα: «αν μπλέξεις μ’ αυτόν το θηλυκό δαίμονα, θα καταστρέψεις το σπίτι σου»·
- κατεβάζει θεούς και δαίμονες, βλ. λ. θεός·
- με πιάνουν οι δαίμονες, βλ. συνηθέστ. με πιάνουν τα δαιμόνια, λ. δαιμόνιο·
- μπήκε ο δαίμονας μέσα του, άρχισε ξαφνικά να συμπεριφέρεται εχθρικά ή παράλογα προς τους άλλους αλλά και προς τον ίδιο του τον εαυτό: «ήταν τόσο συνετό παιδί, όμως στα καλά καθούμενα, λες και μπήκε ο δαίμονας μέσα του, άρχισε να κάνει ένα σωρό τρελά πράγματα». Συνών. μπήκε ο διάβολος μέσα του·
- να με παρ’ ο δαίμονας! έκφραση εκνευρισμένου ή αγανακτισμένου ανθρώπου, που τα έχει με τον εαυτό του: «να με παρ’ ο δαίμονας, όλο βλακείες κάνω!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει πάλι με το να με πάρει. Συνών. να με πάρ’ η ευχή! / να με πάρ’ η οργή! / να με πάρ’ ο διάβολος! / να με πάρ’ ο κόρακας(!)·
- να παρ’ ο δαίμονας! (γενικά) έκφραση εκνευρισμένου ή αγανακτισμένου ανθρώπου για την κακή πορεία των πραγμάτων στη ζωή του: «να πάρ’ ο δαίμονας, τίποτα δε δουλεύει σωστά σ’ αυτή την επιχείρηση!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το φτου και πιο σπάνια το που, ενώ είναι φορές που ακούγεται και φτου, που και η φρ. κλείνει πάλι με το να πάρει. Συνών. να πάρ’ η ευχή! / να πάρ’ η οργή! / να πάρ’ ο διάβολος! / να πάρ’ ο κόρακας(!)·
- να πας στο δαίμονα! δε νοιάζομαι, δε με ενδιαφέρει διόλου τι θα κάνεις, τι θα απογίνεις ή για το πού θα πας. Συνήθως η φρ. δίνεται ως απάντηση αδιαφορίας στην απεγνωσμένη ερώτηση κάποιου τώρα τι θα κάνω ή τώρα τι θα γίνω (θ’ απογίνω) ή τώρα πού θα πάω. Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το να ησυχάσουμε ή με το να τελειώνουμε. Συνών. να πας στ’ ανάθεμα! / να πας στα τσακίδια! / να πας στο διάβολο! / να πας στον αγύριστο! / να πας στον εξαποδώ(!)· 
- να σε παρ’ ο δαίμονας! έκφραση εκνευρισμένου ή αγανακτισμένου ανθρώπου, που τα έχει με κάποιον: «να σε παρ’ ο δαίμονας, σταμάτα επιτέλους αυτό το θόρυβο!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει πάλι με το να σε πάρει. Συνών. να σε πάρ’ η ευχή! / να σε πάρ’ η οργή! / να σε πάρ’ ο διάβολος! / να πάρ’ ο κόρακας(!)·
- ο δαίμονας (δαίμων) του τυπογραφείου, το τυπογραφικό λάθος. Συνήθως αναφέρεται στο χώρο του Τύπου·
- οι δαίμονες της ασφάλτου, οδηγοί, ιδίως μοτοσικλετιστές, που αναπτύσσουν μεγάλη ταχύτητα και που γενικά οδηγούν παράτολμα: «απ’ όπου περνούν οι δαίμονες της ασφάλτου, αναστατώνουν τον κόσμο»·
- πού στο δαίμονα είναι! λέγεται για πρόσωπο ή πράγμα που αναζητάμε ή που περιμένουμε για αρκετό χρονικό διάστημα και για επείγουσα ανάγκη, χωρίς να γνωρίζουμε πού βρίσκεται: «πού στο δαίμονα είναι ο ηλεκτρολόγος, που κινδυνεύουνε να περάσουμε όλη τη νύχτα μέσ’ στο σκοτάδι! || πού στο δαίμονα είναι ο αναπτήρας μου και δεν μπορώ ν’ ανάψω το τσιγάρο μου!». Συνών. πού στ’ ανάθεμα είναι! / πού στα κομμάτια είναι! / πού στα τσακίδια είναι! / πού στην ευχή είναι! / πού στην οργή είναι! / πού στο διάβολο είναι! / πού στο καλό είναι! / πού στον κόρακα είναι(!)·
- πού στο δαίμονα ήσουν! λέγεται απειλητικά ή επιτιμητικά σε άτομο που ψάχναμε επίμονα και δεν καταφέραμε να βρούμε, τη στιγμή που το χρειαζόμασταν ή που το περιμέναμε για μεγάλο χρονικό διάστημα: «πού στο δαίμονα ήσουν κι έφαγα τον κόσμο να σε βρω!». Συνών. πού στ’ ανάθεμα ήσουν! / πού στα κομμάτια ήσουν! / πού στα τσακίδια ήσουν! / πού στην ευχή ήσουν! / πού στην οργή ήσουν! / πού στο διάβολο ήσουν! / πού στο καλό ήσουν! / πού στον κόρακα ήσουν(!)·
- πού στο δαίμονα πήγε! (για πράγματα) πού εξαφανίστηκε: «πού στο δαίμονα πήγε ο αναπτήρας μου!». Συνών. πού στ’ ανάθεμα πήγε! / πού στα κομμάτια πήγε! / πού στα τσακίδια πήγε! / πού στην ευχή πήγε! / πού στην οργή πήγε! / πού στο διάβολο πήγε! / πού στο καλό πήγε! / πού στον κόρακα πήγε(!)·
- πού στο δαίμονα πήγες! πού εξαφανίστηκες: «πού στο δαίμονα πήγες και σε ψάχνω απ’ το πρωί!». Συνών. πού στ’ ανάθεμα πήγες! / πού στα κομμάτια πήγες! / πού στα τσακίδια πήγες! / πού στην ευχή πήγες! / πού στην οργή πήγες! / πού στο διάβολο πήγες! / πού στο καλό πήγες! / πού στον κόρακα πήγες(!)·
- πώς στο δαίμονα! με ποιο τρόπο: «πώς στο δαίμονα ζουν μέσα σε τόση φτώχια, είν’ άξιο απορίας!». Συνών. πώς στ’ ανάθεμα! / πώς στα κομμάτια! / πώς στην ευχή! / πώς στην οργή! / πώς στο διάβολο! / πώς στο καλό! / πώς στον κόρακα(!)·
- τι στο δαίμονα! έκφραση εκνευρισμού ή δυσφορίας: «τι στο δαίμονα κάνει τόση ώρα και δεν έρχεται!». Συνών. τι στ’ ανάθεμα! / τι στα κομμάτια! / τι στην ευχή! / τι στην οργή! / τι στο διάβολο! / τι στο καλό! / τι στον κόρακα(!)·
- τι στο δαίμονα έγινε! (για πράγματα) πού εξαφανίστηκε: «τι στο δαίμονα έγινε το στιλό μου!». Συνών. τι στ’ ανάθεμα έγινε! / τι στα κομμάτια έγινε! / τι στην ευχή έγινε! / τι στην οργή έγινε! / τι στο διάβολο έγινε! / τι στο καλό έγινε! / τι στον κόρακα έγινε(!)·
- τι στο δαίμονα έγινες! πού εξαφανίστηκες: «τι στο δαίμονα έγινες και σε χρειάζομαι!». Συνών. τι στ’ ανάθεμα έγινες! / τι στα κομμάτια έγινες! / τι στην ευχή έγινες! / τι στην οργή έγινες! / τι στο διάβολο έγινες! / τι στο καλό έγινες! / τι στον κόρακα έγινες(!)·
- τι στο δαίμονα θέλει; έκφραση δυσφορίας για την επίσκεψη κάποιου ανεπιθύμητου ατόμου: «σας ζητάει ο θυρωρός. -Τι στο δαίμονα θέλει;». Συνών. τι στ’ ανάθεμα θέλει; / τι στα κομμάτια θέλει; / τι στην ευχή θέλει; / τι στην οργή θέλει; / τι στο διάβολο θέλει; / τι στο καλό θέλει; / τι στον κόρακα θέλει(;)·
- τι στο δαίμονα κάνεις! έκφραση απορίας για κάποιον που ασχολείται με πράγματα έξω από τις οδηγίες μας ή έξω από την ορθή διαδικασία ή εκτέλεση. Συνήθως η φρ. κλείνει με το εδώ ή το εκεί. Συνών. τι στ’ ανάθεμα κάνεις! / τι στα κομμάτια κάνεις! / τι στην ευχή κάνεις! / τι στην οργή κάνεις! / τι στο καλό κάνεις! / τι στον κόρακα κάνεις(!)·
- τον κυνηγάνε θεοί και δαίμονες, βλ. λ. θεός.

διάβολος κ. διάολος, ο, πλ. διάβολοι κ. διάολοι κ. διαβόλοι κ. διαόλοι, οι κ. διαβόλια κ. διαόλια, τα, ουσ. [<διάβολος (=συκοφάντης) <διαβάλλω], ο διάβολος. 1. άνθρωπος με σκοτεινές και κακές προθέσεις, ο δόλιος, ο ύπουλος, ο κακεντρεχής, ο  μοχθηρός, ο σατανικός, που μηχανορραφεί σε βάρος άλλων, που επιδιώκει το κακό τους, την καταστροφή τους: «απ’ τη μέρα που έμπλεξε μ’ αυτόν το διάβολο, κατάστρεψε τη ζωή του». (Λαϊκό τραγούδι: δε θα την πάθω, όπως την έχουν πάθει όλοι, γιατί οι γυναίκες όλες είσαστε διαβόλοι). 2. άνθρωπος με οξυμμένη διάνοια, δραστηριότητα, πειθώ, ο πανέξυπνος, ο τετραπέρατος, ο καπάτσος, που πάντα βρίσκει τρόπο να ξεμπλέξει από κάποια δυσκολία: «είναι διάολος στη δουλειά του || είναι τόσο διάβολος, που πάντα βρίσκει τον τρόπο να πετύχει αυτό που επιδιώκει || αν θέλεις να τελειώσεις γρήγορα τη δουλειά σου, ανάθεσέ την στον τάδε, που είναι διάβολος». 3. πρόσωπο ή πράγμα που μας προκαλεί αναστάτωση, εκνευρισμό ή φθορά: «ήρθε πρωί πρωί στο σπίτι αυτός ο διάβολος ο κουνιάδος μου, κι ήθελε να κάνουμε κουβέντα για τα κληρονομικά || τι διάβολος είναι αυτός, που με ξεκουφαίνει τόση ώρα;». (Τραγούδι: όχι λέμε στην πρέζα, όχι σ’ αυτόν το διάολο, όχι λέμε στην πρέζα, όχι και στα σκληρά). 4α. ως επιφών. διάβολε! τέλος πάντων, επιτέλους: «διάβολε, κάνε μου τη χάρη να σταματήσεις αυτή τη γκρίνια!». β. έκφραση που δηλώνει μεγάλο θυμό ή εκνευρισμό: «διάβολε, πού ήσουν όλο το πρωί και σε χρειαζόμουν! || θα σταματήσεις, επιτέλους, διάβολε αυτή την γκρίνια;». Υποκορ. διαβολάκι, το κ. διαβολάκος, ο (βλ. λ.). (Ακολουθούν 111 φρ.)·
- α στο διάβολο! ή άι στο διάβολο! α.  έκφραση αγανάκτησης ατόμου που συναντάει συνέχεια δυσκολίες στη δουλειά του ή γενικά που συναντάει δυσκολίες στη ζωή του: «άι στο διάβολο, όλα τα δύσκολα σε μένα θα τύχουν!». β. έκφραση ανακούφισης ατόμου που, επιτέλους, έφερε σε πέρας κάποια δύσκολη δουλειά ή που απαλλάχτηκε από κάποια δύσκολη δουλειά ή γενικά που πέρασαν οι δύσκολες μέρες και άρχισαν τα πράγματα στη ζωή του να του έρχονται ευνοϊκά: «άι στο διάβολο, τέλειωσα επιτέλους και μ’ αυτή τη γάγγραινα!». γ. ανάλογα με το ύφος και τον τόνο της φωνής του ατόμου, εκφράζει έκπληξη ή αμφισβήτηση για καλό ή για κακό: «ο τάδε αγόρασε Μερσεντές. -Άι στο διάολο, αυτός μέχρι τα χτες δεν είχε να φάει! || σκοτώθηκε ο τάδε. -Άι στο διάβολο, μέχρι πριν λίγο ήμασταν μαζί!». δ. έκφραση ειρωνείας σε κάποιον που μας λέει απίθανα ή απίστευτα πράγματα: «με παρακαλούσε η Μιμή Ντενίση να τα φτιάξει μαζί μου. -Άι στο διάβολο!». Πολλές φορές, στις δυο παραπάνω περιπτώσεις, της φρ. προτάσσεται το ε. ε.έκφραση δυσφορίας σε κάποιο ενοχλητικό άτομο με την έννοια να μας αφήσει ήσυχους, να πάψει να μας ενοχλεί, να φύγει, να ξεκουμπιστεί: «άι στο διάβολο, απάλλαξέ μας επιτέλους απ’ την παρουσία σου!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το ρε παιδί μου ή το ρε παιδάκι μου ή το ρε φίλε. στ. έκφραση εκνευρισμού και θυμού, ιδίως συχνή σε καβγάδες: «άι στο διάολο, που θα κάτσω ν’ ασχοληθώ κι άλλο μαζί σου!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε το βρε ή το μωρέ, και είναι φορές που η φρ. κλείνει με το λέω ’γω. Συνών. α στην ευχή! ή άι στην ευχή!  / α στην οργή! ή άι στην οργή! / α στο δαίμονα! ή άι στο δαίμονα! / α στο καλό! ή άι στο καλό! / α στον κόρακα! ή άι στον κόρακα(!). Τέλος, κατάρα με την οποία στέλνουμε κάποιον στο διάβολο·
- αλλά βλέπεις ο διάβολος και του Μανόλη η σκούφια... ή αλλά βλέπεις ο διάβολος κι η σκούφια του Μιχάλη…, έκφραση με την οποία προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε κάποιο ατόπημά μας ή κάποια αποτυχία μας λόγω απροσδόκητων συμπτώσεων: «εγώ δεν είχα σκοπό ν’ απατήσω τη γυναίκα μου, αλλά βλέπεις ο διάβολος και του Μανόλη η σκούφια...», εννοείται με ξεγέλασαν και την απάτησα. Πρβλ.: ο διάβολος την έβαλε κι η σκούφια του Μιχάλη, προτού να κλείσει μια πληγή, να μου ανοίξει άλλη (Λαϊκό τραγούδι)·
- αν σπάσει ο διάβολος το πόδι του (το ποδάρι του), αν παρ’ ελπίδα γίνουν όλα έτσι όπως τα θέλω, αν τελικά επιβεβαιωθούν οι προσδοκίες μου, χωρίς να έχω προηγουμένως βάσιμες υποψίες ή ενδείξεις για κάτι τέτοιο: «αν σπάσει ο διάβολος το πόδι του και μου πέσει το λαχείο, θα τρελαθώ στα ταξίδια». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το α ρε ή το ε ρε ·
- άνθρωπος του διαβόλου, βλ. λ. άνθρωπος·
- απ’ το διάβολο κι ένα κερί να πάρεις, καλό είναι, από έναν δύστροπο, από έναν κακότροπο, κακόπιστο άνθρωπο ό,τι μπορέσει να πάρει κανείς κέρδος είναι: «ό,τι και να σου δώσει αυτό το στραβόξυλο, πάρ’ το, γιατί απ’ το διάβολο κι ένα κερί να πάρεις, κέρδος είναι»·
- απ’ του διαβόλου την αυλή, μήτ’ ερίφι μήτ’ αρνί, απόφευγε τους κακούς, τους κακόπιστους ανθρώπους, και όταν ακόμα είσαι σίγουρος πως δεν μπορούν να σε βλάψουν: «μην κάνεις παρέα μ’ αυτούς τους παλιοαλήτες, γιατί απ’ του διαβόλου την αυλή, μήτ’ ερίφι μήτ’ αρνί»·
- άσ’ τα να πάνε στο διάβολο! απάντηση αποκαρδιωμένου ανθρώπου από τη ζωή ή από την κακή πορεία των εργασιών του σε άτομο που τον ρωτάει από ενδιαφέρον πώς πάει ή πώς πας ή πώς τα πας ή πώς πάνε τα πράγματα και έχει την έννοια πως τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά και ούτε υπάρχει περίπτωση να διορθωθούν. Συνών. άσ’ τα να πάνε στ’ ανάθεμα! / άσ’ τα να πάνε στα κομμάτια! / άσ’ τα να πάνε στα τσακίδια! / άσ’ τα να πάνε στην οργή! / άσ’ τα να πάνε στο δαίμονα! / άσ’ τα να πάνε στον κόρακα(!)·
- άσ’ το να πάει στο διάβολο! μην το υπολογίζεις, βγάλ’ το από το νου σου, διάγραψέ το: «αφού βλέπεις πως το μηχάνημα δε λειτουργεί, άσ’ το να πάει στο διάβολο!». Συνών. άσ’ το να πάει στ’ ανάθεμα! / άσ’ το να πάει στα κομμάτια! / άσ’ το να πάει στα τσακίδια! / άσ’ το να πάει στην οργή! / άσ’ το να πάει στο δαίμονα! / άσ’ το να πάει στον κόρακα(!)·
- άσ’ τον να πάει στο διάβολο! μην τον υπολογίζεις, αγνόησέ τον, άφησέ τον: «αφού βλέπεις πως είναι παλιάνθρωπος, άσ’ τον να πάει στο διάβολο!». Συνών. άσ’ τον να πάει στ’ ανάθεμα! / άσ’ τον να πάει στα κομμάτια! / άσ’ τον να πάει στα τσακίδια! / άσ’ τον να πάει στην οργή! / άσ’ τον να πάει στο δαίμονα! / άσ’ τον να πάει στον κόρακα(!)·
- βλέπω το διάβολό μου, βασανίζομαι, υποφέρω, τυραννιέμαι πάρα πολύ: «από μικρό παιδί βλέπω το διάβολό μου κάθε μέρα για να τα βγάλω πέρα». Συνών. βλέπω τη Δευτέρα Παρουσία / βλέπω την κηδεία μου / βλέπω την κόλαση / βλέπω το μνήμα μου / βλέπω τον άγγελό μου / βλέπω του κώλου μου την τρύπα· βλ. και φρ. είδα το διάβολό μου·
- βρίσκομαι στου διαβόλου τη μάνα, αυτή την ώρα που επικοινωνούμε (τηλέφωνο, αλληλογραφία), σου μιλώ (σου γράφω), από πολύ απομακρυσμένο προάστιο, από πολύ απομακρυσμένη περιοχή, ιδίως σε σχέση με κάποιο κέντρο: «δεν προλαβαίνω να ’ρθω τόσο γρήγορα, γιατί αυτή τη στιγμή βρίσκομαι στου διαβόλου τη μάνα». Πολλές φορές, για να επιτείνουμε το μέγεθος της απόστασης, η φρ. κλείνει με το κι ακόμα παραπέρα·
- βρίσκω το διάβολό μου, α. έχω να κάνω με άνθρωπο καταχθόνιο ή πανέξυπνο ή ασχολούμαι με πολύ δύσκολη δουλειά: «απ’ τη μέρα που γνώρισα αυτόν τον άνθρωπο, βρήκα το διάβολό μου, γιατί έχω συνέχεια προβλήματα μαζί του || μπλέχτηκα με μια δουλειά, που δεν την κάτεχα, και βρήκα το διάβολό μου. (Λαϊκό τραγούδι: μες την Αθήνα ξενυχτώ για σένα βρε μικρό μου και κάθε μέρα εγώ για σε, βρ’ αμάν, αμάν βρίσκω το διάβολό μου). β. καταταλαιπωρούμαι από κάποια κατάσταση ή σχέση, μπλέκομαι σε απρόσμενες δυσκολίες: «αποφάσισα να χτίσω κι εγώ ένα εξοχικό και βρήκα το διάβολό μου || έμπλεξα μ’ αυτή την τρελοπαντιέρα και βρήκα τον διάβολό μου»·
- δεν πάει στο διάβολο! δε νοιάζομαι, δεν ενδιαφέρομαι διόλου για κάποιον ή για κάτι: «αφού δεν ακούει τις συμβουλές σου, δεν πάει στο διάβολο! || αφού δεν ήταν δικό σου ο αναπτήρας, δεν πάει στο διάβολο!»·
- δεν πα(ς) στο διάβολο! α. δε νοιάζομαι, δε με ενδιαφέρει διόλου τι θα κάνεις ή τι θα απογίνεις ή πού θα πας: «όσον καιρό σε συμβούλευα, εσύ μετρούσες πόσες μύγες πήγαιναν στου γάιδαρου τον κώλο, γι’ αυτό δεν πας στο διάβολο!». Συνήθως η φρ. δίνεται ως απάντηση αδιαφορίας στην απεγνωσμένη ερώτηση κάποιου τώρα τι θα κάνω ή τώρα τι θα γίνω (θ’ απογίνω) ή τώρα πού θα πάω. β. έκφραση αδιαφορίας σε κάποιον που μας απειλεί πως θα φύγει από το μέρος που βρισκόμαστε ή γενικά πως θα αποχωρήσει από κάπου: «αν επιμένεις περισσότερο στις θέσεις σου, εγώ θα φύγω. -Δεν πας στο διάβολο! || αν δε μου δώσεις τα λεφτά που θέλω, θα φύγω απ’ το συνεταιρισμό. -Δεν πας στο διάβολο!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το λέω ’γω, και είναι αρκετές φορές που μετά το λέω ’γω ακούγεται και το να ησυχάσουμε ή το να τελειώνουμε. γ. άφησέ με ήσυχο, μη με σκοτίζεις, μη με ενοχλείς περισσότερο. Συνήθως της φρ. προτάσσεται το ε, βρε ή το μωρέ και κλείνει με το λέω ’γω, και είναι αρκετές φορές που μετά το λέω ’γω ακούγεται και το να ησυχάσουμε ή το να τελειώνουμε. Τις πιο πολλές φορές, το τελικό σίγμα του ρ. δεν ακούγεται·
- δεν τον αφήνουν ν’ αγιάσει οι διαβόλοι, λέγεται στην περίπτωση που, ενώ κάποιος άνθρωπος δείχνει όλη τη διάθεση να βάλει πρόγραμμα στη ζωή του και να συνετιστεί, εντούτοις, είναι πολλοί αυτοί που τον δελεάζουν και τον παρασύρουν στην άστατη ζωή: «το παιδί κάνει κάθε τόσο προσπάθειες να νοικοκυρευτεί, αλλά δεν τον αφήνουν ν’ αγιάσει οι διαβόλοι, γιατί όλο και κάποιος απ’ την παλιοπαρέα του το παρασέρνει». Συνών. η πουτάνα θέλει να κρυφτεί κι η χαρά δεν την αφήνει / κάνει η πούτσα να κρυφτεί κι η χαρά δεν την αφήνει·
- διαβόλοι και τριβόλοι, χαρακτηρίζει τους επικίνδυνους ανθρώπους, τα κακοποιά στοιχεία: «έμπλεξε στη ζωή του με διαβόλους και τριβόλους κι απορώ πώς γλίτωσε τη φυλακή!». (Λαϊκό τραγούδι: εμένα το Γεράσιμο από το Αργοστόλι, που μου ’δωσαν παράσημο διαβόλοι και τριβόλοι πώς μ’ έμπλεξες κυρά μου, πώς μ’ έκανες κυρά να χάσω τα νερά μου και ν’ αράξω στη στεριά)·
- διαβόλοι, τριβόλοι, περιληπτική έννοια, που χρησιμοποιούμε για να συμπεριλάβουμε στο λόγο μας ανθρώπους διαφόρων τάξεων, ειδικοτήτων, εθνικοτήτων που συνοδεύουν, χωρίς να κατονομάζονται ακριβώς, αυτούς που έχουμε ήδη αναφέρει με το όνομα τους . Η περιληπτική έννοια εξηγείται, είτε γιατί η αναλυτική θα αποτελούσε πλεονασμό είτε γιατί δεν αξίζει τον κόπο είτε γιατί δεν είναι αυτός ο σκοπός της φράσης μας: «βέβαια, ήταν κι άλλοι μαζεμένοι στη δεξίωση, γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, διαβόλοι, τριβόλοι || εκτός απ’ αυτούς που σας είπα, συναντήσαμε Γάλλους, Άγγλους, Πορτογάλους, διαβόλους, τριβόλους, δεν μπορέσαμε όμως να συνεννοηθούμε με κανέναν»· βλ. και φρ. διαβόλια τριβόλια, λ. διαβόλια·
- δικηγόρος του διαβόλου, α. λέγεται για κάποιον που αγωνίζεται να κρατήσει τις ισορροπίες ανάμεσα σε δυο αντιμαχόμενους ή σε δυο αντιμαχόμενες παρατάξεις, ή που προσπαθεί να τους τα συμβιβάσει όσο πιο ανώδυνα γίνεται: «να δεις που στο τέλος όλοι θα τα βρουν μεταξύ τους κι όπως συμβαίνει πάντα, ο μόνος που θα βγει εκτεθειμένος θα είναι ο δικηγόρος του διαβόλου». β. αυτός που δεν υπηρετεί στην πραγματικότητα τη δικαιοσύνη και την αλήθεια αλλά το συμφέρον του, αυτός που διαστρεβλώνει τα γεγονότα, χρησιμοποιώντας επιχειρήματα σοφιστικά και πειστικά για να υπερασπιστεί κάτι ή κάποιον: «αφού το βλέπεις ξεκάθαρα πως έχεις άδικο, γιατί συνεχίζεις να το παίζεις δικηγόρος του διαβόλου;» βλ. φρ. κάνω τον δικηγόρο του διαβόλου·
- δουλειά του διαβόλου ή δουλειές του διαβόλου, βλ. λ. δουλειά·
- έβαλε ο διάβολος την ουρά του, α. λέγεται σε περίπτωση ανεξήγητης αναστάτωσης ή ανεξήγητης διχόνοιας που προκαλείται, ιδίως σε μια παρέα ή οικογένεια, και που αποδίδεται στην παρέμβαση διαβολικών δυνάμεων, στο χτύπημα της ουράς του διαβόλου: «μα τι έγινε ξαφνικά και μπερδευτήκαμε όλοι έτσι στα καλά καθούμενα! Έβαλε ο διάβολος την ουρά του;». Από τη θρησκευτική εικονογραφία, όπου, συνήθως, η ουρά του διαβόλου παρουσιάζεται να καταλήγει σε αιχμή βέλους και υπονοείται ότι με το χτύπημά της, δημιούργησε αναστάτωση σε μια ομήγυρη ή στο άτομο που δέχτηκε το χτύπημά της. β. λέγεται για άτομο που αρχίζει ξαφνικά να ενεργεί παράλογα ή ερειστικά: «ξαφνικά, άλλαξε εντελώς στάση και συμπεριφορά απέναντί μας, λες κι έβαλε ο διάβολος την ουρά του». (Λαϊκό τραγούδι: έβαλε ο διαβολάκος την ουρά του πάλι και σου πήρε τα μυαλά σου μέσα απ’ το κεφάλι). γ. η δουλειά ή η υπόθεση, ενώ περιμέναμε να εξελιχθεί ομαλά, ξαφνικά μας δημιουργεί προβλήματα (λες και παρενέβη ο διάβολος): «κι εκεί που όλα πήγαιναν μια χαρά, ξαφνικά, στράβωσε η δουλειά, λες κι έβαλε ο διάβολος την ουρά του»·
- έβαλε ο διάβολος το πόδι του (το ποδάρι του), βλ. φρ. έβαλε ο διάβολος την ουρά του. Εδώ γίνεται αναφορά στο κακό ποδαρικό (βλ. λ.)·
- είδα το διάβολό μου, κινδύνεψα άμεσα, γλίτωσα από του χάρου τα δόντια: «έπεσα με τ’ αυτοκίνητο πάνω στην κολόνα κι είδα το διάβολό μου». Συνών. είδα τη Δευτέρα Παρουσία / είδα την κηδεία μου / είδα την κόλαση / είδα το μνήμα μου / είδα τον άγγελό μου / είδα του κώλου μου την τρύπα· βλ. και φρ. βλέπω το διάβολό μου ·
- είμαι στου διαβόλου τη μάνα, βλ. φρ. βρίσκομαι στου διαβόλου τη μάνα·
- είναι απ’ του διαβόλου τη μάνα, μένει ή κατάγεται από πολύ απομακρυσμένο προάστιο, πολύ απομακρυσμένη περιοχή, ιδίως σε σχέση με κάποιο κέντρο: «αυτός είναι απ’ του διαβόλου τη μάνα, πώς να ’ρθει εδώ; || ήρθε στην πόλη μας από μια χώρα που είναι απ’ του διαβόλου τη μάνα». Πολλές φορές, για να επιτείνουμε το μέγεθος της απόστασης, η φρ. κλείνει με το κι ακόμα παραπέρα·
- είναι για το διάβολο πεσκέσι, το πράγμα για το οποίο γίνεται λόγος, είναι πολύ κακής ποιότητας: «αγόρασε μια τηλεόραση, που είναι για το διάβολο πεσκέσι». Πρόκειται δηλαδή για πράγμα που το προορίζουμε ως δώρο στο διάβολο, οπότε αποκλείεται να είναι καλής ποιότητας· βλ. και φρ. είναι του διαβόλου πεσκέσι·
- είναι διάβολος με κέρατα, είναι πολύ κακός, πολύ πανούργος και μοχθηρός: «σε συμβουλεύω να τον προσέχεις πολύ, γιατί είναι διάβολος με κέρατα και μπορεί να σου κάνει μεγάλη ζημιά»·
- είναι διάβολος στη δουλειά του, βλ. λ. δουλειά·
- είναι διάβολος σωστός ή είναι σωστός διάβολος, λέγεται για πολύ δραστήριο, για πολύ έξυπνο άτομο: «ό,τι δουλειά και να του αναθέσεις, την τελειώνει στο πι και φι, γιατί είναι διάβολος σωστός»· βλ. και φρ. είναι διάβολος με κέρατα·
- είναι διαβόλου γέννα, α. είναι δόλιος, καταχθόνιος, σατανικός, είναι άτομο που επιδιώκει πάντα το κακό του άλλου: «μην κάνεις παρέα μαζί του, γιατί είναι διαβόλου γέννα και θα ’χεις μπλεξίματα». β. είναι πανέξυπνος, τετραπέρατος, αλλά χρησιμοποιεί την εξυπνάδα του για να εξαπατά τους άλλους: «μην κάνεις συνεταιρισμό μαζί του, γιατί είναι διαβόλου γέννα και θα σε ρίξει»·
- είναι διαβόλου θηλυκό, βλ. λ. διαβολοθήλυκο·
- είναι διαβόλου κάλτσα, βλ. φρ. είναι διαβόλου γέννα. Εδώ ίσως υπολανθάνει η εικόνα του παράνομου, ο οποίος κατά τη διάρκεια της δράσης του φοράει στο κεφάλι του μια νάιλον κάλτσα, που αλλοιώνει τα χαρακτηριστικά του προσώπου του, για να μην μπορεί να αναγνωριστεί, προσδίνοντας παράλληλα σ’ αυτά και μια διαβολική όψη·
- είναι διαβόλου σπέρμα, βλ. φρ. είναι διαβόλου γέννα·
- είναι διαβόλου σπορά, βλ. φρ. είναι διαβόλου γέννα·
- είναι διαβόλου φύτρα, βλ. φρ. είναι διαβόλου γέννα·
- είναι ο διάβολος μεταμορφωμένος, είναι πολύ κακός, πολύ μοχθηρός και μας παρουσιάζεται με ανθρώπινο παρουσιαστικό, για να πετύχει κάποιο σκοπό του σε βάρος μας: «μην πιστεύεις τα περί φιλίας και τα παρόμοια που σου λέει, γιατί είναι ο διάβολος μεταμορφωμένος και θα σου τη φέρει χωρίς να το καταλάβεις». Πολλές φορές το ο τονισμένο·
- είναι σκέτος διάβολος, έκφραση με την οποία δίνουμε έμφαση στις θετικές ή αρνητικές ικανότητες κάποιου: «είναι σκέτος διάβολος στις εμπορικές επιχειρήσεις || είναι σκέτος διάβολος στις απατεωνιές»·
- είναι του διαβόλου πεσκέσι, είναι πολύ ανήθικος, δόλιος και επικίνδυνος: «πρόσεχε αυτόν που κάνεις παρέα, γιατί είναι του διαβόλου πεσκέσι και δε θα καταλάβεις πότε θα σου κάνει το κακό». Πρόκειται δηλαδή για άτομο που μας έκανε δώρο ο διάβολος, οπότε αποκλείεται να είναι καλός· βλ. και φρ. είναι για το διάβολο πεσκέσι·
- έρχομαι απ’ του διαβόλου τη μάνα, έρχομαι από πολύ απομακρυσμένο προάστιο, από πολύ απομακρυσμένη περιοχή, ιδίως σε σχέση με κάποιο κέντρο: «να κάτσω λίγο να ξεκουραστώ, γιατί έρχομαι απ’ του διαβόλου τη μάνα». Πολλές φορές, για να επιτείνουμε το μέγεθος της απόστασης, η φρ. κλείνει με το κι ακόμα παραπέρα·
- έσπασε ο διάβολος το πόδι του (το ποδάρι του), α. μετά από καιρό αναμονής ή μετά από αλλεπάλληλες ατυχίες ή δυσκολίες, ήρθαν όλα έτσι όπως τα ήθελα ή όπως τα περίμενα, πέρασαν πια οι δυσκολίες: «μετά από τόσα κεσάτια, έσπασε ο διάβολος το πόδι του και πήρα εκείνη τη δουλειά». Πολλές φορές, άλλοτε προτάσσεται του ρ. και άλλοτε μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το επιτέλους. β. δε δημιουργήθηκε η νέα δυσκολία ή το νέο εμπόδιο που αναμενόταν, ή ξεπεράστηκε η δυσκολία ή το εμπόδιο που είχε προκύψει: «έσπασε ο διάβολος το πόδι του και δεν έπεσε κι η γέφυρα απ’ τις πλημμύρες || έσπασε ο διάβολος το πόδι του και του ’πεσε ο πυρετός». Πολλές φορές, άλλοτε προτάσσεται του ρ. και άλλοτε ακολουθεί το ρ. της φρ. το ευτυχώς·
- έτσι και σπάσει ο διάβολος το πόδι του (το ποδάρι του), βλ. φρ. αν σπάσει ο διάβολος το πόδι του (το ποδάρι του)·
- έχει το διάβολο μέσα του, α. είναι ικανότατος, πανέξυπνος, τετραπέρατος, δαιμόνιος: «ό,τι δουλειά και να του αναθέσεις, την φέρνει σε πέρας, γιατί έχει το διάβολο μέσα του». β. είναι ανήσυχος, δεν μπορεί να παραμείνει άπραγος, θέλει πάντα να ασχολείται με κάτι, έχει ακατάβλητη ενεργητικότητα: «απ’ την ώρα που θα ξυπνήσει μέχρι αργά το βράδυ, όλο και με κάτι θέλει ν’ ασχολείται, γιατί έχει το διάβολο μέσα του». Συνών. έχει το δαίμονα μέσα του / έχει το σατανά μέσα του·
- η βδομάδα του διαβόλου, βλ. λ. διαβολοβδομάδα·
- η γυναίκα ως και το διάβολο έκλεισε στο μπουκάλι, βλ. λ. γυναίκα·
- η σκούφια του είναι γεμάτη διαβόλους, βλ. λ. σκούφια·
- θα σε πάρει ο διάβολος και θα σε σηκώσει! απειλητική προειδοποίηση σε κάποιον πως θα του συμπεριφερθούμε πολύ αυστηρά, πως θα τον τιμωρήσουμε πολύ σκληρά: «αν ξαναπιάσεις την οικογένειά μου στο στόμα σου, θα σε πάρει ο διάβολος και θα σε σηκώσει!»·
- θα σου πάρει ο διάβολος τη μάνα και τον πατέρα! θα σε τιμωρήσω πολύ σκληρά, παραδειγματικά, όπως σου αξίζει: «αν ξανακάνεις αταξία, θα σου πάρει ο διάβολος τη μάνα και τον πατέρα!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το που σε γένναγαν ή που σε γέννησαν ή που σε πέταγαν·
- θέλει ν’ αγιάσει, αλλά δεν τον αφήνουν οι διαβόλοι, βλ. φρ. δεν τον αφήνουν ν’ αγιάσει οι διαβόλοι·
- θέλω να γενώ καλόγερος να σώσω την ψυχή μου, μα δε μ’ αφήνει ο διάβολος που ’χω μέσ’ στο βρακί μου, λέγεται στην περίπτωση που, ενώ θέλουμε να κάνουμε ενάρετη ζωή, μας εμποδίζουν οι ισχυρές σεξουαλικές μας επιθυμίες·
- κάθομαι στου διαβόλου τη μάνα, το σπίτι μου βρίσκεται σε πολύ απομακρυσμένη περιοχή, ιδίως σε σχέση με κάποιο κέντρο: «δεν μπορούμε να τον επισκεφτούμε εύκολα, γιατί κάθεται στου διαβόλου τη μάνα». Πολλές φορές, για να επιτείνουμε το μέγεθος της απόστασης, η φρ. κλείνει με το κι ακόμα παραπέρα·
- κάνω το δικηγόρο του διαβόλου, α. προσπαθώ να κρατήσω τις ισορροπίες ανάμεσα σε δυο αντιμαχόμενους ή ανάμεσα σε δυο αντιμαχόμενες παρατάξεις ή προσπαθώ να τους τα συμβιβάσω όσο πιο ανώδυνα γίνεται: «επιτέλους, βρείτε τα, ρε παιδιά, γιατί κουράστηκα τόσον καιρό να κάνω το δικηγόρο του διαβόλου». β. υπερασπίζομαι τα δικά μου συμφέροντα ή κάποιου άλλου, χωρίς να σημαίνει πως έχω πάντα δίκιο: «μια και πληρώνομαι απ’ την τάδε εταιρία, είμαι υποχρεωμένος να κάνω το δικηγόρου του διαβόλου κι ό,τι αποφασίσει το δικαστήριο». γ. παρεμβαίνω σε μια συζήτηση και υποστηρίζω μια άποψη που ανατρέπει τις ισορροπίες της κουβέντας, χωρίς να σημαίνει πως είναι απαραίτητα αυτή που υιοθετώ στη ζωή μου και γενικά, παίρνω θέση αντίθετη από αυτή που πιστεύω: «με συγχωρείτε, που θα κάνω το δικηγόρο του διαβόλου, αλλά γιατί δε σκέφτεστε μα τον βάλετε φυλακή;»·
- κάνω το συνήγορο του διαβόλου, βλ. φρ. κάνω το δικηγόρο του διαβόλου·
- μένω στου διαβόλου τη μάνα, βλ. φρ. κάθομαι στου διαβόλου τη μάνα·
- μπήκε ο διάβολος μέσα του, άρχισε ξαφνικά να συμπεριφέρεται εχθρικά ή παράλογα προς τους άλλους, αλλά και προς τον εαυτό του: «ήταν τόσο συνετό παιδί και ξαφνικά άρχισε να κάνει ένα σωρό τρελά πράγματα, λες και μπήκε ο διάβολος μέσα του»·
- να με παρ’ ο διάβολος! έκφραση εκνευρισμένου ή αγανακτισμένου ανθρώπου, που τα έχει με τον εαυτό του: «να με παρ’ ο διάβολος, όλο βλακείες κάνω!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει πάλι με το να με πάρει. Συνών. να με πάρ’ η ευχή! / να με πάρ’ η οργή! / να με πάρ’ ο δαίμονας! / να με πάρ’ ο κόρακας(!)·
- να πάρ’ ο διάβολος! (γενικά) έκφραση εκνευρισμένου ή αγανακτισμένου ανθρώπου για την κακή πορεία των πραγμάτων στη ζωή του: «να παρ’ ο διάβολος, τίποτα δεν πάει καλά στη ζωή μου!». (Λαϊκό τραγούδι: να πάρει ο διάβολος, κι απόψε πάλι τα ίδια, οι νοσταλγίες μου οι άρρωστες με ζώσανε σαν φίδια). Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το φτου και πιο σπάνια το που, ενώ είναι φορές που ακούγεται και φτου, που και κλείνει πάλι με το να πάρει. Συνών. να πάρ’ η ευχή! / να πάρ’ η οργή! / να πάρ’ ο δαίμονας! / να πάρ’ ο κόρακας(!)·
- να σε παρ’ ο διάβολος! έκφραση εκνευρισμένου ή αγανακτισμένου ανθρώπου, που τα έχει με κάποιον: «να σε παρ’ ο διάβολος, σταμάτα, επιτέλους, αυτή την γκρίνια!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει πάλι με το να σε πάρει. Συνών. να σε πάρ’ η ευχή! / να σε πάρ’ η οργή! / να σε πάρ’ ο δαίμονας! / να σε πάρ’ ο κόρακας(!)·
- να πας στο διάβολο! α. δε νοιάζομαι, δε με ενδιαφέρει διόλου τι θα κάνεις, τι θα απογίνεις ή πού θα πας. Συνήθως η φρ. δίνεται ως απάντηση αδιαφορίας στην απεγνωσμένη ερώτηση κάποιου τώρα τι θα κάνω ή τώρα τι θα γίνω (θ’ απογίνω) ή τώρα πού θα πάω . Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το να ησυχάσουμε ή με το να τελειώνουμε, και είναι φορές που, μετά το να ησυχάσουμε ή το να τελειώνουμε, ακούγεται για περισσότερη έμφαση και το κι ακόμα παραπέρα. β. λέγεται και ως κατάρα. (Λαϊκό τραγούδι: άιντα δε σε θέλω πια στο διάβολο να πας κι εσύ κι η μαμάκα σου κι ο πούστης π’ αγαπάς). Συνών. να πας στ’ ανάθεμα! / να πας στα κομμάτια! / να πας στα τσακίδια! / να πας στα τσακίδια! / να πας στον αγύριστο! / να πας στον εξαποδώ(!)·
- να πας στου διαβόλου τη μάνα! έκφραση τέλειας αδιαφορίας στην απεγνωσμένη ερώτηση κάποιου τώρα τι θα κάνω ή τώρα τι θα γίνω (θ’ απογίνω) ή τώρα πού θα πάω. Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το να ησυχάσουμε ή με το να τελειώνουμε, και είναι αρκετές φορές που, μετά το να ησυχάσουμε ή το να τελειώνουμε, ακούγεται για περισσότερη έμφαση και το κι ακόμα παραπέρα·
- ο διάβολος γίδια δεν είχε και τυρί πουλούσε, λέγεται για τους παμπόνηρους, τους καπάτσους, που μπορούν να καταφέρνουν τα πάντα με την εξυπνάδα τους: «μα πώς χωρίς τίποτα τα καταφέρνει αυτός ο άνθρωπος να βγάζει λεφτά; -Ο διάβολος γίδια δεν είχε και τυρί πουλούσε, αγόρι μου!»·
- ο διάβολος δε χαλάει τη φωλιά του, ο κακοποιός, ο παράνομος, ο εκτός νόμου άνθρωπος, δε βλάπτει αυτόν που τον βοηθάει, που τον υποθάλπει: «όλοι οι απατεώνες αλληλοϋποστηρίζονται, γιατί ο διάβολος δε χαλάει τη φωλιά του»·
- ο διάβολος δουλειά δεν είχε και ζύγιζε τ’ αρχίδια του ή ο διάβολος δουλειά δεν είχε κι έξυνε τ’ αρχίδια του ή ο διάβολος δουλειά δεν είχε, γαμούσε τα παιδιά του ή όταν ο διάβολος δεν έχει δουλειά, ζυγίζει τ’ αρχίδια του ή όταν ο διάβολος δεν έχει δουλειά, ξύνει τ’ αρχίδια του ή όταν ο διάβολος δεν έχει δουλειά, γαμάει τα παιδιά του, όταν κάποιος δεν έχει κάτι συγκεκριμένο να κάνει, τότε ασχολείται με οτιδήποτε για να περάσει η ώρα του ή συμπεριφέρεται ανάρμοστα, κάνει ανοησίες, απερισκεψίες·
- ο διάβολος εγέρασε, καλόγηρος εγίνηκε, λέγεται για εκείνους, που, όταν ήταν νέοι έκαναν έκλυτη ζωή και, μόλις γέρασαν, απαρνήθηκαν λόγω αδυναμίας τα εγκόσμια ή έγιναν υποχρεωτικά ευσεβείς: «όταν ήταν νέος οργίαζε, και τώρα που μεγάλωσε, τη βγάζει στο μπαλκόνι του. -Ο διάβολος εγέρασε, καλόγηρος εγίνηκε || στα νιάτα του ήταν μέσα σ’ όλες τις ανωμαλίες, και τώρα που μεγάλωσε, δε φεύγει απ’ την εκκλησία. -Ο διάβολος εγέρασε, καλόγηρος εγίνηκε»· βλ. και φρ. όταν γεράσει ο διάβολος, καλογερεύει·
- ο διάβολος είδε τη γυναίκα και παραμέρισε, δηλώνει πως η γυναίκα είναι πολυμήχανη και σε συνδυασμό με την ομορφιά της γίνεται, πολλές φορές, επικίνδυνη: «εγώ δεν κάνω το μάγκα στη γυναίκα, κι όταν δημιουργείται κάποια διαφορά μεταξύ μας προσπαθώ με ήρεμο τρόπο να τα συμβιβάσω, γιατί ο διάβολος είδε τη γυναίκα και παραμέρισε»·  
- ο διάβολος έχει πολλά ποδάρια, πρέπει να ενεργεί κανείς με μεγάλη υπευθυνότητα και σωφροσύνη, να επαγρυπνεί συνέχεια, γιατί δεν ξέρει πώς και πότε θα ξεσπάσει το κακό: «πρόσεχε να μελετήσεις καλά τα συμβόλαια, πριν τα υπογράψεις, γιατί ο διάβολος έχει πολλά ποδάρια»·
- ο διάβολος να σκάσει! (ενν. εγώ θα το κάνω), οπωσδήποτε, το δίχως άλλο: «ο διάβολος να σκάσει, εγώ θα την παντρευτώ!»·
- ο διάβολος στα βουνά και τα έργα του στον κάμπο, λέγεται γι’ αυτούς που οργανώνουν παρασκηνιακά διάφορες σκευωρίες, διάφορες συνωμοσίες: «τον βλέπεις έτσι κύριο και ήρεμο άνθρωπο, αλλά κινείται μυστικά κι αθόρυβα κι είναι ο διάβολος στα βουνά και τα έργα του στον κάμπο»·
- όποιος αφήνει το έργο του κι άλλες δουλειές γυρεύει, ο διάβολος στον κώλο του φασούλια μαγειρεύει, βλ. λ. δουλειά·
- όποιος κερδίζει στη στεριά και θάλασσα γυρεύει, ο διάβολος του κώλου του κουκιά του μαγειρεύει, βλ. λ. θάλασσα·
- όπου δε δίνει ο Θεός παιδιά, δίνει ο διάβολος ανίψια, βλ. λ. ανίψι·
- όταν γεράσει ο διάβολος, καλογερεύει, ο έξυπνος άνθρωπος ζει φρόνιμα όταν αντιληφθεί πως εξαντλήθηκαν οι δυνάμεις του: «άσε τα κοριτσόπουλα μπάρμπα Γιώργο, γιατί, όταν γεράσει ο διάβολος, καλογερεύει». Συνών. σαν γεράσει η αλεπού, γίνεται καλογριά· βλ. και φρ. ο διάβολος εγέρασε, καλόγηρος εγίνηκε·
- όταν δίνει ο Θεός τ’ αλεύρι, παίρνει ο διάβολος το σακί, βλ. λ. Θεός·
- ούτε το διάβολο να δεις ούτε το σταυρό σου να κάνεις, βλ. φρ. απ’ του διαβόλου την αυλή μήτ’ ερίφι μήτ’ αρνί·
- πάει κατά διαβόλου η δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- πάει στο διάβολο, είναι κάπως ανεκτό: «το να ’ρχεται κάθε τόσο και να τον βοηθάω, πάει στο διάβολο, αλλά να ’ναι κι αχάριστος από πάνω, ε, αυτό πάει πολύ!»·
- παπά παιδί, διαβόλου εγγόνι, βλ. λ. παπάς·
- πάω κατά διαβόλου, α. βαδίζω προς την καταστροφή, χάνομαι, καταστρέφομαι ηθικά: «απ’ τη μέρα που έμπλεξε μ’ αυτή την παρέα, πάει κατά διαβόλου αυτό το παιδί». β. καταστρέφομαι οικονομικά, χρεοκοπώ: «όταν καταπιάστηκε με δουλειά που δεν τη γνώριζε, πήγε κατά διαβόλου». γ. τσακώνομαι διαρκώς με κάποιον, δεν ταιριάζουν τα χνότα μας, ερχόμαστε σε σύγκρουση: «από τότε που γύρισα απ’ τη Θεσσαλονίκη, όπου σπούδαζα, πάμε κατά διαβόλου με τους γονείς μου»·
- πάω στου διαβόλου τη μάνα, έχω να κάνω πολύ μακρινή πορεία, μέχρι να φτάσω στον προορισμό μου: «ξεκίνησα πολύ πρωί, γιατί έπρεπε να πάω στου διαβόλου τη μάνα». Πολλές φορές, για να επιτείνουμε το μέγεθος της πορείας, η φρ. κλείνει με το κι ακόμα παραπέρα·
- πεταλώνει και το διάβολο, είναι ικανότατος, πανέξυπνος, πολύ καπάτσος: «δεν μπορείς να τα βγάλεις πέρα μ’ αυτόν τον άνθρωπο, γιατί πεταλώνει και το διάβολο»·
- πήγε στο διάβολο, α. έκφραση τέλειας αδιαφορίας στην ερώτηση κάποιου πού πήγε ο τάδε. β. έκφραση ανακούφισης για την αναχώρηση ύστερα από πολλή ώρα κάποιου ανεπιθύμητου προσώπου από το χώρο μας. Πολλές φορές, για περισσότερη έμφαση, η φρ. κλείνει με το κι ακόμα παραπέρα. Συνών. πήγε στ’ ανάθεμα! / πήγε στα κομμάτια! / πήγε στα τσακίδια / πήγε στα τσακίδια! / πήγε στον αγύριστο! / πήγε στον εξαποδώ(!)·
- πήγαινε στο διάβολο! βλ. φρ. άι στο διάβολο(!)·
- πούλησε (και) την ψυχή του στο διάβολο, βλ. λ. ψυχή·
- που να πάρ’ ο διάβολος και να με σηκώσει! έκφραση εκνευρισμένου ή αγανακτισμένου ανθρώπου, που τα έχει βάλει με τον εαυτό του: «που να πάρ’ ο διάβολος και να με σηκώσει, όλο βλακείες κάνω!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το μπα·
- που να πάρ’ ο διάβολος και να σε σηκώσει! έκφραση εκνευρισμένου ή  αγανακτισμένου ανθρώπου, που τα έχει βάλει με κάποιον: «που να πάρ’ ο διάβολος και να σε σηκώσει, όλο μέσ’ στα πόδια μου μπλέκεσαι!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το μπα·
- πού στο διάβολο είναι! λέγεται για πρόσωπο ή πράγμα που αναζητάμε ή που περιμένουμε για αρκετό χρονικό διάστημα και για επείγουσα ανάγκη, χωρίς να γνωρίζουμε πού βρίσκεται: «πού στο διάβολο είναι ο υδραυλικός και τον περιμένω από το μεσημέρι! || πού στο διάβολο είναι το στιλό μου και δεν έχω να γράψω!». Συνών. πού στ’ ανάθεμα είναι! / πού στα κομμάτια είναι! / πού στα τσακίδια είναι! / πού στην ευχή είναι! / πού στην οργή είναι! / πού στο δαίμονα είναι! / πού στο καλό είναι! / πού στον κόρακα είναι(!)·
- πού στο διάβολο ήσουν! λέγεται επιτιμητικά ή απειλητικά σε άτομο που ψάχναμε επίμονα και δεν καταφέραμε να βρούμε τη στιγμή που το χρειαζόμασταν ή που το περιμέναμε για μεγάλο χρονικό διάστημα: «πού στο διάβολο ήσουν κι έφαγα τον κόσμο να σε βρω!». Συνών. πού στ’ ανάθεμα ήσουν! / που στα κομμάτια ήσουν! / πού στα τσακίδια ήσουν! / πού στην ευχή ήσουν! / πού στην οργή ήσουν! / πού στο δαίμονα ήσουν! / πού στο καλό ήσουν! / πού στον κόρακα ήσουν(!)·
- πού στο διάβολο πήγε! (για πράγματα) πού εξαφανίστηκε: «πού στο διάβολο πήγε το στιλό μου!». Συνών. πού στ’ ανάθεμα πήγε! / πού στα κομμάτια πήγε! / πού στα τσακίδια πήγε! / πού στην ευχή πήγε! / πού στην οργή πήγε! / πού στο δαίμονα πήγε! / πού στο καλό πήγε! / πού στον κόρακα πήγε(!)·
- πού στο διάβολο πήγες! πού εξαφανίστηκες: «πού στο διάβολο πήγες και σ’ έψαχνα όλο το πρωί!». Συνών. πού στ’ ανάθεμα πήγες! / πού στα κομμάτια πήγες! / πού στα τσακίδια πήγες! / πού στην ευχή πήγες! / πού στην οργή πήγες! / πού στο δαίμονα πήγες! / πού στο καλό πήγες! / πού στον κόρακα πήγες(!)·
- πώς στο διάβολο! α. με ποιο τρόπο: «πώς στο διάβολο ζουν μέσα σε τόση φτώχεια, είναι άξιο απορίας!». β. (γενικά) έκφραση απορίας ή έκπληξης: «πώς στο διάβολο τα κατάφερες κι ήρθες με τέτοιο παλιόκαιρο!». Συνών. πώς στ’ ανάθεμα! / πώς στα κομμάτια! / πώς στην ευχή! / πώς στην οργή! / πώς στο δαίμονα! / πώς στο καλό! / πώς στον κόρακα(!)·
- σκάει διάβολο ή σκάει και διάβολο, α. είναι ή γίνεται πολύ ενοχλητικός, πολύ φορτικός με την επιμονή του για να πετύχει κάτι από κάποιον: «αν δεν του δώσεις αυτό που του ’ταξες, σκάει διάβολο μέχρι να το πετύχει». β. δυσκολεύεται πολύ να κατανοήσει κάτι που του λέμε, είναι πολύ αργόστροφος: «μέχρι να καταλάβει τι του λες, σκάει διάβολο»·
- σκάσε διάβολε! α. επιτέλους, πάψε να μιλάς: «σκάσε διάβολε, γιατί δεν αντέχω άλλο τη γκρίνια σου!». β. έκφραση αγανάκτησης από συνεχιζόμενο φτέρνισμα δικό μας ή διπλανού μας, που έχει γίνει πια ενοχλητικό, αλλά λέγεται και με εξορκιστική διάθεση·
- στο διάβολο! έκφραση αγανάκτησης ή δυσφορίας σε ενοχλητικό άτομο, με την έννοια να μας αφήσει ήσυχους, να πάψει να μας ενοχλεί, να φύγει, να ξεκουμπιστεί. Συνών. στ’ ανάθεμα! / στα κομμάτια! / στα τσακίδια(!)·
- στου διαβόλου τη μάνα, α. απάντηση στην ερώτηση κάποιου πού μένεις ή πού πας και εννοεί μια πολύ απομακρυσμένη περιοχή, ιδίως σε σχέση με κάποιο κέντρο. β. απάντηση αδιαφορίας στην απεγνωσμένη ερώτηση κάποιου πού να πάω.Αν ο ερωτώμενος θέλει να επιτείνει το μέγεθος της αδιαφορίας του, τότε η φρ. κλείνει με το κι ακόμα παραπέρα ·
- τα γράφω όλα στου διαβόλου το κατάστιχο ή τα έχω γραμμένα όλα στου διαβόλου το κατάστιχο, δε με μέλει, δε με νοιάζει για τίποτα, αδιαφορώ τελείως για όλα. (Λαϊκό τραγούδι: στου διαβόλου τα ’γραψα όλα το κατάστιχο και γλεντώ τα νιάτα μου πριν με πιάσει λάστιχο). Για συνών. βλ. φρ. τα γράφω όλα στα παλιά μου τα παπούτσια ή τα έχω γραμμένα όλα στα παλιά μου τα παπούτσια, λ. παπούτσι·
- τα γράφω στου διαβόλου το κατάστιχο ή τα έχω γραμμένα στου διαβόλου το κατάστιχο (ενν. τα λόγια σου, αυτά που μου λες), δεν τα υπολογίζω, δεν τα παίρνω διόλου υπόψη μου: «τζάμπα μιλάς, γιατί όσα λες τα γράφω στου διαβόλου το κατάστιχο». Για συνών. βλ. φρ. τα γράφω στα παλιά μου τα παπούτσια ή τα έχω γραμμένα στα παλιά μου τα παπούτσια, λ. παπούτσι·
- τα πράγματα πάνε κατά διαβόλου, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- τάζει της Παναγιάς κερί, του διάβολου λιβάνι, βλ. λ. κερί·
- τι στο διάβολο! έκφραση εκνευρισμού ή δυσφορίας: «τι στο διάβολο κάνει τόση ώρα και δεν έρχεται». Συνών. τι στ’ ανάθεμα! / τι στα κομμάτια! / τι στην ευχή! / τι στην οργή! / τι στο δαίμονα! / τι στο καλό! / τι στον κόρακα(!)·
- τι στο διάβολο έγινε! (για πράγματα) πού εξαφανίστηκε: «τι στο διάβολο έγινε ο αναπτήρας μου!». Συνών. τι στ’ ανάθεμα έγινε! / τι στα κομμάτια έγινε! / τι στην ευχή έγινε! / τι στην οργή έγινε! / τι στο δαίμονα έγινε! / τι στο καλό έγινε! / τι στον κόρακα έγινε(!)·
- τι στο διάβολο έγινες! πού εξαφανίστηκες: «τι στο διάβολο έγινες όλο το πρωί και σε χρειαζόμουν!». Συνών. τι στ’ ανάθεμα έγινες! / τι στα κομμάτια έγινες! / τι στην ευχή έγινες! / τι στην οργή έγινες! / τι στο δαίμονα έγινες! / τι στο καλό έγινες! / τι στον κόρακα έγινες(!)·
- τι στο διάβολο θέλει; έκφραση δυσφορίας για την επίσκεψη κάποιου ανεπιθύμητου ατόμου: «σας ζητάει ο τάδε. -Τι στο διάβολο θέλει;». Συνών. τι στ’ ανάθεμα θέλει; / τι στα κομμάτια θέλει; / τι στην ευχή θέλει; / τι στην οργή θέλει; / τι στο δαίμονα θέλει; / τι στο καλό θέλει; / τι στον κόρακα θέλει(;)·
- τι στο διάβολο κάνεις! έκφραση απορίας για κάποιον που ασχολείται με πράγματα έξω από τις οδηγίες μας ή έξω από την ορθή διαδικασία ή εκτέλεση. Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το εδώ ή το εκεί. Συνών. τι στ’ ανάθεμα κάνεις! / τι στα κομμάτια κάνεις! / τι στην ευχή κάνεις! / τι στην οργή κάνεις! / τι στο δαίμονα κάνεις! / τι στο καλό κάνεις! / τι στον κόρακα κάνεις(!)·
- το τρίγωνο του διαβόλου, βλ. λ. τρίγωνο·
- το ’φερε ο διάβολος, βλ. συνηθέστ. το ’φερε η κακιά ώρα, λ. ώρα·
- τον (το) αποφεύγει, όπως ο διάβολος το λιβάνι, λέγεται σε περίπτωση που ένα άτομο επιδιώκει με κάθε τρόπο να μην συναντήσει κάποιον ή που αποφεύγει συστηματικά μια κατάσταση λόγω υπερβολικής απέχθειας: «αν θα ’ναι κι ο τάδε, δε θα ’ρθει, γιατί τον αποφεύγει, όπως ο διάβολος το λιβάνι || έχει τόσο πολύ υποφέρει μέσα στα νοσοκομεία από διάφορες αρρώστιες που, όταν χρειαστεί να πάει επίσκεψη σε νοσοκομείο, το αποφεύγει, όπως ο διάβολος το λιβάνι». Από το ότι ο διάβολος, σύμφωνα με τη σχετική φιλολογία, αποφεύγει συστηματικά το λιβάνι, γιατί, καθώς αυτό έχει ένα χαρακτηριστικό άρωμα, χρησιμοποιείται σε διάφορες θρησκευτικές εκδηλώσεις·
- τον γράφω στου διαβόλου το κατάστιχο ή τον έχω γραμμένο στου διαβόλου το κατάστιχο, α. αδιαφορώ, τον περιφρονώ τελείως, τον αγνοώ: «εσένα σ’ εκτιμώ βαθύτατα, αλλά τον φίλο σου τον γράφω στου διαβόλου το κατάστιχο». β. δεν τον υπολογίζω, δεν τον φοβάμαι καθόλου: «αν σου είπε πως θέλει νε με δείρει, πες του πως τον έχω γραμμένο στου διαβόλου το κατάστιχο». Για συνών. βλ. φρ. τον γράφω στα παλιά μου τα παπούτσια ή τον έχω γραμμένο στα παλιά μου τα παπούτσια, λ. παπούτσι·
- τον έχω στου διαβόλου το κατάστιχο, βλ. φρ. τον γράφω στου διαβόλου το κατάστιχο·
- τον καβαλίκεψαν οι διαβόλοι, άρχισε να συμπεριφέρεται αλλοπρόσαλλα, τρελά, δαιμονισμένα: «εκεί που καθόμασταν ήσυχα και μιλούσαμε, ξαφνικά τον καβαλίκεψαν οι διαβόλοι και δεν άφησε τίποτα όρθιο μέσ’ στο μαγαζί»·
- τον πήρε ο διάβολος και τον σήκωσε, α. τιμωρήθηκε σκληρά, παραδειγματικά: «μόλις τον έπιασαν να βάζει χέρι στο ταμείο, τον πήρε ο διάβολος και τον σήκωσε». β. έπαθε μεγάλο κακό, μεγάλη συμφορά, καταστράφηκε οικονομικά: «έμπλεξε με κάτι απατεώνες για να κάνουν δήθεν κάτι δουλειές, και τον πήρε ο διάβολος και τον σήκωσε». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το τον πατέρα ή με το τον πατέρα και τη μάνα. (Τραγούδι: ποιος ξέρει τώρα να μου πει ποιαν αποφράδα μέρα μας πήρε και μας σήκωσε ο διάολος τον πατέρα; Και οι δεσποτάδες νταχτιρντί και γύρω γύρω όλοι μπουκάραν οι Οθωμανοί και πήρανε την Πόλη)·
- τον πιάνει ο διάβολος, ενεργεί σαν τρελός, σαν δαιμονισμένος: «όταν τον πιάνει ο διάβολος, είναι να μην κάθεσαι κοντά του, γιατί δεν ξέρεις τι θα σου προκύψει»·
- τον έστειλα κατά διαβόλου, βλ. φρ. τον έστειλα στο διάβολο·
- τον έστειλα στο διάβολο, α. τον έδιωξα ύστερα από ακατάσχετο υβρεολόγιο, τον διαβολόστειλα: «μ’ είχε φέρει μέχρι δω πάνω με τις ανοησίες του, και τον έστειλα στο διάβολο». β. έπαψα να ενδιαφέρομαι για κάποιον, αδιαφορώ τελείως: «αφού δεν εννοούσε να βάλει μυαλό, τον έστειλα κι εγώ στο διάβολο». Πολλές φορές, για να επιτείνουμε το μέγεθος της αδιαφορίας μας, η φρ. κλείνει με το κι ακόμα παραπέρα. Συνών. τον έστειλα στ’ ανάθεμα / τον έστειλα στα τσακίδια·
- τον στέλνω στου διαβόλου τη μάνα, α. τον στέλνω σε πολύ απομακρυσμένη περιοχή, ιδίως σε σχέση με κάποιο κέντρο. β. (συνήθως για στρατιωτικούς ή δημόσιους υπαλλήλους) τον μεταθέτω σε κάποια πολύ μακρινή πόλη ή χωριό, του κάνω δυσμενή μετάθεση: «η υπηρεσία του τον έστειλε στου διαβόλου τη μάνα». Πολλές φορές, για να επιτείνουμε το μέγεθος της απόστασης, η φρ. κλείνει με το κι ακόμα παραπέρα·
- τον (το) φοβάται, όπως ο διάβολος το λιβάνι, βλ. φρ. τον (το) αποφεύγει, όπως ο διάβολος το λιβάνι·
- του αγίου άναβε κερί και του διαβόλου δέκα, πρέπει να καλοπιάνει κανείς περισσότερο κάποιο επικίνδυνο άτομο, από το οποίο ενδέχεται να πάθει κάποιο κακό παρά ένα καλό και αγαθό άτομο: «αν είναι μούτρο, όπως λες, αυτός που νοίκιασε το διπλανό διαμέρισμα, για καλό και για κακό του αγίου άναβε κερί και του διαβόλου δέκα»·
- του πήρε ο διάβολος τη μάνα και τον πατέρα, τιμωρήθηκε πολύ σκληρά, όπως του άξιζε, παραδειγματικά: «μόλις τον έπιασε τ’ αφεντικό του να κάνει πάλι κοπάνα, του πήρε ο διάβολος τη μάνα και τον πατέρα». Πολλές φορές, μετά το τέλος της φρ. ακολουθεί το που τον γένναγαν ή το που τον γέννησαν ή το που τον πέταγαν·
- τραβώ το διάβολό μου, παιδεύομαι πάρα πολύ, καταταλαιπωρούμαι: «απ’ τη μέρα που παντρεύτηκα, τραβώ το διάβολό μου, γιατί η γυναίκα μου μου βγήκε πολύ γκρινιάρα || τράβηξα το διάβολό μου, μέχρι να τελειώσω αυτή τη δουλειά». (Λαϊκό τραγούδι: μες την ταβέρνα ξενυχτώ για σένα, βρε μικρό μου, και κάθε μέρα εγώ για σε τραβώ το διάβολό μου)·
- τρέχω στου διαβόλου τη μάνα, πηγαίνω σε πολύ απομακρυσμένη περιοχή, ιδίως σε σχέση με κάποιο κέντρο: «τρέχω στου διαβόλου τη μάνα για να πλασάρω το εμπόρευμα». Πολλές φορές, για να επιτείνει το μέγεθος της απόστασης, η φρ. κλείνει με το κι ακόμα παραπέρα. Η φρ. συνήθως λέγεται από εμπόρους ή πλασιέ·
- φτάνω στου διαβόλου τη μάνα, φτάνω σε πολύ απομακρυσμένη περιοχή, ιδίως σε σχέση με κάποιο κέντρο: «ξεκίνησε για ένα ταξιδάκι κι έφτασε στου διαβόλου τη μάνα». Πολλές φορές, για να επιτείνουμε το μέγεθος της απόστασης, η φρ. κλείνει με το κι ακόμα παραπέρα. Η φρ. συνήθως λέγεται από εμπόρους, πλασιέ ή ταξιδευτές.

δικός, -ή κ. -ιά, -ό, κτητ. αντων. [<μσν. δικός <μτγν. ἰδικός <αρχ. ἴδιος], ο δικός. 1. (πάντοτε με τις προσωπ. αντων. μου, σου, του, της, μας, σας, τους, των) που συνδέεται στενά με κάποιον, ο συγγενής, ο οικείος, ο φίλος: «ήρθε μ’ όλους τους δικούς του». (Λαϊκό τραγούδι: στο πατρικό το σπίτι μου θέλω για να γυρίσω· με τι κουράγιο όμως να μπω και στους δικούς μου τι να πω, πώς να τους αντικρίσω;). 2α. το αρσ. ως ουσ. ο δικός μου, ο άντρας μου, ο σύζυγός μου, ο ερωμένος μου, ο εραστής μου, ο γκόμενός μου: «την είδα που έκανε βόλτα στην παραλία με τον δικό της». β. το θηλ. ως ουσ. η δική μου και η δικιά μου, η γυναίκα μου, η σύζυγός μου, η ερωμένη μου, η γκόμενά μου: «πήρε τη δικιά του κι έφυγε». 3α. δικέ μου! φιλική προσφώνηση σε άτομο που ταιριάζει πολύ στο χαρακτήρα μου, τα ενδιαφέροντα ή τη φιλοσοφία μου για τη ζωή ή που είναι του ίδιου σιναφιού με μένα. (Λαϊκό τραγούδι: για κάθε πράγμα υπάρχει πάντα η φορά η πρώτη, μείνε μακριά απ’ την πρέζα γιατί δε θα ξεμπλέξεις, το στοίχημα ετούτο αν θες να το κερδίσεις, το μόνο που σου θέλω, δικέ μου, μην το παίξεις). β. λέγεται και αντί ονόματος, όταν δε θέλουμε να αποκαλέσουμε κάποιον με το όνομά του ή όταν δε το γνωρίζουμε: «δικέ μου, σε ζητούσε ο τάδε || από πού μπορώ να πάω, δικέ μου, σ’ αυτή τη διεύθυνση;». γ. επαναλαμβάνεται συχνά πυκνά σε μια διήγηση, χωρίς κανένα λόγο, αλλά μόνο και μόνο από κακιά συνήθεια: «μόλις τους είδα, δικέ μου, φρίκαρα, αλλά, βλέπεις, δεν μπορούσα να κάνω τίποτα, γιατί, δικέ μου, σκέφτηκα πως ήμουν έξω με αναστολή κι αν επενέβαινα, δικέ μου, μπορεί και να μπλεκόμουν άσχημα». (Ακολουθούν 87 φρ.)·   
- απ’ το δικό σου στόμα, βλ. λ. στόμα·
- αρχίζει τα δικά του, βλ. φρ. κάνει τα δικά του. (Λαϊκό τραγούδι: μα μόλις ξανοιχτήκαμε φρεσκάρισε ο μπάτης και η μαργιόλα η θάλασσα, αχ τι καημός, άρχισε τα δικά της)·
- (αυτό) είναι δική μου δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- (αυτό) είναι δική μου υπόθεση, βλ. λ. υπόθεση·
- (αυτό) είναι δικό μου ζήτημα, βλ. λ. ζήτημα·
- (αυτό) είναι δικό μου θέμα, βλ. λ. θέμα·
- (αυτό) είναι δικό μου καπέλο, βλ. λ. καπέλο·
- (αυτό) είναι δικό μου πρόβλημα, βλ. λ. πρόβλημα·
- (αυτό) είναι δικός μου λογαριασμός, βλ. λ. λογαριασμός·
- αυτός το δικό του, λέγεται για άτομο που, παρ’ όλες τις συμβουλές μας να κάνει ή να μην κάνει κάτι, αυτό ενεργεί με τον τρόπο που είχε προαποφασίσει, περισσότερο από ξεροκεφαλιά παρά έπειτα από ώριμη σκέψη. Συνήθως της φρ. προτάσσεται το εκεί: «του έλεγα να μη συνεταιριστεί μ’ αυτόν τον άνθρωπο, γιατί ήταν απατεώνας, όμως αυτός εκεί, το δικό του, και βέβαια την πάτησε·
- για δικό μου (σου, του, της κ.λπ.) καλό ή για καλό δικό μου (σου, του, της κ.λπ.), βλ. λ. καλός·
- για τα δικά σου μάτια, βλ. λ. μάτι·
- για το δικό μου (σου, του, της κ.λπ) καλό ή για το καλό το δικό μου (σου, του, της κ.λπ), βλ. λ. καλός·
- γίνεται πάντα το δικό του, βλ. φρ. κάνει πάντα το δικό του·
- δε μας φτάναν τα δικά μας, μας φέραν κι απ’ την Πέργαμο, α. λέγεται ειρωνικά, ότανκοντά στη δυσκολία που αντιμετωπίζουμε, προστίθεται και μια άλλη. β. λέγεται ειρωνικά στην περίπτωση που αντιμετωπίζουμε κάποια δυσκολία και έρχεται κάποιος που μας είναι ανεπιθύμητος ή ενοχλητικός. Συνών. δε μας εφτάναν τα μουνιά, μας ήρθαν κι απ’ την Πέργαμο / τα ’χαμε χύμα, μας ήρθαν και τσουβαλάτα·
- δεν είναι δική μου δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- δεν είναι δική μου υπόθεση, βλ. λ. υπόθεση·
- δεν είναι δικό μου ζήτημα, βλ. λ. ζήτημα·
- δεν είναι δικό μου θέμα, βλ. λ. θέμα·
- δεν είναι δικό μου πρόβλημα, βλ. λ. πρόβλημα·
- δεν είναι δικός μου λογαριασμός, βλ. λ. λογαριασμός·
- δική σου δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- δική σου υπόθεση, βλ. λ. υπόθεση·
- δικό σου ζήτημα, βλ. λ. ζήτημα·
- δικό σου θέμα, βλ. λ. θέμα·
- δικό σου πρόβλημα, βλ. λ. πρόβλημα·
- δικός μας είναι, έκφραση με την οποία πληροφορούμε την ομήγυρη πως το άτομο που μας συνοδεύει ανήκει στον ίδιο πολιτικό ή παράνομο χώρο με τον δικό μας: «εντάξει παιδιά, δικός μας είναι»· βλ. και φρ. είναι δικός μας·
- δικός σου λογαριασμός, βλ. λ. λογαριασμός·
- δικό σου το μαχαίρι, δικό σου το πεπόνι, βλ. λ. μαχαίρι·
- δικό σου ψωμί τρως, ξένο γκαϊλέ τραβάς, βλ. λ. γκαϊλές·
- έγινε δική μου, α. δέχτηκε να της επιβάλλω τη σεξουαλική πράξη: «ένα βράδυ, μετά από δεσμό ολόκληρου μήνα, έγινε δική μου». (Λαϊκό τραγούδι: πως θα γίνω εγώ δική σου, πάψε να το συζητάς. Δε γουστάρω τις παρόλες, σου ξηγήθηκα, στις ταβέρνες και στα καμπαρέ γεννήθηκα). β. δέχτηκε να με παντρευτεί ή με παντρεύτηκε: «μετά από πέντε χρόνια δεσμό έγινε δική μου κι επίσημα». (Λαϊκό τραγούδι: και να της πω τα μυστικά που έχω στην καρδιά μου ότι η κόρη σου καλέ θα γίνει πια δικιά μου)·
- έγινε το δικό του, βλ. φρ. έκανε το δικό του·
- είναι δικός μας, ανήκει στον ίδιο πολιτικό χώρο με μας ή στο ίδιο σινάφι με μας, ιδίως παράνομο: «μίλα ελεύθερα μπροστά του, γιατί είναι δικός μας || θα τον βάλουμε κι αυτόν στο κόλπο, γιατί είναι δικός μας». (Λαϊκό τραγούδι: ντερβίση μου, να ’ρχόσουνα μια μέρα στο τσαρδί μας, να ’βρισκες τους φίλους μας που ’ναι όλοι δικοί μας)· βλ. και φρ. δικός μας είναι·
- είναι δικό μας παιδί, βλ. λ. παιδί·
- είναι δικό μου παιδί, βλ. λ. παιδί·
- είναι δικός μας άνθρωπος, βλ. λ. άνθρωπος·
- είναι δικός μου, ανήκει στο συγγενικό μου περιβάλλον ή είναι της εμπιστοσύνης μου, της δούλεψης μου, είναι υποτακτικός μου, μπράβος μου, της συμμορίας μου: «όσοι είναι δικοί μου, ορκίζονται στ’ όνομά μου»·
- είναι δικός μου άνθρωπος, βλ. λ. άνθρωπος·
- έκανε το δικό του, έκανε αυτό που ήθελε, παρά την αντίθετη γνώμη ή την αντίθεση των άλλων: «φώναξαν, διαμαρτυρήθηκαν, όμως αυτός έκανε το δικό του». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το στο τέλος και μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το πάλι·
- έπαθα μια δουλειά που ήταν όλη δική μου, βλ. λ. δουλειά·
- έχω δικό μου κεραμίδι, βλ. λ. κεραμίδι·
- έχω τα δικά μου, έχω τις έγνοιες μου, τα προβλήματά μου, τις φροντίδες μου: «όταν έχω τα δικά μου, πώς θέλεις να ενδιαφερθώ για τα δικά σου;»·
- ζει στο δικό του κόσμο, βλ. λ. κόσμος·
- η γκαμήλα δε βλέπει τη δική της καμπούρα, βλέπει της αντικρινής της, βλ. λ. γκαμήλα·
- η κουρούνα, για να μάθει το περπάτημα της πέρδικας, ξέχασε το δικό της, βλ. λ. κουρούνα· 
- η μισή ντροπή δική μου κι η μισή δική του, βλ. λ. ντροπή·
- θέλει να γίνεται πάντα το δικό του, θέλει να γίνεται πάντα αυτό που επιθυμεί, αυτό που του αρέσει ή αυτό που υποστηρίζει, παρά την αντίθετη γνώμη ή την αντίθεση των άλλων: «δε βγαίνω ποτέ έξω μαζί του για διασκέδαση, γιατί θέλει να γίνεται πάντα το δικό του»· βλ. και φρ. κάνει πάντα το δικό του·
- καθένας ακούει τη δική του μουσική, βλ. λ. μουσική·
- και στα δικά μας! α. ευχή που ανταλλάσσει ένα ζευγάρι ερωτευμένων ή αρραβωνιασμένων, που παρακολούθησε έναν γάμο, με την έννοια να παντρευτούν και αυτοί: «τώρα που πάντρεψες την αδελφή σου και στα δικά μας!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το άι ή το άντε ή το άι τώρα ή το άντε τώρα. β. ειρωνική ή επιθετική έκφραση σε κάποιον, που αδιαφορεί σε αυτό που του λέμε με το στ’ αρχίδια μας(!). γ. κλείνει προληπτικά κάθε πρότασή μας σε κάποιον, με την εντύπωση πως θα μας αποκριθεί ή πως μας αποκρίνεται νοερά με το αδιάφορο στ’ αρχίδια μας(!): «μόλις βρω το κατάλληλο χρηματικό ποσό, σκέφτομαι να κάνω αυτή τη δουλειά, και στα δικά μας!»·
- και στα δικά σας! ευχή σε ζευγάρι ερωτευμένων ή αρραβωνιασμένων, που παρακολούθησε έναν γάμο, με την έννοια να παντρευτούν και αυτοί: «τώρα που παντρεύτηκαν οι φίλοι σας και στα δικά σας!». (Λαϊκό τραγούδι: μα τους έδινε κι ευχές, συμπεθέροι, γεια σας, κι όσες λεύτεροι μαθές, άι και στα δικά σας). Συνήθως της φρ. προτάσσεται το άι ή το άντε ή το άιντε ή το άι τώρα ή άντε τώρα ή το άιντε τώρα·
- και στα δικά σου! ευχή σε ελεύθερο άτομο, που παρακολούθησε έναν γάμο, με την έννοια να παντρευτεί: «αφού πάντρεψες την αδερφή σου, και στα δικά σου!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το άντε ή το άιντε ή το άντε τώρα ή το άιντε τώρα·
- και τα ρέστα δικά σου, βλ. λ. ρέστα·
- και το μερμήγκι με το δικό του το καντάρι σαράντα κιλά ζυγίζει, βλ. λ. μυρμήγκι·
- κάνει πάντα το δικό του, ενεργεί πάντα όπως του αρέσει, όπως υποστηρίζει ή θεωρεί πως είναι σωστό, παρά την αντίθετη γνώμη των άλλων: «όποιος έχει λεφτά, αγόρι μου, δε λογαριάζει κανέναν και κάνει πάντα το δικό του». (Λαϊκό τραγούδι: κάθε γλάστρα στον καιρό της κι η κυρά στον αργαλειό της και το δειλινό ο καλός της κάνει πάντα το δικό της)· βλ. και φρ. θέλει να γίνεται πάντα το δικό του·
- κάνει τα δικά του, α. λέγεται με ειρωνική διάθεση για άτομο που λέει ή κάνει διάφορα πράγματα για να διασκεδάσει την ομήγυρη: «πέρασα απ’ το μπαράκι κι ήταν εκεί ο τάδε, που έκανε τα δικά του». β. λέγεται για άτομο που, προκειμένου να πετύχει το σκοπό του, προσποιείται ή συμπεριφέρεται με τρόπο που μας είναι γνωστός από προηγούμενες φορές: «θέλει να πάρει άδεια απ’ το διευθυντή και κάνει τα δικά του, βηξίματα, δήθεν εμετό και τέτοια || κάθε φορά που θέλει να του δώσω δανεικά, κάνει τα δικά του, ξέρεις εσύ, τον κυνηγάει δήθεν η εφορία, κλάψες και τα παρόμοια». (Λαϊκό τραγούδι: τόσες φορές σε μάλωσε η δόλια η μαμά σου, μα συ κρυφά τη σκάρωνες, παλιόπαιδο, κι έκανες τα δικά σου). γ. λέγεται για κάτι που συμβαίνει με τρόπο που μας είναι γνωστός από άλλες φορές: «κάθε φορά που σηκώνεται αέρας, η θάλασσα κάνει τα δικά της»·
- κάνω το δικό μου, επιβάλλω αυτό που θέλω παρά την αντίθετη γνώμη ή την αντίθεση των άλλων, πετυχαίνω αυτό που επιδιώκω: «όσο κι αν αντιδρούν οι άλλοι, αν δεν κάνω το δικό μου, θα σκάσω»·
- κατά το δικό σου πήχη πανί δε σου πουλούν, βλ. λ. πήχης·
- κι αυτός με τα δικά του ή κι αυτός τα δικά του, λέγεται ειρωνικά ή απαξιωτικά για άτομο, που ενώ συμβαίνουν σοβαρά πράγματα, αυτό ασχολείται με τα προσωπικά του που εντέλει είναι και επουσιώδη: «όλος ο κόσμος ξεσηκώθηκε για τη μείωση των μισθών και των συντάξεων που μελετά η κυβέρνηση, κι αυτός τα δικά του!». (Λαϊκό τραγούδι: άσε με, πια, αγόρι μου, και τράβα στη δουλειά σου, εδώ καράβια χάνονται κι εσύ με τα δικά σου)· 
- λέει τα δικά του, α. συζητά πράγματα που είναι εντελώς προσωπικά ή επαναλαμβάνει συνέχεια την προσωπική του γνώμη ή άποψη: «εδώ ενδιαφερόμαστε πώς θα ξεπεράσουμε το πρόβλημα κι αυτός λέει τα δικά για το γιο του που είναι στην Ιταλία || όλοι έχουν διαφορετική άποψη για την υπόθεση κι αυτός εξακολουθεί να λέει τα δικά του». β. (υποτιμητικά) λέει ανοησίες, βλακείες: «μην πάρεις τη γνώμη του τάδε, γιατί αυτός λέει τα δικά του»·
- λέμε τα δικά μας, κουβεντιάζουμε πράγματα που μας συνέδεαν ή που μας συνδέουν: «είχαμε καιρό να βρεθούμε και πίνοντας ένα ποτηράκι λέμε τα δικά μας». (Λαϊκό τραγούδι: έλα να κουβεντιάσουμε να πούμε τα δικά μας, να ξαναζωντανέψουμε τα ντέρτια τα παλιά μας)·
- λουφ δικό μου, βλ. λ. λουφ·
- με δικές μου δυνάμεις ή με τις δικές μου δυνάμεις ή με τις δικές μου τις δυνάμεις, βλ. λ. δύναμη·
- με δικό σου άνθρωπο φάε και πιες, αλισβερίσι μην έχεις, βλ. λ. αλισβερίσι·
- με τους δικούς μου όρους, βλ. λ. όρος·
- μην τα θες κι όλα δικά σου! ειρωνική παρατήρηση σε άτομο που, ενώ όλα του πηγαίνουν καλά στη ζωή του, δυσανασχετεί με την πρώτη αναποδιά ή δυσκολία που του παρουσιάζεται. (Τραγούδι: τώρα ήρθε η σειρά σου για να κλάψει η σειρά σου μην τα θες όλα δικά σου μ’ αγαπάς δε σ’ αγαπώ)·
- μονά ζυγά δικά του, βλ. λ. μονός·
- μου το ’δωσε για δικό μου, μου το χάρισε: «επειδή είχε δυο στιλό, το ένα μου το ’δωσε για δικό μου»·
- ο δικός σου, α. γενικά το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος: «τότε σηκώθηκε ο δικός σου και τους έκανε τ’ αλατιού». β. λέγεται και με ειρωνική διάθεση: «επειδή έχει λεφτά ο δικός σου, έχει την εντύπωση πως μπορεί να κάνει ό,τι θέλει»·
- ο δικός τους, (στη γλώσσα της φυλακής) ο προδότης, ο καταδότης, ο σπιούνος: «κάθε φορά που βλέπουμε να ’ρχεται ο δικός τους, αλλάζουμε κουβέντα και μιλάμε περί ανέμων και υδάτων»·
- ο παπάς κοιτάει τη δικιά του παπαδιά, βλ. λ. παπάς·
- ο ράφτης, όταν κόβει την τσόχα, τη δική του βγάζει πρώτα, βλ. λ. ράφτης·
- όλα τα σπίτια σπίτια μου, κι όλες οι αυλές δικές μου, βλ. λ. σπίτι·
- όλων οι κώλοι κλάνουνε, κι ο δικός μου μήτε πριτ, βλ. λ. πριτ·
- όταν καίγεται το σπίτι του διπλανού, η φωτιά θα φτάσει και στο δικό σου, βλ. λ.σπίτι·
- πέρασε το δικό του, βλ. φρ. έγινε το δικό του·
- πες το με δικά σου λόγια, βλ. λ. λόγος·
- που ήταν όλη δική του (όλο δικό του), βλ. λ. όλος·
- σημασία ο δικός σου, βλ. λ. σημασία·
- τα δικά μας είναι καρύδια κι ακούγονται, τα δικά τους σύκα και δεν ακούγονται, βλ. λ. καρύδι·
- τα δικά μας παιδιά, βλ. λ. παιδί·
- τα δικά σου δικά σου και τα δικά μου δικά σου! α. απευθύνεται στο πρόσωπο που σε κάποια μοιρασιά, μαζί με το μερίδιο που του ανήκει, επιδιώκει να καρπωθεί και το δικό μας μερίδιο. β. λέγεται σε κάποιον, όταν στην περίπτωση κατανομής ευθυνών προσπαθεί να απαλλαγεί των δικών του και να εκμεταλλευτεί την παρουσία μας, να μας προσεταιριστεί, ώστε να καταλογιστούν οι δικές μας θετικές ενέργειες μαζί με τις τυχόν δικές του·
- τα θέλει μονά ζυγά δικά του ή μονά ζυγά δικά του τα θέλει, βλ. λ. μονός·
- τα θέλει όλα δικά του ή όλα δικά του τα θέλει, α. είναι μεγάλος πλεονέκτης, μεγάλος συμφεροντολόγος: «δεν κάνω ποτέ δουλειά μαζί του, γιατί τα θέλει όλα δικά του». β. θέλει να γίνεται πάντα αυτό που επιθυμεί, αυτό που του αρέσει, αυτό που υποστηρίζει: «δε βγαίνω ποτέ μαζί του, γιατί τα θέλει όλα δικά του και με σέρνει πότε από δω και πότε από κει»·
- την έκανα δική μου, α. της επέβαλα τη σεξουαλική πράξη, τη χάρηκα ερωτικά είτε με δόλο είτε με τη βία είτε με τη θέλησή της: «απ’ τη μέρα που την έκανε δική του, έπαψε να τρέχει πίσω της». (Λαϊκό τραγούδι: θα σε κάνω ’γω δική μου κι όλα τούτα που μου λες δεν τ’ ακούω ’γω, μικρή μου, κι άφησε τις μαργιολιές). β. την παντρεύτηκα: «αφού είχαμε τρία χρόνια δεσμό, τη ζήτησα απ’ τους δικούς της και την έκανα επίσημα δική μου»·
- της δικιάς σου ο πετροβόλος, βλ. λ. πετροβόλος·
- τι λέει ο δικός σου! α. λέγεται θαυμαστικά για τα λόγια που λέει κάποιος, άσχετο, αν είναι φίλος μας ή όχι: «πω πω, τι λέει ο δικός σου!». β. λέγεται ειρωνικά, κοροϊδευτικά ή επιτιμητικά για τις ανοησίες που λέει κάποιος, άσχετο, αν είναι φίλος μας: «τι λέει μωρέ ο δικός σου!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το για δες. Συνών. τι λέει ο άλλος! / τι λέει ο άνθρωπος! / τι λέει το άτομο! / τι λέει το πρόσωπο(!)·
- το μαχαίρι για τους οχτρούς κι η ψωλή για τους δικούς, βλ. λ. ψωλή·
- τριχίτσα δική μου ή τριχίτσες δικές μου, βλ. λ. τριχίτσα·
- χαράζω τη δική μου πορεία, βλ. λ. πορεία.

δίνω, ρ. [<μτγν. δίδω <αρχ. δίδωμι], δίνω. 1. (για γονείς, συγγενείς) παντρεύω: «έδωσε την κόρη του σ’ ένα καλό παιδί». (Λαϊκό τραγούδι: στης ακρίβειας τον καιρό επαντρεύτηκα κι εγώ και μου δώσαν μια γυναίκα που ’τρωγε για πέντε-δέκα). 2. (στη γλώσσα της αργκό) προδίδω, ρουφιανεύω κάποιον: «εσένα ποιος σ’ έδωσε στην αστυνομία;». Συνών. δένω (8) / καρφώνω (7). 3α.(για ακίνητα) αποφέρω εισόδημα: «έχω νοικιασμένο ένα διαμέρισμα που μου δίνει ένα καλό εισόδημα». β. (για μηχανήματα) παράγω: «είναι ολοκαίνουρια η μηχανή και δίνει μεγάλη ταχύτητα || παντρεύτηκαν μικροί κι έδωσαν στον κόσμο ένα σωρό παιδιά». 4. προσφέρω: «μου ’δωσε τον αναπτήρα του, γιατί αγόρασε άλλον». 5. δίνω ως προίκα, προικίζω: «όταν θα παντρευτεί, ο πατέρας της θα της δώσει τρία διαμερίσματα». (Λαϊκό τραγούδι: αχ, αν δε μου δώσει η μάνα σου ογδόντα δυο χιλιάδες αχ, να σ’ έχει να σε χαίρεται, να βόσκεις αγελάδες). 6. πουλώ: «σήμερα έδωσα όλο το εμπόρευμα || πόσο το δίνετε αυτό το έπιπλο;». (Λαϊκό τραγούδι: θα το δώσω το ρολόι και θα πάρω κομπολόι να μετράω τους καημούς και τους αναστεναγμούς). 7. γεννώ: «παντρεύτηκαν μικροί κι έδωσαν στον κόσμο ένα σωρό παιδιά».(Λαϊκό τραγούδι: αϊτός αϊτό μεγάλωνε του ’λεγε και τον μάλωνε, αϊτόπουλο γεννήθηκες μ’ αϊτό να ζευγαρώσεις αϊτούς και συ να δώσεις).8. με το μυστήριο της βάφτισης δίνω σε ένα παιδί κάποιο όνομα: «την Κυριακή βαφτίζω την κόρη μου. -Τι όνομα θα της δώσετε;». Συνών. βάζω (7). 9α. δώσε, προστακτ. αορ., ανέβασε την ένταση στη μουσική: «δώσε λίγο, γιατί αυτό το ρεμπέτικο τραγούδι μ’ αρέσει πάρα πολύ». β. ανέβασε τις στροφές της μηχανής της μοτοσικλέτας ή του αυτοκινήτου, επιτάχυνε: «δώσε, ρε παιδάκι μου, να περάσουμε αυτή τη νταλίκα, που βαρέθηκα να τη βλέπω μπροστά μου!». 10. στο α΄ πλ. πρόσ. του αορ. δώσαμε, λέγεται, συνήθως επαναλαμβανόμενο, ως ειρωνική άρνηση σε κάποιον που μας ζητάει βοήθεια, ιδίως οικονομική. Από την εικόνα του ατόμου που, με τη δικαιολογία πως έχει ήδη συμβάλλει, αρνείται να προσφέρει τον οβολό του σε κάποιον έρανο. (Ακολουθούν 470 φρ.)·
- αλλού τρως και πίνεις (κι) αλλού πας και το δίνεις (ενν. το μουνί σου), βλ. λ. αλλού·
- αν δε δώσεις, δεν αγιάζεις, αυτός που δίνει σε αυτούς που έχουν ανάγκη, στους φτωχούς έχει την εύνοια του Θεού: «μην περιμένεις την ευλογία του Θεού, βρε τσιγκούναρε, γιατί, αν δε δώσεις, δεν αγιάζεις»·
- αν δεν κλάψει το παιδί, δεν του δίνουνε βυζί, βλ. λ. παιδί·
- αν δεν κλάψει το μωρό, η μάνα του δεν του δίνει να φάει, βλ. λ. μωρό·
- αν του δώσεις ψίχουλο, θα σου ζητά φραντζόλα, βλ. λ. ψίχουλο·
- αναφορά θα σου δώσω; (δώσουμε;), βλ. λ. αναφορά·
- απ’ τ’ Άι-Γιωργιού και πέρα, δώσ’ του φουστανιού σου αέρα, βλ. λ. φουστάνι·
- ας μην (το) δώσει ο Θεός, βλ. λ. Θεός
- αυτά τα χείλη έχουμε, τέτοια φιλιά δίνουμε, βλ. λ. χείλι·
- αφρίζει ξαφρίζει τον παρά μου έδωσα, βλ. λ. παράς·
- βράδυ σου δώσανε το δίπλωμα; βλ. λ. βράδυ·
- δαγκάνει το χέρι που του δίνει ψωμί, βλ. λ. χέρι·
- δε δαγκάνω το χέρι που μου δίνει ψωμί, βλ. λ. χέρι·
- δε δίνει αναφορά σε κανέναν ή δε δίνει σε κανέναν αναφορά, βλ. λ. αναφορά·
- δε δίνει λογαριασμό σε κανέναν ή δε δίνει σε κανέναν λογαριασμό, βλ. λ. λογαριασμός·
- δε δίνει ούτε την αμαρτία του, βλ. λ. αμαρτία·
- δε δίνει σημεία ζωής ή δε δίνει σημείο ζωής, βλ. λ. ζωή·
- δε δίνει του αγγέλου του νερό ή δε δίνει ούτε στον άγγελό του νερό, βλ. λ. άγγελος·
- δε δίνει του αγίου του θυμίαμα ή δε δίνει ούτε στον άγιό του θυμίαμα, βλ. λ. άγιος·
- δε δίνει του αγίου νερό ή δε δίνει ούτε στον άγιό του νερό, βλ. λ. άγιος·
- δε δίνει χαμπάρι, βλ. λ. χαμπάρι·
- δε δίνω δεκάρα (τσακιστή), βλ. λ. δεκάρα·
- δε δίνω δίφραγκο, βλ. λ. δίφραγκο·
- δε δίνω δραχμή (τσακιστή), βλ. λ. δραχμή·
- δε δίνω δυάρα, βλ. λ. δυάρα·
- δε δίνω έναν παρά, βλ. λ. παράς·
- δε δίνω έναν πούτσο, βλ. λ. πούτσος·
- δε δίνω μία, βλ. λ. μία·
- δε δίνω πενηνταράκι, βλ. λ. πενηνταράκι·
- δε δίνω πεντάρα (τσακιστή), βλ. λ. πεντάρα·
- δε δίνω πίστη (ενν. σε κάποιον ή στα λόγια κάποιου), βλ. λ. πίστη·
- δε δίνω σημασία, βλ. λ. σημασία·
- δε δίνω τσεντέσιμο, βλ. λ. τσεντέσιμο·
- δε δίνω φράγκο (τσακιστό), βλ. λ. φράγκο·
- δέκα θα σου δίνω και μία θα μετράς (ενν. μπουνιές, ξυλιές κ.λπ.), βλ. λ. δέκα·
- δε μου ’δωσε (καμιά, καθόλου) σημασία, βλ. λ. σημασία·
- δεν του δίνω (καμιά, καθόλου) σημασία, βλ. λ. σημασία·
- δίνε του! α. φύγε αμέσως: «δίνε του, γιατί δε σε σηκώνει άλλο το κλίμα!». β. (απειλητικά ή προειδοποιητικά) φύγε! εξαφανίσου, γιατί διαφαίνεται κάποιος κίνδυνος, γκρεμοτσακίσου! ξεκουμπίσου! άδειασέ μου τη γωνιά(!): «δίνε του, ρε παιδάκι μου, δεν κατάλαβες ακόμα πως έχεις γίνει ενοχλητικός;». Συνών. κόβε! ή κόψε! / σπάνε! ή σπάσε! / στρίβε ή στρίψε(!)·
- δίνει και παίρνει, λέγεται για κάτι που γίνεται με μεγάλη συχνότητα ή με τη συμμετοχή όλων των παρευρισκομένων: «το πείραγμα δίνει και παίρνει»· βλ. και φρ. δίνω και παίρνω ·
- δίνει και το βρακί του, βλ. λ. βρακί·
- δίνει μπόι, (για ρούχα), βλ. λ. μπόι·
- δίνει ρεσιτάλ, βλ. λ. ρεσιτάλ·
- δίνει σόου, βλ. λ. σόου·
- δίνει στη γη βάρος ή δίνει βάρος στη γη, βλ. λ. γη·
- δίνει τα φιλιά της, βλ. λ. φιλί·
- δίνει το κορμί της, βλ. λ. κορμί·
- δίνει χρώμα στη φωνή του, βλ. λ. χρώμα·
- δίνουμε τα χέρια, βλ. λ. χέρι·
- δίνω αβάντζο (σε κάποιον), βλ. λ. αβάντζο·
- δίνω αγώνα, βλ. λ. αγώνας·
- δίνω αίμα, βλ. λ. αίμα·
- δίνω ακάλυπτη επιταγή, βλ. λ. επιταγή·
- δίνω αμανάτι, βλ. λ. αμανάτι·
- δίνω αμνηστία, βλ. λ. αμνηστία·
- δίνω αναφορά, βλ. λ. αναφορά·
- δίνω ανοιχτή επιταγή, βλ. λ. επιταγή·
- δίνω απάντηση, βλ. λ. απάντηση·
- δίνω αρραβώνα, βλ. λ. αρραβώνας·
- δίνω άσπρη κόλλα, βλ. λ. κόλλα·
- δίνω άφεση αμαρτιών, βλ. λ. άφεση·
- δίνω αφορμή για σχόλια, βλ. λ. αφορμή·
- δίνω αφτί, βλ. λ. αφτί·
- δίνω βάρος, βλ. λ. βάρος·
- δίνω βάση στα λόγια του, βλ. λ. βάση·
- δίνω βάση, βλ. λ. βάση·
- δίνω βερεσέ, βλ. λ. βερεσέ·
- δίνω γεύμα, βλ. λ. γεύμα·
- δίνω γη και ύδωρ, βλ. λ. γη·
- δίνω γνωριμία, βλ. λ. γνωριμία·
- δίνω γραμμή, βλ. λ. γραμμή·
- δίνω δείγμα γραφής ή δίνω δείγματα γραφής, βλ. λ. γραφή·
- δίνω δελτίο, βλ. λ. δελτίο·
- δίνω διαταγή, βλ. λ. διαταγή·
- δίνω δικαίωμα ή δίνω δικαιώματα, βλ. λ. δικαίωμα·
- δίνω διορία, βλ. λ. διορία·
- δίνω έκταση (σε κάτι), βλ. λ. έκταση·
- δίνω ελεημοσύνη, βλ. λ. ελεημοσύνη·
- δίνω ελπίδα ή δίνω ελπίδες (σε κάποιον), βλ. λ. ελπίδα·
- δίνω (ένα) πήδημα, βλ. λ. πήδημα·
- δίνω (ένα) σάλτο, βλ. λ. σάλτο·
- δίνω ένα (έναν) τράκο, βλ. λ. τράκος·
- δίνω ένα χέρι (χεράκι), βλ. λ. χέρι·
- δίνω εξετάσεις, βλ. λ. εξέταση·
- δίνω εξηγήσεις, βλ. λ. εξήγηση·
- δίνω εξήγηση, βλ. λ. εξήγηση·
- δίνω έτσι ή δίνω στο έτσι, βλ. λ. έτσι·
- δίνω ζωή, βλ. λ. ζωή·
- δίνω ιδιαίτερα (ενν. μαθήματα), βλ. λ. ιδιαίτερος·
- δίνω και παίρνω, α. έχω κυρίαρχο ρόλο σε μια δουλειά, κατάσταση ή υπόθεση: «απ’ τη μέρα που ανέλαβε τη διεύθυνση του εργοστασίου, δίνει και παίρνει». Συνών. λύνω και δένω. β.έχω δοσοληψίες, αλισβερίσι, είμαι άνθρωπος της αγοράς, είμαι μέσα στα πράγματα: «μια ζωή δίνει και παίρνει, αλλά προκοπή δεν είδε»· βλ. και φρ. δίνει και παίρνει ·
- δίνω και τη ζωή μου (για κάποιον ή για κάτι), βλ. λ. ζωή·
- δίνω και την καρδιά μου (για κάποιον ή για κάτι), βλ. λ. καρδιά·
- δίνω και την ψυχή μου (για κάποιον ή για κάτι), βλ. λ. ψυχή·
- δίνω και το βρακί μου, βλ. λ. βρακί·
- δίνω καιρό ή δίνω τον καιρό (σε κάποιον), βλ. λ. καιρός·
- δίνω καπάρο, βλ. λ. καπάρο·
- δίνω κέρδος, βλ. λ. κέρδος·
- δίνω κέφι, βλ. λ. κέφι·
- δίνω κλοτσιά ή δίνω κλοτσιές, βλ. λ. κλοτσιά·
- δίνω κουράγιο, βλ. λ. κουράγιο·
- δίνω κώλο, βλ. λ. κώλος·
- δίνω λαβή, βλ. λ. λαβή
- δίνω λαβή για σχόλια, βλ. λ. λαβή·
- δίνω λάσκο, βλ. λ. λάσκος·
- δίνω λευκή επιταγή (σε κάποιον), βλ. λ. επιταγή·
- δίνω λογαριασμό (σε κάποιον), βλ. λ. λογαριασμός·
- δίνω λόγο, βλ. λ. λόγος·
- δίνω λόγο των πράξεών μου, βλ. λ. λόγος·
- δίνω λύση ή δίνω τη λύση, βλ. λ. λύση·
- δίνω μάθημα, (για σπουδαστές) βλ. λ. μάθημα·
- δίνω μαθήματα, (για δασκάλους) βλ. λ. μάθημα·
- δίνω μαύρες κατάρες, βλ. λ. κατάρα·
- δίνω μάχη ή δίνω τη μάχη (για κάτι), βλ. λ. μάχη·
- δίνω μάχη για τη ζωή ή δίνω τη μάχη για τη ζωή, βλ. λ. μάχη·
- δίνω μια απόφαση, βλ. λ. απόφαση·
- δίνω μια βόλτα, βλ. λ. βόλτα·
- δίνω μια γύρα, βλ. λ. γύρα·
- δίνω μια γυροβολιά, βλ. λ. γυροβολιά·
- δίνω μια ιδέα, βλ. λ. ιδέα·
- δίνω μια στροφή, βλ. λ. στροφή·
- δίνω μια τράκα, βλ. λ. τράκα·
- δίνω μούντζες ή δίνω τις μούντζες μου, βλ. λ. μούντζα·
- δίνω μπαξίσι, βλ. λ. μπαξίσι·
- δίνω μπέσα, βλ. λ. μπέσα·
- δίνω μπόι, βλ. λ. μπόι·
- δίνω ντουμάνι, (για φωτιά), βλ. λ. ντουμάνι·
- δίνω ξυλιές, βλ. λ. ξυλιά·
- δίνω ξύλο, βλ. λ. ξύλο·
- δίνω όπλα, (για λαούς, φυλές ή ομάδες)βλ. λ. όπλο·
- δίνω όρκο, βλ. λ. όρκος·
- δίνω παίρνω, α. έχω συνεχείς εμπορικές δοσοληψίες με κάποιον: «μη με ρωτάς τώρα για το υπόλοιπο του λογαριασμού, γιατί δίνω παίρνω μ’ αυτόν τον άνθρωπο και δεν έχουμε κλείσει ακόμα λογαριασμό». β. συμμετέχω σε διαδικασία ανταλλαγής, παρουσιάζω κινητική συμπεριφορά: «έτσι είναι αυτά τα πράγματα, δίνεις παίρνεις, αλλιώς κάθεσαι και περιμένεις άπραγος». Πολλές φορές, επαναλαμβανόμενο·
- δίνω πανιά, βλ. λ. πανί·
- δίνω παράσταση, βλ. λ. παράσταση·
- δίνω παράτα, βλ. λ. παράτα¹·
- δίνω παράτα, βλ. λ. παράτα²·
- δίνω παρηγοριά (σε κάποιον), βλ. λ. παρηγοριά·
- δίνω πάσα, βλ. λ. πάσα·
- δίνω πέναλτι, (για διαιτητές) βλ. λ. πέναλτι·
- δίνω πενταροδεκάρες, βλ. λ. πενταροδεκάρες·
- δίνω πεσκέσι, βλ. λ. πεσκέσι·
- δίνω πίστη (ενν. σε κάποιον ή στα λόγια κάποιου), βλ. λ. πίστη·
- δίνω πίστη στα λόγια του, βλ. λ. πίστη·
- δίνω πίσω (σε κάποιον κάτι), βλ. λ. πίσω·
- δίνω πίσω τον αρραβώνα, βλ. λ. αρραβώνας·
- δίνω πνοή (σε κάτι), βλ. λ. πνοή·
- δίνω προσοχή (σε κάποιον ή σε κάτι), βλ. λ. προσοχή·
- δίνω ραπόρτο, βλ. λ. ραπόρτο·
- δίνω ρέστα ή δίνω τα ρέστα μου, βλ. λ. ρέστα·
- δίνω σάρκα και οστά (σε κάτι), βλ. λ. σάρκα·
- δίνω σινιάλο, βλ. λ. σινιάλο·
- δίνω σκοπό (σε κάποιον), βλ. λ. σκοπός·
- δίνω σουτ, βλ. λ. σουτ·
- δίνω (στη) δημοσιότητα, βλ. λ. δημοσιότητα·
- δίνω στόχο, βλ. λ. στόχος·
- δίνω συνέχεια (σε κάτι), βλ. λ. συνέχεια·
- δίνω σύρμα, βλ. λ. σύρμα·
- δίνω συχωροχάρτι, βλ. λ. συχωροχάρτι·
- δίνω τ’ όνομά μου (σε κάποια ή σε κάποιον), βλ. λ. όνομα·
- δίνω τα μαλλιά της κεφαλής μου, βλ. λ. μαλλί·
- δίνω τα μαλλιοκέφαλά μου, βλ. λ. μαλλιοκέφαλα·
- δίνω τα φώτα μου, βλ. λ. φως·
- δίνω τέλος, βλ. λ. τέλος·
- δίνω τέρμα, βλ. λ. τέρμα·
- δίνω τη βάση, (για εκπαιδευτικούς), βλ. λ. βάση·
- δίνω τη βόλτα μου, βλ. λ. βόλτα·
- δίνω τη ζωή μου (για κάποιον ή για κάτι), βλ. λ. ζωή·
- δίνω τη ζωή μου για την πατρίδα, βλ. λ. ζωή·
- δίνω τη θέση μου (σε κάποιον), βλ. λ. θέση·
- δίνω την εντύπωση πως… ή δίνω την εντύπωση ότι…, βλ. λ. εντύπωση·
- δίνω την υπογραφή μου, βλ. λ. υπογραφή·
- δίνω την υπογραφή μου και με τα δυο μου, βλ. λ. υπογραφή·
- δίνω την υπογραφή μου και με χέρια και με πόδια, βλ. λ. υπογραφή·
- δίνω την ψυχή μου (για κάποιον ή για κάτι), βλ. λ. ψυχή·
- δίνω τις βόλτες μου, βλ. λ. βόλτα·
- δίνω τις γνώσεις μου, βλ. λ. γνώση·
- δίνω τις γύρες μου, βλ. λ. γύρα·
- δίνω τις γυροβολιές μου, βλ. λ. γυροβολιά·
- δίνω τις στροφές μου, βλ. λ. στροφή·
- δίνω τις στροφές της (ενν. της μηχανής μοτοσικλέτας ή αυτοκινήτου), βλ. λ. στροφή·
- δίνω (το) άδικο (σε κάποιον), βλ. λ. άδικος·
- δίνω το αίμα μου, βλ. λ. αίμα·
- δίνω το αίμα μου για την πατρίδα, βλ. λ. πατρίδα·
- δίνω το δαχτυλίδι (σε κάποιον), βλ. λ. δαχτυλίδι·
- δίνω το δικαίωμα (σε κάποιον), βλ. λ. δικαίωμα·
- δίνω το ελεύθερο να…, βλ. λ. ελεύθερος·
- δίνω το ένα μου μάτι για να…, βλ. λ. μάτι·
- δίνω το ένα μου πόδι για να…, βλ. λ. πόδι·
- δίνω το ένα μου χέρι για να…, βλ. λ. χέρι·
- δίνω το εντάξει, βλ. λ. εντάξει·
- δίνω το κακό παράδειγμα, βλ. λ. παράδειγμα·
- δίνω το καλό παράδειγμα, βλ. λ. παράδειγμα·
- δίνω το κλειδί της καρδιάς μου (σε κάποιον, σε κάποια), βλ. λ. κλειδί·
- δίνω το λογαριασμό (σε κάποιον), βλ. λ. λογαριασμός·
- δίνω το λόγο, βλ. λ. λόγος·
- δίνω το λόγο μου ή δίνω το λόγο της τιμής μου, βλ. λ. λόγος·
- δίνω το οκέι, βλ. λ. οκέι·
- δίνω το παράδειγμα, βλ. λ. παράδειγμα·
- δίνω (το) παρών, βλ. λ. παρών·
- δίνω (το) πράσινο φως να…, βλ. λ. φως·
- δίνω το πρόσχημα (σε κάποιον), βλ. λ. πρόσχημα·
- δίνω το σκοπό (σε κάποιον ή κάποιους), βλ. λ. σκοπός·
- δίνω το στίγμα μου, βλ. λ. στίγμα·
- δίνω το τηλέφωνό μου, βλ. λ. τηλέφωνο·
- δίνω το τιμόνι, βλ. λ. τιμόνι·
- δίνω το φιλί του Ιούδα, βλ. λ. Ιούδας·
- δίνω το χέρι μου (σε κάποιον), βλ. λ. χέρι·
- δίνω το χέρι της, βλ. λ. χέρι·
- δίνω τον εαυτό μου, βλ. λ. εαυτός·
- δίνω τον τόνο (σε κάποιον ή κάποιους), βλ. λ. τόνος·
- δίνω τόνο, βλ. λ. τόνος·
- δίνω τόπο στην οργή, βλ. λ. τόπος·
- δίνω τραπέζι, βλ. λ. τραπέζι·
- δίνω τράτο, βλ. λ. τράτο·
- δίνω τροφή, βλ. λ. τροφή·
- δίνω τροφή για σχόλια, βλ. λ. τροφή·
- δίνω υπόσχεση ή δίνω την υπόσχεσή μου, βλ. λ. υπόσχεση·
- δίνω υπόσχεση γάμου, βλ. λ. γάμος·
- δίνω φακελάκι, βλ. λ. φακελάκι·
- δίνω φάουλ, (για διαιτητές) βλ. λ. φάουλ·
- δίνω φόρα, βλ. λ. φόρα·
- δίνω φόρμα (σε κάτι), βλ. λ. φόρμα·
- δίνω φόρτσα, βλ. λ. φόρτσα·
- δίνω φτερά (σε κάποιον), βλ. λ. φτερό·
- δίνω χαμπέρι, βλ. λ. χαμπέρι·
- δίνω χάρη, βλ. λ. χάρη·
- δίνω χέρι βοηθείας (σε κάποιον), βλ. λ. χέρι·
- δίνω χρώμα (κάπου), βλ. λ. χρώμα·
- δίνω ψήφο ή δίνω την ψήφο μου, βλ. λ. ψήφος·
- δίνω ψυχή (σε κάτι), βλ. λ. ψυχή·
- δώσ’ εδώ και δώσ’ εκεί πώς θα κάνουμε βρακί; βλ. λ. βρακί·
- δώσ’ ένα χέρι (χεράκι), βλ. λ. χέρι·
- δώσ’ και σε μένα μπάρμπα ή δώσε και μένα μπάρμπα βλ. λ. μπάρμπας·
- δώσ’ μου, κυρά, τον άντρα σου κι εσύ κράτα τον κόπανο, βλ. λ. κόπανος·
- δώσ’ τα! βλ. φρ. δώσ’ τα όλα(!)·
- δώσ’ τα όλα! α. επιφώνημα ενθουσιασμού σε άτομο, ιδίως σε γυναίκα που χορεύει κάποιο λαϊκό χορό, ιδίως τσιφτετέλι, και την προτρέπουμε συνάμα να εξαντλήσει στο έπακρο όλες τις χορευτικές της ικανότητες. (Λαϊκό τραγούδι: ανέβα πίστα, τα μάτια κλείσ’ τα και δώσ’ τα όλα ως το πρωί, ανέβα πίστα, τα μάτια κλείσ’ τα γλυκιά μου αγάπη αμαρτωλή). Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το μεγάλη. Είναι και φορές που λέγεται με ειρωνική διάθεση, όταν η γυναίκα ξεπεράσει τα όρια και χορεύει πολύ λάγνα, πολύ προκλητικά. β. επιφώνημα ενθουσιασμού σε μουσικό, που παίζει σόλο μπουζούκι και τον προτρέπουμε συνάμα να εξαντλήσει στο έπακρο τις ικανότητες της δεξιοτεχνίας του. Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το μεγάλε. γ.προτρεπτικό επιφώνημα με ειρωνική διάθεση σε άτομο που βήχει, φτύνει ή κάνει εμετό. Και σε αυτή την περίπτωση, πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το μεγάλε. Τέλος, να μην ξεχνάμε και την παρορμητική προτροπή του Αντρέα Παπανδρέου σε προεκλογική συγκέντρωση του κόμματός του το 1985 προς τον τότε υπουργό Οικονομικών της κυβέρνησής του: Τσοβόλα, δώσ’ τα όλα(!)· βλ. και φρ. τα δίνω όλα·
- δώσ’ τε και σώσ’ τε, απευθύνεται ως παράκληση από απελπισμένο άνθρωπο για άμεση παροχή βοήθειας, από την οποία εξαρτά τη σωτηρία του: «δώσ’ τε και σώσ’ τε, ρε παιδιά, γιατί δε τη βγάζω καθαρή». Από το διαφημιστικό μήνυμα του εράνου, για τον αντικαρκινικό αγώνα·
- δώσ’ το δρόμο! (για πράγματα), βλ. λ. δρόμος·
- δώσ’ το χέρι σου, βλ. λ. χέρι·
- δώσ’ τον (την) δρόμο! (για πρόσωπα), βλ. λ. δρόμος·
- δώσ’ του! έκφραση με την οποία προτρέπουμε, παρακινούμε κάποιον να ενεργήσει δυναμικά εναντίον κάποιου: «δώσ’ του ρε, μην τον φοβάσαι!»·
- δώσ’ του αέρα! βλ. λ. αέρας·
- δώσ’ του δρόμο! βλ. λ. δρόμος·
- δώσ’ του και…, συνέχεια, με επιμονή, χωρίς διακοπή: «δώσ’ του και ζητούσε απ’ όλους δανεικά || κάθε φορά που αποτύγχανε, δώσ’ του και ξανάρχιζε με περισσότερο πείσμα || επειδή είχε αργήσει, δώσ’ του κι έτρεχε για να προλάβει το τρένο»· βλ. και φρ. και δώσ’ του(!)·
- δώσ’ του κλοτσιά ή δώσ’ του μια κλοτσιά, βλ. λ. κλοτσιά·
- δώσ’ του μια! βλ. λ. μια·
- δώσ’ του να πάρει μια βόλτα, βλ. λ. βόλτα·
- δώσ’ του φάιροπ! βλ. λ. φάιροπ·
- δώσ’ του χαβαδάκι! βλ. λ. χαβαδάκι·
- δώσαμε τα χέρια, βλ. λ. χέρι·
- δώσε βάση, βλ. λ. βάση·
- δώσε θάρρος στο χωριάτη να σ’ ανέβει στο κρεβάτι, βλ. λ. θάρρος·
- δώσε μου το τηλέφωνό σου, βλ. λ. τηλέφωνο·
- δώσε ό,τι καταλαβαίνεις, βλ. λ. καταλαβαίνω·
- δώσε πέντε, βλ. λ. πέντε·
- δώσε το βίντεο, (στη γλώσσα της τηλεόρασης) βλ. λ. βίντεο·
- έγινε δώσ’ και σε μένα μπάρμπα ή έγινε δώσε και μένα μπάρμπα, βλ. λ. μπάρμπας·
- έδωσα όσο μπορούσα ή έδωσα ό,τι μπορούσα, προσπάθησα για κάτι ή βοήθησα κάποιον, σύμφωνα με τις δυνατότητές μου: «δεν πρέπει να ’χεις παράπονο από μένα, γιατί έδωσα όσο μπορούσα στην περίπτωσή σου»·
- έδωσε αέρα λεφτά, βλ. λ. αέρας·
- έδωσε και…, μπόρεσε, κατόρθωσε, αξιώθηκε επιτέλους: «όταν του επανέλαβα για πέμπτη φορά τι εννοούσα, έδωσε και κατάλαβε || μετά από τόσον καιρό έδωσε κι ήρθε να με δει». Πολλές φορές, άλλοτε προτάσσεται και άλλοτε ακολουθεί του ρ. της φρ. το επιτέλους·
- έδωσε ο Θεός, βλ. λ. Θεός·
- έδωσε τέλος στη ζωή του, βλ. λ. ζωή·
- έδωσε τέρμα στη ζωή του, βλ. λ. ζωή·
- είναι όλο στο δώσε και στο δώσε, το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος είναι πολύ απαιτητικό, ζητά συνέχεια, ιδίως χρήματα: «του έδωσα κάποτε κάτι δανεικά, και από τότε είναι όλο στο δώσε και στο δώσε»·
- έτσι μου την έδωσε, βλ. λ. έτσι·
- θα σου δώσουν το βραβείο ή θα σου δώσουν το βραβείο της ανοιχτής παλάμης, βλ. λ. βραβείο·
- θα σου δώσουν το μεγαλόσταυρο, βλ. λ. μεγαλόσταυρος·
- θα σου δώσουν το παράσημο ή θα σου δώσουν το παράσημο της ανοιχτής παλάμης, βλ. λ. παράσημο·
- θα σου δώσουν τον αργυρό σταυρό, βλ. λ. σταυρός·
- θα σου δώσω καθάρσιο, βλ. λ. καθάρσιο·
- θα σου δώσω να φας το μουστάκι σου, βλ. λ. μουστάκι·
- θα σου δώσω τ’ άντερα στα χέρια ή θα σου δώσω τ’ άντερα στο χέρι, βλ. λ. άντερο·
- θα σου κόψω τ’ αρχίδια και θα στα δώσω να τα φας, βλ. λ. αρχίδι·
- θα σου ξυρίσω το μουστάκι και θα στο δώσω να το φας, βλ. λ. μουστάκι·
- και δώσ’ του, δηλώνει επίμονη επανάληψη: «όλο το βράδυ μάλωναν και δώσ’ του ο ένας δώσ’ του η άλλη, έγιναν ρεζίλι σ’ όλη την πολυκατοικία»· βλ. και φρ. δώσ’ του και(…)·
- και τι δε θα ’δινα (για) να…, εκφράζει πολύ μεγάλη επιθυμία για κάτι: «και τι δε θα ’δινα να μπορούσα κι εγώ να ’χα ένα σπιτάκι κοντά στη θάλασσα!». Το αντάλλαγμα στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι υλικό, αλλά ηθικό ή ίσως και σωματικό·
- καιρός να του δίνω! ή καιρός να του δίνουμε! βλ. λ. καιρός·
- καμιά φορά κι ο άγνωστος φρόνιμη γνώμη δίνει, βλ. λ. γνώμη·
- κόβω τα πάρε δώσε (με κάποιον), βλ. λ. κόβω·
- κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη, δώσ’ της κλότσο να γυρίσει, παραμύθι ν’ αρχινίσει, βλ. λ. παραμύθι·
- λογαριασμό θα σου δώσω; βλ. λ. λογαριασμός·
- μάχαιραν έδωσες, μάχαιραν θα λάβεις, βλ. λ. μάχαιρα·
- με το κουτάλι μου το δίνει, με τη χουλιάρα μου το παίρνει, βλ. λ. χουλιάρι·
- μη δίνεις (καμιά, καθόλου) προσοχή, βλ. λ. προσοχή·
- μη δίνεις (καμιά, καθόλου) σημασία, βλ. λ. σημασία·
- μην του δίνεις (καμιά, καθόλου) προσοχή, βλ. λ. προσοχή·
- μην του δίνεις (καμιά, καθόλου) σημασία, βλ. λ. σημασία·
- μου δίνει και τρώω ψωμί ή μου δίνει ψωμί και τρώω, βλ. λ. ψωμί·
- μου δίνει στα νεύρα ή μου τη δίνει στα νεύρα βλ. λ. νεύρο·
- μου έδωσε την ιδέα (κάποιος), βλ. λ. ιδέα·
- μου έδωσε της ελιάς το μέσα και του καρυδιού τ’ απ’ έξω, βλ. λ. ελιά·
- μου τη δίνει (κάτι), α. μου αρέσει κάποιο άτομο ή κάτι υπερβολικά: «πολύ μου τη δίνει αυτή η γυναίκα || πολύ μου τη δίνει αυτό το φαγητό». (Λαϊκό τραγούδι: χάιντε χάιντε χάιντε ντε μου την έδωσες κοντέ, μου την έδωσες κοντέ οι ψηλοί είναι ντεμοντέ). β. ξαφνικά σε στιγμή μεγάλης ψυχικής ευφορίας, σε στιγμή μεγάλης στενοχώριας ή χωρίς κάποιο συγκεκριμένο λόγο, προβαίνω σε πράξη ακατανόητη, τρελαίνομαι: «μου τη δίνει κάθε φορά που ακούω αυτό το τραγούδι και τα σπάω όλα πάνω στο κέφι μου || μου τη δίνει κάθε φορά που σκέφτομαι πως έχασα τον πατέρα μου και με παίρνουν τα κλάματα || κάπου κάπου μου τη δίνει και δεν ξέρω τι κάνω»· βλ. και φρ. μου την έδωσε·
- μου τη δίνει (ενν. στα νεύρα), με εκνευρίζει, με νευριάζει υπερβολικά κάποιος ή κάτι: «πολύ μου τη δίνει αυτός ο τύπος, γιατί κάθε τόσο μου κάνει μόστρα τα λεφτά του || αυτή η μουσική πολύ μου τη δίνει, γιατί είναι σκέτος θόρυβος»·
- μου την έδωσε, α. επηρεάστηκα ευχάριστα από την κατανάλωση ικανής ποσότητας οινοπνευματώδους ποτού, από κάπνισμα χασισιού ή τη χρήση άλλου ναρκωτικού, φτιάχτηκα: «στο πέμπτο ποτήρι μου την έδωσε κι έπιασα το τραγούδι || μόλις έφτασε το τσιγαρλίκι στη μέση, μου την έδωσε κι άρχισα να χαμογελάω». Συνών. την άκουσα (γ) / την είδα (γ) / την κατάλαβα (β). β.εκνευρίστηκα, νευρίασα υπερβολικά από κάποιον ή από κάτι: «μου την έδωσε, μόλις τον είδα να κοροϊδεύει γέρο άνθρωπο και τον πλάκωσα στο ξύλο». γ. ξαφνικά σε στιγμή μεγάλης ψυχικής ευφορίας, σε στιγμή μεγάλης στενοχώριας ή χωρίς κάποιο συγκεκριμένο λόγο συμπεριφέρομαι ακατανόητα: «με το τρίτο γκολ που τους βάλαμε, μου την έδωσε κι άρχισα να φιλώ όποιον έβρισκα μπροστά μου || εκεί που καθόμουν ήσυχα, μου την έδωσε απότομα και τους παράτησα όλους σύξυλους». (Λαϊκό τραγούδι: μου την έδωσε απόψε· μ’ έχει πιάσει το τρελό· ένα μου ’χει κάνει εκείνη θα της κάνω εκατό – για να δει ποιος είμ’ εγώ)·
- μου την έδωσε ή μου την έχει δώσει, εκνευρίστηκα, νευρίασα πάρα πολύ: «μου την έδωσε για τις βλακείες που έλεγε και σηκώθηκα κι έφυγα || μου την είχε δώσει με τις εξυπνάδες που έλεγε και τον πλάκωσα στο ξύλο». (Λαϊκό τραγούδι: άσε με, κυρ-λοχαγέ, γιατί μου την έχει δώσει, το κορίτσι μου ποτέ Τούρκος δε θα ζυγώσει)·
- μου την έδωσε κατακέφαλα, βλ. λ. κατακέφαλα·
- μου την έδωσε κατάκορφα, βλ. λ. κατάκορφα·
- μου την έδωσε κατακούτελα, βλ. λ. κατακούτελα·
- μου την έδωσε στο δόξα πατρί, βλ. λ. δόξα πατρί·
- μου την έδωσε στο έτσι, βλ. λ. έτσι·
- μου την έδωσε στο κεφάλι, βλ. λ. κεφάλι·
- μου το ’δωσε για δικό μου, βλ. λ. δικός·
- μπάτε σκύλοι αλέστε (και αλεστικά μη δώστε), βλ. λ. σκύλος·
- να μη σου δώσει ο Θεός όσα μπορείς ν’ αντέξεις, βλ. λ. Θεός·
- να μην (το) δώσει η μοίρα, βλ. λ. μοίρα·
- να μην (το) δώσει η τύχη, βλ. λ. τύχη·
- να μην (το) δώσει ο Θεός, βλ. λ. Θεός·
- να σε (σου) δώσω μια (ενν. μπάτσα, σφαλιάρα, κατραπακιά, μπουνιά). (Λαϊκό τραγούδι: βρε ντουνιά να σε δώσω μια να σε κάνω μεγάλη ζημιά )·
- να τρώει η μάνα και στο παιδί να  μη δίνει ή να τρώει η μάνα και του παιδιού να μη δίνει, βλ. λ. μάνα· 
- να τρώει ο γέρος και στη γριά να μη δίνει ή να τρώει ο γέρος και της γριάς να μη δίνει, βλ. λ. γέρος·
- να ’χαν οι κουρούνες γνώση, να σου δίνανε καμπόση, βλ. λ. κουρούνα·
- νύχτα σου δώσανε το δίπλωμα; βλ. λ. νύχτα·
- νύχτα σου δώσανε το πτυχίο; βλ. λ. νύχτα·
- ο Θεός να δώσει! βλ. λ. Θεός·
- ο Θεός να μη το δώσει, βλ. λ. Θεός·
- ο Θεός να μου κόβει μέρες και να σου δίνει χρόνια, βλ. λ. Θεός·
- ο Θεός να σου δίνει φώτιση, βλ. λ. Θεός·
- όποιος δίνει σε φτωχό, δανείζει στο Θεό, βλ. λ. Θεός·
- όπου δε δίνει ο Θεός παιδιά, δίνει ο διάβολος ανίψια, βλ. λ. ανίψι·
- όσα δίνεις, τόσα παίρνεις, βλ. λ. όσος·
- όσο θέλεις δούλευε κι όσα θέλει ο Θεός θα σου δώσει, βλ. λ. Θεός·
- όταν δίνει ο Θεός τ’ αλεύρι, παίρνει ο διάβολος το σακί, βλ. λ. Θεός·
- ό,τι δίνεις, παίρνεις, βλ. λ. ό,τι·
- ούτε την κόρη του δίνει ούτε το συμπέθερο κακοκαρδίζει, βλ. λ. κόρη·
- πάρ’ ένα ξύλο και δώσ’ το(νε!), βλ. λ. ξύλο·
- πάρε δώσε, βλ. λ. παίρνω·
- πάρε μια βέργα και δώσ’ το(νε!), βλ. λ. βέργα·
- πόσα δίνεις; πόσα χρήματα είσαι διαθετειμένος να πληρώσεις: «πόσα δίνεις γι’ αυτό το κάδρο;»·
- σ’ αυτή τη ζωή ό,τι δίνεις, παίρνεις, βλ. λ. ζωή·
- σαν πολύ αέρα σου δώσαμε! ή σαν πολύ αέρα δε σου δώσαμε; βλ. λ. αέρας·
- σαν πολύ θάρρος σε δώσαμε! ή σαν πολύ θάρρος δε σε δώσαμε; βλ. λ. θάρρος·
- σου δίνω ευχή και κατάρα, βλ. λ. ευχή·
- σου δίνω το λόγο μου, βλ. λ. λόγος·
- στο δίνω και γραμμένο, βλ. λ. γραμμένος·
- στους γιατρούς να τα δώσεις! βλ. λ. γιατρός·
- στους δικηγόρους να τα δώσεις! βλ. λ. δικηγόρος·
- τα δίνει όλα, (για γυναίκες) δεν έχει καμιά αναστολή κατά τη σεξουαλική πράξη: «είναι απ’ αυτές που, όταν γουστάρει ένα άντρα τα δίνει όλα». (Λαϊκό τραγούδι: μ’ αρέσει που τα δίνεις όλα στον έρωτα που ένιωσες για μένα. Μ’ αρέσει μα φοβάμαι κι όλα μην πέσουν τα φτερά μου τσακισμένα)·
- τα δίνω (ενν. τα λεφτά, τα χρήματα), τα προσφέρω, τα χαλάω, τα ξοδεύω: «μ’ αρέσει ό,τι βγάζω να τα δίνω στα γλέντια και στις διασκεδάσεις». (Λαϊκό τραγούδι: θα σου τα δίνω, φίλε μου, αυτό δεν σου τ’ αρνιέμαι, αγάπα με όπως σ’ αγαπώ, να μην παραπονιέμαι)·
- τα δίνω όλα, α. εντείνω όλες μου τις προσπάθειες για να πετύχω κάτι: «κάθε φορά που έχουμε εξετάσεις, τα δίνω όλα || στα τελευταία μέτρα τις κούρσας ο αθλητής τα ’δωσε όλα». β. αποδέχομαι όλες τις απαιτήσεις κάποιου, προκειμένου να πετύχω κάτι: «τα ’δωσα όλα στο καθοίκι, μέχρι να δεχτεί ν’ αποσύρει τη μήνυσή του». γ. θυσιάζω τα πάντα για κάποιον ή για κάτι: «απ’ ό,τι ξέρω, για τη γυναίκα του τα δίνει όλα || είναι πολύ δημοκρατικός άνθρωπος και για τη δημοκρατία τα δίνει όλα»·
- τα πάρε δώσε, βλ. λ. παίρνω·
- τα σχόλια δίνουν και παίρνουν, βλ. λ. σχόλιο·
- τη δίνω, βλ. φρ. του δίνω ·
- τη δίνω ίσια, βλ. λ. ίσος·
- την (τον) δίνω δρόμο, βλ. λ. δρόμος·
- της (του) δίνω τη βέρα πίσω, βλ. λ. βέρα·
- της δίνω (το) διαβατήριο, βλ. λ. διαβατήριο·
- της δίνω δρόμο (ενν. της μοτοσικλέτας), βλ. λ. δρόμος·
- της δίνω ένα σάνφιστικ, βλ. λ. σάνφιστικ·
- της δίνω ένα σικτίρ πιλάφ ή της δίνω σικτίρ πιλάφ ή της δίνω το σικτίρ πιλάφ της, βλ. λ. σικτίρ πιλάφ·
- της δίνω όλα της τα γκάζια ή της δίνω τα γκάζια της (ενν. της μοτοσικλέτας), βλ. λ. γκάζι·
- της δίνω πανί, βλ. λ. πανί·
- της δίνω πασαπόρτι ή της δίνω το πασαπόρτι της, βλ. λ. πασαπόρτι·
- της δίνω πόδι, βλ. λ. πόδι·
- της δίνω σουτ, βλ. λ. σουτ·
- της δίνω σουτάρισμα, βλ. λ. σουτάρισμα·
- της δίνω τ’ άπλυτα στο χέρι ή της δίνω τ’ άπλυτά της στο χέρι, βλ. λ. άπλυτα·
- της δίνω τα μπογαλάκια στο χέρι ή της δίνω τα μπογαλάκια της στο χέρι, βλ. λ. μπογαλάκι·
- της δίνω τα πανιά της στο χέρι, βλ. λ. πανί·
- της δίνω τα παπούτσια στο χέρι ή της δίνω τα παπούτσια της στο χέρι, βλ. λ. παπούτσι·
- της δίνω τα συμπράγκαλα στο χέρι ή της δίνω τα συμπράγκαλά της στο χέρι, βλ. λ. συμπράγκαλα·
- της δίνω τη βόλτα της, βλ. λ. βόλτα·
- της δίνω τις στροφές της (ενν. της μηχανής μοτοσικλέτας ή αυτοκινήτου), βλ. λ. στροφή·
- της δίνω το διαβατήριο στο χέρι ή της δίνω το διαβατήριό της στο χέρι, βλ. λ. διαβατήριο·
- της δίνω το ξεσκιζόλ της, βλ. λ. ξεσκιζόλ·
- της δίνω τον απολυσώνα στο χέρι ή της δίνω τον απολυσώνα της στο χέρι, βλ. λ. απολυσώνας·
- της δίνω φύλλο πορείας, βλ. λ. φύλλο·
- της τα δίνω όλα στα χέρια ή της τα δίνω όλα στο χέρι, βλ. λ. χέρι·
- της τον (τη, το) δίνω (ενν. τον πούτσο, τον ψώλο, την πούτσα, την ψωλή, το πέος, το καυλί), της επιβάλλω τη σεξουαλική πράξη: «χτες βράδυ της τον έδωσα και το φχαριστήθηκα»·
- της τον (τη, το) δίνω στο στόμα (ενν. τον πούτσο, τον ψώλο, την πούτσα, την ψωλή, το πέος, το καυλί), βλ. λ. στόμα·
- της τον (τη, το) δίνω γλειφιτζούρι, (κλαρίνο, κορνέτα, μινέτο, μπιμπερό, πίπα, πίπιζα, πιπίλα, πνευστό, σαξόφωνο, τρομπέτα, τσιμπούκι, υδραυλικό, φλογέρα) (ενν. τον πούτσο, τον ψώλο, την πούτσα, την ψωλή, το πέος, το καυλί), βλ. αντίστοιχα λήμματα·
- τι δίνεις! δεν είναι καθόλου πολλά αυτά τα χρήματα που δίνεις, αυτά τα χρήματα που πληρώνεις: «τι δίνεις γι’ αυτό το ρολόι που θέλεις να ’ναι κι ελβετικό!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το μήπως (σάματις, σάμπως) εσύ (κι εσύ). Άλλες φορές, της φρ. προτάσσεται μόνο το μήπως (σάματις, σάμπως) και η φρ. κλείνει με το εσύ (κι εσύ)·
- τι δίνεις; πόσα χρήματα δίνεις, πόσα χρήματα είσαι διατεθειμένος να δώσεις(;): «εγώ το πουλάω είκοσι χιλιάδες, εσύ τι δίνεις;»·
- το γκαβό πουλί το δίνει ο Θεός φωλιά και ζει, βλ. λ. πουλί·
- το δίνει (ενν. το μουνί της), η γυναίκα για την οποία γίνεται λόγος, είναι πολύ εύκολη στον έρωτα, ενδίδει αμέσως στις ερωτικές προτάσεις των αντρών: «του ’κανε την παρθένα και δεν ήξερε το χαϊβάνι ότι αυτή το δίνει από μικρή»·
- το δίνει με το σταγονόμετρο, βλ. λ. σταγονόμετρο·
- το δίνει όσο όσο, βλ. λ. όσος·
- το δίνω για παλιοσίδερα, (για αυτοκίνητα), βλ. λ. παλιοσίδερα·
- το δίνω δρόμο, βλ. λ. δρόμος·
- του δίνω, φεύγω, αποχωρώ: «είναι ώρα να του δίνω»·
- του δίνω αέρα, βλ. λ. αέρας·
- του δίνω βρομόξυλο ή του δίνω ένα βρομόξυλο, βλ. λ. βρομόξυλο·
- του δίνω γραμμή, βλ. λ. γραμμή·
- του δίνω δίκιο, βλ. λ. δίκιο·
- του δίνω δρόμο, βλ. λ. δρόμος·
- του δίνω δύναμη, βλ. λ. δύναμη·
- του δίνω ένα μάθημα ή του δίνω ένα καλό μάθημα, βλ. λ. μάθημα·
- του δίνω ένα (έναν) τράκο, βλ. λ. τράκος·
- του δίνω ένα χέρι (χεράκι) ξύλο, βλ. λ. χέρι·
- του δίνω θάρρος, βλ. λ. θάρρος·
- του δίνω ίσια, βλ. λ. ίσιος·
- του δίνει και καταλαβαίνει, βλ. φρ. του δίνω να καταλάβει·
- του δίνω κουτόχορτο, βλ. λ. κουτόχορτο·
- του δίνω μια γροθιά, βλ. λ. γροθιά·
- του δίνω μια μούντζα ή του δίνω δυο μούντζες ή του δίνω τις μούντζες του, βλ. λ. μούντζα·
- του δίνω να καταλάβει, α. κάνω κάτι υπερβολικά και με πάθος είτε γιατί μου αρέσει πάρα πολύ είτε γιατί προηγουμένως το είχα στερηθεί: «όταν κάθομαι να πιω μετά από ένα διάστημα αποχής, του δίνω και καταλαβαίνει». β. τον δέρνω άγρια, τον ταράζω στο ξύλο: «επειδή του ’βρισε την αδερφή του, τον άρπαξε στα χέρια του και του ’δωσε να καταλάβει»·
- του δίνω ξύλο, βλ. λ. ξύλο·
- του δίνω ξύλο αλύπητο, βλ. λ. ξύλο·
- του δίνω ξύλο μετά μουσικής, βλ. λ. ξύλο·
- του δίνω όλα τα γκάζια (ενν. του αυτοκινήτου), βλ. λ. γκάζι·
- του δίνω όπλα, βλ. λ. όπλο·
- του δίνω πανί, βλ. λ. πανί·
- του δίνω παρηγοριά, βλ. λ. παρηγοριά·
- του δίνω πασαπόρτι ή του δίνω το πασαπόρτι του, βλ. λ. πασαπόρτι·
- του δίνω πάτημα, βλ. λ. πάτημα·
- του δίνω πόδι, βλ. λ. πόδι·
- του δίνω πρόσωπο, βλ. λ. πρόσωπο·
- του δίνω σημασία, βλ. λ. σημασία·
- του δίνω σικτίρ πιλάφ, βλ. λ. σικτίρ πιλάφ·
- του δίνω σουτ, βλ. λ. σουτ·
- του δίνω σουτάρισμα, βλ. λ. σουτάρισμα·
- του δίνω τ’ άπλυτα στο χέρι ή του δίνω τ’ άπλυτά του στο χέρι, βλ. λ. χέρι·
- του δίνω τα γκάζια του ή του δίνω όλα του τα γκάζια (ενν. του αυτοκινήτου), βλ. λ. γκάζι·
- του δίνω τα μπογαλάκια στο χέρι ή του δίνω τα μπογαλάκια του στο χέρι, βλ. λ. μπογαλάκι·
- του δίνω τα παπούτσια στο χέρι ή του δίνω τα παπούτσια του στο χέρι, βλ. λ. παπούτσι·
- του δίνω τα συμπράγκαλα στο χέρι ή του δίνω τα συμπράγκαλά του στο χέρι, βλ. λ. συμπράγκαλα·
- του δίνω τη βόλτα του, βλ. λ. βόλτα·
- του δίνω τη χαριστική βολή, βλ. λ. βολή·
- του δίνω την παπάρα του ή του δίνω μια παπάρα, βλ. λ. παπάρα·
- του δίνω το βραβείο της ανοιχτής παλάμης, βλ. λ. βραβείο·
- του δίνω το διαβατήριο στο χέρι ή του δίνω το διαβατήριό του στο χέρι, βλ. λ. διαβατήριο·
- του δίνω το λόγο, βλ. λ. λόγος·
- του δίνω το ξεσκιζόλ του, βλ. λ. ξεσκιζόλ·
- του δίνω το ξύλο της χρονιάς του, βλ. λ. ξύλο·
- του δίνω το πανί του ή του δίνω τα πανιά του, βλ. λ. πανί·
- του δίνω το παράσημο της ανοιχτής παλάμης, βλ. λ. παράσημο·
- του δίνω τον απολυσώνα στο χέρι ή του δίνω τον απολυσώνα του στο χέρι, βλ. λ. απολυσώνας·
- του δίνω φάιροπ, βλ. λ. φάιροπ·
- του δίνω φτερά να πετάξει, βλ. λ. φτερό·
- του δίνω φύλλο πορείας, βλ. λ. φύλλο·
- του ’δωσα γροθιές ή του ’δωσα τις γροθιές του, βλ. λ. γροθιά·
- του ’δωσα ένα ζίλι, βλ. λ. ζίλι·
- του ’δωσα ένα μπάτσο, βλ. λ. μπάτσα·
- του ’δωσα ένα σκαμπίλι, βλ. λ. σκαμπίλι¹·
- του ’δωσα ένα φούσκο, βλ. λ. φούσκος·
- του ’δωσα ένα χαστούκι, βλ. λ. χαστούκι·
- του ’δωσα ζίλια ή του ’δωσα τα ζίλια του, βλ. λ. ζίλι·
- του ’δωσα καρπαζιές ή του ’δωσα τις καρπαζιές του, βλ. λ. καρπαζιά·
- του ’δωσα κλοτσιές ή του ’δωσα τις κλοτσιές του, βλ. λ. κλοτσιά·
- του ’δωσα μια γροθιά, βλ. λ. γροθιά·
- του ’δωσα μια καρπαζιά, βλ. λ. καρπαζιά·
- του ’δωσα μια κλοτσιά, βλ. λ. κλοτσιά·
- του ’δωσα μια μπάτσα, βλ. λ. μπάτσα·
- του ’δωσα μια σφαλιάρα, βλ. λ. σφαλιάρα·
- του ’δωσα μια φάπα, βλ. λ. φάπα·
- του ’δωσα μπάτσα ή του ’δωσα μπάτσες ή του ’δωσα τα μπάτσα του ή του ’δωσα τις μπάτσες του, βλ. λ. μπάτσα·
- του ’δωσα ντουμάνι, βλ. λ. ντουμάνι·
- του ’δωσα σκαμπίλια ή του ’δωσα τα σκαμπίλια του, βλ. λ. σκαμπίλι¹·
- του ’δωσα σφαλιάρες ή του ’δωσα τις σφαλιάρες του, βλ. λ. σφαλιάρα·
- του ’δωσα τα δόντια του να τα φάει για καραμέλες, βλ. λ. δόντι·
- του ’δωσα το αίμα μου, βλ. λ. αίμα·
- του ’δωσα το αίμα της καρδιάς μου, βλ. λ. αίμα·
- του ’δωσα φάπες ή του ’δωσα τις φάπες του, βλ. λ. φάπα·
- του ’δωσα φλιτ, βλ. λ. φλιτ·
- του ’δωσα φούσκους ή του ’δωσα τους φούσκους του, βλ. λ. φούσκος·
- του ’δωσα χαστούκια ή του ’δωσα τα χαστούκια του, βλ. λ. χαστούκι·
- του ’δωσαν τα χρόνια του Χριστού ή του ’δωσαν του Χριστού τα χρόνια, βλ. λ. Χριστός·
- του ’δωσαν το βραβείο της ανοιχτής παλάμης, βλ. λ. βραβείο·
- του ’δωσαν το βραβείο της χείρας με τα πέντε ορφανά, βλ. λ. βραβείο·
- του ’δωσαν το παράσημο της ανοιχτής παλάμης, βλ. λ. παράσημο·
- του ’δωσε γκολ στο πιάτο, βλ. λ. γκολ·
- του ’δωσε ένα τσάφκο, βλ. λ. τσάφκο·
- του ’δωσε ο Θεός πετσάκι κι αυτός άνοιξε βυρσοδεψείο, βλ. λ. πετσάκι·
- του ’δωσε παρά μίαν τεσσαράκοντα, βλ. λ. τεσσαράκοντα·
- του ’δωσε τ’ άντερα στα χέρια ή του ’δωσε τ’ άντερα στο χέρι, βλ. λ.άντερο·
- του ’δωσε χυλόπιτα, βλ. λ. χυλόπιτα·
- του τα δίνει ο Θεός με τη σέσουλα, βλ. λ. Θεός·
- του τα δίνει ο Θεός με το ζεμπίλι, βλ. λ. ζεμπίλι·
- του τα δίνει ο Θεός με το τσουβάλι, βλ. λ. Θεός·
- του τα δίνω όλα στα χέρια ή του τα δίνω όλα στο χέρι, βλ. λ. χέρι·
- του (της) δίνω τ’ όνομα, βλ. λ. όνομα·
- του (της) δίνω τον πούλο του (της), βλ. λ. πούλος·
- του (της) δίνω φύλλο πορείας, βλ. λ. φύλλο·
- του (της) δίνω φύσημα, βλ. λ. φύσημα·
- του τις έδωσα στ’ αφτιά, βλ. λ. αφτί·
- τρώει ό,τι του δίνουν, βλ. λ. τρώω·
- χαμπάρι δε δίνει, βλ. λ. χαμπάρι·
- ώρα να του δίνω! ή ώρα να του δίνουμε! βλ. λ. ώρα.