Περισσότερες επιλογές αναζήτησης
Βρέθηκε 1 αποτέλεσμα
προς

ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΣΕ PDF

προς, πρόθ. [<αρχ. πρός], προς. Ακολουθούν 20 φρ.)·
- βήμα προς βήμα, βλ. λ. βήμα·
- ένα προς ένα, βλ. λ. ένας·
- έναν προς έναν, βλ. λ. ένας·
- η σιωπή μου προς απάντησή σου, βλ. λ. απάντηση·
- και μη προς κακοφανισμό σου, βλ. λ. κακοφανισμός·
- λέξη προς λέξη, βλ. λ. λέξη·
- πάππου προς πάππου, βλ. λ. πάππος·
- παράδειγμα προς αποφυγή(ν), βλ. λ. παράδειγμα·
- παράδειγμα προς μίμηση, βλ. λ. παράδειγμα·
- πάω προς νερού μου, βλ. λ. νερό·
- πιθαμή προς πιθαμή, βλ. λ. πιθαμή·
- προς γνώση και συμμόρφωση, βλ. λ. γνώση·
- προς Θεού! βλ. λ. Θεός·
- προς μεγάλη μου λύπη, βλ. λ. λύπη·
- προς στιγμή(ν), βλ. λ. στιγμή·
- προς τι; λέγεται στην περίπτωση που θέλουμε να δηλώσουμε το άσκοπο μιας ενέργειας: «άνθρωποι άνθρωποι, προς τι το μίσος και ο αλληλοσπαραγμός;»·
- προς τιμή(ν) (κάποιου), βλ. λ. τιμή·
- προς τιμή(ν) του, βλ. λ. τιμή·
- προς το παρόν, βλ. λ. παρόν·
- σπιθαμή προς σπιθαμή, βλ. λ. σπιθαμή.

απάντηση

απάντηση, η, ουσ. [<αρχ. ἀπάντησις], η απάντηση·
- δίνω απάντηση, απαντώ στην ερώτηση ή την πρόταση κάποιου: «του ζήτησα να μου πει αν πουλάει τ’ αυτοκίνητό του, αλλά ακόμα δε μου ’δωσε απάντηση || θα σου δώσω απάντηση, όταν μελετήσω την πρότασή σου»· 
- η σιωπή μου προς απάντησή σου, βλ. λ. σιωπή·
- ξεγυρισμένη απάντηση, βλ. συνηθέστ. πληρωμένη απάντηση·
- ξερή απάντηση, που είναι σύντομη και χωρίς περιστροφές, που είναι με ένα ναι ή με ένα όχι: «ό,τι κι αν τον ρωτούσε ο τάδε, του έδινε μια ξερή απάντηση»·
- παίρνω απάντηση, απαντάει κάποιος στην ερώτηση ή την πρότασή μου: «περιμένω να πάρω απάντηση απ’ τον τάδε για να προχωρήσω τη δουλειά || αν δεν πάρω απάντηση απ’ τον ενδιαφερόμενο, δεν μπορώ να κάνω τίποτα»· 
- πληρωμένη απάντηση, απάντηση έξυπνη και πετυχημένη, που συνήθως δίνεται με επιθετική ή ειρωνική διάθεση, που και στις δυο περιπτώσεις δεν αφήνει κανένα περιθώριο για σχολιασμό από το συνομιλητή μας, που αποστομώνει το συνομιλητή μας: «τον άφησα να λέει ό,τι θέλει, στο τέλος όμως του ’δωσα μια πληρωμένη απάντηση σ’ αυτά που έλεγε που το βούλωσε και δεν είπε κουβέντα».

ένας

ένας κ. ένα, αριθμητ. [από το ένα, αιτιατ. του αρχ. εἷς], ένας. 1. συναντιέται και ως αόρ. αντων. κάποιος, κάποιο: «ήρθε ένας και σε ζητούσε || πιάσε μου ένα αναψυκτικό, ένα όποιο να ’ναι». 2. το αρσ. με άρθρο ο ένας, ο μοναδικός, ο αξεπέραστος. (Λαϊκό τραγούδι: είμαι στη ζωή σου ο ένας δε με σβήνει κανένας, κι αν με άλλους γυρνάς, κι ώρες ώρες γελάς, κατά βάθος πονάς, γιατί σκέφτεσαι εμένα)· βλ. και λ. μια κ. μία. (Ακολουθούν 533 φρ.)·
- άλλο θόρυβο κάνει ένας ντενεκές γεμάτος κι άλλο θόρυβο κάνει ένας ντενεκές άδειος, βλ. λ. ντενεκές·
- άλλο το ’να (κι) άλλο τ’ άλλο, βλ. λ. άλλος·
- Αμερικανός και μ’ ένα μάτι, βλ. λ. Αμερικανός·
- αμολάω έναν (ενν. πόρδο), βλ. λ. αμολάω·
- αν δεν έχεις φίλο, είσαι μ’ ένα χέρι, βλ. λ. φίλος·
- αν κάνει (ρίξει) ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ αυτόν το γεωργό που ’χει πολλά σπαρμένα, βλ. λ. νερό·
- αξίζει ένα βασίλειο ή αξίζει όσο ένα βασίλειο, βλ. λ. βασίλειο·
- απ’ το διάβολο κι ένα κερί να πάρεις, καλό είναι, βλ. λ. διάβολος·
- απ’ το ένα αφτί μπαίνει (μπαίνουν) κι απ’ τ’ άλλο βγαίνει (βγαίνουν), βλ. λ. αφτί·
- απ’ τον έναν στον άλλον, διαδοχικά από άτομο σε άτομο: «η είδηση απ’ τον έναν στον άλλον μαθεύτηκε γρήγορα μέσα στη γειτονιά»·
- από ένα πρόβατο δυο δέρματα δε βγαίνουν, βλ. λ. πρόβατο·
- από ένα κριάρι δυο τομάρια, βλ. λ. κριάρι·
- αρχόντου λόγος και πορδές γαϊδάρου ένα, βλ. λ. γάιδαρος·
- αφέντης ένας και πολύς, και φίλοι χίλιοι, λίγοι, βλ. λ. φίλος·
- αφήνω έναν αέρα, βλ. λ. αέρας·
- βάζω ένα ζήτημα στο τραπέζι, βλ. λ. ζήτημα·
- βάζω ένα θέμα στο τραπέζι, βλ. λ. θέμα·
- βάζω ένα όριο, βλ. λ. όριο·
- βάζω ένα τέλος, βλ. λ. τέλος·
- βάζω ένα τρεχιό, βλ. λ. τρεχιό·
- βάζω ένα χέρι (χεράκι), βλ. λ. χέρι·
- βάζω έναν μπούσουλα, βλ. λ. μπούσουλας·
- βάζω κι εγώ ένα λιθαράκι ή βάζω κι εγώ το λιθαράκι μου, βλ. λ. λιθαράκι·
- βάζω κι εγώ ένα λιθάρι ή βάζω κι εγώ το λιθάρι μου, βλ. λ. λιθάρι·
- βάζω κι εγώ ένα χέρι (χεράκι) ή βάζω κι εγώ το χέρι μου (το χεράκι μου), βλ. λ. χέρι·
- βάζω σ’ έναν λογαριασμό, βλ. λ. λογαριασμός·
- βάζω το ’να πόδι πάνω στ’ άλλο, βλ. λ. πόδι·
- βάλε ένα στοπ, βλ. λ. στοπ·
- βάλε ένα χέρι (χεράκι), βλ. λ. χέρι·
- (βάλε) μου ένα δαχτυλάκι, (για ποτά) βλ. λ. δαχτυλάκι·
- (βάλε) μου ένα δάχτυλο, (για ποτά) βλ. λ. δάχτυλο·
- βρήκαμε έναν κοινό παρονομαστή, βλ. λ. παρονομαστής·
- βρίσκω έναν μπούσουλα, βλ. λ. μπούσουλας·
- για ένα καρβέλι ψωμί, βλ. λ. ψωμί·
- για ένα κομμάτι ψωμί, βλ. λ. κομμάτι·
- για ένα όνειρο ζούμε, βλ. λ. ζούμε·
- για ένα πιάτο φαΐ, βλ. λ. πιάτο·
- για ένα πιάτο φακή, βλ. λ. φακή·
- για ένα τίποτα, βλ. λ. τίποτα·
- για ένα φεγγάρι, βλ. λ. φεγγάρι·
- για ένα φιλότιμο ζούμε, βλ. λ. φιλότιμο·
- γίναμε ένα μάτσο χάλια, βλ. λ. χάλι·
- γίνεται ένα δράμα, βλ. λ. δράμα·
- γίνεται ένα σώμα, βλ. λ. σώμα·
- γίνομαι ένα (με κάποιον ή με κάτι), συμφωνώ απόλυτα με κάποιον, συμμαχώ, παίρνω πάντα το μέρος του, ταυτίζομαι μαζί του ή με κάτι: «ό,τι και να πει, ό,τι και να κάνει ο τάδε, αυτός γίνεται ένα μαζί του || έπεσε μέσα στο σωρό κι έγινε ένα με το μπαμπάκι, που το είχαν για επεξεργασία». (Λαϊκό τραγούδι: μην τους προσέχεις και γίνεσαι ένα μ’ αυτά τα φίδια τα φαρμακερά // αργά, είναι πια αργά να τη λησμονήσω, να φύγω, να κάνω πίσω, αργά, είναι πια αργά, έχω γίνει ένα με τη φωτιά
- γίνομαι ένα και το αυτό (με κάποιον ή με κάτι), βλ. φρ. γίνομαι ένα (με κάποιον ή με κάτι)·
- γίνομαι ένα με τη γη, βλ. λ. γη·
- γίνομαι ένα με το χώμα, βλ. λ. χώμα·
- δε δίνω έναν παρά, βλ. λ. παράς·
- δε δίνω έναν πούτσο, βλ. λ. πούτσος·
- δε λέει έναν καλό λόγο για κανένα, βλ. λ. λόγος·
- δεν αξίζει (κάνει, κοστίζει, πιάνει) έναν παρά, βλ. λ. παράς·
- δεν είδα απ’ το χέρι του ούτ’ ένα ποτήρι νερό, βλ. λ. χέρι·
- δεν έχει ένα ρούχο να ρίξει απάνω του, βλ. λ. ρούχο·
- δεν μπαίνει ο ένας στ’ αμπέλια του άλλου, βλ. λ. αμπέλι·
- δεν μπαίνει ο ένας στα οικόπεδα του άλλου, βλ. λ. οικόπεδο·
- δεν μπαίνει ο ένας στα χωράφια του άλλου, βλ. λ. χωράφι·
- δεν παρέλειψε ούτε ένα και, βλ. λ. και·
- δεν πρόσθεσε ούτε ένα και, βλ. λ. και·
- δες με μ’ ένα μάτι, να σε δω με δυο, βλ. λ. μάτι·
- δίνω ένα πήδημα, βλ. λ. πήδημα·
- δίνω ένα σάλτο, βλ. λ. σάλτο·
- δίνω ένα τέλος, βλ. λ. τέλος·
- δίνω ένα χέρι (χεράκι), βλ. λ. χέρι·
- δίνω (έναν) τράκο, βλ. λ. τράκος·
- δίνω το ένα μου μάτι για να…, βλ. λ. μάτι·
- δίνω το ένα μου πόδι για να…, βλ. λ. πόδι·
- δίνω το ένα μου χέρι για να…, βλ. λ. χέρι·
- δυο κωλομέρια σ’ ένα βρακί δε χωράνε, βλ. λ. κωλομέρι·
- δυο κώλοι σ’ ένα βρακί δε χωράνε, βλ. λ. κώλος·
- δώσ’ ένα χέρι (χεράκι), βλ. λ. χέρι·
- έγινε (ένα) ερείπιο, βλ. λ. ερείπιο·
- έγινε ένα μάτσο σίδερα, βλ. λ. σίδερο·
- έγινε ένα όνειρο (για κάποιον κάτι), όνειρο·
- έγινε ένα σώμα, βλ. λ. σώμα·
- είμαι ένα με τη γη, βλ. λ. γη·
- είμαι ένα με το χώμα, βλ. λ. χώμα·
- είμαι ένα πτώμα, βλ. λ. πτώμα·
- είμαι ένα πτώμα και μισό, βλ. λ. πτώμα·
- είμαι με το ’να πόδι να φύγω και με τ’ άλλο πόδι να μείνω, βλ. λ. πόδι·
- είμαστ’ ένα μεγάλο χωριό, βλ. λ. χωριό·
- είμαστ’ ένα τίποτα ή ένα τίποτα είμαστε, βλ. λ. τίποτα·
- είμαστ’ όλες ένα μάτσο βιόλες! βλ. λ. βιόλα2·
- είναι έν’ αρχίδι και μισό, βλ. λ. αρχίδι·
- είναι ένα με το χώμα, βλ. λ. χώμα·
- είναι γεννημένοι ο ένας για τον άλλον, βλ. λ. γεννημένος·
- είναι διαλεγμένα ένα κι ένα, βλ. λ. διαλεγμένος·
- είναι διαλεγμένοι ένας κι ένας, βλ. λ. διαλεγμένος·
- είναι ένα δράμα για να…, βλ. λ. δράμα·
- είναι ένα ερείπιο, βλ. λ. ερείπιο·
- είναι ένα ζώο και μισό, βλ. λ. ζώο·
- είναι ένα και γη, βλ. λ. γη·
- είναι ένα και τίποτα, βλ. λ. τίποτα·
- είναι ένα και το αυτό, α. το άτομο ή το πράγμα για το οποίο γίνεται λόγος, δεν παρουσιάζει κανέναν ενδιαφέρον για κάποιον ή κάποιους, είναι εντελώς αδιάφορος: «είτε βρίσκεται είτε δε βρίσκεται στην παρέα μας, είναι ένα και το αυτό || είτε έχω αυτοκίνητο είτε δεν έχω, είναι ένα και το αυτό, γιατί δεν το έχω καθόλου ανάγκη». β. δεν είναι διαφορετικό πράγμα, είναι το ίδιο πράγμα: «αυτό που μου λες είναι ένα και το αυτό μ’ αυτό που σου λέω τόση ώρα»·
- είναι ένα και χώμα, βλ. λ. χώμα·
- είναι ένα κέρατο αυτός! βλ. λ. κέρατο·
- είναι ένα κομμάτι μάλαμα, βλ. λ. μάλαμα·
- είναι ένα κομπολόι από…, βλ. λ. κομπολόι·
- είναι ένα κρεβάτι κρέας, βλ. λ. κρέας·
- είναι ένα μάτσο κόκαλα, βλ. λ. κόκαλο·
- είναι ένα μάτσο κρέας, βλ. λ. κρέας·
- είναι ένα μάτσο χάλια, βλ. λ. χάλι·
- είναι ένα μεγάλο παιδί, βλ. λ. παιδί·
- είναι ένα μέτρο με τα χέρια στην ανάταση, βλ. λ. μέτρο·
- είναι ένα όνειρο (για κάποιον κάτι), βλ. λ. όνειρο·
- είναι ένα πανί, βλ. λ. πανί·
- είναι ένα στόμα! βλ. λ. στόμα·
- είναι ένα σώμα μια ψυχή, (για ζευγάρια) βλ. λ. σώμα·
- είναι ένα τακίμι, (για δυο ή και περισσότερα άτομα) βλ. λ. τακίμι·
- είναι ένα τίποτα, βλ. λ. τίποτα·
- είναι ένας βλάκας και μισός, βλ. λ. βλάκας·
- είναι ένας (κι) αυτός! ή είναι (κι) αυτός ένας! ή σου είναι ένας (κι) αυτός! ή σου είναι (κι) αυτός ένας! α. είναι αμφίβολης ηθικής, έχει πολύ κακή φήμη, είναι ξακουστός για την κακή του δράση: «πρόσεχε τον πάρα πολύ, γιατί είναι ένας  αυτός!». Συνήθως η φρ. κλείνει με το ο Θεός να σε φυλάει. β. είναι πολυμήχανος, πανέξυπνος, δύσκολα τα βγάζει κανείς πέρα μαζί του: «σου είναι ένας αυτός, που, ό,τι του περάσει απ’ το μυαλό, το καταφέρνει στη στιγμή!»·
- είναι ένας μαλάκας και μισός, βλ. λ. μαλάκας·
- είναι ένας του δρόμου, βλ. λ. δρόμος·
- είναι καμωμένοι ο ένας για τον άλλον, βλ. λ. καμωμένος·
- είναι με το ένα πόδι (του) στο λάκκο, βλ. λ. πόδι·
- είναι με το ένα πόδι (του) στον τάφο, βλ. λ. πόδι·
- είναι ο ένας χειρότερος απ’ τον άλλον ή είναι ο ένας χειρότερος του άλλου, βλ. λ. χειρότερος·
- είναι ο καπετάν ένας, βλ. λ. καπετάν·
- είναι πάντα ένα βήμα μπροστά, βλ. λ. βήμα·
- είναι πάρ’ τον έναν (και) χτύπα τον άλλον, λέγεται σε περίπτωση παρέας ή ομάδας δυο ή περισσότερων ατόμων που συναγωνίζονται μεταξύ τους στις κακές επιδόσεις, που έχουν πολλά κουσούρια σε βαθμό που να μην μπορεί να ξεχωρίσει ούτε στο ελάχιστο κάποιος καλύτερος: «έχει δυο γιους ο φουκαράς, που είναι πάρ’ τον έναν και χτύπα τον άλλον || η παρέα τους είναι πάρ’ τον έναν και χτύπα τον άλλον». Συνών. είναι ο ένας χειρότερος απ’ τον άλλον ή είναι ο ένας χειρότερος του άλλου·
- είναι πιάσ’ τον έναν (και) χτύπα τον άλλον, βλ. φρ. είναι πάρ’ τον έναν (και) χτύπα τον άλλον·
- είναι πλασμένοι ο ένας για τον άλλον, βλ. λ. πλασμένος·
- είναι πολύ κοντά ο ένας με τον άλλον, βλ. λ. κοντά·
- είναι στο παρά ένα, α. βρίσκεται στα πρόθυρα της οικονομικής του καταστροφής: «μετά το αποτυχημένο άνοιγμα που έκανε στη δουλειά του, είναι στο παρά ένα». β. είναι ετοιμοθάνατος: «οι γιατροί γνωμάτευσαν πως ο άρρωστος είναι στο παρά ένα»·
- είσαι ’συ ένας! κολακευτική έκφραση σε αγαπημένο ή οικείο άτομο που έκανε κάποια πονηριά, κάποια σκανταλιά ή έφερε σε πέρας κάτι που πιστεύαμε πως δε θα μπορέσει να φέρει. Συνοδεύεται σχεδόν πάντα με κούνημα του κεφαλιού αριστερά δεξιά και με πλατύ χαμόγελο και είναι και φορές που λέγεται εν είδει ταχταρίσματος· 
- έκανε ένα μεγάλο μηδενικό, βλ. λ. μηδενικός·
- έμεινε ένα όνειρο (για κάποιον κάτι), βλ. λ. όνειρο·
- ένα αλλά τι ένα, βλ. φρ. ένα τι(;)·
- ένα - δύο, (στη γλώσσα του ποδοσφαίρου) η γρήγορη εναλλαγή της μπάλας μεταξύ δυο επιθετικών συμπαιχτών με σκοπό να υπερφαλαγγιστεί η αντίπαλη άμυνα: «αυτοί οι δυο παίχτες έχουν μάθει να παίζουν τέλεια το ένα - δύο»·
- ένα βήμα από…, βλ. λ. βήμα·
- ένα βρακί δυο κώλους δε χωράει, βλ. λ. κώλος·
- ένα για να κρεμώ το καπέλο μου, (για τάβλι) βλ. λ.καπέλο·
- ένα δαχτυλάκι, βλ. λ. δαχτυλάκι·
- ένα δράμι, βλ. λ. δράμι·
- ένα δύο ή ένα δύο, εν δυό, γυμναστικό ή στρατιωτικό παράγγελμα, επαναλαμβανόμενο, για το συγχρονισμό του βηματισμού των αθλητών ή των στρατιωτών. (Λαϊκό τραγούδι: απ’ αύριο μ’ ένα-δυο στητός, στην Κως θα περπατάω κι αντίς για τις γλυκειές πενιές, ύμνους θα τραγουδάω
- ένα, δύο, τρία! βλ. φρ. με το ένα, με το δύο, με το τρία! (Τραγούδι: ένα, δύο, τρία  οπ το ’ριξα στο σορολόπ)·
- ένα δύο τρία, γαμιέται η διαιτησία, βλ. λ. γαμιέμαι·
- ένα είναι το κόμμα, βλ. λ. κόμμα·
- ένα ένα, α. το ένα μετά το άλλο στη σειρά: «πες τα ένα ένα, γιατί έτσι που τα λες μαζωμένα, δεν καταλαβαίνω τίποτα». β. το καθένα χωριστά: «επειδή τα κουτιά είναι βαριά, θα τα παίρνεις ένα ένα για να τα κατεβάσεις στο υπόγειο». (Λαϊκό τραγούδι: βασανιστήρια μου έκανες πολλά και η αγάπη που σου είχα πήγε στράφι, μα είναι και Θεός που βλέπει από ψηλά και ένα ένα στο δεφτέρι του τα γράφει). γ. διαδοχικά: «ένα ένα κλείνουν τα ξενυχτάδικα»·
- ένα επί δύο (ενν. μέτρο), (για χώρους) βλ. λ. δυο·
- ένα εσύ, ένα εγώ, βλ. λ. εγώ·
- ένα έτσι να κάνω…, βλ. λ. κάνω·
- ένα θαύμα μόνο θα μας σώσει ή ένα θαύμα μόνο μας σώνει ή ένα θαύμα μόνο θα με σώσει ή ένα θαύμα μόνο με σώνει, βλ. λ. θαύμα·
- ένα και να καίει, α. λέγεται για πράξη που έγινε για μια και μοναδική φορά και που μας άφησε έντονες εντυπώσεις, ιδίως κακές ή, αν οι εντυπώσεις ήταν καλές, δεν επαναλήφθηκε. β. (στη γλώσσα του ποδοσφαίρου) ειρωνική έκφραση των φιλάθλων, που κέρδισε η ομάδα τους, προς τους φιλάθλους της ομάδας που ηττήθηκε με ένα γκολ, που όμως ήταν αρκετό για να χάσει το παιχνίδι·
- ένα και να τσούζει, βλ. φρ. ένα και να καίει·
- ένα κάρο λεφτά, βλ. λ. κάρο·
- ένα κάρο φορές, βλ. λ. κάρο·
- ένα κι ένα, ό,τι πιο ταιριαστό, ό,τι πιο κατάλληλο για την περίπτωση ή την περίσταση, ό,τι πιο αποτελεσματικό: «αυτό που μου ’πες, είναι ένα κι ένα για να τον ξεμπροστιάσω τον αληταρά! || αυτό που μου ’φερες, είναι ένα κι ένα για τη γωνία του σαλονιού μου || αυτό το φάρμακο είναι ένα κι ένα για τη διάρροια»·
- ένα κι ένα κάνουν δύο ή ένα κι ένα ίσον δύο, κατηγορηματική δήλωση για καλό ή για κακό που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση: «δε θα το κουνήσεις απ’ τη θέση σου, αν δε σου δώσω την άδεια, ένα κι ένα κάνουν δύο || αν σε πιάσω να κάνεις πάλι κοπάνα, θα σε απολύσω, ένα κι ένα κάνουν δύο». (Λαϊκό τραγούδι: ένα κι ένα κάνουν δύο, λένε μες το καφενείο
- ένα κλικ, βλ. λ. κλικ·
- ένα κομμάτι απ’ την πίτα, βλ. λ. πίτα·
- ένα κομμάτι απ’ την τούρτα, βλ. λ. τούρτα·
- ένα κόσμο…, βλ. λ. κόσμος·
- ένα λεπτό, βλ. λ. λεπτό·
- ένα λόγο είπα, βλ. λ. λόγος·
- ένα μήλο την ημέρα το γιατρό τον κάνει πέρα, βλ. λ. γιατρός·
- ένα μυαλό κι αυτό ρωμαίικο! βλ. λ. μυαλό·
- ένα μυαλό χειμώνα καλοκαίρι! βλ. λ. μυαλό·
- ένα νερό, βλ. λ. νερό·
- ένα όπα είναι, βλ. λ. όπα·
- ένα παραπάνω, ένα επιπλέον: «σου ζήτησα δέκα χιλιάρικα και μου ’δωσες ένα παραπάνω». (Λαϊκό τραγούδι: μου φαίνεται απίστευτο που φεύγεις και σε χάνω, κάποια αγάπη έσβησε, μια ιστορία έκλεισε μες στα πολλά τα δράματα και ένα παραπάνω
- ένα παραπάνω που…, ένας λόγος περισσότερο, κυρίως γιατί: «πρέπει να ντυθείς καλά πριν βγεις έξω, ένα παραπάνω που είσαι κρυωμένος»·
- ένα πιάτο την ημέρα κι όπου θέλεις βάλ’ το, βλ. λ. πιάτο·
- ένα προς ένα, με προσοχή, ένα ένα και λεπτομερειακά: «για ν’ αγοράσει ένα κιλό, εξέτασε ένα προς ένα όλα τα μήλα». (Λαϊκό τραγούδι: απόψε πάλι σούρωσα, στη γειτονιά σου τα ’πια, με πνίξαν τα παράπονα κι ένα προς ένα τα ’πα!
- ένα σου και ένα μου, α. λέγεται για κάποιον που δεν υποχωρεί στις συστάσεις που του γίνονται και αντιλέγει με τον ίδιο επιθετικό τρόπο που του μιλούν, ή αντιπαραθέτει επιχειρήματα που αντικρούουν εκείνα του συνομιλητή του: «σ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησης με το διευθυντή του ήταν ένα σου και ένα μου». β. δηλώνει δίκαια μοιρασιά ανάμεσα σε δύο άτομα: «δεν πρέπει να είναι κανείς στενοχωρημένος μεταξύ μας, γιατί η μοιρασιά έγινε ένα σου και ένα μου»· βλ. και φρ. μία σου και μία μου, λ. μία·
- ένα στην παγωνιέρα, βλ. λ. παγωνιέρα·
- ένα στον πάγο, βλ. λ. πάγος·
- ένα σωρό, μεγάλο πλήθος: «στη συγκέντρωση υπήρχε ένα σωρό κόσμος || στη γενική συνέλευση ακούστηκαν ένα σωρό γνώμες»·
- ένα σωρό φορές, βλ. λ. φορά·
- ένα τι, δηλώνει κάτι ελάχιστο, ασήμαντο ως προς την ποιότητα ή την ποσότητα: «βάλε μου ένα τι ζάχαρη στον καφέ || ήθελα ένα τι ακόμα για να τρακάρω || το θέλω ένα τι μικρότερο || το θέλω ένα τι μεγαλύτερο»·
- ένα τι; δηλώνει έκπληξη στην περίπτωση που μας αναφέρεται κάτι ως ελάχιστο, ενώ εμείς έχουμε εντελώς διαφορετική γνώμη: «μετά τη δουλειά μου ’δωσε κι ένα τι περισσότερο απ’ ό,τι μου είχε υποσχεθεί. -Ένα τι; Αυτός, αγόρι μου, σου ’δωσε τα διπλάσια κι εσύ το λες ένα τι;». Συνών. ένα αλλά τι ένα·  
- ένα το κρατούμενο, βλ. λ. κρατούμενο·
- ένα τριαντάφυλλο δε φέρνει την άνοιξη, βλ. λ.τριαντάφυλλο·
- ένα τρίτο μάτι, βλ. λ. μάτι·
- ένα τσιγάρο δρόμος, βλ. λ. τσιγάρο·
- ένα φεγγάρι, βλ. λ. φεγγάρι·
- ένα χελιδόνι δε φέρνει την άνοιξη, βλ. λ. χελιδόνι·
- ένα ψίχουλο, βλ. λ. ψίχουλο·
- έναν (μία) έβγαλε το εργοστάσιο κι ύστερα έκλεισε, βλ. λ. εργοστάσιο·
- έναν καιρό, βλ. λ. καιρός·
- έναν καιρό ήμουν άγγελος, τώρ’ αγγελεύουν άλλοι, (στη βρύση που έπινα νερό, τώρα το πίνουν άλλοι), βλ. λ. άγγελος·
- έναν προς έναν, τον καθένα ξεχωριστά και με μεγάλη προσοχή: «διάλεξε όλους τους υπαλλήλους του έναν προς έναν || τους αποχαιρέτησε όλους έναν προς έναν»·
- ένας αλλά λέων, βλ. λ. λέων·
- ένας αλλά τι ένας, βλ. φρ. ένας αλλά λέων·
- ένας δρόμος μας χωρίζει ή μας χωρίζει ένας δρόμος, βλ. λ. δρόμος·
- ένας δυο ή ένας δύο, πάρα πολύ λίγοι, ελάχιστοι: «ήταν ένας δυο και φώναζαν δυνατά, για να φανεί πως είχε επιτυχία η συγκέντρωση». (Λαϊκό τραγούδι: στο ζεϊμπέκικο Γρηγόρη, ένας δύο οι μαστόροι
- ένας είναι ένας, δυο είναι έντεκα, τρεις είναι εκατόν έντεκα, δηλώνει πως όταν εμπιστευόμαστε σε κάποιον ένα μυστικό, αυτό διαδίδεται από τον έναν στον άλλον με μεγάλη ταχύτητα, με γεωμετρική πρόοδο·
- ένας ένας, α. ο ένας μετά τον άλλον στη σειρά, ιδίως σε περίπτωση διανομής: «ένας ένας παιδιά, όλοι θα πάρετε». β. ο καθένας χωριστά: «συνεννοηθείτε τι ακριβώς ζητάτε και βγάλτε μια κοινή απόφαση, για να μην έρχεται ένας ένας να λέει το κοντό του και το μακρύ του». γ. διαδοχικά: «ένας ένας καθαρίζουν οι επιχειρηματίες»·
- ένας Θεός ξέρει ή ένας Θεός το ξέρει, βλ. λ.Θεός·
- ένας Θεός ξέρει αν... ή ένας Θεός ξέρει πότε... ή ένας Θεός ξέρει πού... ή ένας Θεός ξέρει πώς..., βλ. λ. Θεός·
- ένας ίσον ένας, δύο ίσον έντεκα, έντεκα ίσον εκατόν έντεκα, βλ. φρ. χείλι με χείλι το μαθαίνουν χίλιοι, λ. χείλι·
- ένας κάποιος…, βλ. λ. κάποιος·
- ένας κι ένας, λέγεται στην περίπτωση που σε κάποια συνάθροιση ή ομάδα βρίσκονται μαζεμένα εκλεκτά πρόσωπα, ή ειρωνικά μεγάλοι κακοποιοί διάφορων ειδικοτήτων: «στη δεξίωση του τάδε ήταν όλοι ένας κι ένας, γιατροί, δικηγόροι, καλλιτέχνες || θέλησε να κάνει μια μεγάλη κομπίνα κι όσους διάλεξε για να πάρουν μέρος, ήταν όλοι ένας κι ένας». (Λαϊκό τραγούδι: στου Λινάρδου την ταβέρνα βλέπεις πρόσωπα μοντέρνα· πάνε όλοι, ένας κι ένας, οι αστέρες της ταβέρνας
- ένας κούκος δε φέρνει την άνοιξη, βλ. λ. κούκος·
- ένας λόγος είναι αυτός, βλ. λ. λόγος·
- ένας λόγος είναι να..., βλ. λ. λόγος·
- ένας προς ένας, αναμέτρηση ανάμεσα σε δυο άτομα: «αν θέλεις να λογαριαστούμε, έλα ένας προς ένας και μην κουβαλήσεις πάλι όλη την παρέα σου»· βλ. και φρ. έναν προς έναν·
- ένας σεισμός μόνο θα μας σώσει ή ένας σεισμός μόνο μας σώνει ή ένας σεισμός μόνο θα με σώσει ή ένας σεισμός μόνο με σώνει, βλ. λ. σεισμός·
- ένας τοίχος μας χωρίζει ή μας χωρίζει ένας τοίχος, βλ. λ. τοίχος·
- ένας χεσμένος ταύρος, όλα του κοπαδιού τα ζωντανά θα τα χέσει, βλ. λ. ταύρος·
- ενός ανδρός αρχή, βλ. λ. αρχή·
- ενός κακού μύρια έπονται, βλ. λ. κακός·
- ενός λεπτού δουλειά, χίλια χρόνια ανεμελιά, βλ. λ.δουλειά·
- ενός λεπτού σιγή, βλ. λ. σιγή·
- έριξε ένα τρεχιό, βλ. λ. τρεχιό·
- έφαγα ένα κλύσμα, βλ. λ. κλύσμα·
- έφαγα ένα λούσιμο, βλ. λ. λούσιμο·
- έφαγα ένα χεσίδι, βλ. λ. χεσίδι·
- έφαγα ένα χέσιμο, βλ. λ. χέσιμο·
- έφαγε ένα χέρι (χεράκι) ξύλο, βλ. λ. ξύλο·
- έφυγ’ ένα βάρος από πάνω μου, βλ. λ. βάρος·
- έχει ένα κάρο λεφτά, βλ. λ. λεφτά·
- έχει ένα κεφάλι σαν αεροδρόμιο, βλ. λ. κεφάλι·
- έχει ένα κεφάλι σαν καζάνι, βλ. λ. κεφάλι·
- έχει ένα κεφάλι σαν καρπούζι, βλ. λ. κεφάλι·
- έχει ένα όνομα, βλ. λ. όνομα·
- έχει ένα πράμα που είναι σαν βγαλμένο χέρι, βλ. λ.πρά(γ)μα·
- έχει ένα σκάλωμα, βλ. λ. σκάλωμα·
- έχει ένα στόμα σαν απόπατο ή έχει ένα στόμα σκέτο απόπατο, βλ. λ. στόμα·
- έχει ένα στόμα σαν πηγάδι, βλ. λ. στόμα·
- έχει ένα στόμα σαν βόθρο ή έχει ένα στόμα σκέτο βόθρο, βλ. λ. στόμα·
- έχει ένα στόμα σαν χρεία ή έχει ένα στόμα σκέτη χρεία, βλ. λ. στόμα·
- έχει ένα χέρι σαν πένσα, βλ. λ. πένσα·
- έχει ένα χέρι σαν τανάλια, βλ. λ. τανάλια·
- έχει έναν αέρα, βλ. λ. αέρας·
- έχει έναν γλυκό λόγο για τον καθένα, βλ. λ. λόγος·
- έχει έναν καλό λόγο για τον καθένα, βλ. λ. λόγος·
- έχω έναν κόμπο στο λαιμό, βλ. λ. κόμπος·
- έχει έναν κώλο να! βλ. λ. κώλος·
- έχει έναν κώλο τέτοιο! βλ. λ. κώλος·
- έχει έναν κουβά αρχίδια, βλ. λ. αρχίδι·
- έχει το ’να πόδι πάνω στ’ άλλο, βλ. λ. πόδι·
- έχουμε ένα γεια, βλ. λ. γεια·
- έχω έν’ αγγούρι στον κώλο, βλ. λ. αγγούρι·
- έχω έν’ αγκάθι στην καρδιά, βλ. λ. αγκάθι·
- έχω έν’ αγκάθι στο μυαλό, βλ. λ. αγκάθι·
- έχω ένα βάρος στην καρδιά, βλ. λ. βάρος·
- έχω ένα βάρος στην ψυχή, βλ. λ. βάρος
- έχω ένα ζόρι! βλ. λ. ζόρι·
- έχω ένα καρφί στην καρδιά, βλ. λ. καρφί·
- έχω ένα σίγουρο, βλ. λ. σίγουρος·
- έχω έναν αέρα, βλ. λ. αέρας·
- έχω έναν άσο στο μανίκι μου, βλ. λ. άσος·
- ζω ένα παραμύθι, βλ. λ. παραμύθι·
- η αλεπού με το παιδί της ένα δέρμα κρατούνε, βλ. λ. αλεπού·
- ήρθαν πιο κοντά ο ένας στον άλλον, βλ. λ. κοντά·
- ήταν ένα άσχημο όνειρο, βλ. λ. όνειρο·
- ήταν ένα κακό όνειρο, βλ. λ. όνειρο·
- θα δεις απ’ το χέρι της κι ένα ποτήρι νερό, βλ. λ.χέρι·
- θα σε κάνω ένα με τη γη, βλ. λ. γη·
- θα σε κάνω ένα με το χώμα, βλ. λ. χώμα·
- θέλει έναν αέρα, βλ. λ. αέρας·
- … και μ’ ένα μάτι, βλ. λ. μάτι·
- καλύτερα η αγάπη ενός γέρου, παρά οι ξυλιές ενός νέου, βλ. λ. γέρος·
- κάνε ένα όπα, βλ. λ. όπα·
- κάνε ένα στοπ, βλ. λ. στοπ·
- κάνω ένα βήμα μπρος, δυο πίσω, βλ. λ. βήμα·
- κάνω ένα ριπλέι, βλ. λ. ριπλέι·
- κάνω έναν αιώνα, βλ. λ. αιώνας·
- κατέβασε τα μούτρα του έναν πήχη, βλ. λ. μούτρο·
- κι είχα ένα ντέρτι! ή κι έχω ένα ντέρτι! ή κι είχαμε ένα ντέρτι! ή κι έχουμε ένα ντέρτι! βλ. λ. ντέρτι·
- κι είχα ένα σεβντά! ή κι έχω ένα σεβντά! ή κι είχαμε ένα σεβντά! ή κι έχουμε ένα σεβντά! βλ. λ. σεβντάς·
- κι είχα έναν γκαϊλέ! ή κι έχω έναν γκαϊλέ! ή κι είχαμε έναν γκαϊλέ! ή κι έχουμε έναν γκαϊλέ! βλ. λ. γκαϊλές·
- κι είχα έναν καημό! ή κι έχω έναν καημό! ή κι είχαμε έναν καημό! ή κι έχουμε έναν καημό! βλ. λ. καημός·
- κι είχα έναν νταλκά! ή κι έχω έναν νταλκά! ή κι είχαμε έναν νταλκά! ή κι έχουμε έναν νταλκά! βλ. λ. νταλκάς·
- κλέβω έναν ύπνο, βλ. λ. ύπνος·
- κοιμάται με το ένα μάτι ανοιχτό, βλ. λ. μάτι·
- κοίταξέ με μ’ ένα μάτι, να σε δω με δυο, βλ. λ.μάτι·
- κούρσα για ένα άλογο, βλ. λ. κούρσα·
- κρέμασε τα μούτρα του έναν πήχη, βλ. λ. μούτρο·
- κρύβω έναν άσο στο μανίκι μου, βλ. λ. άσος·
- λένε ένα σωρό (για κάποιον), βλ. λ. σωρός·
- λίγο ο ένας, λίγο ο άλλος, βλ. λ. λίγος·   
- μ’ ένα δεύτερο μάτι, βλ. λ. μάτι·
- μ’ ένα λόγο, βλ. λ. λόγος·
- μ’ ένα πόνο, βλ. λ. πόνος·
- μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια, βλ. λ. σμπάρο·
- μ’ ένα στόμα, βλ. λ. στόμα·
- μ’ ένα φύσημα τ’ αέρα, βλ. λ. αέρας·
- μ’ έναν αέρα διαφορά, βλ. λ. αέρας·
- μ’ έναν όρο, βλ. λ. όρος·
- μ’ έριξε έναν παρά, βλ. λ. παράς·
- με το ’να και με τ’ άλλο, α. με διάφορα κόλπα, τερτίπια, νάζια, καμώματα, με διάφορα σκέρτσα: «με το ’να και με τ’ άλλο τον κατάφερε να της αγοράσει τη γούνα που ήθελε». β. με διάφορες ευκαιρίες, με διάφορες ευκαιριακές δουλειές: «από μικρός ήταν στην πιάτσα και με το ’να και με τ’ άλλο τον είδαμε μια μέρα μεγαλέμπορο». γ. με διάφορες άστοχες ενέργειες ή ατυχίες: «κάποτε είχε μεγάλη περιουσία, αλλά με το ’να και με τ’ άλλο έμεινε χωρίς φράγκο»·
- με το ένα, αμέσως, ταχύτατα: «μόλις της ζήτησε δαχτυλίδι, με το ένα πήγε και της το αγόρασε». (Λαϊκό τραγούδι: τώρα με το ένα ρε θα σου πάρω καναπέ, χάρη θέλω από σένα, αμάν, αμάν, ωχ, πες πουλάκι μου το ναι
- με το ένα, με το άλλο, α. κάνοντας διαφορετικά πράγματα, διαφορετικές εργασίες: «στην αρχή ήταν πλανόδιος μανάβης, αλλά με το ένα, με το άλλο, πρόκοψε στη ζωή του και δημιούργησε αλυσίδα από σούπερ μάρκετ». β. κάνοντας συνεχείς προσπάθειες, ιδίως προς νουθεσία κάποιου: «στην αρχή δεν έπαιρνε από λόγια, αλλά με το ένα, με το άλλο, μπόρεσα και τον απομάκρυνα απ’ τις παλιοπαρέες του»·
- με το ένα, με το δύο, με το τρία! παράγγελμα για συγχρονισμό δυο ή μιας ομάδας ανθρώπων να ενεργήσουν ταυτόχρονα, ιδίως στην προσπάθειά τους να σηκώσουν ή να τραβήξουν κάποιο βαρύ αντικείμενο, προσπάθεια που γίνεται μόλις ειπωθεί το τρία. Το με το ένα, με το δύο, προετοιμάζει την ομάδα για το τελικό με το τρία· βλ. και φρ. αλά ούνα, αλά ντούε, αλά τρε, λ. αλά·
- με το φίλο φίλο κάνεις και μ’ ένα φίλο τονε χάνεις, βλ. λ. φίλος·
- με τον έναν ή (με) τον άλλον τρόπο, βλ. λ. τρόπος·
- μετράω στα δάχτυλα του ενός χεριού, βλ. λ. δάχτυλο·
- μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού ή μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού, βλ. λ. δάχτυλο·
- μέχρι να κουνήσει το ένα του πόδι, βρομάει τ’ άλλο, βλ. λ. πόδι·
- μέχρι να πεις ένα, βλ. φρ. ώσπου να πεις ένα·
- μέχρι να σηκώσει το ένα του πόδι, αραχνιάζει τ’ άλλο ή μέχρι να σηκώσει το ένα του πόδι, βρομάει τ’ άλλο ή μέχρι να σηκώσει το ένα του πόδι, του τρώει ο λύκος τ’ άλλο, βλ. λ. πόδι·
- μέχρις ενός, μέχρι και τον τελευταίο: «προκειμένου να μη παραδοθούν, σκοτώθηκαν μέχρις ενός»·
- μέχρις ενός βαθμού, βλ. λ. βαθμός·
- μέχρις ενός ορίου, βλ. λ. όριο·
- μέχρις ενός σημείου, βλ. λ. σημείο·
- μια ο ένας, μια ο άλλος, βλ. λ. μια·
- μια φορά κι έναν καιρό, βλ. λ. φορά·
- μόνο ένας γάιδαρος έχει αφτιά, βλ. λ. αφτί·
- μου βγήκε έν’ αγγούρι, βλ. λ. αγγούρι·
- μου πάει έξι κι ένα, βλ. έξι κι ένα·
- μου ’πεσε ένα τυχερό, βλ. λ. τυχερό·
- μου πέταξε ένα κοκαλάκι, βλ. λ. κοκαλάκι·
- μου πέταξε ένα κομμάτι ψωμί, βλ. λ. κομμάτι·
- μου το ’πε ένα πουλάκι, βλ. λ. πουλάκι·
- μου ’φυγ’ ένα βάρος, βλ. λ. βάρος·
- να μην προλάβω να κάνω ένα βήμα, βλ. λ. βήμα·
- να χάψουμ’ έναν ποντικόν! βλ. λ. ποντικός·
- νούμερο ένα, βλ. λ. νούμερο·
- ξεκλέβω έναν υπνάκο, βλ. λ. υπνάκος·
- ξεκλέβω έναν ύπνο, βλ. λ. ύπνος·
- ξηγιέμαι ένα μανίκι, βλ. λ. μανίκι·
- ξηγιέμαι ένα φισέκι, βλ. λ. φισέκι·
- ξηγιέμαι ένα φιστίκι, βλ. λ. φιστίκι·
- ξηγιέμαι ένα φοινίκι, βλ. λ. φοινίκι·
- ο βλάκας μπορεί να σου κάνει μεγαλύτερο κακό από έναν κακό, βλ. λ. βλάκας·
- ο ένας κι ο άλλος, α. άνθρωποι της σειράς, ανάξιοι λόγου, αφερέγγυοι, που κανείς δεν μπορεί να τους εμπιστευτεί, να πάρει στα σοβαρά αυτά που λένε ή αυτά που υπόσχονται: «ήταν μαζεμένοι ο ένας κι ο άλλος, σε μια εταιρεία της συμφοράς κι είχαν την εντύπωση πως θα ’βρισκαν χρηματοδότη, αλλά πού τέτοιο πράγμα!». β. ο καθένας, ο οποιοσδήποτε, άνθρωποι τυχαίοι: «κάθεται κι ακούει τον έναν και τον άλλον και παρασύρεται». γ. διάφοροι μη επώνυμοι άνθρωποι: «δε στενοχωριέμαι καθόλου για το τι λέει ο ένας κι ο άλλος»·
- ο ένας λόγος έφερε τον άλλον, βλ. λ. λόγος· 
- ο ένας με τον άλλον, α. αυτά τα δυο άτομα για τα οποία γίνεται λόγος, μεταξύ τους: «συνεννοήθηκαν ο ένας με τον άλλον και μου ’φαγαν τη δουλειά». β. από άτομο σε άτομο διαδοχικά: «δεν ήθελε πολύ, γιατί ο ένας με τον άλλον μαθεύτηκε το μυστικό του σ’ όλη τη γειτονιά»
- ο ένας, ο άλλος, περιλαμβάνονται σε αυτή τη φρ. διάφοροι άντρες που συνοδεύουν, χωρίς να κατονομάζονται, αυτούς που έχουμε ήδη αναφέρει με τα ονόματά τους: «ήταν ο Γιάννης, ο Νίκος, ο Γιώργος, ο ένας, ο άλλος»·
- ο ένας πάνω στον άλλον, α. δηλώνει μεγάλο συνωστισμό, ιδίως σε μεταφορικό μέσο: «μέσα στο λεωφορείο, ήμασταν ο ένας πάνω στον άλλον». β. απανωτά, διαδοχικά και χωρίς παύση: «έρχονταν ο ένας πάνω στον άλλον και δεν προλάβαινα να τους εξυπηρετήσω»·
- ο ένας στη Δύση κι ο άλλος στην Ανατολή, λέγεται σε περιπτώσεις που δυο άνθρωποι είναι απομακρυσμένοι όχι μόνο τοπικά, αλλά και ως στάση ζωής, ως κοσμοθεωρία: «έμειναν κούκοι στη ζωή τους, γιατί τα δυο παιδιά τους βρίσκονται ο ένας στη Δύση κι ο άλλος στην Ανατολή || μαζί μιλάμε και χώρια καταλαβαινόμαστε, ο ένας στη Δύση κι ο άλλος στην Ανατολή, σου λέω»·
- ο ένας της βρομούσε (κι) ο άλλος της μύριζε, βλ. λ. μυρίζω·
- ο ένας της βρομούσε (κι) άλλος της ξίνιζε, βλ. λ. ξινίζω·
- ο ένας το μακρύ του κι ο άλλος το κοντό του, βλ. λ. κοντός·
- ο ένας του βρομάει (κι) ο άλλος του μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- ο ένας του βρομάει (κι) ο άλλος του ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- ο πάσα ένας, ο καθένας, ο τυχαίος: «δεν μπορεί να ’ρχεται ο πάσα ένας και να μου ζητάει βοήθεια»·
- ο υπ’ αριθμόν ένα, βλ. λ. αριθμός·
- ο υπ’ αριθμόν ένα κίνδυνος, βλ. λ. κίνδυνος·
- όλα έχουν ένα τέλος, βλ. λ. τέλος·
- όλοι σ’ ένα καζάνι βράζουμε, βλ. λ. καζάνι·
- όλοι σ’ ένα καζάνι βράζουνε, βλ. λ. καζάνι·
- όσο κι αν αδυνατίσει το βουβάλι, πάλι για ένα βόδι κάνει, βλ. λ. βουβάλι·
- όσο ο ένας τόσο κι ο άλλος, βλ. λ. τόσος·
- όποιος πηδάει πολλά παλούκια, μπαίνει κι ένα στον κώλο του, βλ. λ. παλούκι·
- όταν τρώμε ένα μήλο, το τρώμε απ’ όλες τις μεριές, βλ. λ. μήλο·
- όταν χτυπιούνται δυο σταμνιά, ένα απ’ τα δυο θε να σπάσει, βλ. λ. σταμνί·
- ούτ’ ένα πράσινο φύλλο, βλ. λ. φύλλο·
- παιδιά ενός κατώτερου Θεού, βλ. λ. παιδί·
- παίζεται ένα δράμα, βλ. λ. δράμα·
- παίρνω ένα καλό μάθημα, βλ. λ. μάθημα·
- παίρνω ένα μάθημα, βλ. λ. μάθημα·
- παίρνω ένα μπίστο, βλ. λ. μπίστο·
- παίρνω ένα πανί (κάτι), βλ. λ. πανί·
- παίρνω ένα σικτίρ πιλάφ, βλ. λ. σικτίρ πιλάφ·
- παίρνω έναν υπνάκο, βλ. λ. υπνάκος·
- πάρ’ ένα αρχίδι, βλ. λ. αρχίδι·
- πάρ’ ένα ξύλο και δώσ’ το(νε!), βλ. λ. ξύλο·
- πάρ’ ένα παπάρι, βλ. λ. παπάρι·
- παράσταση για έναν ρόλο, βλ. λ. ρόλος·
- πας για ένα, α. προς το παρόν είσαι καλύτερος από μένα και το παραδέχομαι. Λέγεται συνήθως κατά το παιχνίδι του ταβλιού και σημαίνει: κέρδισες ένα παιχνίδι και εγώ κανένα ή έχεις ένα παιχνίδι περισσότερο από μένα. β. σου χρωστώ ένα: «δώσε μου ένα χιλιάρικο και πας για ένα». γ. υπολείπεται να σου δώσω ακόμα ένα: «σου πήρα δέκα χιλιάρικα, πάρε πίσω τα εννιά και πας για ένα»·
- πάσα ο ένας, πάσα ο άλλος! βλ. λ. πάσα·
- πάτησε ένα τρεχιό, βλ. λ. τρεχιό·
- πάω ένα βήμα μπρος, δυο πίσω, βλ. λ. βήμα·
- περνώ ένα πανί (κάτι), βλ. λ. πανί·
- πες έναν καλό λόγο! βλ. λ. λόγος·
- πες ο ένας, πες ο άλλος, βλ. λ. είπα·
- πετιέμαι απ’ το ένα θέμα στ’ άλλο, βλ. λ. θέμα·
- πετώ ένα υπονοούμενο, βλ. λ. υπονοούμενο·
- πετώ έναν λόγο, βλ. λ. λόγος·
- πηδώ απ’ το ένα θέμα στ’ άλλο, βλ. λ. θέμα·
- πήρα έν’ αρχίδι, βλ. λ. αρχίδι·
- πήρα ένα τσιμπούκι, βλ. λ. τσιμπούκι·
- πήρα έναν ύπνο! βλ. λ. ύπνος·
- πήρα έναν φόβο! βλ. λ. φόβος·
- πιάνω ένα θέμα, βλ. λ. θέμα·
- πιάνω έναν χαβά, βλ. λ. χαβάς·
- πίνει ένα βαρέλι στην καθισιά, βαρέλι·
- πίνουμε ένα ποτήρι, βλ. λ. ποτήρι·
- πλάκα ο ένας, πλάκα ο άλλος, βλ. λ. πλάκα·
- πνέει (ένας) άνεμος…, βλ. λ. άνεμος·
- πότε ο ένας της βρομούσε κι (και πότε) ο άλλος της μύριζε, βλ. λ. μυρίζω·
- πότε ο ένας της βρομούσε κι (και πότε) ο άλλος της ξίνιζε, βλ. λ. ξινίζω·
- πότε ο ένας του βρομάει κι (και πότε) ο άλλος του μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- πότε ο ένας του βρομάει κι (και πότε) ο άλλος του ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- πότε το ένα της βρομάει και (και πότε) τ’ άλλο της μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- πότε το ένα της βρομάει και (και πότε) τ’ άλλο της ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- πότε το ένα του βρομάει και (και πότε) τ’ άλλο του μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- πότε το ένα του βρομάει και (και πότε) τ’ άλλο του ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- πώς βαστιέμαι, ένας Θεός το ξέρει! βλ. λ. Θεός·
- πώς βαστώ, ένας Θεός το ξέρει! βλ. λ. Θεός·
- πώς κρατιέμαι, ένας Θεός το ξέρει! βλ. λ. Θεός·
- πώς κρατώ, ένας Θεός το ξέρει! βλ. λ. Θεός·
- ρίχνω ένα βλέμμα, βλ. λ. βλέμμα·
- ρίχνω ένα βλέφαρο, βλ. λ. βλέφαρο·
- ρίχνω ένα μανίκι, βλ. λ. μανίκι·
- ρίχνω ένα σουτ, βλ. λ. σουτ·
- ρίχνω ένα τηλέφωνο, βλ. λ. τηλέφωνο·
- ρίχνω ένα φισέκι, βλ. λ. φισέκι·
- ρίχνω ένα φιστίκι, βλ. λ. φιστίκι·
- ρίχνω ένα φοινίκι, βλ. λ. φοινίκι·
- ρίχνω έναν πούτσο, βλ. λ. πούτσος·
- ρίχνω έναν πρωινό, βλ. λ. πρωινός·
- ρίχνω έναν υπνάκο, βλ. λ. υπνάκος·
- ρίχνω έναν ύπνο, βλ. λ. ύπνος·
- σ’ όλα τα πράγματα υπάρχει ένα όριο, βλ. λ.πρά(γ)μα·
- σαν ένας άνθρωπος, βλ. λ. άνθρωπος·
- σκάω ένα χαμόγελο, βλ. λ. χαμόγελο·
- στέλνω ένα φιλί, βλ. λ. φιλί·
- στο παρά ένα, λίγο πριν γίνει κάτι οριστικά και αμετάκλητα, την τελευταία στιγμή: «βρήκα κίνηση στο δρόμο κι έφτασα στο παρά ένα, λίγο πριν κλείσουν οι πόρτες || έπεσα πάνω σε μια διαδήλωση και πρόλαβα το αεροπλάνο στο παρά ένα»·
- στρώνω ένα καρέ, βλ. λ. καρέ·
- τα βάζω όλα σ’ ένα καζάνι, βλ. λ. καζάνι·
- τα βάζω όλα σ’ ένα σακί, βλ. λ. σακί·
- τα βάζω όλα σ’ ένα τσουβάλι, βλ. λ. τσουβάλι·
- τα ’παμε ένα χέρι (χεράκι), βλ. λ. χέρι·
- τα ρίχνω (όλα) έναν παρά, βλ. λ. παράς·
- τα ρίχνω (όλα) έναν πούτσο, βλ. λ. πούτσο·
- τα φέρνω έξι κι ένα, βλ. λ. έξι κι ένα·
- της δίνω ένα σάνφιστικ, βλ. λ. σάνφιστικ·
- της δίνω ένα σικτίρ πιλάφ, βλ. λ. σικτίρ πιλάφ·
- της έριξα ένα πήδημα, βλ. λ. πήδημα·
- της έριξα έναν κρύο (ενν. πούτσο, ψώλο), βλ. λ. κρύος·
- της πάτησα έναν κρύο (ενν. πούτσο, ψώλο), βλ. λ. κρύος·
- της πατώ έναν πούτσο, βλ. λ. πούτσος·
- της περνώ ένα χέρι, βλ. λ. χέρι·
- της ρίχνω έναν πούτσο, βλ. λ. πούτσος·
- της τράβηξα ένα πήδημα, βλ. λ. πήδημα·
- της τράβηξα έναν κρύο (ενν. πούτσο, ψώλο), βλ. λ. κρύος·
- τι σου είναι ο άνθρωπος! Ένα τίποτα, βλ. λ. άνθρωπος·
- το ’κανα ένα μάτσο σίδερα, βλ. λ. σίδερο·
- το ’να χέρι νίβει τ’ άλλο και τα δυο το πρόσωπο, βλ. λ. χέρι·
- το ένα του βρομάει (και) τ’ άλλο σου μυρίζει, βλ. λ. μυρίζω·
- το ένα του βρομάει (και) τ’ άλλο του ξινίζει, βλ. λ. ξινίζω·
- το ένα του μάτι βλέπει στην ανατολή και τ’ άλλο στη δύση, βλ. λ. μάτι·
- το ένα φέρνει τ’ άλλο, λέγεται για διαδοχική εξέλιξη γεγονότων ή καταστάσεων: «δεν ξέρουμε ακόμα πώς θα εξελιχθεί η οικονομική κρίση, γιατί το ένα φέρνει τ’ άλλο και δεν έχει κατασταλάξει τίποτα || στην αρχή αντάλλαξαν δυο σκληρές κουβέντες κι ύστερα από λίγο το ένα έφερε τ’ άλλο και πιάστηκαν στα χέρια». (Λαϊκό τραγούδι: το ένα φέρνει τ’ άλλο κι αφού σ’ αγάπησα απ’ το δικό μου δρόμο για σε ξεστράτισα
- το ένα, το άλλο, δηλώνει διαφορετικά πράγματα, που συνοδεύουν εκείνα που ήδη έχουμε κατονομάσει: «κάτω στο υπόγειο έχω τα εργαλεία της κηπουρικής, διάφορα ανταλλακτικά του αυτοκινήτου, παλιά έπιπλα, το ένα, το άλλο || δεν κάθεται ποτέ ήσυχος και πάντα θέλει το ένα, το άλλο». (Τραγούδι: έλεγα πως θα περάσεις, είναι πέρασμα μεγάλο, από δω περνούνε όλοι και για τόνα και για τάλλο
- το κάνω έναν μεζέ, βλ. λ. μεζές·
- το ’να και τ’ άλλο, α. διάφορα αντικείμενα χωρίς ιδιαίτερη αξία: «μαζεύει το ’να και τ’ άλλο και δεν έχει πια μέρος για να τα βάλει». β. διάφορες υποθέσεις συνήθως όχι σημαντικές: «μπερδεύεται με το ’να και τ’ άλλο κι αποσπάται απ’ τη δουλειά του»·
- το ’να πάνω στ’ άλλο, α. διαδοχικά, απανωτά, μαζεμένα: «τα κακά μου ’ρχονται το ’να πάνω στ’ άλλο και δεν ξέρω τι να κάνω». β. (για πράγματα) στοιβαγμένα: «τα κασόνια ήταν στη γωνία το ’να πάνω στ’ άλλο με τάξη»·
- το ’να τσαρούχι και τ’ άλλο παπούτσι, βλ. λ. παπούτσι·
- το ’να χέρι νίβει τ’ άλλο (και τα δυο το πρόσωπο), βλ. λ. χέρι·
- τον βάζω σ’ έναν λογαριασμό, βλ. λ. λογαριασμός·
- τον έκανε ένα ερείπιο, βλ. λ. ερείπιο·
- τον έκανε ένα με τη γη, βλ. λ. γη·
- τον έκανε ένα με το χώμα, βλ. λ. χώμα·
- τον έκανε έναν παρά, βλ. λ. παράς·
- τον έχω στο ένα πόδι, βλ. λ. πόδι·
- τον κάνω ένα με τη γη, βλ. λ. γη·
- τον κάνω ένα με το χώμα, βλ. λ. χώμα·
- τον κάνω έναν μεζέ, βλ. λ. μεζές·
- τον πέταξε έναν παρά, βλ. λ. παράς·
- τον ρίχνω έναν παρά, βλ. λ. παράς·
- τον ρίχνω έναν πούτσο, βλ. λ. πούτσος·
- τον φέρνω σ’ ένα λογαριασμό, βλ. λ. λογαριασμός·
- τόσο ο ένας όσο κι ο άλλος, βλ. λ. τόσος·
- του άστραψα ένα ζίλι, βλ. λ. ζίλι·
- του άστραψα ένα μπάτσο, βλ. λ. μπάτσα·
- του άστραψα ένα σκαμπίλι, βλ. λ. σκαμπίλι1·
- του άστραψα ένα φούσκο, βλ. λ. φούσκος·
- του άστραψα ένα χαστούκι, βλ. λ. χαστούκι·
- του βάζω (του κάνω, του πατώ, του τραβώ) ένα κλύσμα (με γιαούρτι, με μουρουνόλαδο, με πετρέλαιο, με ρετσινόλαδο, με τζατζίκι), βλ. λ. κλύσμα·
- του βγάζω τα δόντια ένα ένα, βλ. λ. δόντι·
- του βγάζω τα νύχια ένα ένα, βλ. λ. νύχι·
- του δίνω ένα (έναν) τράκο, βλ. λ. τράκος·
- του δίνω ένα βρομόξυλο, βλ. λ. βρομόξυλο·
- του δίνω ένα μάθημα ή του δίνω ένα καλό μάθημα, βλ. λ. μάθημα·
- του δίνω ένα σικτίρ πιλάφ, βλ. λ. σικτίρ πιλάφ·
- του δίνω ένα χέρι (χεράκι) ξύλο, βλ. λ. χέρι·
- του ’δωσα ένα ζίλι, βλ. λ. ζίλι·
- του ’δωσα ένα μπάτσο, βλ. λ. μπάτσο·
- του ’δωσα ένα σκαμπίλι, βλ. λ. σκαμπίλι1·
- του ’δωσα ένα τσάφκο, βλ. λ. τσάφκο·
- του ’δωσα ένα φούσκο, βλ. λ. φούσκος·
- του ’δωσα ένα χαστούκι, βλ. λ. χαστούκι·
- του κάθισα ένα ζίλι, βλ. λ. ζίλι·
- του κάθισα ένα μπάτσο, βλ. λ. μπάτσα·
- του κάθισα ένα σκαμπίλι, βλ. λ. σκαμπίλι1·
- του κάθισα ένα φούσκο, βλ. λ. φούσκο·
- του κάθισα ένα χαστούκι, βλ. λ. χαστούκι·
- του κάνω ένα πέρασμα, βλ. λ. πέρασμα·
- του ’κοψα ένα ζίλι, βλ. λ. ζίλι·
- του ’κοψα ένα μπάτσο, βλ. λ. μπάτσο·
- του ’κοψα ένα σκαμπίλι, βλ. λ. σκαμπίλι1·
- του ’κοψα ένα φούσκο, βλ. λ. φούσκος·
- του ’κοψα ένα χαστούκι, βλ. λ. χαστούκι·
- του πατώ ένα βρισίδι, βλ. λ. βρισίδι·
- του πατώ ένα βρομόξυλο, βλ. λ. βρομόξυλο·
- του πατώ ένα χέρι (χεράκι) ξύλο, βλ. λ. χέρι·
- του πατώ ένα χεσίδι, βλ. λ. χεσίδι·
- του πατώ ένα χέσιμο, βλ. λ. χέσιμο·
- του πατώ έναν πούτσο, βλ. λ. πούτσος·
- του περνώ ένα βρισίδι, βλ. λ. βρισίδι·
- του περνώ ένα μπερντάχι, βλ. λ. μπερντάχι·
- του περνώ ένα χέρι (χεράκι) ξύλο, βλ. λ.χέρι·
- του ’ριξα ένα ζίλι, βλ. λ. ζίλι·
- του ’ριξα ένα μπάτσο, βλ. λ. μπάτσα·
- του ’ριξα ένα σκαμπίλι, βλ. λ. σκαμπίλι1·
- του ’ριξα ένα φούσκο, βλ. λ. φούσκος·
- του ’ριξα ένα χαστούκι, βλ. λ. χαστούκι·
- του ρίχνω ένα βρισίδι, βλ. λ. βρισίδι·
- του ρίχνω ένα βρομόξυλο, βλ. λ. βρομόξυλο·
- του ρίχνω ένα λούσιμο, βλ. λ. λούσιμο·
- του ρίχνω ένα μπερντάχι, βλ. λ. μπερντάχι·
- του ρίχνω ένα μπουκέτο, βλ. λ. μπουκέτο·
- του ρίχνω ένα φάσκελο, βλ. λ. φάσκελο·
- του ρίχνω ένα χέρι (χεράκι) ξύλο, βλ. λ. χέρι·
- του ρίχνω ένα χεσίδι, βλ. λ. χεσίδι·
- του ρίχνω ένα χέσιμο, βλ. λ. χέσιμο·
- του ρίχνω έναν πούτσο, βλ. λ. πούτσος·
- του ’σκασα ένα ζίλι, βλ. λ. ζίλι·
- του ’σκασα ένα μπάτσο, βλ. λ. μπάτσο·
- του ’σκασα ένα σκαμπίλι, βλ. λ. σκαμπίλι1·
- του ’σκασα ένα φούσκο, βλ. λ. φούσκος·
- του ’σκασα ένα χαστούκι, βλ. λ. χαστούκι·
- του (της) σκάω ένα φιλί, βλ. λ. φιλί·
- του στρώνω ένα χέρι (χεράκι) ξύλο, βλ. λ. χέρι·  
- του τα βγάζεις ένα ένα με την πένσα ή του τα παίρνεις ένα ένα με την πένσα (ενν. τα λόγια), βλ. λ. πένσα·
- του τα βγάζεις ένα ένα με την τανάλια ή του τα παίρνεις ένα ένα με την τανάλια (ενν. τα λόγια), βλ. λ. τανάλια·
- του τα βγάζεις ένα ένα με το τιρμπουσόν ή του τα παίρνεις ένα ένα με το τιρμπουσόν (ενν. τα λόγια), βλ. λ. τιρμπουσόν·
- του τα βγάζεις ένα ένα με το τσιγκέλι ή του τα παίρνεις ένα ένα με το τσιγκέλι (ενν. τα λόγια), βλ. λ. τσιγκέλι·
- του τα βγάζεις ένα ένα με την τσιμπίδα ή του τα παίρνεις ένα ένα με την τσιμπίδα (ενν. τα λόγια), βλ. λ. τσιμπίδα·
- του τα ’πα ένα χέρι (χεράκι), βλ. λ. χέρι·
- του τα ’ψάλλα ένα χέρι (χεράκι), βλ. λ. χέρι·
- του τραβώ ένα βρισίδι, βλ. λ. βρισίδι·
- του τραβώ ένα βρομόξυλο, βλ. λ. βρομόξυλο·
- του τράβηξα ένα ζίλι, βλ. λ. ζίλι·
- του τράβηξα ένα μπάτσο, βλ. λ. μπάτσα·
- του τράβηξα ένα σκαμπίλι, βλ. λ. σκαμπίλι1·
- του τράβηξα ένα φούσκο, βλ. λ. φούσκος·
- του τράβηξα ένα χαστούκι, βλ. λ. χαστούκι·
- του τραβώ ένα χέρι (χεράκι) ξύλο, βλ. λ. χέρι·
- του τραβώ ένα χεσίδι, βλ. λ. χεσίδι·
- του τραβώ ένα χέσιμο, βλ. λ. χέσιμο·
- του τραβώ έναν πούτσο, βλ. λ. πούτσος·
- του χρειάζεται ένα χέρι ξύλο, βλ. λ. χέρι·
- τους βάζω όλους σ’ ένα καζάνι, βλ. λ. καζάνι·
- τους βάζω όλους σ’ ένα σακί, βλ. λ. σακί·
- τους βάζω όλους σ’ ένα τσουβάλι, βλ. λ. τσουβάλι·
- τους βάζω σ’ ένα καζάνι, βλ. λ. καζάνι·
- τους βάζω σ’ ένα σακί, βλ. λ. σακί·
- τους βάζω σ’ ένα τσουβάλι, βλ. λ. τσουβάλι·
- τους ρίχνω όλους έναν παρά, βλ. λ. παράς·
- τους ρίχνω όλους έναν πούτσο, βλ. λ. πούτσος·
- τραβώ ένα ζόρι! βλ. λ. ζόρι·
- τραβώ ένα μανίκι, βλ. λ. μανίκι·
- τραβώ ένα φισέκι, βλ. λ. φισέκι·
- τραβώ ένα φιστίκι, βλ. λ. φιστίκι·
- τραβώ ένα φοινίκι, βλ. λ. φοινίκι·
- τραβώ έναν υπνάκο, βλ. λ. υπνάκος·
- τραβώ έναν ύπνο, βλ. λ. ύπνος·
- τρώει εν’ αρνί στην καθισιά, βλ. λ. αρνί·
- τρώει ένα βόδι στην καθισιά, βλ. λ. βόδι·
- τρώω ένα βιράρισμα, βλ. λ. βιράρισμα·
- τρώω ένα βρομόξυλο, βλ. λ. βρομόξυλο·
- τρώω ένα χέρι (χεράκι) ξύλο, βλ. λ. ξύλο.
- υπό έναν όρο, βλ. λ. όρος·
- υποχωρώ ένα βήμα, βλ. λ. βήμα·
- υψώνεται ένας τοίχος ανάμεσά τους, βλ. λ. τοίχος·
- φέρνω σ’ ένα λογαριασμό, βλ. λ. λογαριασμός·
- φυσάει (ένας) άνεμος… ή φύσηξ’ (ένας) άνεμος…, βλ. λ. άνεμος·
- χάρισέ μου ένα βλέμμα, βλ. λ. βλέμμα·
- χάρισέ μου ένα φιλί (φιλάκι), βλ. λ. φιλί·
- χάρισέ μου ένα χαμόγελο, βλ. λ. χαμόγελο·
- χάρισέ μου μια ματιά, βλ. λ. ματιά·
- χίλιοι φίλοι τίποτα, όταν εχθρός είναι ένας, βλ. λ.εχθρός·
- ως ένα βαθμό, βλ. λ. βαθμός·
- ως ένα όριο, βλ. λ. όριο·
- ως ένα σημείο, βλ. λ. σημείο·
- ώσπου να κάνω ένα τσιγάρο, βλ. λ. τσιγάρο·
- ώσπου να κουνήσει το ένα του πόδι, βρομάει τ’ άλλο, βλ. λ. πόδι·
- ώσπου να πεις ένα, πάρα πολύ γρήγορα, αστραπιαία: «πήγε στο σπίτι του να πάρει λεφτά κι ώσπου να πεις ένα, ήταν πάλι πίσω». Συνών. ώσπου να πεις άλφα / ώσπου να πεις αμήν / ώσπου να πεις κρεμμύδι / ώσπου να πεις κύμινο / ώσπου να πεις τρία·
- ώσπου να σηκώσει το ένα του πόδι, αραχνιάζει τ’ άλλο ή ώσπου να σηκώσει το ένα του πόδι, βρομάει τ’ άλλο ή ώσπου να σηκώσει το ένα του πόδι, του τρώει ο λύκος τ’ άλλο, βλ. λ. πόδι.

πάππος

πάππος, ο, ουσ. [<αρχ. πάππος], ο παππούς·
- πάππου προς πάππου, α. κατά πατροπαράδοτο τρόπο, κατά τρόπο που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά: «όλα αυτά τα πράγματα γίνονται έτσι πάππου προς πάππου || αυτό το μαγαζί ανήκει στην οικογένειά μας πάππου προς πάππου». β. η μόνιμη διαμονή κάποιου ή κάποιων στον ίδιο γεωγραφικό χώρο από γενιά σε γενιά. (Λαϊκό τραγούδι: στο Λευκό τον Πύργο πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαμαριά, από το Βαρδάρι ήταν η γιαγιά της, πάππου προς πάππου Θεσσαλονικιά). Συνών. αναντάν μπαμπαντάν.

παράδειγμα

παράδειγμα, το, ουσ. [<αρχ. παράδειγμα], το παράδειγμα. (Ακολουθούν 13 φρ.)·
- ακολουθώ το παράδειγμά του, ενεργώ ή συμπεριφέρομαι όπως και αυτός: «είδα πως με τον τρόπο που εργάζεται βγαίνει πάντα κερδισμένος, γι’ αυτό κι εγώ άρχισα ν’ ακολουθώ το παράδειγμά του»·
- για παράδειγμα, έκφραση που δηλώνει πως ο ομιλητής ή αυτός που γράφει θα αναφέρει αμέσως μια περίπτωση με την οποία αποδεικνύεται, επιβεβαιώνεται ή γίνεται σαφέστερο αυτό που υποστηρίζει: «η βενζίνη χρησιμοποιείται ως καύσιμο σε μηχανές εσωτερικής καύσεως για να παράγουν ενέργεια. Για παράδειγμα, αν τελειώσει η βενζίνη ενός αυτοκινήτου, αυτό ακινητοποιείται»·
- δίνω το κακό παράδειγμα, με τις απαράδεκτες πράξεις ή τις άστοχες ενέργειές μου γίνομαι πρότυπο προς αποφυγήν ή παρασέρνω και άλλους να ενεργήσουν με τον ίδιο απαράδεκτο ή άστοχο τρόπο: «πρέπει ν’ αποφεύγεις αυτά που κάνει αυτός ο αλήτης, γιατί ήδη από μόνος του σου έχει δώσει το κακό παράδειγμα || μη βρίζεις γέρο άνθρωπο, γιατί δίνεις το κακό παράδειγμα στους νέους»·
- δίνω το καλό παράδειγμα, με τις καλές πράξεις ή τις σωστές ενέργειές μου γίνομαι πρότυπο προς μίμηση: «όταν βλέπω κάποιον ηλικιωμένο στο λεωφορείο, του παραχωρώ αμέσως τη θέση μου δίνοντας το καλό παράδειγμα στους νέους»·
- δίνω το παράδειγμα, με τις πράξεις μου ή τις ενέργειές μου παραδειγματίζω κάποιον ή κάποιους: «πάντοτε έδινε το παράδειγμα της αυτοθυσίας για την πατρίδα του»·
- μου έγινε παράδειγμα, παραδειγματίστηκα: «ήπια τόσο πολύ που μέθυσα κι έγινα ρεζίλι, γι’ αυτό μου έγινε παράδειγμα να μην πίνω παραπάνω από δυο τρία ποτηράκια». (Λαϊκό τραγούδι: δεν άκουσα κανένανε κι ήρθα σ’ αυτό το χάλι μου έγινε παράδειγμα, δε θ’ αγαπήσω άλλη
- παίρνω παράδειγμα, παραδειγματίζομαι από τις πράξεις κάποιου: «πρέπει να πάρεις παράδειγμα το συμμαθητή σου, που είναι αριστούχος, και να γίνεις κι εσύ το ίδιο»·
- παράδειγμα προς αποφυγή(ν), αυτός ή αυτό που πρέπει να έχει κανείς υπόψη του για να το αποφύγει: «όταν βλέπεις να κακομεταχειρίζονται γέρο άνθρωπο, θα πρέπει να είναι για σένα παράδειγμα προς αποφυγήν»·
- παράδειγμα προς μίμηση, αυτός ή αυτό που πρέπει να έχει κανείς ως πρότυπο: «ο αδερφός μου, που είναι ένας σπουδαίος επιστήμονας, είναι παράδειγμα προς μίμηση απ’ όλα τα ξαδέρφια μας»·
- παραδείγματος χάρη ή παραδείγματος χάριν (σε συντομογραφία π.χ.), βλ. φρ. για παράδειγμα. (Λαϊκό τραγούδι: παραδείγματος χάρη, να με λένε Μαρία, να ’χα μια φιλενάδα κόκκινη αλεπού, να με παίρνουν τ’ αστέρια στη δική τους πορεία, να μιλάω με τους γλάρους και με τα μαραμπού)·
- τον έχω για παράδειγμα, παραδειγματίζομαι από αυτόν, τον έχω ως πρότυπο: «ο αδερφός μου είναι ένας πολύ καλός οικογενειάρχης και τον έχω για παράδειγμα»·
- τον παίρνω για παράδειγμα, βλ. φρ. τον έχω για παράδειγμα·
- χοντροκομμένο παράδειγμα, που είναι γενικόλογο, που δεν αναφέρεται σε λεπτομέρειες: «μου ’δωσε ένα τόσο χοντροκομμένο παράδειγμα, που δεν κατάλαβα τι ακριβώς ήθελε να υποστηρίξει».  

πιθαμή

πιθαμή κ. σπιθαμή, η, ουσ. [<μσν. πιθαμή <αρχ. σπιθαμή], η πιθαμή· άνθρωπος πολύ κοντός και, κατ’ επέκταση, άνθρωπος ανάξιος λόγου, ασήμαντος, τιποτένιος: «τι σου ’λεγε πάλι αυτή η πιθαμή!»·
- άνοιξ’ ένα στόμα μια πιθαμή, βλ. λ. στόμα·
- βγάζω γλώσσα μια πιθαμή, βλ. λ. γλώσσα·
- μια πιθαμή, α. ασήμαντο, ελάχιστο μήκος: «μετατόπισαν το δοκάρι μια πιθαμή αριστερά, για να μην υπάρχει το παραμικρό εμπόδιο». Πολλές φορές, η φρ. συνοδεύεται με έκταση της παλάμης, που κινείται παράλληλα προς την επιφάνεια της γης. β. ασήμαντο, ελάχιστο ύψος: «αν μαλώσω μαζί του, θα με κοροϊδεύει ο κόσμος, γιατί, δεν τον βλέπεις που είναι μια πιθαμή;». Πολλές φορές, η φρ. συνοδεύεται με έκταση της παλάμης σε θέση κατακόρυφη με τη γη·
- μια πιθαμή άνθρωπος ή μιας πιθαμής άνθρωπος, άνθρωπος πολύ κοντός ή και πολύ μικρός σε ηλικία και, κατ’ επέκταση, άνθρωπος ανάξιος λόγου, ασήμαντος, τιποτένιος: «μια πιθαμή άνθρωπος και θέλει να τα βάλει μ’ αυτόν το γίγαντα! || μια πιθαμή άνθρωπος και θέλει να τα βάλει με κοτζάμ βιομήχανο || μιας πιθαμής άνθρωπος κι άρχισε να έχει το νου του στα κοριτσόπουλα». Πολλές φορές, η φρ. συνοδεύεται με έκταση της παλάμης σε θέση παράλληλη με τη γη για να δείξει το υποτιθέμενο ύψος του ατόμου για το οποίο γίνεται λόγος. Συνών. μια μπουκιά άνθρωπος ή μιας μπουκιάς άνθρωπος / μια πήχη άνθρωπος ή μιας πήχης άνθρωπος / μια πορδή άνθρωπος ή μιας πορδής άνθρωπος / μια σταλιά άνθρωπος ή μιας σταλιάς άνθρωπος / μια φτυσιά άνθρωπος ή μιας φτυσιάς άνθρωπος / μια φυσηξιά άνθρωπος ή μιας φυσηξιάς άνθρωπος / μια χαψιά άνθρωπος ή μιας χαψιάς άνθρωπος·
- μισή πιθαμή, α. επιτείνει την έννοια της φρ. μια πιθαμή. β. επιτείνει την έννοια της παραπάνω φρ. Συνών. μισή μερίδα (α, β, γ) / μισή μπουκιά (β) / μισοπιθαμή ή μισοπιθαμής / μισοριξιά ·
- μισή πιθαμή άνθρωπος ή μισής πιθαμής άνθρωπος, επιτείνει την έννοια της παραπάνω φρ. Συνών. μισή μερίδα άνθρωπος ή μισής μερίδας άνθρωπος / μισή μπουκιά άνθρωπος ή μισής μπουκιάς άνθρωπος·
- μου βγήκε η γλώσσα μια πιθαμή, βλ. λ. γλώσσα·
- ούτε πιθαμή, ούτε το παραμικρό, ούτε το ελάχιστο μήκος: «όλοι οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να μην παραχωρήσουν ούτε πιθαμή της Μακεδονίας μας στους εχθρούς της πατρίδας μας». Πολλές φορές, η φρ. συνοδεύεται με έκταση της παλάμης, θέλοντας να προσδιορίσει ελάχιστη έκταση·
- πιθαμή προς πιθαμή, επισταμένη έρευνα, ιδίως σε ανοιχτό χώρο: «οι αστυνομικοί ερεύνησαν το δάσος πιθαμή προς πιθαμή για την ανακάλυψη της κρυψώνας του δραπέτη».

σπιθαμή

σπιθαμή, η, ουσ. [<αρχ. σπιθαμή], βλ. λ. πιθαμή·
- σπιθαμή προς σπιθαμή, (ιδίως για έρευνα) επισταμένη έρευνα, ιδίως σε ανοιχτό χώρο: «οι αστυνομικοί έψαξαν σπιθαμή προς σπιθαμή όλη την περιοχή για την ανακάλυψη και σύλληψη των δραπετών».

στιγμή

στιγμή, η, ουσ. [<αρχ. στιγμή], η στιγμή· ελάχιστο χρονικό διάστημα· ως επίρρ., καθόλου: «μόλις μπήκε μέσα η τάδε, δεν πήρε στιγμή το βλέμμα του από πάνω της». Υποκορ. στιγμούλα, η. (Ακολουθούν 61 φρ.)·
- ανάθεμα τη στιγμή που…, βλ. λ. ανάθεμα·
- ανάθεμα την ώρα και τη στιγμή που…, βλ. λ. ανάθεμα·
- απ’ τη μια στιγμή στην άλλη, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, ξαφνικά: «είναι τύπος που αλλάζει γνώμη απ’ τη μια στιγμή στην άλλη || απ’ τη μια στιγμή στην άλλη έγινε πλούσιος, γιατί κέρδισε στο τζόκερ»·
- απ’ τη στιγμή που…, αφού, εφόσον, αν: «απ’ τη στιγμή που δε θα πας εσύ, δε θα πάω κι εγώ»·
- απ’ την πρώτη στιγμή, αμέσως, ευθύς: «απ’ την πρώτη στιγμή κατάλαβα πως δεν ήταν σόι άνθρωπος»·
- από στιγμή σε στιγμή, συντομότατα, εντός ολίγου, όπου να’ ναι, χωρίς να γνωρίζουμε όμως πότε ακριβώς: «θα φανεί από στιγμή σε στιγμή»·
- βλαστήμησα τη στιγμή που…, βλ. φρ. βλαστήμησα την ώρα που…, λ. ώρα·
- βλαστήμησα την ώρα και τη στιγμή που…, βλ. λ. ώρα·
- για μια στιγμή, στιγμιαία: «για μια στιγμή μου φάνηκε πως τον είδα να περνάει απ’ το απέναντι πεζοδρόμιο»·
- δε χάνω στιγμή, ενεργώ, κινούμαι, δρω αμέσως: «μόλις μου τυχαίνει κάποια καλή ευκαιρία, δε χάνω στιγμή και την εκμεταλλεύομαι»·
- δεν είναι της στιγμής (κάτι), δηλώνει άκαιρη επέμβαση: «με συγχωρείτε που σας διακόπτω, αλλά τι ώρα θα φάμε; -Δεν είναι τη στιγμής, δε βλέπεις που δεν τελείωσε ακόμα η μετακόμισή μας!»·
- δεν έκλεισε στιγμή το στόμα του, βλ. λ. στόμα·
- δεν κάθεται στιγμή σε ησυχία, βλ. λ. ησυχία·
- είναι άνθρωπος της τελευταίας στιγμής, βλ. λ. άνθρωπος·
- είναι στιγμές που…, βλ. φρ. έρχονται στιγμές που(…)·
- έρχονται στιγμές που…, λέγεται για κάτι που συμβαίνει κατά αραιά χρονικά διαστήματα: «έρχονται στιγμές, που αναπολώ τ’ ανέμελα παιδικά μου χρόνια || έρχονται στιγμές που μετανιώνω που τον βοήθησα». (Λαϊκό τραγούδι: έρχονται στιγμές που ακόμα σ’ αγαπώ, έρχονται στιγμές που ακόμα σε ποθώ
- έχει τις καλές και τις κακές του στιγμές ή έχει τις καλές και τις κακές στιγμές του, είναι άλλοτε καλός και άλλοτε κακός: «σαν όλους τους ανθρώπους, έτσι κι αυτός, έχει τις καλές και τις κακές στιγμές του»·    
- ζω τρομερές στιγμές, περνώ πολύ δύσκολη ή πολύ ευχάριστη περίοδο: «μετά το θάνατο του πατέρα μου, ζω τρομερές στιγμές, γιατί ακόμα δεν μπόρεσα να το ξεπεράσω || πήγα με την τάδε στο νησί και ζήσαμε τρομερές στιγμές»·
- η κακιά στιγμή, βλ. φρ. η κακιά ώρα. (Λαϊκό τραγούδι: έφτασε η κακιά στιγμή,για πάντα να σωπάσω, μα πριν ν’ αφήσω τη ζωή, μπουζούκι θα σε σπάσω
- ήρθε η ώρα κι η στιγμή, βλ. λ. ώρα·
- ήρθε σ’ άσχημη στιγμή, με επισκέφθηκε σε πολύ ακατάλληλη στιγμή, σε πολύ ακατάλληλη ώρα, σε στιγμή που βρισκόμουν σε κακή ψυχολογική κατάσταση: «ήρθε να μου ζητήσει να τον βοηθήσω, αλλά ήρθε σ’ άσχημη στιγμή κι έτσι έφυγε άπρακτος»·
- ήρθε σε δύσκολη στιγμή, ένιωσε άσχημα, δύσκολα από τη συμπεριφορά κάποιου: «ήρθε σε δύσκολη στιγμή, όταν ο άλλος μπροστά στον κόσμο απαιτούσε να του επιστρέψει τα δανεικά που του είχε δώσει»·
- ήρθε σε κακή στιγμή, βλ. φρ. ήρθε σ’ άσχημη στιγμή·
- ήρθε σε καλή στιγμή, με επισκέφτηκε σε πολύ κατάλληλη στιγμή, σε πολύ κατάλληλη ώρα, σε στιγμή που βρισκόμουν σε καλή ψυχολογική κατάσταση: «μα δεν μπόρεσα να του αρνηθώ τίποτα, γιατί ήρθε σε καλή στιγμή»·
- θα βλαστημήσεις τη στιγμή που…, βλ. φρ. θα βλαστημήσεις την ώρα που…, λ. ώρα·
- θα βλαστημήσεις την ώρα και τη στιγμή που…, βλ. λ. ώρα·
- ιστορική στιγμή, ορισμένο χρονικό σημείο της Ιστορίας ενός τόπου, της Ιστορίας γενικά ή της ζωής μας, με ιδιαίτερη σπουδαιότητα: «ήταν ιστορική στιγμή η κατάκτηση της Σελήνης || ήταν ιστορική στιγμή η επάνοδος του Κ. Καραμανλή στην Ελλάδα τον Ιούλιο του 1974 || ήταν ιστορική στιγμή για μένα που γνώρισα αυτή τη γυναίκα»·
- κάθε στιγμή, πολύ συχνά, πολύ τακτικά: «κάθε στιγμή, πού τον βρίσκεις πού τον χάνεις, τη βγάζει αραχτός στα μπαράκια της παραλίας». (Λαϊκό τραγούδι: εσένα σε σταυρώσανε μια μέρα σκοτεινή και με μένα με σταυρώνουνε, Χριστέ, κάθε στιγμή
- κάθε ώρα και στιγμή ή κάθε στιγμή και ώρα, βλ. λ. ώρα·
- κάποια στιγμή, (αόριστα) κάποτε: «πέρασε πολύς καιρός από τότε, ώσπου κάποια στιγμή κατάλαβε πως είχα δίκιο, κι ήρθε να μου ζητήσει συγνώμη»·
- κατάρα τη στιγμή, βλ. λ. κατάρα·
- κατάρα την ώρα και τη στιγμή που…, βλ. λ. ώρα·
- καταριέμαι την ώρα και τη στιγμή που…, βλ. λ. ώρα·
- με βρήκε άσχημη στιγμή, βλ. φρ. με βρήκε δύσκολη στιγμή·
- με βρήκε δύσκολη στιγμή, βρίσκομαι σε κακή ψυχολογική κατάσταση, επειδή αντιμετωπίζω ανεπιθύμητο γεγονός: «αφού βλέπεις πως με βρήκε δύσκολη στιγμή, μη μ’ ενοχλείς κι εσύ με τη μουρμούρα σου!». (Λαϊκό τραγούδι: με βρήκε δύσκολη στιγμή, μη μου μιλάτε απόψε, μη
- μετράει στιγμές, είναι ετοιμοθάνατος: «απ’ τη στιγμή που οι γιατροί σήκωσαν τα χέρια τους ψηλά, ο άρρωστος μετράει στιγμές»·
- μέχρι στιγμής, μέχρι αυτή την ώρα που μιλάμε: «μέχρι στιγμής δεν είχα κανένα νέο του || μέχρι στιγμής δεν αποφασίσαμε τι θα κάνουμε»·
- μήτε στιγμή, βλ. φρ. ούτε στιγμή·
- μια στιγμή! έκφραση με την οποία ζητάμε από κάποιον να περιμένει, γιατί προτιθέμεθα να του πούμε κάτι που σκεφτήκαμε ξαφνικά ή να τον απασχολήσουμε για ελάχιστο χρονικό διάστημα: «μια στιγμή, γιατί νομίζω πως βρήκα τι θα κάνουμε! || μια στιγμή, σας παρακαλώ! Πώς μπορώ να πάω σ’ αυτή τη διεύθυνση;»·   
- μια στιγμή, ελάχιστο χρονικό διάστημα: «περίμενε μια στιγμή να ξεκουραστώ και συνεχίζουμε αμέσως»·
- ο άνθρωπος της τελευταίας στιγμής, βλ. λ. άνθρωπος·
- ούτε (μια) στιγμή, α. καθόλου: «δεν τον άφησα ούτε μια στιγμή απ’ τα μάτια μου || δε θα σηκωθείς ούτε στιγμή απ’ τη θέση σου || δε δίστασε ούτε στιγμή και του τα ’πε έξω απ’ τα δόντια». β. δηλώνει πολύ μικρό χρονικό διάστημα: «δεν έχει ούτε στιγμή που έφυγε κι αν βιαστείς, ίσως τον προλάβεις στ’ ασανσέρ». (Λαϊκό τραγούδι: άπονη ζωή μας πέταξες στου δρόμου την άκρη, μας αδίκησες, ούτε μια στιγμή δεν είπες να μας διώξεις το δάκρυ, μας κυνήγησες
- προς στιγμή, κάποια στιγμή και για πολύ λίγο χρονικό διάστημα: «προς στιγμή νόμισα πως ο τάδε που ερχόταν ήταν ο αδερφός σου, όταν όμως πλησίασε, κατάλαβα πως ήταν κάποιος άλλος, που του έμοιαζε»·
- σε μια στιγμή, ξαφνικά, στιγμιαία: «σε μια στιγμή άρχισε να γελάει δυνατά»·
- σε στιγμή αδυναμίας, συνηθισμένη δικαιολογία γυναικών που έχουν απατήσει το σύζυγό τους ή τον εραστή τους, αποδίδοντας την απάτη σε πρόσκαιρη μείωση της ηθικής τους αντίστασης: «μετάνιωσε πικρά που απάτησε τον άντρα της και αποδίδει το γεγονός σε στιγμή αδυναμίας». Συνήθως μετά το σε της φρ. ακολουθεί το μια·
- στη στιγμή, αμέσως: «θέλω να πας και να ’ρθεις στη στιγμή»·
- τελευταία στιγμή, βλ. φρ. την τελευταία στιγμή·
- τη στιγμή που…, α. κατά τη διάρκεια που…, ενόσω, ακριβώς την ώρα που…: «τη στιγμή που μιλούσες στο τηλέφωνο, πέρασε ο τάδε έξω απ’ το μπαράκι». β. αφού, εφόσον: «τη στιγμή που ξέρεις ποιος είναι ο ένοχος, πρέπει να τον κατονομάσεις»·
- την τελευταία στιγμή, ακριβώς λίγο πριν συμβεί κάτι καλό ή κακό, στο τελευταίο χρονικό όριο: «τον πρόλαβα την τελευταία στιγμή, πριν υπογράψει το συμβόλαιο, κι έτσι γλίτωσε ο άνθρωπος || έτρεχα σαν τρελός να προλάβω το τρένο, αλλά την τελευταία στιγμή το ’χασα».
- την τελευταία του στιγμή, λίγο πριν πεθάνει, λίγο πριν ξεψυχήσει: «λίγο πριν την τελευταία του στιγμή έδωσε την ευχή του στα παιδιά του || την τελευταία του στιγμή αναγνώρισε όλα τα σφάλματά του». (Λαϊκό τραγούδι: την τελευταία μου στιγμή τα μάτια μου πριν κλείσω, τότε γλυκιά, μανούλα μου, εσένα θα ζητήσω
- της στιγμής, α. που γίνεται γρήγορα: «ο νες καφέ είναι ένας καφές της στιγμής». β. που γίνεται βιαστικά, πρόχειρα: «πρέπει να ξανασκεφτείς την υπόθεση και δεν πρέπει να πάρεις απόφαση της στιγμής || του έκανε ένα σκίτσο της στιγμής και παρ’ όλ’ αυτά του έμοιαζε»·
- το ’κανα σε μια στιγμή αδυναμίας, βλ. λ. αδυναμία·
- τον βρήκα σ’ άσχημη στιγμή, βλ. φρ. τον πέτυχα σε δύσκολη στιγμή·   
- τον βρήκα σε δύσκολη στιγμή, βλ. φρ. τον πέτυχα σε δύσκολη στιγμή·
- τον βρήκα σε κακή στιγμή, βλ. φρ. τον πέτυχα σε κακή στιγμή·
- τον βρήκα σε καλή στιγμή, βλ. φρ. τον πέτυχα σε καλή στιγμή·
- τον βρήκα σε στιγμή αδυναμίας, α. τον βρήκα σε τέτοια κατάσταση, που για διάφορους λόγους δεν μπορούσε να αντισταθεί ή να αντιδράσει: «τον πέτυχα την ώρα που προσπαθούσε να ρίξει μια γκόμενα και μια και τον βρήκα σε στιγμή αδυναμίας, του ’κανα τράκα διακόσια ευρώ». β. τον βρήκα σε κατάσταση οικονομικής ανέχειας: «είμαι σίγουρος πως θα μου ’δινε τα λεφτά που του ζήτησα, αλλά τον βρήκα σε στιγμή αδυναμίας, γι’ αυτό δεν μου τα ’δωσε»·
-τον πέτυχα σ’ άσχημη στιγμή, βλ. φρ. τον πέτυχα σε δύσκολη στιγμή·
-τον πέτυχα σε δύσκολη στιγμή, τον επισκέφτηκα σε πολύ ακατάλληλη στιγμή, σε πολύ ακατάλληλη ώρα, σε στιγμή που βρισκόταν σε κακή ψυχολογική κατάσταση: «πήγα να του ζητήσω δανεικά, αλλά, επειδή τον πέτυχα σε δύσκολη στιγμή, δεν του είπα τίποτα κι έφυγα»· 
- τον πέτυχα σε κακή στιγμή, βλ. φρ. τον πέτυχα σε δύσκολη στιγμή·
- τον πέτυχα σε καλή στιγμή, τον επισκέφτηκα σε πολύ κατάλληλη στιγμή, σε πολύ κατάλληλη ώρα, σε στιγμή που βρισκόταν σε καλή ψυχολογική κατάσταση: «πέρασα απ’ το γραφείο του και με την ευκαιρία που τον πέτυχα σε καλή στιγμή, του ζήτησα και κάτι λεφτά που τα χρειαζόμουν»·
- χωρίς να χάνει στιγμή ή χωρίς να χάσει στιγμή, χωρίς την παραμικρή καθυστέρηση, ευθύς, αμέσως: «κάθε φορά που αποτυχαίνει κάπου, χωρίς να χάνει στιγμή επαναλαμβάνει την προσπάθειά του». (Λαϊκό τραγούδι: πάνω στην κρύα σου καρδιά, χωρίς στιγμή να χάσω, έριξα πάλι μια ζαριά κι έφερε δύο κι άσο). Συνών. χωρίς να χάνει καιρό ή χωρίς να χάσει καιρό / χωρίς να χάνει λεπτό ή χωρίς να χάσει λεπτό / χωρίς να χάνει χρόνο ή χωρίς να χάσει χρόνο / χωρίς να χάνει ώρα ή χωρίς να χάσει ώρα.