αλλιώς, επίρρ. [<μσν. ἀλλιῶς <ἀλλέως]. α. διαφορετικά: «κάτσε καλά, γιατί αλλιώς θα σε δείρω». (Λαϊκό τραγούδι: άσε τα παιχνιδίσματα, κόψε τα βλεφαρίσματα αλλιώς θα πάρω πέτρα). β. όχι με αυτόν τον τρόπο, με άλλον, με διαφορετικό τρόπο: «θα το κάνω αλλιώς, γιατί δε μ’ άρεσε με τον τρόπο που το έκανα». (Ακολουθούν 21 φρ.)·
- άλλαξε ο Μανολιός κι έβαλε τα ρούχα (του) αλλιώς, βλ.λ. ρούχο·
- αλλιώς τα περιμέναμε κι αλλιώς τα βρήκαμε, δηλώνει έντονη απογοήτευση για μια κατάσταση που μας παρουσιάζεται διαφορετική από ό,τι περιμέναμε: «έλειψα δυο μήνες στο εξωτερικό για λόγους υγείας κι είχα την εντύπωση πως στη δουλειά όλα δούλευαν ρολόι, όμως αλλιώς τα περιμέναμε κι αλλιώς τα βρήκαμε, γιατί στη δουλειά όλα είχαν γίνει μπάχαλο». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- αλλιώς τα περιμέναμε κι αλλιώς μας ήρθανε, δηλώνει έντονη απογοήτευση για την πορεία μιας δουλειάς ή μιας υπόθεσης, που εξελίχθηκε διαφορετικά από ό,τι περιμέναμε: «υπολόγιζα να τελειώσω γρήγορα τη δουλειά που είχα στα χέρια μου για ν’ ασχοληθώ με τη δική σου, όμως αλλιώς τα περιμέναμε κι αλλιώς τα βρήκαμε, γιατί συνάντησα ένα σωρό δυσκολίες». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- αμ πώς, αλλιώς; έκφραση με την οποία επιβεβαιώνουμε κάποιον που μας ρωτάει με το πώς πρέπει να κάνει κάτι ή που ρωτάει αν πρέπει να κάνει έτσι κάτι και στη συνέχεια αναφέρει ο ίδιος, με κάποιο ενδοιασμό, τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να το κάνει ή το δείχνει: «μάστορα, πώς πρέπει να συνεχίσω; Πρέπει να βάλω πρώτα αυτό το μαδέρι κι ύστερα τ’ άλλο; -Αμ πώς, αλλιώς; || μάστορα έτσι πρέπει να κάνω τη δουλειά; -Αμ πώς αλλιώς;»·
- αν είναι να ’ρθει, θενά ’ρθει, (αλλιώς θα προσπεράσει), βλ. λ. ήρθα·
- αν θες (θέλεις) κάνε κι αλλιώς, βλ. φρ. αν μπορείς κάνε κι αλλιώς·
- αν μπορείς, κάνε κι αλλιώς, δηλώνει πως πρέπει να ενεργήσουμε αναγκαστικά με τον τρόπο που μας υποδεικνύει κάποιος, πως δεν υπάρχει το περιθώριο για εναλλακτικό τρόπο δράσης: «αφού αυτή είναι η επιθυμία του διευθυντή, αν μπορείς, κάνε κι αλλιώς»·
- δε γίνεται αλλιώς, βλ. λ. γίνομαι·
- είναι που…,  αλλιώς…, βλ. λ. που·
- εμ πώς, αλλιώς; βλ. φρ. αμ πώς, αλλιώς(;)·
- έτσι αλλιώς, βλ. λ. έτσι·
- έτσι, αλλιώς κι αλλιώτικα, βλ. λ. έτσι·
- έτσι ή αλλιώς, βλ. λ. έτσι·
- έτσι κι αλλιώς, βλ. λ. έτσι·
- κι έτσι, αλλιώς κι αλλιώτικα, βλ. λ. έτσι·
- μια έτσι, μια αλλιώς, βλ. λ. έτσι·
- μπορούμε να κάνουμε κι αλλιώς; ή μπορώ να κάνω κι αλλιώς; έκφραση που δηλώνει πως δεν υπάρχει δυνατότητα να ενεργήσουμε με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που μας υποδεικνύει κάποιος: «στο τέλος του χρόνου πρέπει να υποβάλεις τη φορολογική σου δήλωση. -Μπορούμε να κάνουμε κι αλλιώς;». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το μήπως. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- ο παλιός είναι αλλιώς, βλ. λ. παλιός·
- πάρ’ το αλλιώς (ενν. το τιμόνι), (στη νεοαργκό) ανακάλεσε ή συμπεριφέρσου με διαφορετικό τρόπο, γιατί αυτός με τον οποίο μιλάς ή συμπεριφέρεσαι δεν είναι ο σωστός ή δε σε συμφέρει: «πάρ’ το αλλιώς, γιατί με τις αγριάδες δε βγαίνει τίποτα». Από την εικόνα του ατόμου που δίνει οδηγίες σε κάποιον οδηγό να παρκάρει ή να ξεπαρκάρει και του υποδεικνύει να στρίψει το τιμόνι του προς την αντίθετη φορά·
- πώς αλλιώς; με ποιον άλλον, με ποιον διαφορετικό τρόπο(;): «πώς αλλιώς μπορεί να γίνει αυτό το πράγμα;». Πολλές φορές, δηλώνει πως καλώς ενεργήσαμε όπως ενεργήσαμε, γιατί, κατά τη γνώμη μας ή την πείρα μας, δεν υπήρχε διαφορετικός τρόπος: «για πες μας  εσύ, ρε πολύξερε, πώς αλλιώς μπορούσε να γίνει αυτό το πράγμα;»·
- τη μια έτσι την άλλη αλλιώς, βλ. λ. έτσι·
- το παίρνω αλλιώς, το παρεξηγώ: «εγώ του το ’πα για το καλό του κι αυτός το πήρε αλλιώς».

ανοίγω, ρ. [<αρχ. ἀνοίγω ], ανοίγω. 1. τρυπώ: «άνοιξα δυο τρύπες στον τοίχο». 2. σχίζω: «άνοιξα το πουκάμισό μου σ’ αυτό το καρφί». 3. σκάβω: «άνοιξα ένα χαντάκι γύρω απ’ την αυλή μου για να μην πλημμυρίζει, όταν βρέχει δυνατά». 4. εγχειρίζω: «τον άνοιξαν με μια καινούρια εγχειρητική μέθοδο». 5. (για καταστήματα και άλλες δημόσιες υπηρεσίες) αρχίζω να λειτουργώ καθημερινά κάποια συγκεκριμένη ώρα: «τα σούπερ μάρκετ ανοίγουν στις 09.00 || οι δημόσιες υπηρεσίες ανοίγουν στις 08.00». 6α. (για είδη ένδυσης) ξεκουμπώνω, ξεκουμπώνομαι: «άνοιξα το πουκάμισό μου για να φαίνεται το χρυσό σταυρουδάκι πάνω στο στήθος μου || άνοιξα το παντελόνι μου μπροστά για να ουρήσω». β. (για είδη υπόδησης) ξεχειλώνω: «είναι στενά τα παπούτσια μου, όμως με το περπάτημα θ’ ανοίξουν». 7. (για χαρτοπαίγνιο) αρχίζω να παίζω βάζοντας ένα ορισμένο ποσό: «ανοίγω με χίλιες δραχμές». 8. (για λουλούδια) ανθίζω: «άνοιξαν τα τριαντάφυλλα». 9. (για σκάκι) κάνω τις πρώτες κινήσεις του παιχνιδιού: «άνοιξα με δυο στρατιωτάκια για να ελευθερώσω τις κινήσεις των δυο τρελών». 10. (για τάβλι) αφήνω ελεύθερο κάποιο αντίπαλο πούλι, που είχα πιασμένο ή αφήνω κάποια πόρτα που είχα πιασμένη: «με τις εξάρες που έφερα, αναγκάστηκα ν’ ανοίξω μια πόρτα κι ένα πούλι του». 11. στην προστακτ. άνοιξε και ανοίξτε (ενν. δρόμο), παραμέρισε, παραμερίστε: «άνοιξε να περάσω, γιατί βιάζομαι || ανοίξτε να περάσουν, γιατί κουβαλούν έναν τραυματία». (Ακολουθούν 225 φρ.)· 
- αν δε χτυπήσεις την πόρτα δεν ανοίγει, βλ. λ. πόρτα·
- ανοίγει η καρδιά μου, βλ. λ. καρδιά·
- ανοίγει η ψαλίδα, βλ. λ. ψαλίδα·
- ανοίγει η ψυχή μου, βλ. λ. ψυχή·
- ανοίγει στη διαπασών, βλ. λ. διαπασών·
- ανοίγει τα πόδια της, (για γυναίκες) βλ. λ. πόδι·
- ανοίγει τα σκέλια της, (για γυναίκες) βλ. λ. σκέλια·
- ανοίγουν οι κάλπες, βλ. λ. κάλπη·
- ανοίγουν τα μάτια μου, βλ. λ. μάτι·
- ανοίγω αλισβερίσι (με κάποιον ή με κάτι), βλ. λ. αλισβερίσι·
- ανοίγω βεντέτα (με κάποιον), βλ. λ. βεντέτα¹·
- ανοίγω γραμμή, βλ. λ. γραμμή·
- ανοίγω δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- ανοίγω δουλειές, βλ. λ. δουλειά·
- ανοίγω δρόμο, βλ. λ. δρόμος·
- ανοίγω θεμέλια ή ανοίγω τα θεμέλια, βλ. λ. θεμέλιο·
- ανοίγω ιστορία ή ανοίγω ιστορίες, βλ. λ. ιστορία·
- ανοίγω καβγά, βλ. καβγάς·
- ανοίγω καπάκι, βλ. λ. καπάκι·
- ανοίγω κάρτα (σε κάποιον), βλ. λ. κάρτα·
- ανοίγω κατάστημα, βλ. λ. κατάστημα·
- ανοίγω κι άλλη τρύπα στο ζωνάρι (μου), βλ. λ. ζωνάρι·
- ανοίγω κοιλιές και ξύνω σκεμπέδες, βλ. λ. κοιλιά·
- ανοίγω κουβέντα ή ανοίγω την κουβέντα, βλ. λ. κουβέντα·
- ανοίγω λογαριασμό, βλ. λ. λογαριασμός·
- ανοίγω λογαριασμούς, βλ. λ. λογαριασμός·
- ανοίγω μαγαζί, βλ. λ. μαγαζί·
- ανοίγω μέτωπο (με κάποιον, με κάποιους), βλ. λ. μέτωπο·
- ανοίγω μόνος μου το λάκκο μου, βλ. λ. λάκκος·
- ανοίγω μόνος μου τον τάφο μου, βλ. λ. τάφος·
- ανοίγω μπελά ή ανοίγω μπελάδες, βλ. λ. μπελάς·
- ανοίγω μπερντέ, βλ. λ. μπερντές·
- ανοίγω μπουρού, βλ. λ. μπουρού·
- ανοίγω νέα σελίδα, βλ. λ. σελίδα·
- ανοίγω νέο κεφάλαιο, βλ. λ. κεφάλαιο·
- ανοίγω νέους δρόμους, βλ. λ. δρόμος·
- ανοίγω νέους ορίζοντες, βλ. λ. ορίζοντας·
- ανοίγω νοικοκυριό, βλ. λ. νοικοκυριό·
- ανοίγω όλα τα γκάζια της ή ανοίγω όλα της τα γκάζια (ενν. της μοτοσικλέτας), βλ. λ. γκάζι·
- ανοίγω παλιές πληγές, βλ. λ. πληγή·
- ανοίγω πανί ή ανοίγω πανιά, βλ. λ. πανί·
- ανοίγω παρτίδες, βλ. λ. παρτίδα·
- ανοίγω πληγή, βλ. λ. πληγή·
- ανοίγω πόλεμο (σε κάποιον), βλ. λ. πόλεμος·
- ανοίγω πόρτα, βλ. λ. πόρτα·
- ανοίγω προηγούμενα (με κάποιον), βλ. λ. προηγούμενα·
- ανοίγω πυρ, βλ. λ. πυρ·
- ανοίγω σπίτι, βλ. λ. σπίτι·
- ανοίγω σπιτικό, βλ. λ. σπιτικό·
- ανοίγω συζήτηση ή ανοίγω τη συζήτηση , βλ. λ. συζήτηση·
- ανοίγω σχέση ή ανοίγω σχέσεις, βλ. λ. σχέση·
- ανοίγω τ’ αφτιά μου, βλ. λ. αφτί·
- ανοίγω τα γκαβά μου, βλ. λ. γκαβά·
- ανοίγω (τα) γκάζια (ενν. της μοτοσικλέτας), βλ. λ. γκάζι·
- ανοίγω τα μάτια μου, βλ. λ. μάτι·
- ανοίγω τα παλιά βιβλία, βλ. λ. βιβλίο·
- ανοίγω τα παλιά κατάστιχα, βλ. λ. κατάστιχο·
- ανοίγω τα παλιά κιτάπια, βλ. λ. κιτάπι·
- ανοίγω τα παλιά τεφτέρια, βλ. λ. τεφτέρι·
- ανοίγω τα στραβά μου, βλ. λ. στραβά·
- ανοίγω τα φτερά μου, βλ. λ. φτερό·
- ανοίγω τα φύλλα μου, βλ. λ. φύλλο·
- ανοίγω τα χαρτιά μου, βλ. λ. χαρτί·
- ανοίγω ταχύτητα, βλ. λ. ταχύτητα·
- ανοίγω τεφτέρι, βλ. λ. τεφτέρι·
- ανοίγω τη βρύση, βλ. λ. βρύση·
- ανοίγω τη δουλειά μου ή ανοίγω τις δουλειές μου, βλ. λ. δουλειά·
- ανοίγω τη στρόφιγγα, βλ. λ. στρόφιγγα·
- ανοίγω τη φωνή, (για ραδιόφωνα, τηλεοράσεις) βλ. λ. φωνή·
- ανοίγω την αγκαλιά μου, βλ. λ. αγκαλιά·
- ανοίγω την κάνουλα, (ιδίως για χρηματικές παροχές) βλ. λ. κάνουλα·
- ανοίγω την καρδιά μου (σε κάποιον), βλ. λ. καρδιά·
- ανοίγω την τηλεόραση, βλ. λ. τηλεόραση·
- ανοίγω τις δουλειές μου, βλ. λ. δουλειά·
- ανοίγω το βήμα μου, βλ. λ. βήμα·
- ανοίγω (το) γκάζι (ενν. της μοτοσικλέτας), βλ. λ. γκάζι·
- ανοίγω το δρόμο, βλ. λ. δρόμος·
- ανοίγω (το) κλαπέτο, βλ. λ. κλαπέτο·
- ανοίγω το κουτί της Πανδώρας, βλ. λ. κουτί·
- ανοίγω το λάκκο μου, βλ. λ. λάκκος·
- ανοίγω το λάκκο μου με τα ίδια μου τα χέρια, βλ. λ. λάκκος·
- ανοίγω το μαγαζί, βλ. λ. μαγαζί·
- ανοίγω το μαγαζί μου, βλ. λ. μαγαζί·
- ανοίγω το νερό, βλ. λ. νερό·
- ανοίγω το νερό ή ανοίγω τα νερά, βλ. λ. νερό·
- ανοίγω το ραδιόφωνο, βλ. λ. ραδιόφωνο·
- ανοίγω το σπίτι, βλ. λ. σπίτι·
- ανοίγω το σπίτι μου, βλ. λ. σπίτι·
- ανοίγω το στόμα μου, βλ. λ. στόμα·
- ανοίγω το φάκελο, βλ. λ. φάκελος·
- ανοίγω το φως, βλ. λ. φως·
- ανοίγω τον ίδιο μου το λάκκο, βλ. λ. λάκκος·
- ανοίγω τον ίδιο μου τον τάφο, βλ. λ. τάφος·
- ανοίγω τον τάφο μου, βλ. λ. τάφος·
- ανοίγω τον τάφο μου με τα ίδια μου τα χέρια, βλ. λ. τάφος·
- ανοίγω τους ασκούς του Αιόλου, βλ. λ. ασκός·
- ανοίγω υπόνομο, βλ. λ. υπόνομος·
- ανοίγω φάμπρικα, βλ. λ. φάμπρικα·
- ανοίγω φεγγίτη, βλ. λ. φεγγίτης·
- ανοίγω φύλλο, βλ. λ. φύλλο·
- ανοίγω χώρο, βλ. λ. χώρος·
- άνοιξ’ ένα στόμα μια πιθαμή! βλ λ. στόμα·
- άνοιξ’ ένα στόμα να! βλ. λ. στόμα·
- άνοιξ’ ένα στόμα σαράντα πήχες! βλ. λ. στόμα·
- ανοίξαμε και σας περιμένουμε, ειρωνική έκφραση για γυναίκα που ενδίδει πολύ εύκολα στις αντρικές ερωτικές προτάσεις: «είχε μια χαρά κοπέλα, αλλά τη χώρισε και τα ’φτιαξε με μια ανοίξαμε και σας περιμένουμε». Από τη συνηθισμένη διαφημιστική έκφραση νέου καταστήματος που μόλις άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του στο κοινό. Στην προκειμένη περίπτωση η φρ. με σεξουαλικό υπονοούμενο·
- ανοίξαμε κουβέντα, βλ. λ. κουβέντα·
- ανοίξαμε συζήτηση, βλ. λ. συζήτηση·
- άνοιξαν κεφάλια, βλ. λ. κεφάλι·
- άνοιξαν οι καταρράχτες τ’ ουρανού, βλ. λ. ουρανός·
- άνοιξαν οι κρουνοί τ’ ουρανού, βλ. λ. ουρανός·
- άνοιξαν οι ουρανοί, βλ. λ. ουρανός·
- άνοιξαν οι πύλες του παραδείσου, βλ. λ. πύλη·
- άνοιξαν όλες οι πόρτες ή όλες οι πόρτες άνοιξαν, βλ. λ. πόρτα·
- άνοιξαν πολλά στόματα, βλ. λ. στόμα·
- άνοιξαν τα νεφρά μου, βλ. λ. νεφρό·
- άνοιξαν τα ουράνια, βλ. λ. ουράνια·
- άνοιξαν τα σκόρδα, βλ. λ. σκόρδο·
- άνοιξε για πρώτη φορά τα μάτια του, βλ. λ. μάτι·
- άνοιξε δουλειές με φούντες, βλ. λ. δουλειά·
- άνοιξε η αυλαία, βλ. λ. αυλαία·
- άνοιξε η γη και τον κατάπιε, βλ. λ. γη·
- άνοιξε η δουλειά ή άνοιξαν οι δουλειές, βλ. λ. δουλειά·
- άνοιξε η ζγάρα μου, βλ. λ. ζγάρα·
- άνοιξε η κωλάθρα μου, βλ. λ. κωλάθρα·
- άνοιξε η μέση μου, βλ. λ. μέση·
- άνοιξε η μύτη μου, βλ. λ. μύτη·
- άνοιξε η πλάτη του, βλ. λ. πλάτη·
- άνοιξε η σούφρα μου, βλ. λ. σούφρα·
- άνοιξε η τύχη μου, βλ. λ. τύχη·
- άνοιξε η τύχη σου! βλ. λ. τύχη·
- άνοιξε ο δρόμος, βλ. λ. δρόμος·
- άνοιξε ο Θεός τα ουράνια, βλ. λ. Θεός·
- άνοιξε ο καιρός, βλ. λ. καιρός·
- άνοιξε ο κώλος μου, βλ. λ. κώλος·
- άνοιξε ο κώλος μου σαν γαρίφαλο ή άνοιξε ο κώλος μου σαν τριαντάφυλλο, βλ. λ. κώλος·
- άνοιξε πολύ τη βεντάλια, βλ. λ. βεντάλια·
- άνοιξε τ’ αντεράκι μου, βλ. λ. αντεράκι·
- άνοιξε τ’ άντερό μου, βλ. λ. άντερο·
- άνοιξε τα γκαβά σου! βλ. λ. γκαβά·
- άνοιξε τα μάτια σου! βλ. λ. μάτι·
- άνοιξε τα πόδια σου! βλ. λ. πόδι·
- άνοιξε τα στραβά σου! βλ. λ. στραβό·
- άνοιξε τις φλέβες του, βλ. λ. φλέβα·
- άνοιξε το βήμα σου! βλ. λ. βήμα·
- άνοιξε το κεφάλι του, βλ. λ. κεφάλι·
- άνοιξε το κεφάλι του στα δυο, βλ.λ. κεφάλι·
- άνοιξε το κεφάλι του σαν γαρίφαλο ή άνοιξε το κεφάλι του σαν καρπούζι ή άνοιξε το κεφάλι του σαν πεπόνι Αργείτικο ή άνοιξε το κεφάλι του σαν τριαντάφυλλο, βλ. λ. κεφάλι·
- άνοιξε το κουτάκι, βλ. λ. κουτάκι·
- άνοιξε το στόμα σου! βλ. λ. στόμα·
- άνοιξε το στομάχι μου, βλ. λ. στομάχι·
- άνοιξε το τριώδιο, βλ. λ. τριώδιο·
- άνοιξε το φανάρι, βλ. λ. φανάρι·
- άνοιξες πόρτα! ή άνοιξες πόρτα για το χειμώνα! βλ. λ. πόρτα·
- γυρεύει με το βελόνι ν’ ανοίξει πηγάδι, βλ. λ. πηγάδι·
- δεν ανοίγει βιβλίο, βλ. λ. βιβλίο·
- δεν ανοίγω το στόμα μου, βλ. λ. στόμα·
- δεν άνοιξε μύτη, βλ. λ. μύτη·
- δεν άνοιξε ρουθούνι, βλ. λ. ρουθούνι·
- δεν ξέρει ν’ ανοίξει το στόμα του, βλ. λ. στόμα·
- είδε τυρί στον πούτσο του και θέλει ν’ ανοίξει στρούγκα ή είδε τυρί στον πούτσα του και θέλει ν’ ανοίξει τυροπωλείο, βλ. λ. τυρί·
- θα σου ανοίξω τη βαλβίδα, βλ. λ. βαλβίδα·
- θα σου ανοίξω τη σούφρα, βλ. λ. σούφρα·
- θα σου ανοίξω την κλανιά, βλ. λ. κλανιά·
- θα σου ανοίξω το λάκκο, βλ. λ. λάκκος·
- θα σου ανοίξω τον κλανιά, βλ. λ. κλανιάς·
- θα σου ανοίξω τον κώλο, βλ. λ. κώλος·
- λες κι άνοιξε η γη και τον κατάπιε, βλ. λ. γη·
- μην ανοίξω το στόμα μου! βλ. λ. στόμα·
- μου ανοίγει η όρεξη, βλ. λ. όρεξη·
- μου ανοίγει το λάκκο, βλ. λ. λάκκος·
- μου ανοίγουν τα γκαβά, βλ. λ. γκαβά·
- μου ανοίγουν τα μάτια, βλ. λ. μάτι·
- μου ανοίγουν τα στραβά, βλ. λ. στραβά·
- μου άνοιξαν το σπίτι, βλ. λ. σπίτι·
- μου άνοιξε δουλειά ή μου άνοιξε δουλειές, βλ. λ. δουλειά·
- μου άνοιξε ιστορία ή μου άνοιξε ιστορίες, βλ. λ. ιστορία·
- μου άνοιξε μεγάλη πληγή, βλ. λ. πληγή·
- μου άνοιξε την καρδιά! βλ. λ. καρδιά·
- μου άνοιξε την καρδιά, βλ. λ. καρδιά·
- μπροστά σου απλώνει χαλιά, πίσω σου ανοίγει λάκκους, βλ. λ. λάκκος·
- ν’ ανοίξει η γη (και) να με καταπιεί (ενν. αν σου λέω ψέματα) βλ. λ. γη·
- ν’ ανοίξει η γη (και) να με καταπιεί, βλ. λ. γη·
- να μην ανοίξω το στόμα μου! βλ. λ. στόμα·
- ο Εβραίος, όταν δεν έχει δουλειά, ανοίγει τα παλιά του βιβλία ή ο Εβραίος, όταν δεν έχει δουλειά, ανοίγει τα παλιά του κατάστιχα ή ο Εβραίος, όταν δεν έχει δουλειά, ανοίγει τα παλιά του κιτάπια ή ο Εβραίος, όταν δεν έχει δουλειά, ανοίγει τα παλιά του τεφτέρια, βλ. λ. δουλειά·
- ο καλός ο νοικοκύρης ανοίγει την πόρτα με τον κώλο, βλ. λ. νοικοκύρης·
- ο μουφλούζης, αν μουφλουζέψει, τα παλιά τεφτέρια ανοίγει, βλ. λ. μουφλούζης·
- όλες οι πόρτες ανοίγουν στην ευγένεια, βλ. λ. ευγένεια·
- όλες οι πόρτες ανοίξανε, βλ. λ. πόρτα·
- όποιος ανοίγει το λάκκο τ’ αλλουνού, πέφτει ο ίδιος μέσα, βλ. λ. λάκκος·
- πόρτα ανοίγει, πόρτα κλείνει, στο μεϊντάνι η Φροσύνη, βλ. λ. μεϊντάνι·
- πριν ακόμη ανοίξω καλά καλά τα μάτια μου, βλ. λ. μάτι·
- την άνοιξα, (για γυναίκες), την ξεπαρθένεψα: «αυτήν που βλέπεις την άνοιξα, όταν ήταν ακόμη δεκαοχτώ χρονώ»·
- την άνοιξαν (ενν. την κοιλιά της), της έκαναν καισαρική τομή: «αφού είδαν πως δεν είχε καθόλου διαστολή, την άνοιξαν και της πήραν το μωρό»· βλ. και φρ. τον άνοιξαν·
- της ανοίγω (όλα) τα γκάζια (ενν. της μοτοσικλέτας), βλ. λ. γκάζι·
- της ανοίγω τα γκάζια της (ενν. της μοτοσικλέτας), βλ. λ. γκάζι·
- της ανοίγω τα πόδια, (για γυναίκες),βλ. λ. πόδι·
- της ανοίγω τα σκέλια, (για γυναίκες), βλ. λ. σκέλια·
- το χρήμα αλλού ανοίγει τα στόματα κι αλλού τα κλείνει, βλ. λ. χρήμα·
- το χρήμα ανοίγει εύκολα τις πόρτες ή το χρήμα ανοίγει όλες τις πόρτες, βλ. λ. χρήμα·
- τον άνοιξαν, τον χειρούργησαν: «τον άνοιξαν προχτές στο τάδε νοσοκομείο κι όλα πήγαν μια χαρά»· βλ. και φρ. την άνοιξαν·
- τον άνοιξαν και τον έκλεισαν, σταμάτησαν την εγχείρηση, ιδίως γιατί βρέθηκαν αντιμέτωποι με καθολικό καρκίνο: «τον άνοιξαν και τον έκλεισαν προχτές στο τάδε νοσοκομείο, γιατί δεν έπαιρνε γιατρειά»·
- του ανοίγει το λάκκο, βλ. λ. λάκκος·
- του ανοίγει τον τάφο, βλ. λ. τάφος·
- του ανοίγω τα μάτια, βλ. λ. μάτι·
- του ανοίγω την όρεξη, βλ. λ. όρεξη·
- του ανοίγω το δρόμο, βλ. λ. δρόμος·
- του (της) άνοιξα τη βαλβίδα, βλ. λ. βαλβίδα·
- του (της) άνοιξα τη σούφρα, βλ. λ. σούφρα·
- του άνοιξα την καρδιά, βλ. λ. καρδιά·
- του άνοιξα την καρδιά μου, βλ. λ. καρδιά·
- του άνοιξα την καρδιά μου σαν πεπόνι Αργείτικο, βλ. λ. καρδιά·
- του (της) άνοιξα την κλανιά, βλ. λ. κλανιά·
- του (της) άνοιξα τον κλανιά, βλ. λ. κλανιάς·
- του (της) άνοιξα τον κώλο, βλ. λ. κώλος·
- του άνοιξα το κεφάλι, βλ. λ. κεφάλι·
- του άνοιξα το κεφάλι σαν γαρίφαλο ή του άνοιξα το κεφάλι σαν καρπούζι ή του άνοιξα το κεφάλι σαν τριαντάφυλλο ή του άνοιξα το κεφάλι σαν πεπόνι Αργείτικο, βλ. λ. κεφάλι·
- του άνοιξα το κεφάλι στα δυο, βλ. λ. κεφάλι·
- του άνοιξαν την κάσα, βλ. λ. κάσα·
- του άνοιξαν το μαγαζί, βλ. λ. μαγαζί·
- του άνοιξαν το σπίτι, βλ. λ. σπίτι·
- του άνοιξαν το ταμείο, βλ. λ. ταμείο·
- του άνοιξε κουμπότρυπες, βλ. λ. κουμπότρυπα·
- του άνοιξε τον πάτο, βλ. λ. πάτος·
- του ’δωσε ο Θεός πετσάκι κι αυτός άνοιξε βυρσοδεψείο, βλ. λ. πετσάκι·
- τους ανοίξαμε την κωλάθρα ή τους ανοίξαμε τις κωλάθρες, βλ. λ. κωλάθρα·
- τρώγοντας ανοίγει η όρεξη, βλ. λ. όρεξη.

γωνία κ. γωνιά, η, ουσ. [<αρχ. γωνία], η γωνία. 1. η άκρη ψωμιού, πίτας ή γλυκίσματος που συνήθως είναι ξεροψημένο: «όταν κόβω το ψωμί, του δίνω πάντα τη γωνία, γιατί ξέρω πως του αρέσει || φέρε μου μια σπανακόπιτα. -Θέλεις μέση η γωνία; || απ’ τον μπακλαβά μ’ αρέσει να τρώω τη γωνία». 2. ο προσωπικός, ο ιδιαίτερος χώρος κάποιου, ιδίως στο σπίτι του: «αποτραβήχτηκε αθόρυβα στη γωνιά του κι έπεσε σε περισυλλογή».  (Παιδικό τραγούδι: στη γωνιά μας κόκκινο τ’ αναμμένο τζάκι, τούφες χιόνι πέφτουνε στο παραθυράκι). 3. το τζάκι: «ο παππούς καθόταν στη γωνιά κι έψηνε κάστανα». 4. (στη γλώσσα του ποδοσφαίρου) το σημείο εκείνο της εστίας, που βρίσκεται ακριβώς δίπλα από τη δοκό: «σούταρε με δύναμη κι έστειλε την μπάλα στη γωνία». Υποκορ. γωνίτσα, η. (Ακολουθούν 25 φρ.)·
- αδειάζω τη γωνιά, φεύγω, απαλλάσσω κάποιον ή κάποιους από την παρουσία μου: «επειδή ήρθε η ώρα να φύγω, σας αδειάζω τη γωνιά»·
- άδειασέ μας τη γωνιά ή άδειασέ μου τη γωνιά, (απειλητικά ή υποτιμητικά) άφησέ με στην ησυχία μου! ξεκουμπίσου! φεύγα! (Λαϊκό τραγούδι: άι στη μάνα σου κυρά μου κι άδειασέ μας τη γωνιά, εβαρέθηκα το ψέμα και την πονηριά). Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για το άτομό του·
- απ’ όλες τις γωνιές της γης, από όλα τα μέρη της γης, από παντού: «κάθε καλοκαίρι έρχονται οι τουρίστες στην Ελλάδα απ’ όλες τις γωνιές της γης»·
- βάζω στη γωνία, αποταμιεύω κρυφά χρήματα, ιδίως για μελλοντική χρήση: «κάθε τόσο βάζει μερικά λεφτουδάκια στη γωνία για τα γεροντάματά του»·
- βρήκε γωνία να ξυστεί, βρήκε τον τρόπο να εξυπηρετηθεί, να κάνει τη δουλειά του: «μέχρι τώρα, ό,τι βοήθεια ήθελε, ερχότανε σε μένα, απ’ τη μέρα όμως που βρήκε γωνία να ξυστεί, δε μου λέει ούτε καλημέρα». Από την εικόνα του ατόμου που, όταν του φαγουρίζει έντονα η πλάτη του και είναι μόνο, βρίσκει μια γωνία και πηγαίνει και τρίβεται επάνω της για να ηρεμήσει από τη φαγούρα· 
- για δε(ς) απ’ τη γωνία αν έρχομαι ή για πά(νε) να δεις απ’ τη γωνία αν έρχομαι ή δεν πα(ς) να δεις απ’ τη γωνία αν έρχομαι; ή πά(νε) να δεις απ’ τη γωνία αν έρχομαι, α.ειρωνική προτροπή σε κάποιον που έχει την εντύπωση πως μπορεί να μας ξεγελάσει ή που προσπαθεί να μας ξεγελάσει. β. ειρωνική προτροπή σε κάποιον που κάνει τον έξυπνο ή τον έμπειρο σε κάτι, ενώ εμείς είμαστε πιο έξυπνοι ή πιο έμπειροι από αυτόν. Συνών. για δε(ς) αν κουνιούνται οι βάρκες ή για πά(νε) να δεις αν κουνιούνται οι βάρκες ή δεν πα(ς) να δεις αν κουνιούνται οι βάρκες; ή πά(νε) να δεις αν κουνιούνται οι βάρκες·
- γωνία το μαγαζί, λέγεται για τη δουλειά που αποφέρει ικανοποιητικά κέρδη: «αυτός ξοδεύει περισσότερα απ’ όλους μας, γιατί έχει, βλέπεις, γωνία το μαγαζί». Από το ότι, το μαγαζί που βρίσκεται στη γωνία, που σχηματίζουν δυο δρόμοι, θεωρείται προνομιούχο, γιατί λόγω της θέσης του μπορεί να έχει δυο βιτρίνες, και περισσότερη εμπορική κίνηση από άλλα που βρίσκονται σε άλλη θέση·
- είναι αγαμήτου και απάρτου γωνία, βλ. λ. αγαμήτου·
- θέλει τη γωνιά του, έχει ανάγκη (όπως και κάθε άτομο) από ένα προσωπικό, από ένα ιδιαίτερο χώρο μέσα στο σπίτι του, όπου μπορεί να αποτραβηχτεί για να βρει τη γαλήνη, την ησυχία, την ηρεμία του: «όπως ο κάθε άνθρωπος έτσι κι αυτός θέλει τη γωνιά του»·
- κάθομαι στη γωνιά μου, δεν κάνω τίποτα, δε συμμετέχω, αδρανώ: «όλοι μπερδεύτηκαν στον καβγά και μόνο ο τάδε έκατσε στη γωνία του»·
- κάτσε στη γωνιά σου, συμβουλευτική προτροπή σε κάποιον να μην πάρει μέρος σε κάποια διαδικασία: «κάτσε στη γωνιά σου κι άσε τους άλλους να βγάλουν το φίδι απ’ την τρύπα». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το βρε·
- κι ο μπακλαβάς γωνία, βλ. λ. μπακλαβάς·
- μένω στη γωνιά, α. (ιδίως για άντρες) μένω άγαμος, μένω γεροντοπαλίκαρο: «αφού δεν παντρεύτηκε μέχρι τώρα, σίγουρα θα μείνει στη γωνιά». β. (για γυναίκες) βλ. συνηθέστ. μένω στο ράφι, λ. ράφι·
- μου βγήκε απ’ τη γωνία ή μου τη βγήκε απ’ τη γωνία, ενήργησε, μου συμπεριφέρθηκε με προκλητικό τρόπο: «αφού μου τη βγήκε απ’ τη γωνία, θα υποστεί και τις συνέπειες». Από την αναστάτωση του ατόμου, όταν δεχτεί κάποιον μπροστά του που βγαίνει ξαφνικά από τη γωνία. Για συνών. βλ. φρ. μου βγήκε ανάποδα ή μου τη βγήκε ανάποδα ή μου τη βγήκε στο ανάποδο, λ. ανάποδος·
- μου την έστησε στη γωνία ή μου την είχε στημένη στη γωνία, καραδοκούσε, καιροφυλακτούσε για να μου κάνει κακό: «έπρεπε να τον προσέχω αυτόν τον άνθρωπο, γιατί το ’ξερα πως, απ’ τον καιρό που του είχα φάει μια δουλειά, μου την είχε στημένη στη γωνία»·
- πετώ στη γωνία, παύω να χρησιμοποιώ κάτι, το αχρηστεύω: «απ’ τη στιγμή που δε δούλευε άλλο η ξυριστική μου μηχανή, την πέταξα στη γωνία»·
- ράβδος εν γωνία, άρα βρέχει, βλ. λ. ράβδος·
- στρογγυλεύει τις γωνιές, αμβλύνει τα διάφορα προβλήματα, τις διάφορες δύσκολες καταστάσεις ή τις διάφορες φιλονικίες και έριδες μεταξύ δυο ατόμων ή δυο ομάδων για την επίτευξη κάποιου σκοπού του: «η κυβέρνηση δε λέει με ειλικρίνεια ποια είναι τα προβλήματα του λαού, αλλά στρογγυλεύει τις γωνιές και μας τα παρουσιάζει όλα ρόδινα || είναι πολύ στενοχωρημένος που τα παιδιά του μαλώνουν κάθε τόσο για τα περιουσιακά του, κι αυτός κάθεται και στρογγυλεύει τις γωνιές για να τα μονοιάσει»·
- τη στριμώχνω στη γωνία, γίνομαι πολύ πιεστικός σε μια γυναίκα για να ενδώσει στις ερωτικές μου προτάσεις: «τη στρίμωξε στη γωνία και προσπαθούσε να την πείσει να πάνε στη γκαρσονιέρα του»·
- τον βάζω στη γωνία, του αφαιρώ τις δικαιοδοσίες του, τον παραγκωνίζω: «μόλις αντιλήφθηκε πως προσπαθούσαν να τον βάλουν στη γωνία, τους πέταξε κατάμουτρα την παραίτησή του»·
- τον περιμένω στη γωνία, καιροφυλακτώ να του ανταποδώσω τα ίσα, καιροφυλακτώ να τον εκδικηθώ: «τώρα με ξεγέλασε, αλλά θα τον περιμένω στη γωνία, που θα μου πάει!»·
- τον στριμώχνω στη γωνία, γίνομαι πολύ πιεστικός, φέρνω κάποιον σε πάρα πολύ δύσκολη θέση: «μόλις τον στρίμωξαν στη γωνία, τα ξέρασε όλα». Από την εικόνα του πυγμάχου που κλείνει τον αντίπαλό του σε κάποια γωνία του ρινγκ και τον χτυπάει με τις γροθιές του·
- του τη βγαίνω απ’ τη γωνία, ενεργώ, συμπεριφέρομαι εναντίον του με προκλητικό τρόπο: «κι ενώ τα είχαν συμφωνήσει κι ήταν να υπογράψουν, ξαφνικά, του τη βγήκε απ’ τη γωνία και τον παράτησε σύξυλο, χωρίς λόγο». Για συνών. βλ. φρ. του βγαίνω ανάποδα ή του τη βγαίνω ανάποδα ή του τη βγαίνω στο ανάποδο, λ. ανάποδος·
- του τη στήνω στη γωνία ή του την έχω στημένη στη γωνία, α. του στήνω καρτέρι για να τον εκδικηθώ: «του τη ’στήσαν στη γωνία και, μόλις φάνηκε, τον σάπισαν στο ξύλο». β. καραδοκώ, καιροφυλακτώ για να του κάνω κακό: «τώρα μου την έφερε, αλλά του την έχω κι εγώ στημένη στη γωνία για να του τη φέρω». Πρβλ.: δε θέλω παρατράγουδα ούτε και ρεζιλίκια, γιατί οι άλλοι απ’ τη γωνιά την έχουν στήσει βρε παιδιά (Λαϊκό τραγούδι)· βλ. και λ. στημένος, στήνω·
- υπάρχουν διαφορετικές γωνίες λήψης, λέγεται στην περίπτωση που σε ένα οργανωμένο σύνολο, ιδίως πολιτικό, υπάρχουν διαφορετικές γνώμες: «δεν μπορούμε να κάνουμε δυναμική αντιπολίτευση στην κυβέρνηση, γιατί στο κόμμα μας υπάρχουν διαφορετικές γωνίες λήψης».

δραχμή, η, ουσ. [<αρχ. δραχμή], αρχαία και νεότερη νομισματική μονάδα της Ελλάδας μέχρι το τέλος του 2000, που δυστυχώς αντικαταστάθηκε από το ευρώ. Υποκορ. δραχμίτσα και δραχμούλα, η. (Ακολουθούν 33 φρ.)·
- ανέβηκε η δραχμή, υπερτιμήθηκε: «απ’ τη στιγμή που έπεσε το δολάριο, ανέβηκε η δραχμή»·
- άνθρωπος της δραχμής, βλ. λ. άνθρωπος·
- δε βγάζω δραχμή (τσακιστή), α. δεν αποκομίζω, δεν κερδίζω το παραμικρό χρηματικό ποσό: «αυτό το μήνα έπεσε τέτοια αναδουλειά, που δεν έβγαλα δραχμή τσακιστή». β. (για δουλειές ή επιχειρήσεις) δεν αποδίδω το παραμικρό χρηματικό κέρδος: «θα την κλείσω την επιχείρηση, γιατί δε βγάζει δραχμή τσακιστή»·
- δε δίνω δραχμή (τσακιστή), α. δεν πληρώνω τίποτα: «δε δίνω δραχμή τσακιστή γι’ αυτό το σκάρτο εμπόρευμα». β. αδιαφορώ τελείως: «δε δίνω δραχμή γι’ αυτόν τον άνθρωπο»·
- δε μ’ άφησε δραχμή (τσακιστή), μου κέρδισε όλα μου τα χρήματα, ιδίως σε μπαρμπούτι ή σε χαρτοπαίγνιο: «ήξερε να κολλάει τα ζάρια και μέσα σε λίγη ώρα δε μ’ άφησε δραχμή»·
- δε σταυρώνω δραχμή, δεν μπορώ να κερδίσω ούτε τα ελάχιστα χρήματα, δεν πέφτουν στα χέρια μου καθόλου λεφτά: «τον τελευταίο καιρό, με την αναδουλειά που έχει πέσει στην αγορά δε σταυρώνω δραχμή»·
- δεν αξίζει δραχμή (τσακιστή), α. (για πρόσωπα) είναι ασήμαντος, ανάξιος λόγου, τιποτένιος: «μας τον σύστησες για σπουδαίο άνθρωπο, αλλά δεν αξίζει δραχμή τσακιστή». β. (για εμπορεύματα ή πράγματα) η αξία του είναι ασήμαντη, μηδαμινή, είναι τελευταίας ποιότητας: «έδωσε ένα κάρο λεφτά και πήρε αυτό το πράγμα, που δεν αξίζει δραχμή τσακιστή»·
- δεν αφήνει δραχμή για δραχμή, είναι πολύ σπάταλος: «μόλις πάρει το μισθό στα χέρια του, μέσα σε λίγες μέρες δεν αφήνει δραχμή για δραχμή»·
- δεν αφήνει δραχμή να πέσει κάτω, είναι μεγάλος τσιγκούνης, σκύβει και μαζεύει ακόμη και τη δραχμή που του πέφτει: «αυτός δεν αφήνει δραχμή να πέσει κάτω κι εσύ νομίζεις πως θα πάει να κάνει έξοδα για να διασκεδάσει!»·
- δεν αφήνει δραχμή (τσακιστή), α. (για δουλειές ή επιχειρήσεις) δεν αποδίδει το παραμικρό χρηματικό κέρδος: «σκέφτομαι να κλείσω την επιχείρηση, γιατί δεν αφήνει δραχμή τσακιστή». β. (για πρόσωπα) είναι τσιγκούνης, λογαριάζει ακόμη και τη δραχμή: «τόσα χρόνια τρώει σ’ αυτό το εστιατόριο και δεν έχει αφήσει δραχμή στα γκαρσόνια για πουρμπουάρ»·
- δεν έχω απάνω μου δραχμή (τσακιστή), τυχαίνει να μην έχω μαζί μου καθόλου χρήματα, χωρίς αυτό να προϋποθέτει ότι είμαι φτωχός: «αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να σε βοηθήσω, γιατί δεν έχω απάνω μου δραχμή τσακιστή»·
- δεν έχω δραχμή (τσακιστή), α. είμαι τελείως άφραγκος: «δε θα ’ρθω μαζί σας, γιατί δεν έχω δραχμή τσακιστή». β. είμαι τελείως φτωχός: «δεν τον κάνει κανένας παρέα, γιατί δεν έχει δραχμή τσακιστή»·
- δεν κάνει δραχμή (τσακιστή), βλ. φρ. δεν αξίζει δραχμή (τσακιστή)·
- δεν κοστίζει δραχμή (τσακιστή), βλ. φρ. δεν αξίζει δραχμή (τσακιστή)·
- δεν πιάνει δραχμή (τσακιστή), βλ. φρ. δεν αξίζει δραχμή (τσακιστή)·
- δεν πιάνω δραχμή (τσακιστή), βλ. φρ. δε βγάζω δραχμή·
- δεν του μένει δραχμή (τσακιστή), το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, σπαταλάει, ξοδεύει όλα του τα λεφτά: «μόλις πάρει το μηνιάτικο στα χέρια του, σε δυο μέρες δεν του μένει δραχμή τσακιστή»·
- δεν υπάρχει δραχμή (τσακιστή), δηλώνει τέλεια έλλειψη χρημάτων: «δεν μπορώ να σε βοηθήσω, φίλε μου, γιατί δεν υπάρχει δραχμή τσακιστή»·
- δραχμή δραχμή, με σκληρή οικονομία και λίγο λίγο: «για ν’ αγοράσω αυτό το διαμερισματάκι, μάζεψα το ποσό δραχμή δραχμή». Συνών. δεκάρα δεκάρα / πεντάρα πεντάρα / φράγκο φράγκο·
- έπεσε η δραχμή, υποτιμήθηκε: «απ’ τη στιγμή που ανέβηκε το δολάριο, έπεσε η δραχμή»·
- έπιασε κι αυτός πέντε δραχμές και…, βλ. φρ. έπιασε κι αυτός πέντε δεκάρες και…, λ. δεκάρα·
- θα πούμε τη δραχμή δραχμούλα, θα αντιμετωπίσουμε μεγάλες οικονομικές δυσκολίες: «όπως πάει η οικονομία, σε λίγο καιρό θα πούμε τη δραχμή δραχμούλα»·
- θέλει και τη δραχμή, βλ. φρ. περιμένει και τη δραχμή·
- λέει τη δραχμή δραχμούλα, το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, αντιμετωπίζει μεγάλες οικονομικές δυσκολίες: «μην του ζητάς δανεικά, γιατί λέει τη δραχμή δραχμούλα ο φουκαράς»·
- με μια δραχμή, με ασήμαντο, με μηδαμινό χρηματικό ποσό: «ήρθε με μια δραχμή στην τσέπη κι ήθελε να γίνει συνεταίρος»·
- μένω χωρίς δραχμή (τσακιστή), α. μου τελειώνουν όλα τα χρήματα, ξοδεύω όλα τα χρήματά μου: «δεν ξέρω πώς τα καταφέρνω, αλλά κάθε φορά που βγαίνω στην αγορά μένω χωρίς δραχμή». β. χάνω όλα μου τα χρήματα σε κάποια εμπορική επιχείρηση ή επένδυση: «έπεσε έξω η δουλειά του κι έμεινε χωρίς δραχμή»·
- μετράει και τη δραχμή, υπολογίζει και το παραμικρό ποσό, είτε επειδή έχει οικονομική στενότητα είτε επειδή είναι τσιγκούνης: «με την αναδουλειά που έχει πέσει στην αγορά, μετράει και τη δραχμή || παντρεύτηκε μ’ έναν τύπο, που μετράει και τη δραχμή και είναι όλο καβγάδες»·
- μέχρι δραχμή(ς), όλο το χρηματικό ποσό: «του ’δωσες τα δανεικά που του χρωστούσες; -Μέχρι δραχμή». (Λαϊκό τραγούδι: άσ’ τα όχι και τα μη, να τα μασάς μέχρι δραχμή)·
- ούτε δραχμή (τσακιστή), παντελής έλλειψη χρημάτων: «πόσα λεφτά έχεις; -Ούτε δραχμή τσακιστή»·
- περιμένει και τη δραχμή, είναι μεγάλος τσιγκούνης: «είναι αδύνατο να σου δανείσει τα λεφτά που σου χρειάζονται, γιατί αυτός, αγόρι μου, περιμένει και τη δραχμή». Από την εικόνα του ατόμου που, σε κάποια πληρωμή για κάποια αγορά που κάνει, περιμένει να πάρει ρέστα ακόμη και τη δραχμή·
- τ’ ακουμπώ μέχρι δραχμή (τσακιστή), α.πληρώνω όλο το ποσό, όλο το λογαριασμό και, κατ’ επέκταση, πληρώνω τοις μετρητοίς: «αγόρασα όλα τα οικιακά σκεύη απ’ το τάδε μαγαζί και τ’ ακούμπησα μέχρι δραχμή». β. ξοδεύω όλα τα χρήματά μου για κάποιο σκοπό: «αγόρασα ένα οικόπεδο στη Χαλκιδική κι έμεινα πανί με το πανί, γιατί τ’ ακούμπησα μέχρι δραχμή». γ. ξοδεύω συστηματικά όλα μου τα χρήματα, ιδίως για προσωπική μου διασκέδαση ή απόλαυση: «τ’ ακουμπάει μέχρι δραχμή στα μπουζούκια || τ’ ακουμπάει μέχρι δραχμή στα ταξίδια». δ. χάνω συστηματικά όλα μου τα χρήματα, ιδίως σε τυχερά παιχνίδια: «είναι μεγάλο κορόιδο, γιατί, ό,τι βγάζει, τ’ ακουμπάει μέχρι δραχμή στα χαρτιά»·
- τα μετράω μέχρι δραχμή (τσακιστή), πληρώνω όλο το ποσό, όλο το λογαριασμό και, κατ’ επέκταση, πληρώνω τοις μετρητοίς: «ό,τι αγοράζω τα πληρώνω μέχρι δραχμή κι έχω το κεφάλι μου ήσυχο»·
- τα τρώω μέχρι δραχμή (τσακιστή), ξοδεύω, σπαταλώ όλα μου τα χρήματα, ιδίως σε γλέντια και διασκεδάσεις: «όσα λεφτά βγάζω, τα τρώω μέχρι δραχμή, γιατί μια ζωή την έχουμε»·
- της δραχμής ή της μιας δραχμής, (για πρόσωπα ή πράγματα) που είναι χωρίς αξία, χωρίς σημασία: «άνθρωπος της δραχμής || πράγμα της δραχμής». (Τραγούδι: της μιας δραχμής τα γιασεμιά, που τα πουλάνε τα παιδάκια)·
- του μέτρησα και τη δραχμή, του πλήρωσα όλο το ποσό τοις μετρητοίς, τον εξόφλησα: «αγόρασα τ’ αυτοκίνητό του και του μέτρησα και τη δραχμή»·
- χωρίς δραχμή, α. δωρεάν, τζάμπα: «μου το ’δωσε χωρίς δραχμή». β. δηλώνει παντελή έλλειψη χρημάτων: «χωρίς δραχμή, δεν μπορεί να πάει κανείς πουθενά».

είδα, ρ. [αόρ. του ρ. βλέπω], είδα. 1. κατάλαβα, συνειδητοποίησα: «μόνο όταν το εξέτασα προσεκτικά, είδα πως δεν έχει μέλλον η ιστορία μας || μόλις είδα πως ήθελαν να μου φάνε τα λεφτά, προσποιήθηκα οικονομικές δυσχέρειες και δεν πήρα μέρος στη δουλειά». 2. στο β΄ πρόσ. σε ερωτηματικό τύπο είδες; εντέλει η εξέλιξη των πραγμάτων με επιβεβαίωσε, έγιναν ή αποδείχτηκαν όπως τα υποστήριζα, ενώ εσύ είχες διαφορετική γνώμη: «έπρεπε να σ’ ακούσω, γιατί είχες δίκιο. -Είδες;». Πολλές φορές, συνοδεύεται από χειρονομία με το δείκτη να ακουμπάει στο σημείο του κροτάφου, για να υπενθυμίσουμε στο συνομιλητή μας όλα αυτά που του λέγαμε ή που υποστηρίζαμε· βλ. και λ. βλέπω. (Ακολουθούν 200 φρ.)·
- ακόμη δεν τον είδαμε, Γιάννη τονε βγάλαμε ή ακόμη δεν τον είδαμε, Γιάννη τον βαφτίσαμε,  βλ. λ. Γιάννης·
- άκου να δεις! ή άκουσε να δεις! βλ. λ. ακούω·
- άναψε το κερί, να δεις το λυχνάρι, βλ. λ. λυχνάρι·
- άνθρωπος του έλα να δεις, βλ. λ. άνθρωπος·
- αυτό θα το δούμε, βλ. λ. αυτός·
- για δε(ς)! ή (για) δες εκεί! α. έκφραση θαυμασμού: «για δες πώς πρόκοψε αυτός ο άνθρωπος!». β. έκφραση απορίας: «για δες πώς τη βγάζουν μερικοί χωρίς να δουλεύουν!». γ. επίκληση της προσοχής κάποιου, τονισμός κάποιου σημείου της φράσης μου: «συμφωνώ με την άποψή σου αλλά, για δες, όταν με ρωτήσουν στα ίσα τι συνέβη, τι θα τους απαντήσω;»·
- για δε(ς) αν κουνιούνται οι βάρκες ή για πάνε να δεις αν κουνιούνται οι βάρκες ή δεν πα(ς) να δεις αν κουνιούνται οι βάρκες; ή πάνε να δεις αν κουνιούνται οι βάρκες, βλ. λ. βάρκα·
- για δε(ς) απ’ τη γωνία αν έρχομαι ή για πάνε να δεις απ’ τη γωνία αν έρχομαι ή δεν πα(ς) να δεις απ’ τη γωνία αν έρχομαι; ή πάνε να δεις απ’ τη γωνία αν έρχομαι, βλ. λ. γωνία·
- για δε(ς) έν’ αρχίδι! βλ. λ. αρχίδι·
- για δε(ς) κάτι πράματα! βλ. λ. πρά(γ)μα·
- για δε(ς) μούρη να θέλει και... ή για δε(ς) μούρη που θέλει και..., βλ. λ. μούρη·
- για δε(ς) πράματα! ή δες πράματα! βλ. φρ. πρά(γ)μα·
- για δε(ς) ρε πούστη! ή για δε(ς) ρε πούστη μου! βλ. λ. πούστης·
- για δε(ς) τι γίνεται στον κόσμο! βλ. λ. κόσμος·
- για κοίτα να δεις! ή για κοίταξε να δεις! βλ. λ. κοιτάζω·
- για να δεις! απειλητική έκφραση σε ενοχλητικό άτομο: «για να δεις, δε σταματάς τη μουρμούρα!». Το για τονισμένο. Συνών. για να σου πω(!)·
- για να δεις, α. για να επιβεβαιωθείς, για να το επιβεβαιώσεις: «έλα για να δεις κι εσύ ότι είναι χαλασμένο». β. έκφραση με την οποία επιζητούμε την επιβεβαίωση του συνομιλητή μας για τη στάση που κρατήσαμε απέναντι σε κάποιον ή σε κάτι, ή για τις διάφορες απόψεις που εκφέραμε για κάποιον ή για κάτι: «παρ’ όλο που αυτός δε μου φέρθηκε καλά, εγώ με την πρώτη ευκαιρία τον βοήθησα, για να δεις || δεν ήταν σόι άνθρωπος, γιατί, ό,τι κουβεντιάζαμε, πήγαινε και τα κάρφωνε στην ασφάλεια, για να δεις». Στη δεύτερη περίπτωση συνήθως η φρ. κλείνει με το δηλαδή·
- για να δεις ποιος είμ’ εγώ, βλ. λ. εγώ·
- για να δούμε! ή για να δούμε τι θα δούμε! έκφραση με την οποία δηλώνουμε στάση αναμονής, περιμένοντας την εξέλιξη κάποιας υπόθεσης ή κατάστασης, που έχουμε άγνοια πώς θα εξελιχθεί ή που υποπτευόμαστε πώς θα εξελιχθεί. Συνήθως το για τονισμένο·
- δέστε πράμα που σαλεύει και το μουστερή γυρεύει! βλ. λ. πρά(γ)μα·
- να δούμε τι θα δουν ακόμα τα μάτια μας! βλ. λ. μάτι·
- δε θέλω να τον δω ούτε ζωγραφιστό, βλ. λ. ζωγραφιστός·
- δε θέλω να τον δω στα μάτια μου, βλ. λ. μάτι·
- δε σηκώνει τα μάτια του (της) να δει άνθρωπο, βλ. λ. μάτι·
- δε σηκώνει τα μάτια του (της) να με δει, βλ. λ. μάτι·
- δεν είδα απ’ το χέρι του ούτ’ ένα ποτήρι νερό, βλ. λ. χέρι·
- δεν είδα καλό από κανέναν, βλ. λ. καλός·
- δεν είδα μια καλή μέρα, βλ. λ. μέρα·
- δεν έχω μάτια να τον δω, βλ. λ. μάτι·
- δεν έχω πρόσωπο να δω τον κόσμο, βλ. λ. πρόσωπο·
- δεν πα(ς) να σε δει κανένας (κάνας) γιατρός! βλ. λ. γιατρός·
- δεν το ’χω δει ούτε ζωγραφιστό, βλ. λ. ζωγραφιστός·
- δεν τον είδε μάτι, βλ. λ. μάτι·
- δες με μ’ ένα μάτι να σε δω με δυο, βλ. λ. μάτι·
- δες τε πράμα που σαλεύει και το μουστερή γυρεύει! βλ. λ. πράγμα·
- έγινε το έλα να δεις, α. δημιουργήθηκε πολύ ευχάριστη κατάσταση, επικράτησε εκρηκτικό κέφι: «μόλις άρχισαν να παίζουν τα μπουζούκια, έγινε το έλα να δεις απ’ τα σπασίματα μέσα στο μαγαζί». β. δημιουργήθηκε μεγάλη αναταραχή, μεγάλη φασαρία: «όταν οι δυο παρέες πιάστηκαν στα χέρια, έγινε το έλα να δεις μέσα στο μαγαζί». γ. παρατηρήθηκε έντονη αναστάτωση από μεγάλη κοσμοσυρροή: «κατά τη διάρκεια των γιορτών έγινε το έλα να δεις στα μαγαζιά». Για συνών. βλ. φρ. έγινε της κακομοίρας, λ. κακομοίρης·
- εγώ να δεις! έκφραση απελπισμένου σε άτομο που παραπονιέται για κάτι κακό που του συμβαίνει, και έχει την έννοια πως βρίσκεται σε χειρότερη θέση, σε χειρότερη κατάσταση από αυτό, ή έκφραση κάποιου που αναφέρει σε κάποιο άτομο τη μεγάλη του ευφορία ή το μεγάλο πάθος που έχει για κάποιον ή για κάτι και έχει την έννοια πως αυτό το έχει περισσότερο: «βρίσκομαι σε πολύ άσχημη οικονομική κατάσταση. -Εγώ να δεις! || είμαι πολύ χαρούμενος. -Εγώ να δεις! || πολύ τη γουστάρω αυτή τη γυναίκα. -Εγώ να δεις!». (Λαϊκό τραγούδι: μου λες πως μεθάς και λες πως ζητάς στο σώμα μου θέλεις να μπεις, εγώ να δεις)·
- είδ’ ο τρελός το μεθυσμένο και φοβήθηκε, βλ. λ. τρελός·
- είδα αστεράκια, βλ. λ. αστεράκι·
- είδα αστράκια, βλ. λ. αστράκια·
- είδα άσχημο όνειρο, βλ. λ. όνειρο·
- είδα κακό όνειρο, βλ. λ. όνειρο·
- είδα καλό (από κάποιον), βλ. λ. καλός·
- είδα κι απόειδα, εξάντλησα κάθε περιθώριο, κάθε δυνατό μέσο, έχασα όλη την υπομονή μου, απελπίστηκα: «προσπάθησα να τον συμμορφώσω, ώσπου είδα κι απόειδα και τον παράτησα στην τύχη του»·
- είδα κι είδα, είδα πάρα πολλά θαυμαστά και απίθανα πράγματα: «τόσα χρόνια που γυρνούσα στον κόσμο είδα κι είδα, που θα μπορώ να μιλώ συνέχεια»·
- είδα κι είδα, αλλά γύφτο παπά δεν είδα, βλ. λ. γύφτος·
- είδα κι έπαθα, α. προσπάθησα με κάθε τρόπο, προσπάθησα με όλα τα μέσα που διέθετα και με όλες μου τις δυνάμεις: «είδα κι έπαθα να τον βολέψω σε μια θέση στο δημόσιο». β. κουράστηκα, ταλαιπωρήθηκα υπερβολικά: «είδα κι έπαθα μέχρι να τελειώσω αυτή τη δουλειά». (Λαϊκό τραγούδι: είδα κι έπαθα κυρά μου, να σε φέρω στα νερά μου)·
- είδα πεταλούδες, βλ. λ. πεταλούδα·
- είδα πουλάκια, βλ. λ. πουλάκι·
- είδα στ’ όνειρό μου ότι…, βλ. λ. όνειρο·
- είδα στον ύπνο μου, βλ. λ. ύπνος·
- είδα τη Δευτέρα Παρουσία, βλ. λ. Δευτέρα Παρουσία·
- είδα τη ζωή να περνάει μπροστά απ’ τα μάτια μου, βλ. λ. ζωή·
- είδα την κηδεία μου, βλ. λ. κηδεία·
- είδα την κόλαση, βλ. λ. κόλαση·
- είδα την υγειά μου, βλ. λ. υγειά·
- είδα της γιαγιάς μου το καφεκούτι, βλ. λ. καφεκούτι·
- είδα της γιαγιάς μου το μουνί, βλ. λ. μουνί·
- είδα της γιαγιάς μου το πράμα, βλ. λ. πράμα·
- είδα της μάνας μου το μουνί, βλ. λ. μουνί·
- είδα της μάνας μου το πράμα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- είδα το διάβολό μου, βλ. λ. διάβολος·
- είδα το μνήμα μου, βλ. λ. μνήμα·
- είδα το φως, βλ. λ. φως·
- είδα το φως μου, βλ. λ. φως·
- είδα το φως της ζωής, βλ. λ. φως·
- είδα το φως της ημέρας, βλ. λ. φως·
- είδα το Χριστό καμπόη, βλ. λ. Χριστός·
- είδα το Χριστό φαντάρο, βλ. λ. Χριστός·
- είδα τον άγγελό μου, βλ. λ. άγγελος·
- είδα τον ουρανό με τ’ άστρα, βλ. λ. ουρανός·
- είδα τον ουρανό σφοντύλι, βλ. λ. ουρανός·
- είδα του κώλου μου την τρύπα, βλ. λ. κώλος·
- είδα φως, βλ. λ. φως·
- είδα φως και μέρα, βλ. λ. φως·
- είδα φως και μπήκα, βλ. λ. φως·
- είδα φως κι ανέβηκα, βλ. λ. φως·
- είδαμε τα καζάντια σου! βλ. λ. καζάντι·
- είδαν πολλά τα μάτια μου ή έχουν δει πολλά τα μάτια μου, βλ. λ. μάτι·
- είδε ο γύφτος τη γενιά του κι αναγάλλιασ’ η καρδιά του, βλ. λ. γύφτος·
- είδε ο τρελός το μεθυσμένο και φοβήθηκε, βλ. λ. τρελός·
- είδε το φως ή είδε το φως της ημέρας, βλ. λ. φως·
- είδε το φως της δημοσιότητας, βλ. λ. δημοσιότητα·
- είδε τυρί στον πούτσο του και θέλει ν’ ανοίξει στρούγκα ή είδε τυρί στον πούτσο του και θέλει ν’ ανοίξει τυροπωλείο, βλ. λ. τυρί·
- είδε χαρά στα σκέλια της, βλ. λ. χαρά·
- είδε χαρά στο μουνί της, βλ. λ. χαρά·
- είδες εκεί! έκφραση έκπληξης ή απορίας για κάτι που δεν περιμέναμε να γίνει ή να μας συμβεί: «είδες εκεί τι πήγε και μας σκάρωσε στα καλά καθούμενα ο απατεώνας! || είδες εκεί τι έπαθα!»·
- είδες καλά; βλ. λ. καλός·
- είδες φαΐ, κάτσε, είδες ξύλο, φύγε, βλ. λ. φαΐ·
- έλα να δεις και μην κάτσεις ή έλα να δεις και μην πάρεις, βλ. λ. έλα·
- έλα να δούμε ποιος είναι ποιος, βλ. λ. ποιος·
- εσύ να δεις! επιθετική έκφραση σε άτομο που μας κατηγορεί για κάποιο ελάττωμα, και έχει την έννοια πως το άτομο αυτό έχει σε μεγαλύτερο βαθμό το ίδιο ελάττωμα: «είσαι μεγάλος τσιγκούνης. -Εσύ να δεις! || είσαι πολύ γκρινιάρης. -Εσύ να δεις! || είσαι μεγάλος απατεώνας. -Εσύ να δεις!»·
- έτσι την είδα τη δουλειά ή έτσι την έχω δει τη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- έχουν δει πολλά τα μάτια μου, βλ. λ. μάτι·
- έχω δει πολλά ή είδα πολλά, βλ. λ. πολύς·
- θα γίνει το έλα να δεις, α. προειδοποιητική ή απειλητική έκφραση σε κάποιον ότι θα ενεργήσουμε πολύ σκληρά σε βάρος του, αν συμπεριφερθεί με τρόπο που δε μας είναι αρεστός ή επιθυμητός: «αν εξακολουθήσεις να κάνεις φασαρία, θα γίνει το έλα να δεις». (Λαϊκό τραγούδι: θα γίνει το έλα να δεις, αν μάθω πως γίναμε τρεις).β. θα δημιουργηθεί πολύ ευχάριστη κατάσταση, θα επικρατήσει εκρηκτικό κέφι: «θα πάω κι εγώ στο πάρτι του τάδε, γιατί, απ’ ό,τι έμαθα, θα γίνει το έλα να δεις». Για συνών. βλ. φρ. θα γίνει της κακομοίρας, λ. κακομοίρης·
- θα δεις ή θα δούμε ή θα το δεις ή θα το δούμε, α. η εξέλιξη των πραγμάτων θα αποδείξει ότι έχω δίκιο ή ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν, όπως εγώ υποστηρίζω: «νομίζεις ότι τα πράγματα θα γίνουν έτσι όπως το λες; -Θα δούμε». (Λαϊκό τραγούδι: θα τη βρούμε τη λύση παιδί μου, θα τη βρούμε τη λύση κι εμείς, θα τη βρούμε τη λύση παιδί μου, θα τη βρούμε τη λύση θα δεις).β. έκφραση που αφήνει σαν υπονοούμενο σε κάποιον πως θα ξεκαθαρίσουμε δυναμικά τους λογαριασμούς μας: «ξαναπές κάτι άσχημο για μένα και θα δούμε»· βλ. και φρ. αυτό θα το δούμε και θα δω·
- θα δεις κι απ’ το χέρι της κι ένα ποτήρι νερό, βλ. λ. χέρι·
- θα δεις ποιος είμ’ εγώ, βλ. λ. εγώ·
- θα δεις πόσα απίδια βάζει ο σάκος ή θα δεις πόσα απίδια παίρνει ο σάκος, βλ. λ. απίδι·
- θα δεις πόσα γράμματα έχει η αλφαβήτα, βλ. λ. αλφαβήτα·
- θα δεις πόσα κουμπιά έχει η Αλέξαινα, βλ. λ. κουμπί·
- θα δεις πόσο βαθιά φτάνει η τρύπα του λαγού ή θα δεις πόσο βαθιά φτάνει του λαγού η τρύπα, βλ. λ. λαγός·
- θα δεις πώς το τρίβουν το πιπέρι, βλ. λ. πιπέρι·
- θα δεις τη γλύκα, βλ. λ. γλύκα·
- θα δεις τι εστί βερίκοκο, βλ. λ. βερίκοκο·
- θα δεις τι έχεις να πάθεις! ή θα δεις τι θα πάθεις! απειλητική έκφραση σε κάποιον, για το κακό που πρόκειται να του συμβεί, ιδίως από εμάς τους ίδιους: «να δεις τι έχεις να πάθεις, αν ξαναπιάσεις τ’ όνομά μου στο στόμα σου!»·
- θα δεις τι θα σου κάνω! δηλώνει απειλή για τιμωρία, ιδίως με ξυλοδαρμό: «αν ενοχλήσεις ξανά την αδερφή μου, θα δεις τι θα σου κάνω!»·
- θα δεις τι σε περιμένει! η απειλή για τιμωρία με ξυλοδαρμό. Στην περίπτωση αυτή απευθύνεται, τις πιο πολλές φορές, σε οικείο πρόσωπο, σε πρόσωπο της οικογένειάς μας, χωρίς να αποκλείει βέβαια και έναν ξένο: «αν έρθεις ξανά μεθυσμένος στο σπίτι, θα δεις τι σε περιμένει!»·
- θα δούμε τον κώλο σου! βλ. λ. κώλος·
- θα δω ή θα δούμε, έκφραση αδιαφορίας για κάποιο πρόβλημα που δεν μπορούμε να βρούνε τη λύση του, και για το λόγο αυτό το μεταθέτουμε στο μέλλον, ή έκφραση με την οποία δηλώνουμε πως θα ενεργήσουμε χωρίς προδιαγεγραμμένο σχέδιο, αλλά ανάλογα με αυτό που θα μας προκύψει: «πώς θα πληρώσεις τους υπαλλήλους σου μ’ αυτή την αναδουλειά που υπάρχει; -Θα δω || πώς θα στείλεις τις παραγγελίες των πελατών σου, αν κάνουν απεργία οι φορτηγατζήδες; -Θα δούμε». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το έλα μωρέ. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του· βλ. και φρ. θα το δω και θα το δούμε·
- θα μας δει κι ο Θεός, βλ. λ. Θεός·
- θα πηδήσω, πατέρα, θα το δω, παιδί μου, βλ. λ. παιδί·
- θα το δούμε, α. επιθετική έκφραση εναντίον κάποιου που μας απειλεί με ένα οποιονδήποτε τρόπο: «κάτσε φρόνιμα, γιατί θα σε πλακώσω στο ξύλο. -Θα το δούμε». β. επιθετική έκφραση με την οποία αμφισβητούμε σοβαρά τη σιγουριά κάποιου πως θα μπορέσει να πραγματοποιήσει το σκοπό του, γιατί θα μας βρει αντιμέτωπους: «ό,τι και να κάνεις, εγώ θα την πάρω αυτή τη δουλειά και θα τα κονομήσω. -Θα το δούμε». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του· 
- θα το δω ή θα το δούμε, θα το σκεφτώ, θα το μελετήσω αν τελικά προβώ σε κάποια ενέργεια, μπορεί ναι, μπορεί και όχι: «θα μπορέσεις να με βοηθήσεις; -Θα το δω». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του· βλ. και φρ. θα δω και θα το δούμε·
- Θεέ μου, Θεέ μου, που δε σ’ είδα ποτέ μου, βλ. λ. Θεός·
- κάνε παιδί να δεις καλό ή κάνε παιδιά να δεις καλό, βλ. λ. παιδί·
- κάνε παιδί να δεις χαΐρι ή κάνε παιδιά να δεις χαΐρι, βλ. λ. παιδί·
- κάτσε να δεις, κάθομαι·
- … κι ας μη δω στον ήλιο μοίρα, βλ. λ. μοίρα·
- κοίτα να δεις ή κοίταξε να δεις, βλ. λ. κοιτώ·
- με τι μάτια να τον δω, βλ. λ. μάτι·
- μη με δει κανένα μάτι, βλ. λ. μάτι·
- μην είδατε τον Παναή, βλ. λ. Παναής·
- μην τον είδες ή μην τον είδατε ή μην τον είδατε μην τον απαντήσατε, έφυγε ξαφνικά και γρήγορα, ιδίως από ντροπή ή από φόβο ή γιατί προέβη σε κάποια αθέμιτη ή παράνομη ενέργεια ή πράξη: «μόλις έμαθε πως θα ’ρχόταν ο τάδε που ήταν μαλωμένος μαζί του, μάζεψε τα πράγματά του και μην τον είδατε || πήρε όλα τα λεφτά απ’ το ταμείο και μην τον είδατε μην τον απαντήσατε». (Λαϊκό τραγούδι: κυρ-τζίτζικα εβάψαμε με φούμο δυο αχτίδες. Τα χέρια μας εκάψαμε κι οι άλλοι, μην τους είδες)·
- να δεις που…, έκφραση με την οποία ενισχύουμε κάποιο φόβο μας ή κάποια σκέψη μας που ακολουθεί: «να δεις, που ήρθε μόνο και μόνο για να δημιουργήσει φασαρία || να δεις που, αν ενεργήσεις μ’ αυτό τον τρόπο, θα πάνε όλα μια χαρά»· 
- να δεις την υγειά σου, βλ. λ. υγεία·
- να δούμε η μέρα τι θα βγάλει ή να δούμε το θα βγάλει η μέρα, βλ. λ. μέρα·
- να δούμε πώς θα κάτσει η μπίλια, βλ. λ. μπίλια·
- να δούμε τι θ’ ακούσουμε ακόμα! βλ. λ. ακούω·
- να δούμε τι θα δουν ακόμα τα μάτια μας! ή να δούμε τι θα δουν τα μάτια μας ακόμα! βλ. λ. μάτι·
- να δούμε τι ψάρια θα πιάσουμε, βλ. λ. ψάρι·
- να δούμε τι ψάρια πιάσαμε, βλ. λ. ψάρι·
- … να δουν τα μάτια σου! βλ. λ. μάτι·
- να δω ή να δούμε ή να το δω ή να το δούμε, βλ. φρ. θα δω·
- να κι αν μ’ είδανε, κι αν δε μ’ είδανε ή να κι αν μ’ είδανε, να κι αν δε μ’ είδανε, τέλεια αδιαφορία για το αν έγινα αντιληπτός κάπου. (Δημοτικό τραγούδι: να κι αν μ’ είδανε κι αν δε μ’ είδανε ’γω δε νοιάζουμαι κι ούτε σκιάζουμαι, είμαι η Κανελιά και με δυο φιλιά κάρβουνο κάνω το Λια). Πολλές φορές, η φρ. συνοδεύεται από παράλληλη χειρονομία με την παλάμη να πέφτει κάθετα δείχνοντας το μέρος των αχαμνών. Παρόμοια χειρονομία παρατηρείται και από τη γυναίκα·
- να λείψουν τα πιπέρια σου, να δω την προκοπή σου, βλ. λ. πιπέρι·
- να μη δεις άσπρη μέρα, βλ. λ. μέρα·
- να μη δεις καλό, βλ. λ. καλός·
- να μη δεις χαΐρι, βλ. λ. χαΐρι·
- να μη δεις χαΐρι και προκοπή, βλ. λ. χαΐρι·
- να μη δεις χαρά στα σκέλια σου, βλ. λ. χαρά·
- να μη δεις χαρά στο μουνί σου, βλ. λ. χαρά·
- να μη δω χαρά στα σκέλια μου, βλ. λ. χαρά·
- να μη δω χαρά στο μουνί μου, βλ. λ. χαρά·
- να μη με δει το βάσκανο και το κακό το μάτι! βλ. λ. μάτι·
- να μη σε δει το βάσκανο και το κακό το μάτι! βλ. λ. μάτι·
- να μη σε δουν τα μάτια μου! βλ. λ. μάτι·
- να μη σώσεις να δεις άσπρη μέρα, βλ. λ. μέρα·
- να μη σώσεις να δεις χαΐρι και προκοπή, βλ. λ. χαΐρι·
- να μη φτάσεις να δεις ανθρώπου μέρα, βλ. λ. μέρα·
- να μη φτάσεις να δεις άσπρη μέρα, βλ. λ. μέρα·
- να μη φτάσεις να δεις Θεού πρόσωπο, βλ. λ. Θεός·
- να μη φτάσεις να δεις χαΐρι και προκοπή, βλ. λ. χαΐρι·
- να το δω και να μην το πιστέψω! έκφραση απορίας, ιδίως αμφισβήτησης, για κάτι που μας λένε: «εντέλει, ο τάδε άφησε τις αλητείες κι έγινε πολύ καλό παιδί. -Να το δω και να μην το πιστέψω!»·
- να το δω και να πεθάνω ή να το δω κι ας πεθάνω, βλ. λ. πεθαίνω·
- να το δω το πράμα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- να τον δεις και να τον λυπηθείς, βρίσκεται σε αξιοθρήνητη κατάσταση: «μετά τη χρεοκοπία του, είναι να τον δεις και να τον λυπηθείς»·
- ο διάβολος είδε τη γυναίκα και παραμέρισε, βλ. λ. διάβολος· 
- όποιος πρόλαβε, τον Κύριον είδε, βλ. λ. κύριος·
- όπως το δει κανείς, ανάλογα πώς θα το αξιολογήσει κανείς: «εσύ δε θα τον έδερνες αν σου φερόταν με αυτόν τον τρόπο; -Όπως το δει κανείς». Συνών. όπως το πάρει κανείς·
- ούτε διάκο σ’ είδαμε ούτε πρωτοσύγκελλο, και δεσπότης έγινες; βλ. λ. δεσπότης·
- ούτε το διάβολο να δεις ούτε το σταυρό σου να κάνεις, βλ. λ. διάβολος·
- περιμένω να δω, βλ. λ. περιμένω·
- ποιος είδε το Θεό και δεν τον φοβήθηκε! βλ. λ. Θεός·
- πού είσαι, μάνα μου, να δεις το γιο σου! βλ. λ. γιος·
- πού είσαι μάνα να με δεις! βλ. λ. μάνα·
- πού σε είδα, πού σε ξέρω ή πού σε ξέρω, πού σε είδα, λέγεται για τους αχάριστους, που αδιαφορούν ή προσποιούνται πως δε γνωρίζουν τους ευεργέτες τους, ή για φίλους, που για κάποιο λόγο, άγνωστο σε μας, ξέκοψαν από την παρέα μας: «όταν είχε ανάγκη, όλο σε μένα ερχόταν για βοήθεια και, τώρα που βολεύτηκε, πού σε είδα, πού σε ξέρω || μέχρι προχτές κάναμε παρέα και ξαφνικά πού σε ξέρω, πού σε είδα». (Λαϊκό τραγούδι: όλοι σου κάνουν τον καλό μόνο για το συμφέρον κι όταν σε βρει μια συμφορά… πού σε είδα, πού σε ξέρω // τι να σε κάνω αφού πια δε σ’ αγαπώ; πάει χαμένη, σου το λέω, κάθε ελπίδα· τώρα σαν όλες τις γυναίκες σε κοιτώ και δε θυμάμαι πού σε ξέρω, πού σε είδα)·
- πού το ’δες αυτό γραμμένο; βλ. λ. γραμμένος·
- πώς την είδες; ή πώς την έχεις δει; (στη νεοαργκό) ποιος νομίζεις, ποιος φαντάζεσαι πως είσαι και ενεργείς με αυτόν τον απαράδεκτο ή προκλητικό τρόπο(;): «πώς την είδες και ζητάς απ’ τον άνθρωπο να φύγει στα καλά καθούμενα;». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το δηλαδή ή το καλά. Συνών. πώς την άκουσες(;)·
- πώς την είδες τη δουλειά; βλ. λ. δουλειά·
- σαν δεις καράβι στο βουνό, μουνί είν’ η αιτία, βλ. λ. καράβι·
- στ’  όνειρό σου το είδες; βλ. λ. όνειρο·
- στάσου και θα δεις, βλ. λ. στέκομαι·
- στάσου να δεις, βλ. λ. στέκομαι·
- τα είδα όλα, α. έχω αμέτρητες εμπειρίες στη ζωή μου: «εμένα μη μου κάνεις τον έξυπνο, γιατί στην ηλικία που είμαι τα είδα όλα». β. (στη νεοαργκό) ευχαριστήθηκα πάρα πολύ, ήρθα σε μεγάλο κέφι: «περάσαμε τόσο ωραία, φιλαράκι μου, στα μπουζούκια χτες βράδυ με την παρέα μου, που τα είδα όλα». γ. (στη νεοαργκό) ένιωσα, αισθάνθηκα οδυνηρή έκπληξη: «τον πέτυχα τη στιγμή που φιλούσε τη γυναίκα του φίλου του και τα είδα όλα, κολλητέ μου!». δ. (στη νεοαργκό) φοβήθηκα, τρόμαξα, κινδύνεψα θανάσιμα: «μόλις αντιλήφθηκα το φορτηγό να ’ρχεται κατά πάνω μου, τα είδα όλα, δικέ μου!». Από το ότι επικρατεί η εντύπωση πως, τη στιγμή που πρόκειται να πεθάνει ο άνθρωπος, περνάει μπροστά από τα μάτια του με κινηματογραφική ταχύτητα όλη του η ζωή·
- τα είδα τα χαΐρια σου! ή τα είδαμε τα χαΐρια σου! βλ. λ. χαΐρι·
- τα είδες; ή το είδες; εντέλει η εξέλιξη των πραγμάτων με επιβεβαίωσε, έγιναν ή αποδείχτηκαν όπως τα υποστήριζα, ενώ εσύ είχες διαφορετική γνώμη: «έπρεπε να σ’ ακούσω, γιατί είχες δίκιο. -Το είδες;». Πολλές φορές, η φρ. συνοδεύεται από χειρονομία με το δείκτη να έρχεται και να ακουμπάει στο σημείο του κροτάφου, θέλοντας να υπενθυμίσουμε στο συνομιλητή μας όλα αυτά που του λέγαμε ή που υποστηρίζαμε·
- την είδα, α. (στη νεοαργκό) το αντιλήφθηκα, το εννόησα, το πήρα είδηση, κατάλαβα κάτι που μπορούσε να αποβεί σε βάρος μου: «καλά που την είδα πως ήταν απατεώνας και δεν έκανα τη δουλειά μαζί του». β. (στη νεοαργκό) μου άρεσε πάρα πολύ, χάρηκα πάρα πολύ, πέρασα πάρα πολύ ωραία, πάρα πολύ ευχάριστα: «πολύ την είδα στα μπουζούκια χτες βράδυ». γ. (στη γλώσσα των ναρκωτικών) επηρεάστηκα από το χασίσι που κάπνισα ή από τη χρήση άλλου ναρκωτικού: «μόλις τράβηξα δυο ρουφηξιές απ’ το τσιγαράκι, την είδα». Συνών. μου την έδωσε / την άκουσα (γ) / την κατάλαβα (β)·
- την είδα ανάποδα, βλ. λ. ανάποδος·
- την είδα στραβά, βλ. λ. στραβός·
- την είδαμε την προκοπή σου! ή τις είδαμε τις προκοπές σου! βλ. λ. προκοπή·
- την είδαμε την προκοπή του! ή τις είδαμε τις προκοπές του! βλ. λ. προκοπή·
- την είδε ή την έχει δει, (στη νεοαργκό) θεωρεί, νομίζει, φαντάζεται πως είναι κάποιος σπουδαίος: «την έχει δει πολύ γκόμενα || την έχει δει πολύ γκόμενος || είναι στο πρώτο έτος της Ιατρικής και την έχει δει γιατρός»· 
- την είδε καλογριά, βλ. λ. καλογριά·
- την είδε κάπως ή την έχει δει κάπως, βλ. λ. κάπως·
- τι άλλο θα δούμε ακόμα! βλ. λ. ακόμα·
- τι είδες; α. τι κατάλαβες(;): «τι είδες που ξενύχτισες στα μπουζούκια;». β. τι κέρδισες(;): «τι είδες που με κατηγόρησες στον προϊστάμενό μου;». Στην περίπτωση που η απάντηση είναι καταφατική δίνεται με το είδα·
- τι θα δουν ακόμα τα μάτια μας! βλ. λ. μάτι·
- το ’δα ’γω τ’ όνειρο! ή το ’χα δει ’γω τ’ όνειρο! βλ. λ. όνειρο·
- το ’δα το έργο ή το ’χω το δει το έργο, βλ. λ. έργο·
- το είδα με τα μάτια μου ή το είδα με τα ίδια μου τα μάτια, βλ. λ. μάτι·
- το είδα στα χαρτιά, βλ. λ. χαρτί·
- το είδα στο φλιτζάνι, βλ. λ. φλιτζάνι·
- το είδα στον καφέ, βλ. λ. καφές·
- το είδα στον ύπνο μου, βλ. λ. ύπνος·
- το είδα το χαΐρι σου! ή το είδαμε το χαΐρι σου! βλ. λ. χαΐρι·
- το είδε στα χαρτιά, βλ. λ. χαρτί·
- το είδε στο φλιτζάνι, βλ. λ. φλιτζάνι·
- το είδε στον καφέ, βλ. λ. καφές·
- το έλα να δεις, βλ. λ. έλα·
- τον είδα εξ αποστάσεως, βλ. λ. απόσταση·
- τον είδα με τα μάτια μου ή τον είδα με τα ίδια μου τα μάτια, βλ. λ. μάτι.

καρέκλα, η, ουσ. [<βενετ. charegla <λατιν. cathedra <αρχ. καθέδρα], η καρέκλα. 1. πολιτική ή δημόσια διοικητική θέση, ιδίως ανώτερη ή ανώτατη: «όλοι σήμερα για την καρέκλα νοιάζονται». 2. (στη γλώσσα των μηχανόβιων) το κάθισμα τσόπερ μοτοσικλέτας: «για δες καρέκλα ο τύπος στη μοτοσικλέτα του!». Από την εικόνα του αναβάτη τσόπερ μηχανής που λόγω της κατασκευής της κάθεται με μεγάλη άνεση σε αντιδιαστολή με άλλες μοτοσικλέτες στις οποίες ο αναβάτης γέρνει μπροστά στηριζόμενος στο τιμόνι τους. Υποκορ. καρεκλίτσα, η κ. καρεκλούλα, η κ. καρεκλάκι, το (βλ. λ.). (Ακολουθούν 20 φρ.)·
- αγκάθια έχει η καρέκλα σου; βλ. λ. αγκάθι·
- αγκάθια έχει η καρέκλα του, βλ. λ. αγκάθι·
- βελόνες έχει η καρέκλα σου; βλ. λ. βελόνι·
- βελόνες έχει η καρέκλα του, βλ. λ. βελόνι·
- δάσκαλος από δώδεκα καρέκλες, βλ. λ. δάσκαλος·
- δεν μπορεί κανείς να τον κουνήσει απ’ την καρέκλα του, κανένας δεν έχει τη δυνατότητα να απομακρύνει από την πολιτική ή τη δημόσια διοικητική θέση που κατέχει το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος: «τον υπουργό οικονομικών δεν μπορεί κανείς να τον κουνήσει απ’ την καρέκλα του || είναι προσωπικός φίλος του τάδε υπουργού και δεν μπορεί κανένας να τον κουνήσει απ’ την καρέκλα του»· βλ. και φρ. δεν μπορεί κανένας να τον κουνήσει απ’ τη θέση του·
- έχει αγκάθια η καρέκλα του, βλ. λ. αγκάθι·
- έχει βελόνες η καρέκλα του, βλ. λ. βελόνι·
- έχει καρφιά η καρέκλα του, βλ. λ. καρφί·
- ηλεκτρική καρέκλα, λέγεται για οποιαδήποτε διοικητική θέση που λόγω της ιδιαιτερότητας, των δυσκολιών ή των προβλημάτων που παρουσιάζει, αναγκάζει συχνά αυτούς που την αναλαμβάνουν να παραιτούνται, ή να αντικαθίστανται από αυτούς που τους διόρισαν: «το υπουργείο Παιδείας είναι σωστή ηλεκτρική καρέκλα, γιατί οι υπουργοί, πριν προσφέρουν κάποια σοβαρή υπηρεσία, φεύγουν κάτω απ’ το βάρος των προβλημάτων της εκπαίδευσης». Αναφορά στη μέθοδο της θανατικής εκτέλεσης με ηλεκτροπληξία, που εφαρμόζεται στις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής·
- ηλεκτρική καρέκλα που σε περιμένει! λέγεται σε περίπτωση που προειδοποιούμε απειλητικά κάποιον για επικείμενη σκληρή τιμωρία του: «πάνε στο σπίτι και να δεις ηλεκτρική καρέκλα που σε περιμένει απ’ τον πατέρα σου!»·
- ηλεκτρική καρέκλα που σου χρειάζεται! πρέπει να τιμωρηθείς σκληρά, παραδειγματικά: «ηλεκτρική καρέκλα που σου χρειάζεται γι’ αυτά σου τα καμώματα!»·
- κάθεσαι καλά στην καρέκλα; βλ. φρ. κάθεσαι καλά; βλ. λ. καλός·
- κάθεται σε δυο καρέκλες, κατέχει ταυτόχρονα δυο δημόσιες διοικητικές θέσεις: «είναι φανατικός υποστηρικτής του κόμματος και κάθεται σε δυο καρέκλες, χωρίς να μπορεί κανείς να τον κουνήσει»·
- καρφιά έχει η καρέκλα σου; βλ. λ. καρφί·
- καρφιά έχει η καρέκλα του, βλ. λ. καρφί·
- πιάνω την καρέκλα, καταλαμβάνω μια δημόσια διοικητική θέση: «μόλις ανέβηκε το τάδε κόμμα στην εξουσία, έπιασαν όλες τις καρέκλες οι πρώην αφισοκολλητές του»·
- τον κάθισα στην καρέκλα, βλ. συνηθέστ. τον κάθισα στο σκαμνί, λ. σκαμνί·
- του ζεσταίνει την καρέκλα, ενεργεί κατάλληλα, ώστε να εξασφαλίσει σε κάποιον μια εργασιακή ή μια δημόσια διοικητική θέση: «από τώρα του ζεσταίνει την καρέκλα ο πατέρας του για ν’ αναλάβει τη διεύθυνση του εργοστασίου, όταν αυτός αποχωρήσει || ο πατέρας του είναι τόσο κομματόσκυλο, που από τώρα του ζεσταίνει την καρέκλα για μια δημόσια επιχείρηση, μόλις πάρει το δίπλωμά του»·
- τρίζει η καρέκλα του, κινδυνεύει να χάσει την πολιτική ή τη δημόσια διοικητική θέση που κατέχει: «τρίζει η καρέκλα του τάδε υπουργού μετά την αποκάλυψη των οικονομικών σκανδάλων στο υπουργείο του».

λαγός, ο, ουσ. [<μσν. λαγός <αρχ. λαγωός], ο λαγός. 1. άνθρωπος δειλός, φοβητσιάρης: «είναι τόσο λαγός, που, μόλις τον αγριέψεις λιγάκι, τρέμει απ’ το φόβο του». Από την εικόνα του λαγού, που σκιάζεται με τον παραμικρό θόρυβο. 2. λέγεται για άτομο που έχει κάποια υψηλή δημόσια θέση και δημοσιοποιεί κάποια ακραία πρόταση, για να δει τις γενικές αντιδράσεις των ενδιαφερομένων, οι οποίες, αν είναι έντονες, την αποσύρει: «ο υπουργός αποδείχτηκε λαγός, γιατί ανασκεύασε την ανακοίνωση που είχε κάνει για την ιδιωτικοποίηση του κρατικού οργανισμού». 3. (στη γλώσσα του αθλητισμού) αθλητής δρόμου χωρίς μεγάλη αντοχή που από την αρχή του αγώνα τρέχει πολύ γρήγορα για να παρασύρει και τους άλλους αθλητές σε μια γρήγορη κούρσα και εφόσον το επιτύχει αποσύρεται: «μετά την τέταρτη στροφή οι αθλητές έφτασαν και ξεπέρασαν το λαγό, ο οποίος αποχώρησε απ’ τον αγώνα». 4. (ειδικά) κινητό τηλέφωνο το οποίο επιλέγεται τυχαία από ένα κέντρο υποκλοπών, για να επιβεβαιωθεί η δυνατότητα υποκλοπής των συνομιλιών του κατόχου του: «κατάλαβε πως το κινητό του ήταν λαγός, γιατί κάθε τόσο έπιανε διάφορα μυστήρια σήματα που δεν μπορούσε να τα εξηγήσει». Η λ. σε χρήση από τις αρχές Φεβρουαρίου του 2006, μετά την αποκάλυψη του μεγάλου σκανδάλου των υποκλοπών των κινητών τηλεφώνων του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή, πολλών υπουργών της κυβέρνησης, καθώς και άλλων σημαντικών προσώπων της ελληνικής πολιτικής και δημοσιογραφικής ζωής του τόπου. Με τη λ. λαγός, υπάρχει και η εξής δίστιχο εν είδει ταχταρίσματος σε μωρό: πάει λαγός να πιει νερό απ’ του (της) (ακολουθεί όνομα του μωρού ή, αν είναι αβάφτιστο, το μπέμπης ή μπέμπα) το λαιμό γκίλι γκίλι γκίλι γκίλι γκίλι· βλ. και λ. γκίλι. Υποκορ. λαγουδάκι, το (βλ. λ.). (Ακολουθούν 21 φρ.)·
- άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας ή άλλα μάτια έχει ο λαγός κι άλλα η κουκουβάγια, βλ. λ. μάτι·
- αν κυνηγάς δύο λαγούς, θα χάσεις και τους δύο, βλ. φρ. όποιος κυνηγάει πολλούς λαγούς, δεν πιάνει κανέναν·
- αντί για λαγό, έβγαλε αρκούδα (ενν. το κυνηγετικό σκυλί), βλ. λ. αρκούδα·
- απ’ τα χαμόκλαδα που δεν περιμένεις, βγαίνει ο λαγός, πολλές φορές η επιτυχία, το κέρδος έρχεται από εκεί που δεν το περιμένεις, που δεν το υπολογίζεις: «περίμενα από έναν γνωστό μου να πάρω τη δουλειά, αλλά στο τέλος μου την ανέθεσε κάποιος, που είχαμε γνωριστεί τυχαία σ’ ένα μπαρ γιατί, πολλές φορές, απ’ τα χαμόκλαδα που δεν περιμένεις, βγαίνει ο λαγός»·
- άρμεγε λαγούς και κούρευε χελώνες, λέγεται στην περίπτωση που, όσο και αν επιχειρεί κάποιος να καταφέρει κάτι, αποδεικνύεται πως ματαιοπονεί·
- βάζω το λαγό στο φούρνο, επιβάλλω τη σεξουαλική πράξη: «είδα τον τάδε με τη δικιά του, που πήγαινε στην γκαρσονιέρα για να βάλει το λαγό στο φούρνο»·
- βγάζει λαγούς απ’ το καπέλο του, κατορθώνει απίθανα, ανέλπιστα πράγματα, κατορθώνει τ’ ακατόρθωτα: «όσο δύσκολη κι αν είναι η δουλειά, αυτός σίγουρα θα την καταφέρει, γιατί είναι τύπος που βγάζει λαγούς απ’ το καπέλο του». Αναφορά σε ένα από τα κόλπα ταχυδακτυλουργού· βλ. και φρ. είχε κρυμμένο λαγό στο καπέλο του·
- βγάζω λαγό, (στη γλώσσα των δημοσιογράφων) πετυχαίνω ενδιαφέρουσα είδηση, περίπτωση, ανακαλύπτω σπουδαίο μυστικό ή σκάνδαλο: «είναι το καμάρι της εφημερίδας μας, γιατί κάθε τόσο βγάζει κι από έναν λαγό». Από την εικόνα του κυνηγετικού σκυλιού, που ξετρυπώνει μέσα από τους θάμνους το λαγό·
- έγινε  λαγός, έφυγε τρέχοντας, ιδίως από φόβο: «μόλις έμαθε πως ερχόταν να τον πιάσουν, έγινε λαγός». (Λαϊκό τραγούδι: πού να το ’ξευρες καημένε Μουσουλίνι ο στόλος σου και ο στρατός λαγός πως θε να γίνει)·
- είχε κρυμμένο λαγό στο καπέλο του, είχε κάποιο ατού που το χρησιμοποίησε την κατάλληλη στιγμή προς όφελός του: «είχα την εντύπωση πως του είχα αρπάξει τη δουλειά μέσ’ απ’ τα χέρια του, αλλά αποδείχτηκε πως είχε κρυμμένο λαγό στο καπέλο του κι έτσι ανέλαβε πανηγυρικά τη δουλειά»· βλ. και φρ. βγάζει λαγούς απ’ το καπέλο του·
- έχει καρδιά λαγού, είναι δειλός, φοβητσιάρης: «δεν είναι σωστό να τα βάλω μαζί του, γιατί έχει καρδιά λαγού κι όσοι με δουν θα με κοροϊδεύουν!»·
- θα δεις πόσο βαθιά φτάνει η τρύπα του λαγού ή θα δεις πόσο βαθιά φτάνει του λαγού η τρύπα, α. από τη στιγμή που θα καταπιαστείς με τη συγκεκριμένη δουλειά ή υπόθεση, θα καταλάβεις και τις πραγματικές δυσκολίες της: «απ’ το γραφείο σου μπορείς να λες ό,τι θες, όταν κατεβείς όμως να δουλέψεις κι εσύ στην οικοδομή, θα δεις πόσο βαθιά φτάνει η τρύπα του λαγού». β. (γενικά) από τη στιγμή που θα βγεις να αντιμετωπίσεις μόνος σου τη ζωή, θα καταλάβεις και τις πραγματικές δυσκολίες της: «μέχρι τώρα σε τάιζαν οι γονείς σου, απ’ τη στιγμή όμως που έκανες δικό σου σπίτι, θα δεις πόσο βαθιά φτάνει του λαγού η τρύπα». Συνών. θα δεις πόσα γράμματα έχει η αλφαβήτα ή θα μάθεις πόσα γράμματα έχει η αλφαβήτα / θα δεις πόσα απίδια βάζει ο σάκος ή θα δεις πόσα απίδια παίρνει ο σάκος ή θα μάθεις πόσα απίδια βάζει ο σάκος ή θα μάθεις πόσα απίδια παίρνει ο σάκος / θα δεις πόσα κουμπιά έχει η Αλέξαινα ή θα μάθεις πόσα κουμπιά έχει η Αλέξαινα / θα δεις πώς το τρίβουν το πιπέρι ή θα μάθεις πώς το τρίβουν το πιπέρι / θα δεις τι εστί βερίκοκο ή θα μάθεις τι εστί βερίκοκο·    
- θα σου δείξω πόσο βαθιά φτάνει η τρύπα του λαγού ή θα σου δείξω πόσο βαθιά φτάνει του λαγού η τρύπα, απειλητική έκφραση σε κάποιον πως θα τον τιμωρήσουμε σκληρά:, ιδίως με ξυλοδαρμό «αν ξαναπιάσεις τ’ όνομά μου στο στόμα σου, θα σου δείξω πόσο βαθιά φτάνει του λαγού η τρύπα». Πολλές φορές, μετά το πρώτο ρ. της φρ. ακολουθεί το εγώ. Συνών. θα σου δείξω πόσα γράμματα έχει η αλφαβήτα ή θα σου μάθω πόσα γράμματα έχει η αλφαβήτα / θα σου δείξω πόσα απίδια βάζει ο σάκος ή θα σου δείξω πόσα απίδια παίρνει ή θα σου μάθω πόσα απίδια βάζει ο σάκος ή θα σου μάθω πόσα απίδια παίρνει ο σάκος / θα σου δείξω πόσα κουμπιά έχει η Αλέξαινα ή θα σου μάθω πόσα κουμπιά έχει η Αλέξαινα / θα σου δείξω πώς το τρίβουν το πιπέρι ή θα σου μάθω πώς το τρίβουν το πιπέρι / θα σου δείξω τι εστί βερίκοκο ή θα σου μάθω τι εστί βερίκοκο· 
- λαγός τη φτέρη έσειε, κακό του κεφαλιού του ή λαγός τη φτέρη κούναγε, κακό του κεφαλιού του, λέγεται ειρωνικά για άτομα που είναι τα ίδια υπαίτια για το κακό που παθαίνουν, για την καταστροφή τους: «μα είναι δυνατόν αυτό τ’ ανθρωπάκι να θέλει να τα βάλει μ’ αυτόν το γίγαντα; -Λαγός τη φτέρη έσειε, κακό του κεφαλιού του»·
- μυρίστηκε λαγό, ενδιαφέρεται πολύ σοβαρά για μια δουλειά ή υπόθεση, γιατί έχει βάσιμους λόγους να πιστεύει πως θα έχει σπουδαίο όφελος: «αυτός για να θέλει να συνεταιριστεί με τον τάδε, προκειμένου ν’ αναλάβουν τη δουλειά, σίγουρα μυρίστηκε λαγό, γιατί, απ’ ό,τι ξέρω, είναι κατά των συνεταιρισμών». Από την εικόνα του κυνηγητικού σκυλιού, που επιδεικνύει έντονη κινητικότητα, όταν μυριστεί λαγό·
- ο λαγός κι αν κρύβεται, τ’ αφτιά του ξεχωρίζουν, όσο κι αν προσπαθήσει κανείς να κρύψει τα εμφανή ελαττώματά του ή τις εμφανείς αδυναμίες του, δε θα τα καταφέρει: «εσύ παραπατάς και μου λες πως έκοψες το πιοτό, αλλά ο λαγός κι αν κρύβεται, τ’ αφτιά του ξεχωρίζουν || λέει πως δεν είναι ομοφυλόφιλος, αλλά ο λαγός κι αν κρύβεται τ’ αφτιά του ξεχωρίζουν, γιατί περπατάει πάντα κουνιστός και λυγιστός»·
- όποιος κυνηγάει δυο λαγούς, κανέναν δε βαρά, βλ. φρ. όποιος κυνηγάει πολλούς λαγούς, δεν πιάνει κανέναν·
- όποιος κυνηγάει πολλούς λαγούς, δεν πιάνει κανέναν, το άτομο που επιδιώκει να πετύχει πολλά πράγματα συγχρόνως, αποτυχαίνει σε όλα: «θα πρέπει ν’ ασχοληθείς αποκλειστικά με τη δουλειά που ξεκίνησες και μην καταπιάνεσαι προς το παρόν με άλλα πράγματα, γιατί, όποιος κυνηγάει πολλούς λαγούς, δεν πιάνει κανέναν»·
- σέρνει ο λαγός το λέοντα με το χρυσό το ράμμα, βλ. λ. ράμμα·
- σηκώνω λαγό, α. κατορθώνω κάτι που μου αποφέρει γενική καταξίωση: «σήκωσε λαγό, αφού κατάφερε να πάρει συνέντευξη από κοτζάμ πλανητάρχη!». Από την εικόνα του κυνηγού, που πιάνει το λαγό που σκότωσε από τα αφτιά του και τον σηκώνει ικανοποιημένος. β. σκοτώνω λαγό κατά τη διάρκεια κυνηγιού: «τόσα χρόνια κυνηγός, πρώτη φορά μου κατάφερα να σηκώσω λαγό»· βλ. και φρ. βγάζω λαγό·
- τάζω λαγούς με πετραχήλια, για να πετύχω κάποιο σκοπό μου υπόσχομαι πολλά και δυσεκπλήρωτα πράγματα: «της έταζε λαγούς με πετραχήλια για να του πει το ναι». (Λαϊκό τραγούδι: πάψε να τάζεις λαγούς με πετραχήλια, δεν κολατσίζεις από τα δικά μου χείλια). Συνών. τάζω τον ουρανό με τ’ άστρα·
- τρέχει σαν λαγός, είναι πολύ ταχύς, τρέχει πολύ γρήγορα: «δεν πιάνεται εύκολα, γιατί τρέχει σαν λαγός». Από το ότι ο λαγός έχει πολύ γρήγορο τρέξιμο.

μάννα, το, άκλ. ουσ. [<μτγν. μάννα <εβρ. man], η τροφή που, σύμφωνα με την Π. Διαθήκη, έριξε ο Θεός στους Εβραίους από τον ουρανό, όταν περνούσαν την έρημο μετά την έξοδό τους από την Αίγυπτο·
- αντί για μάννα χολή ή αντί του μάννα χολή, λέγεται για αγνώμονη συμπεριφορά ατόμου που το ευεργετήσαμε, όπως αγνώμονες υπήρξαν και οι Εβραίοι, που, όταν περνούσαν την έρημο και είχαν τελειώσει οι τροφές τους, ο Θεός τους έστειλε το μάννα από τον ουρανό και αυτοί, όταν ο Χριστός δίψασε πάνω στο Σταυρό στο Γολγοθά και ζήτησε να πιει, του έδωσαν χολή ανακατεμένη με ξύδι. (Λαϊκό τραγούδι: σε είχα σαν Θεό μου, σε λάτρευα πολύ, μα εσύ αντί για μάννα μου έδωσες χολή). Πρβλ. σε πότισα ροδόσταμο, με πότισες φαρμάκι (Λαϊκό τραγούδι)·
- περιμένει το μάννα απ’ τον ουρανό ή περιμένει το μάννα εξ ουρανού ή περιμένει το μάννα τ’ ουρανού, λέγεται για άτομο που, χωρίς να καταβάλει τον παραμικρό κόπο ή προσπάθεια, προσδοκά υλικά αγαθά: «όλη τη μέρα τεμπελιάζει και περιμένει το μάννα εξ ουρανού για να ζήσει»·
- σαν το μάννα απ’ τον ουρανό ή σαν το μάννα εξ ουρανού, λέγεται για οποιοδήποτε αγαθό αποκτούμε ανέλπιστα, ιδίως τη στιγμή που το χρειαζόμαστε, ή για οποιαδήποτε ευεργεσία που γίνεται στην κατάλληλη στιγμή: «το λαχείο που κέρδισα ήταν σαν το μάννα απ’ τον ουρανό, γιατί αλλιώς θα χρεοκοπούσα || η βοήθεια του φίλου μου ήταν σαν το μάννα εξ ουρανού».

νύχι, το, ουσ. [<μσν. νύχιν <αρχ. ο’νύχιον, υποκορ. του ουσ. ὄνυξ], το νύχι. (Ακολουθούν 42 φρ.)·
- ακονίζω τα νύχια μου, βλ. φρ. τροχίζω τα νύχια μου·
- αν δεν έχεις νύχια να ξυστείς, μην περιμένεις τα ξένα, πρέπει κανείς να προσπαθεί να πετύχει το σκοπό του με τις δικές του δυνάμεις ή δυνατότητες και να μην περιμένει ξένη βοήθεια: «σκέψου καλά πώς θα ξεκινήσεις και πώς θα προχωρήσεις τη δουλειά, γιατί, αν δεν έχεις νύχια να ξυστείς, μην περιμένεις τα ξένα»· βλ. και φρ. αν έχεις νύχια θα ξυστείς και αν δεν έχεις θα σε φάνε οι ψείρες·
- αν έχεις νύχια, έλα να μας τα ξύσεις ή αν έχεις νύχια, έλα να μου τα ξύσεις (ενν. τα αρχίδια), βλ. λ. ξύνω·
- αν έχεις νύχια, θα ξυστείς και αν δεν έχεις, θα σε φάνε οι ψείρες, θα πρέπει να έχουνε τον τρόπο να τα βγάζουμε πέρα μόνοι μας, όταν μας τυχαίνουν δυσκολίες, γιατί κανείς δε θα προσφερθεί να μας βοηθήσει: «προσπάθησε να γίνεις ανεξάρτητος στη ζωή σου για να μπορείς να ξεπερνάς μονάχος τις δυσκολίες σου, γιατί, αν έχεις νύχια, θα ξυστείς και αν δεν έχεις, θα σε φάνε οι ψείρες»· βλ. και φρ. αν δεν έχεις νύχια να ξυστείς, μην περιμένεις τα ξένα·
- αν είχε η τσουτσού μου νύχι, θα ’ταν δάχτυλο, βλ. λ. τσουτσού·
- αν πέσεις στα νύχια μου, βλ. φρ. μην πέσεις στα νύχια μου·
- απ’ την κορφή μέχρι τα νύχια ή απ’ την κορφή ως τα νύχια, βλ. λ. κορφή·
- βγάζω τα νύχια μου, βλ. φρ. δείχνω τα νύχια μου·
- γλίτωσα απ’ του χάρου τα νύχια, βλ. λ. χάρος·
- δε μύρισα τα νύχια μου, βλ. συνηθέστ. δε μύρισα τα δάχτυλά μου, λ. δάχτυλο·
- δείχνω τα νύχια μου, κάνω δυναμικά την παρουσία μου, αγριεύω, διεκδικώ τα δικαιώματά μου, υπερασπίζομαι το δίκιο μου: «όταν βλέπεις πως δε σου συμπεριφέρονται σωστά, δείξε κι εσύ τα νύχια σου»·
- δεν τον φτάνεις ούτε στο μικρό του το νύχι, βλ. συνηθέστ. δεν τον φτάνεις ούτε στο νυχάκι του, λ. νυχάκι·
- είναι γάτα χωρίς νύχια, βλ. λ. γάτα·
- είναι νύχι και κρέας, βλ. φρ. είναι κώλος και βρακί, λ. κώλος·
- καθαρίζει τα νύχια του, δεν κάνει τίποτα, τεμπελιάζει: «όλη τη μέρα κάθεται στο καφενείο και καθαρίζει τα νύχια του». Από την εικόνα του ατόμου που, επειδή δεν έχει να κάνει κάτι, καθαρίζει τα νύχια του για να περάσει η ώρα του·
- με νύχια και με δόντια, α. με κάθε δυνατό μέσο για να πετύχει κανείς ή για να αποφύγει κάτι: «προσπάθησα με νύχια και με δόντια να χτίσω κι εγώ ένα σπιτάκι». β. με αυταπάρνηση: «οι στρατιώτες μας κρατούσαν το ύψωμα με νύχια και με δόντια»·
- μην πέσεις στα νύχια μου, απειλητική έκφραση με την οποία προειδοποιούμε κάποιον πως με την πρώτη ευκαιρία θα τον εκδικηθούμε σκληρά: «τώρα μπορείς να χαίρεσαι που μ’ εξαπάτησες, αλλά μην πέσεις στα νύχια μου, γιατί θα το μετανιώσεις σκληρά»·
- ξέφυγα απ’ του χάρου τα νύχια, βλ. λ. χάρος·
- ξύνει τα νύχια του, χάνει άσκοπα τον καιρό του, τεμπελιάζει: «εμείς σκοτωνόμαστε στη δουλειά κι αυτός κάθεται και ξύνει τα νύχια του»·
- ξύνει τα νύχια του για καβγά, επιθυμεί ζωηρά να καβγαδίσει, επιδιώκει τον καβγά: «μην τον κοντράρεις πολύ, γιατί ξύνει τα νύχια του για καβγά»·
- πατώ στα νύχια, περπατώ πολύ προσεκτικά προσπαθώντας να μην κάνω θόρυβο για να μη γίνω αντιληπτός από κάποιον ή από κάποιους: «κάθε φορά που αργώ να γυρίσω το βράδυ στο σπίτι, πατώ στα νύχια για να μην ξυπνήσω τον πατέρα μου»·
- πατώ στα νύχια των ποδιών μου, βλ. φρ. πατώ στα νύχια·
- περπατώ στα νύχια, βλ. φρ. πατώ στα νύχια·
- περπατώ στα νύχια των ποδιών μου, βλ. φρ. πατώ στα νύχια·
- πέφτω στα νύχια του, α. βρίσκομαι στη διάθεση ανθρώπου σκληρού και εκδικητικού: «πρόσεξε μην πέσεις στα νύχια του, γιατί θα μαρτυρήσεις της μάνας σου το γάλα». β. πέφτω θύμα εκμετάλλευσης: «είναι τόσο στυγνός τοκογλύφος, που, αν πέσεις στα νύχτια του, θα σου πιει το αίμα»·
- σαν το νύχι με το κρέας, λέγεται για δυο άτομα που έχουν πολύ στενό δεσμό μεταξύ τους: «απ’ τη μέρα που γνωρίστηκαν είναι σαν το νύχι με το κρέας». Πολλές φορές, ο ομιλών την ώρα που εκφέρει τη φράση δείχνει, σχεδόν πάντα στο συνομιλητή του τον αντίχειρά του, προβάλλοντας προς τα μάτια του το νύχι·
- στέκεται στα νύχια για καβγά, είναι έτοιμος για καβγά: «μη του κολλάς πολύ, γιατί είναι οξύθυμος και στέκεται στα νύχια για καβγά». Από τη στάση της γάτας, όταν πρόκειται να εφορμήσει εναντίον του εχθρού της·
- στέκομαι στα νύχια, είμαι πρόθυμος, είμαι πανέτοιμος: «του έχω τέτοια συμπάθεια αυτού του ανθρώπου, που, ό,τι και να μου πει, στέκομαι στα νύχια να τον εξυπηρετήσω»·
- σώθηκα απ’ του χάρου τα νύχια, βλ. λ. χάρος·
- τα νύχια μου μύρισα; βλ. φρ. δε μύρισα τα νύχια μου·
- τα νύχια σου μην κόψεις, αν θέλεις να προκόψεις, από την προκατάληψη των παλιών εμπόρων που δεν έκοβαν τα νύχια τους μέσα στο εμπορικό τους κατάστημα, γιατί πίστευαν πως «κόβεται» και η δουλειά τους, πως παύει να έρχεται πελατεία. Κατάλοιπο του γνωμικού: Τετάρτη και Παρασκευή τα νύχια σου μην κόψεις, την Κυριακή να μη λουστείς, αν θέλεις να προκόψεις, από το ότι την Τετάρτη συνέλαβαν οι Ιουδαίοι τον Χριστό, την Παρασκευή τον σταύρωσαν, ενώ η Κυριακή, που θεωρείται η αναστάσιμη ημέρα, όλοι πρέπει να χαίρονται για το ελπιδοφόρο γεγονός και να μην ασχολούνται με τον εαυτό τους·
- τα νύχια του έχουν πένθος, (ειρωνικά) είναι πολύ βρόμικα: «αποφεύγεις να του κάνεις χειραψία, γιατί τα νύχια του έχουν πένθος»·
- τον έντυσα απ’ την κορφή μέχρι τα νύχια ή τον έντυσα απ’ την κορφή ως τα νύχια, βλ. λ. ντύνω·
- τον κοιτάζω απ’ την κορφή μέχρι τα νύχια ή τον κοιτάζω απ’ την κορφή ως τα νύχια, βλ. λ. κορφή· 
- του βγάζω τα νύχια, βλ. συνηθέστ. του βγάζω τα δόντια, λ. δόντι·
- του βγάζω τα νύχια ένα ένα, βλ. συνηθέστ. του βγάζω τα δόντια ένα ένα, λ. δόντι·
- του βγάζω τα νύχια μου, βλ. φρ. του δείχνω τα νύχια μου·
- του δείχνω τα νύχια μου, του δείχνω τις άγριες διαθέσεις μου: «κάθε φορά που του δείχνω τα νύχια μου, κάνει την οσία Μαρία». Από την εικόνα της γάτας που, όταν έρθει σε επαφή με κάποιον άγνωστο και νιώσει κίνδυνο, του προτείνει τα νύχια της για να τον φοβίσει·
- τροχίζω τα νύχια μου, προετοιμάζομαι για δυναμική αναμέτρηση: «μόλις κατάλαβε πως η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο, άρχισε να τροχίζει τα νύχια του»·
- τρώγεται με τα νύχια του, βλ. συνηθέστ. τρώγεται με τα ρούχα του, λ. ρούχο·
- τρώει τα νύχια του για καβγά, βλ. φρ. ξύνει τα νύχια του για καβγά·
- τρώω τα νύχια μου, α. νιώθω αμηχανία: «κατάλαβα πως δεν ήξερες τι να κάνεις, γιατί έτρωγες συνεχώς τα νύχια σου». β. κακή συνήθεια που την έχουν πολλά άτομα: «κάθε τόσο βλέπω διάφορους ανόητους που τρώνε τα νύχια τους».

ουρά, η, ουσ. [<αρχ. οὐρά], η ουρά. 1. το τελευταίο σημείο, το σημείο κατάληξης: «έκοψα λίγο τις ουρές των μαλλιών μου, γιατί είχαν κάνει ψαλίδα || η ουρά του κομήτη || η ουρά του αεροπλάνου». 2. η τελευταία σειρά προσώπων ή πραγμάτων σε αντιδιαστολή προς την αρχή, την κεφαλή: «η κεφαλή της πορείας περνούσε μπροστά απ’ τ’ αμερικάνικο προξενείο και η ουρά τρία χιλιόμετρα μακριά || η τάδε ομάδα βρίσκεται στην ουρά του βαθμολογικού πίνακα». 3. λέγεται για άτομο που ακολουθεί πιστά κάποιον, που είναι πειθήνιο όργανό του: «απ’ τη μέρα που τη γνώρισε, έχει γίνει η ουρά της || επειδή είναι πλούσιος, έχει γίνει η ουρά του». 4. σειρά ανθρώπων που στέκονται με τάξη ο ένας πίσω από τον άλλον και περιμένουν για τον ίδιο σκοπό: «στάθηκε στην ουρά για να βγάλει εισιτήριο». (Λαϊκό τραγούδι: την εβρήκα στο Χαϊδάρι δυο σκαλάκια, κόκκινο φως ένα τσούρμο δώδεκα φαντάροι ουρά στην πόρτα, έρωτας στυφός).5. ισχύει και για πράγματα: «λόγω των έργων που γίνονται στην εθνική οδό, στο σημείο εκείνο υπάρχει πάντα μεγάλη ουρά από αυτοκίνητα». Παρομοίωση με το μακρύ και λεπτό σχήμα της ουράς του ζώου. Υποκορ. ουρίτσα, η (βλ. λ.). (Ακολουθούν 53 φρ.)·
- αλόγου ουρά, βλ. λ. άλογο·
- αν δεν κουνήσει η σκύλα την ουρά της, δεν πάνε τα σκυλιά κοντά της, βλ. λ. σκύλα·
- βάζει παντού την ουρά του ή βάζει την ουρά του παντού, βλ. φρ. χώνει παντού την ουρά του·
- βάζω την ουρά στα σκέλια ή βάζω την ουρά στα σκέλια μου ή βάζω την ουρά ανάμεσα στα σκέλια (μου) ή βάζω την ουρά κάτω απ’ τα σκέλια (μου) (ενν. και φεύγω), φεύγω, αποχωρώ, υποχωρώ από κάπου ντροπιασμένος ή φοβισμένος: «μόλις τον αποπήρε ο πατέρας του, έβαλε την ουρά στα σκέλια του και μην τον είδατε || μόλις τον αγρίεψε ο άλλος, έβαλε στην ουρά ανάμεσα στα σκέλια και δεν είπε κουβέντα». Από την εικόνα του σκύλου, που, όταν τον μαλώσει το αφεντικό του, φεύγει βάζοντας την ουρά ανάμεσα στα σκέλια του·
- βγάζει λεφτά με ουρά, βλ. λ. λεφτά·
- βγάζει λίρα με ουρά ή βγάζει λίρες με ουρά, βλ. λ. λίρα·
- βγάζει παρά με ουρά ή βγάζει παράδες με ουρά, βλ. λ. παράς·
- βγάζει χρήμα με ουρά, βλ. λ. χρήμα·
- βγάζω την ουρά μου απ’ έξω, α. αποχωρώ, παύω να συμμετέχω σε κάποια υπόθεση, γιατί αντιλαμβάνομαι πως αρχίζει να δυσκολεύει, πως ξεφεύγει από τα όρια της νομιμότητας, ή γιατί αντιλαμβάνομαι πως δε θα αποκομίσω τα οφέλη που υπολόγιζα: «απ’ τη στιγμή που δέχτηκαν να πάρει μέρος στη δουλειά κι ο τάδε που είναι γνωστός απατεώνας, έβγαλα την ουρά μου απ’ έξω || μόλις έπεσε η δουλειά, έβγαλα την ουρά μου απ’ έξω και διέλυσα το συνεταιρισμό». β. αρνούμαι τις ευθύνες μου, τη συμμετοχή μου σε κάποια επιλήψιμη πράξη, κάνω πως δεν ξέρω τίποτα: «μη βγάζεις την ουρά σου απ’ έξω, γιατί, όσο φταίω εγώ, άλλο τόσο φταις κι εσύ»·
- γάιδαρος με ουρά, βλ. λ. γάιδαρος·
- γίνεται ουρά, λέγεται για πλήθος ανθρώπων που στέκονται ο ένας πίσω από τον άλλον με τάξη, περιμένοντας για τον ίδιο σκοπό: «πού γίνεται ουρά για να βγάλουμε εισιτήριο;»·
- έβαλε ο διάβολος την ουρά του, βλ. λ. διάβολος·
- εγώ το λέω του σκύλου μου κι ο σκύλος της ουράς του, βλ. λ. σκύλος·
- είναι ουρά μου, βλ. φρ. τον έχω ουρά μου· 
- εκείνος που κρατάει τον αετό απ’ την ουρά και τη γυναίκα απ’ το λόγο της, δεν κρατάει τίποτα, βλ. λ. γυναίκα·
- έπιασε το χέλι απ’ την ουρά, βλ. λ. χέλι·
- έφυγε με την ουρά στα σκέλια, αποχώρησε, υποχώρησε από κάπου ντροπιασμένος ή φοβισμένος: «μόλις ο άλλος αποκάλυψε μπροστά σ’ όλους ποιος ήταν το καρφί, ο δικός σου έφυγε με την ουρά στα σκέλια || μόλις τον αγρίεψε ο δικός, έφυγε ο τύπος με την ουρά στα σκέλια»·
- έχει κομμένη την ουρά του, έχει χάσει την ισχύ του, το θράσος του, την αλαζονεία του: «απ’ τη μέρα που έχασε την περιουσία του, έχει κομμένη την ουρά του». Αναφορά στην αλεπού του αισώπειου μύθου·
- έχει λεφτά με ουρά, βλ. λ. λεφτά·
- έχει λίρα με ουρά ή έχει λίρες με ουρά, βλ. λ. λίρα·
- έχει ουρά, υπάρχει πλήθος ανθρώπων, που στέκονται ο ένας πίσω από τον άλλον με τάξη, περιμένοντας για τον ίδιο σκοπό: «στο ταμείο του σούπερ μάρκετ έχει ουρά»·
- έχει παντού την ουρά του ή έχει την ουρά του παντού, βλ. συνηθέστ. χώνει παντού την ουρά του·
- έχει παρά με ουρά ή έχει παράδες με ουρά, βλ. λ. παράς·
- έχει χρήμα με ουρά, βλ. λ. χρήμα·
- έχει ψείρα με ουρά ή έχει ψείρες με ουρά, βλ. λ. ψείρα·
- έχω μαζεμένη την ουρά μου, ενεργώ με διακριτικότητα: «κάθε φορά που έρχεται ο διευθυντής στο γραφείο μου, έχω μαζεμένη την ουρά μου»·
- η γάτα με τις εννιά ουρές, βλ. λ. γάτα·
- η ουρά έμεινε, συγκοπή της φρ. φάγαμε το βόδι κι απόμεινε η ουρά: «έλα, κάνε ακόμα λίγο υπομονή, η ουρά έμεινε»·
- κάνουν ουρά, βλ. φρ. περιμένουν ουρά·
- κάνω ουρά, στέκομαι με τάξη πίσω από άλλους ανθρώπους που περιμένουν για τον ίδιο σκοπό: «αν δεν κάνετε ουρά, δε θα πάρει κανένας σας εισιτήριο»·
- κουνάει την ουρά της, η γυναίκα για την οποία γίνεται λόγος, προκαλεί τους άντρες ερωτικά, τα θέλει: «μόλις δει κανένα ομορφόπαιδο, κουνάει την ουρά της». Από την εικόνα του σκύλου, που, όταν θέλει χάδια, πηγαίνει κοντά στο αφεντικό του και κουνάει παιχνιδιάρικα την ουρά του ·
- κουνάει την ουρά του, επιδιώκει κάτι πάρα πολύ, το επιθυμεί ή το προκαλεί: «απ’ ό,τι ξέρω, αυτός ο τύπος κουνάει την ουρά του για καβγά»·
- κυνηγάει την ουρά του, ματαιοπονεί: «ξεκίνησε να φτιάξει χωρίς φράγκο επιχείρηση και μου φαίνεται πως κυνηγάει την ουρά του». Από την εικόνα του σκύλου που προσπαθεί να δαγκώσει την ουρά του·
- μαζεύω την ουρά στα σκέλια ή μαζεύω την ουρά στα σκέλια μου, βλ. συνηθέστ. βάζω την ουρά στα σκέλια·
- μη στάξει η ουρά του γαϊδάρου, λέγεται στις περιπτώσεις που ασχολείται κάποιος με δευτερεύοντα πράγματα, ενώ υπάρχουν άλλα που είναι πολύ ουσιαστικά, ή λέγεται στις περιπτώσεις που μας παρουσιάζουν κάτι ως σημαντικό, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. Συνήθως της φρ. προτάσσεται το σιγά·
- μη στάξει η ουρά του ποντικιού, βλ. συνηθέστ. μη στάξει η ουρά του γαϊδάρου·
- μου ’γινε ουρά, βλ. φρ. τον έχω ουρά μου·
- περιμένουν στην ουρά, λέγεται στην περίπτωση που πολλοί άνθρωποι περιμένουν για τον ίδιο σκοπό υπομονετικά ο ένας πίσω από τον άλλον: «οι θεατές περιμένουν ουρά για να βγάλουν εισιτήριο». (Λαϊκό τραγούδι: τώρα όμως στα πενήντα καλοστέκεις μια χαρά και για χάρη σου οι γυναίκες σε περιμένουν στην ουρά)·
- πιάνεται απ’ την ουρά του βοδιού και δε βλέπει το βόδι, βλ. λ. βόδι·
- πίσω είναι τα φίδια με τις ουρές, βλ. λ. φίδι·
- πίσω έχει η αχλάδα την ουρά, βλ. λ. αχλάδα·
- στην ουρά! απειλητικό ή προτρεπτικό επιφώνημα σε κάποιον να σταθεί πίσω από τον τελευταίο μιας σειράς ανθρώπων που περιμένουν με τάξη για τον ίδιο σκοπό, ενώ αυτός επιχειρεί να τους υποσκελίσει·
- στην ουρά, α. στους τελευταίους, στο τέλος μιας σειράς προσώπων ή πραγμάτων: «αυτόν που ψάχνεις τον είδα στην ουρά της πορείας || η ομάδα μας βρίσκεται στην ουρά του βαθμολογικού πίνακα». β. ο ένας πίσω από τον άλλον περιμένοντας με τάξη για τον ίδιο σκοπό: «οι φίλαθλοι στην ουρά, αγωνιούσαν να φτάσουν στα εκδοτήρια του σταδίου για ν’ αποχτήσουν το πολυπόθητο εισιτήριο του αγώνα». (Τραγούδι: κι από την πρώτη τη βραδιά, τα παλικάρια στην ουρά, κρατούν σφιχτά πέντ’ έξι τάλιρα σωστά)·
- τα κάνει με ουρές και με κεφάλια, βλ. λ. κεφάλι·
- το έξυπνο πουλί απ’ την ουρά πιάνεται, βλ. λ. πουλί·
- τον έχω ουρά μου, με ακολουθεί συνεχώς όπου και αν πηγαίνω, δεν ξεκολλάει από πίσω μου, από κοντά μου: «απ’ τη μέρα που τον γνώρισα, τον έχω ουρά μου και δεν μπορώ να κάνω βήμα χωρίς αυτόν»·
- του γαϊδάρου η ουρά είναι πιο βαριά απ’ το γάιδαρο, βλ. λ. γάιδαρος·
- τραβώ την ουρά μου, βλ. φρ. βγάζω την ουρά μου απ’ έξω·
- φάγαμε το βόδι κι απόμεινε η ουρά, βλ. λ. βόδι·
- φάγαμε το γάιδαρο κι απόμεινε η ουρά, βλ. λ. γάιδαρος·
- χώνει παντού την ουρά του ή χώνει την ουρά του παντού, ανακατεύεται, επεμβαίνει απρόσκλητος σε υποθέσεις που δεν τον αφορούν: «του το ’χω πει χίλιες φορές να μη χώνει παντού την ουρά του, γιατί γίνεται ενοχλητικός». Συνών. χώνει παντού τη μούρη του / χώνει παντού τη μύτη του·
- χώνει την ουρά του (κάπου), επεμβαίνει κάπου χωρίς να του ζητηθεί: «εσύ τι ενδιαφέρεσαι και χώνεις την ουρά σου;»·
- ψέμα με ουρά ή ψέματα με ουρά, βλ. λ. ψέμα.

παιδί, το, ουσ. [<αρχ. παιδίον, υποκορ. του ουσ. παῖς]. 1. το μικρό αγόρι ή κορίτσι: «δεν είσαι πια παιδί να παίζεις με τις κούκλες». 2. νεαρό γκαρσόνι: «παιδί, ποιος θα ’ρθει να πάρει την παραγγελία;». Συνήθως της λ., στην περίπτωση του καλέσματος ,προτάσσεται το ψιτ. 3. νεαρός υπάλληλος καταστήματος ή γραφείου για βοηθητικές δουλειές ή μικροθελήματα, που υπηρετεί τους άλλους, ο άνθρωπος για όλες τις δουλειές, ο μικρός του καταστήματος: «στείλε το παιδί να πάρει μια τυρόπιτα || έστειλε το παιδί στην τράπεζα να πληρώσει μια επιταγή». 4. λέγεται αντί ονόματος, όταν απευθυνόμαστε σε άγνωστο νεαρό: «παιδί, πως θα βρω αυτή την διεύθυνση;». Συνήθως της λ. πολλές φορές προτάσσεται το ψιτ. 5. ο ερωμένος, ο εραστής, ο γκόμενος, η ερωμένη, η γκόμενα: «την είδα με το παιδί της να κάνει βόλτα στην παραλία». (Λαϊκό τραγούδι: ποιος είναι αυτός ο αψηλός, ποιος είναι αυτός ο τύπος, άντρας σου είναι ή γνωστός ή το παιδί σου μήπως). 6. το τέκνο: «έχει τρία παιδιά». 7. (παλιότερα) το αρσενικό νεογέννητο και, κατ’ επέκταση, το καθένα από τα αρσενικά τέκνα μιας οικογένειας. Ακόμη και μέχρι πριν από λίγα χρόνια, κατάλοιπο της ανδροκρατίας, σε αρκετές περιοχές της επαρχίας παιδί θεωρούσαν μόνο το αρσενικό τέκνο και έτσι ακουγόταν πολλές φορές το εξής εξωφρενικό: αυτός έχει τρία παιδιά και δυο κορίτσια, με το συμπάθιο. Αυτό το με το συμπάθιο, καταμαρτυρούσε το πόσο υποβιβασμένη ήταν η γυναίκα μέσα στην κοινωνία. Βέβαια, ως εξήγηση, δυο είναι οι λόγοι που οι οικογένειες της επαρχίας ξεχώριζαν τόσο πολύ το αρσενικό παιδί από το κορίτσι και επιζητούσαν με λαχτάρα τη γέννηση αρσενικών τέκνων: ο πρώτος λόγος είναι ότι τα αρσενικά χέρια θεωρούνταν πιο παραγωγικά στα χωράφια και γενικά στις γεωργικές εργασίες· ο δεύτερος ότι με το αρσενικό τέκνο δεν ήταν υποχρεωμένοι οι γονείς να νοιάζονται για προίκα, αφού το έθιμο είναι η νύφη να δίνει προίκα στο γαμπρό. 7. άνθρωπος περασμένης ηλικίας που νεάζει, που παριστάνει το νέο ή που διατηρείται νέος: «εξήντα χρονών παιδί». 8α. στον πλ. τα παιδιά, οι φίλοι, η παρέα αγόρια και κορίτσια, άντρες και γυναίκες: «την Κυριακή όλα τα παιδιά θα πάμε εκδρομή στον Όλυμπο». (Λαϊκό τραγούδι: τα παιδιά, τα παιδιά, τα φιλαράκια τα καλά τα σνομπάρεις και δε δίνεις σημασία πια καμιά). β. οι συνάδελφοι, οι σύντροφοι: «ο εχθρός μας είχε περικυκλώσει αλλ’ ευτυχώς είχαν έρθει τα παιδιά απ’ το τάγμα κι έτσι απεγκλωβιστήκαμε». (Τραγούδι: τα παιδιά τους καρτερούσαν του στρατού του λαϊκού και με τις χειροβομβίδες τους εκάναν τ’ αλατιού). 9. (στη γλώσσα της αργκό) οι άντρες της Αμέσου Δράσεως, και γενικά οι μπάτσοι: «λίγα λεπτά μετά το τηλεφώνημα πλάκωσαν τα παιδιά». 10. τα μέλη μιας οργάνωσης, ιδίως παράνομης, τα μέλη μιας συμμορίας: «πάρε μερικά απ’ τα παιδιά και πήγαινε να ξεκαθαρίσεις την κατάσταση». Υποκορ. παιδάκι, το (βλ. λ.). (Ακολουθούν 141 φρ.)·
- αγέννητο το παιδί, αγορασμένη η σκούφια, βλ. λ. σκούφια·
- αλλάζω το παιδί, του φορώ καθαρά ρούχα: «μια στιγμή ν’ αλλάξω το παιδί, που κατουρήθηκε, κι έρχομαι»·
- αμάρτησα για το παιδί μου, ειρωνική έκφραση, που απευθύνεται σε γυναίκα με πλούσια ερωτική δράση: «ξέρω, ξέρω γιατί πας με τόσους πολλούς άντρες, αμάρτησα για το παιδί μου». Αναφορά στις μελό ταινίες του νεοελληνικού κινηματογράφου του 1950 και του 1960, όπου η συγκεκριμένη έκφραση αποτελούσε τη συνηθισμένη δικαιολογία της φτωχής μητέρας που ενέδιδε στις ερωτικές προτάσεις των πλούσιων αφεντικών της για να αναθρέψει το παιδί της·
- αν δεν κλάψει το παιδί, δεν του δίνουνε βυζί, όποιος θέλει να βρει το δίκαιό του, πρέπει να το απαιτήσει με επιμονή και υπομονή: «πρέπει να πας παλικαρίσια και να του ζητήσεις να επανορθώσει την αδικία που σου έκανε, γιατί, αν δεν κλάψει το παιδί, δεν του δίνουνε βυζί». Συνών. αν δε φωνάξει το μωρό δεν το ταΐζει η μάνα του / αν δεν κλοτσήσει ο γάιδαρος, δεν τονε ξεφορτώνουν, λ. γάιδαρος·
- απ’ τη λεχώνα ως τη μαμή χάθηκε το παιδί, βλ. λ. λεχώνα·
- από παιδί, από την παιδική ηλικία: «από παιδί ήταν φρόνιμος και υπάκουος»·
- άσχημο παιδί στην κούνια, όμορφο παιδί στη ρούγα, συμβαίνει πολλές φορές, όταν κάποιο παιδί γεννηθεί άσχημο, να γίνει όμορφο όταν μεγαλώσει: «μη στενοχωριέσαι που δε γεννήθηκε όμορφος ο γιος σου, γιατί, όπως λέει κι ο λαός, άσχημο παιδί στην κούνια, όμορφο παιδί στη ρούγα»·
- άτιμο παιδί! βλ. λ. άτιμος·
- βαστώ το παιδί, βλ. φρ. κρατώ το παιδί·
- βιαστικό ζευγάρωμα τρελό παιδί θα βγάλει, βλ. λ. ζευγάρωμα·
- δε γνωρίζει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα, βλ. λ. μάνα·
- δεν είμαι απ’ αυτά τα παιδιά! ή δεν είμαστε απ’ αυτά τα παιδιά! βλ. φρ. δεν είμαι απ’ αυτά τα παιδάκια! λ. παιδάκι·
- δεν είμαστε παιδιά! βλ. φρ. παιδιά είμαστε(!)·
- δεν μπορεί να βαστήξει παιδί, (για γυναίκες) βλ. φρ. δεν μπορεί να κρατήσει παιδί·
- δεν μπορεί να κρατήσει παιδί, (για γυναίκες) κάνει συνέχεια αποβολές: «χρόνια τρέχουν στους γιατρούς, γιατί δεν μπορεί να βαστήξει παιδί»·
- δουλειά δεν είχε ο διάβολος, γαμούσε τα παιδιά του ή ο διάβολος δουλειά δεν είχε, γαμούσε τα παιδιά του ή όταν ο διάβολος δεν έχει δουλειά, γαμάει τα παιδιά του, βλ. λ. δουλειά·
- εγκλημάτησα για το παιδί μου, βλ. φρ. αμάρτησα για το παιδί μου·
- εγώ του λέω χαντούμης είμαι, κι αυτός ρωτάει πόσα παιδιά έχεις, βλ. λ. χαντούμης·
- εδώ χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα, βλ. λ. μάνα·
- είναι άξιο παιδί (τέκνο) του πατέρα του, α. έχει όλα τα προτερήματα του πατέρα του. β. λέγεται και με ειρωνική διάθεση εννοώντας πως έχει όλα τα ελαττώματα του πατέρα του·
- είναι δικό μας παιδί, είναι του περιβάλλοντός μας ή ανήκει στον ίδιο πολιτικό χώρο με εμάς: «πρέπει να τον βοηθήσουμε όσο μπορούμε, γιατί είναι δικό μας παιδί»·
- είναι δικό μου παιδί, για το συγκεκριμένο άτομο ενδιαφέρθηκα προσωπικά για την επαγγελματική ή καλλιτεχνική  του ανέλιξη: «αυτός ο πετυχημένος ζωγράφος, είναι δικό μου παιδί»·
- είναι ένα μεγάλο παιδί, παρ’ όλη την ηλικία του είναι αθώος, καλός και ανοιχτόκαρδος, εξακολουθεί να έχει τα χαρακτηριστικά της παιδικής ηλικίας: «μην τον βλέπεις έτσι σοβαρό και απλησίαστο, γιατί, αν τον γνωρίσεις καλά, θα δεις πως στην πραγματικότητα είναι ένα μεγάλο παιδί»·
- είναι παιδί της μαμάς του, λέγεται για καλομαθημένο παιδί, για παιδί που είναι μαμόθρεφτο (βλ. λ.): «είναι μαθημένος να του κάνουν όλα τα χατίρια, γιατί από μικρός είναι παιδί της μαμάς του»·
- είναι παιδί του πατέρα του, βλ. φρ. είναι άξιο παιδί (τέκνο) του πατέρα του·
- είναι της μάνας του παιδί, βλ. λ. μάνα·
- έχει καρδιά μικρού παιδιού, βλ. λ. καρδιά·
- έχει κι άλλα παιδιά η μάνα σου σαν κι εσένα; ή έχει κι άλλα παιδιά σαν κι εσένα η μάνα σου; ειρωνική έκφραση σε άτομο που αντιλαμβανόμαστε πως επιδιώκει να μας κοροϊδέψει, να μας ξεγελάσει: «αν μου δώσεις σήμερα διακόσια χιλιάρικα, θα σου επιστρέψω αύριο πεντακόσια. -Έχει κι άλλα παιδιά η μάνα σου σαν κι εσένα;». Άλλες φορές πριν και άλλες φορές μετά τα παιδιά, προτάσσεται ή ακολουθεί το έξυπνα·
- η αλεπού με το παιδί της ένα δέρμα κρατούνε, βλ. λ. αλεπού·
- η χελώνα το παιδί της αγγελόπουλο το κράζει, βλ. λ. χελώνα·
- η ώρα του παιδιού, βλ. λ. ώρα·
- θα πηδήσω, πατέρα, θα σε δω, παιδί μου, έκφραση με την οποία προκαλούμε κάποιον να αποδείξει έμπρακτα αυτό που ισχυρίζεται πως μπορεί να κάνει: «για όλα αυτά που μου λες, θέλω μια χειροπιαστή απόδειξη. Ορίστε λοιπόν· θα πηδήσω, πατέρα, θα σε δω, παιδί μου. Ανέλαβε τη δουλειά και τελείωσέ την στο χρόνο που λες». Συνών. άσπρος κώλος, μαύρος κώλος, στον πόρο θα φανεί / ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα·
- καιρός πανί, καιρός παιδί, βλ. λ. καιρός·
- κακό παιδί, χαρακτηρίζει νεαρό που είναι ανήθικος, άτακτος και απατεώνας: «να μην κάνεις παρέα μαζί του, γιατί είναι κακό παιδί». (Λαϊκό τραγούδι: δεν είμαι παιδί κακό,γιατί θέλεις να πονώ, έφτασ’ η ψυχή στο στόμα μ’ ένα ασόδυο ακόμα απ’ τον κόσμο θα χαθώ)·
- καλό παιδί, α. χαρακτηρίζει νεαρό που είναι ηθικός, τίμιος, φρόνιμος: «ακούει και σέβεται τους μεγαλύτερούς του, γιατί είναι καλό παιδί». (Λαϊκό τραγούδι: δεν είμαι το καλό παιδί αυτό που γνώρισες εσύ, τώρα μ’ αρέσει να γυρνάω και το καλό παιδί ξεχνάω).β. χαρακτηρίζει νεαρό που έχει φιλότιμο, μπέσα: «είναι καλό παιδί και μπορείς να τον εμπιστευτείς άφοβα». (Λαϊκό τραγούδι: τον κοιτούσαμε θλιμμένοι και με πόνο στην καρδιά, γιατί ήταν στην παρέα απ’ τα πιο καλά παιδιά)· βλ. και φρ. το καλό παιδί·
- καλό παιδί, αλλά χάλασε στη γέννα, βλ. λ. γέννα·
- καλώς τα παιδιά! ή καλώς τα τα παιδιά! α. φιλική προσφώνηση στην παρέα μας ή σε κάποια άλλη παρέα. (Δημοτικό τραγούδι: γεια σου χαρά σου γέρο, καλώς τα τα, καλώς τα τα παιδιά). β. πολλές φορές, η φιλική αυτή προσφώνηση μπορεί να γίνει και από την παρέα προς ένα μόνο άτομο: «βρε, καλώς τα παιδιά, καιρό είχαμε να σε δούμε!». γ. λέγεται και με ειρωνική διάθεση ή και με δυσφορία, όταν έρχονται στην ομήγυρη ανεπιθύμητα άτομα, ιδίως αστυνομικοί και μπορεί να γίνει και προς ένα μόνο άτομο. Σε αυτοί την περίπτωση η φρ. εκφέρεται μουρμουριστά και με ελαφρό στρίψιμο του κεφαλιού προς τα πλάγια ή κατέβασμα προς τα κάτω, για να μη φανούν τα χείλη που ανοιγοκλείνουν· βλ. και φρ. καλώς το παιδί(!)·
- καλώς το παιδί! ή καλώς τα παιδιά! ειρωνική έκφραση σε άτομο που μας ζητάει παράλογα πράγματα: «θέλω να πας να μου πληρώσεις τη Δ.Ε.Η., τον Ο.Τ.Ε. και να μου δώσεις και δέκα χιλιάδες ευρώ που τα χρειάζομαι. -Καλώς το παιδί!». Συνήθως η φρ. κλείνει με το ρε. Ο πλ. και όταν απευθυνόμαστε σε ένα μόνο άτομο· βλ. και φρ. καλώς τα παιδιά! ή καλώς τα τα παιδιά(!)·
- κάνε παιδί να δεις καλό ή κάνε παιδιά να δεις καλό, λέγεται στην περίπτωση που κάποιοι γονείς αντιμετωπίζουν την αδιάφορη, άστοργη ή αχάριστη στάση των παιδιών τους. Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το κι ύστερα σου λένε·
- κάνε παιδί να δεις χαΐρι ή κάνε παιδιά να δεις χαΐρι, βλ. φρ. κάνε παιδί να δεις καλό·
- κάνω σαν παιδί, συμπεριφέρομαι με αφέλεια, παιδιαρίζω: «πρέπει ν’ αρχίσεις να σκέφτεσαι πιο σοβαρά και να πάψεις επιτέλους να κάνεις σαν παιδί»·
- καταριέμαι το παιδί μου, αλλά, αν πεις αμήν, σε σφάζω, δηλώνει πως οι γονείς λένε μερικές φορές πάνω στα νεύρα τους πολύ σκληρά λόγια για τα παιδιά τους, χωρίς όμως να τα εννοούν: «μου ’χει φάει τη ζωή το παλιόπαιδο μέχρι να το μεγαλώσω, που να σπάσει το πόδι του, όμως πρόσεχε, γιατί καταριέμαι το παιδί μου, αλλά, αν πεις αμήν, σε σφάζω»·  
- κλαίει σαν παιδί, κλαίει σπαραχτικά: «όταν βλέπει κάποια παλιά ελληνική κοινωνική ταινία, κλαίει σαν παιδί». (Λαϊκό τραγούδι: νύχτωσε στης μοναξιάς μου το στενό κελί, μόνος μου κι αυτό το βράδυ κλαίω σαν παιδί)·
- κρατώ το παιδί, (για γυναίκες) αποφασίζω να μην κάνω έκτρωση, αποφασίζω να το γεννήσω: «αν και δεν ήταν παντρεμένη μαζί του, αποφάσισε να κρατήσει το παιδί»·
- μένω παιδί, συμπεριφέρομαι σαν παιδί (παρόλο που έχω μεγαλώσει): «παρά τα χρόνια που κουβαλάει, έμεινε παιδί»·
- μη γίνεσαι παιδί! συμπεριφέρσου όπως αρμόζει στην ηλικία σου, μη γίνεσαι αφελής, μην κάνεις παιδιαρίσματα: «πρέπει να σκεφτείς καλά πώς θα ενεργήσεις, μη γίνεσαι παιδί! || θα σε ρίξει οπωσδήποτε, αν πιστέψεις αυτά που σου λέει, μη γίνεσαι παιδί! || αφού πρέπει να πάρεις το φάρμακο σου, θα κλείσεις τα μάτια και θα το καταπιείς, μη γίνεσαι παιδί!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το έλα τώρα·
- μην κάνεις σαν παιδί! βλ. φρ. μη γίνεσαι παιδί(!)·
- μην κλοτσάς τα γονικά σου, θα το βρεις απ’ τα παιδιά σου, βλ. λ. γονικά·
- μην τάξεις σ’ άγιο κερί και σε παιδί κουλούρι, βλ. λ. κερί·
- να κλαίει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα, βλ. λ. μάνα·
- να μη χαρώ τα παιδιά μου! όρκος που δίνουμε σε κάποιον για να γίνουμε πιστευτοί σε αυτά που του λέμε: «να μη χαρώ τα παιδιά μου, αν νομίζεις πως σου λέω ψέματα!». Συνών. να μη χαρώ ό,τι αγαπώ! / να μη χαρώ τα μάτια μου! / να μη χαρώ τα νιάτα μου! / να μη χαρώ τη ζωή μου! / να μη χαρώ τη μάνα μου! / να μη χαρώ τη μανούλα μου! / να μη χαρώ το στεφάνι μου(!) ·
- να παιδί, να μάλαμα! ειρωνική έκφραση για νεαρό άτομο που συμπεριφέρεται άπρεπα, ανάγωγα και προκλητικά σε μεγαλύτερους ή στους γονείς του·
- να τρώει η μάνα και στο παιδί να μη δίνει ή να τρώει η μάνα και του παιδιού να μη δίνει, βλ. λ. μάνα·
- να χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα, βλ. λ. μάνα·
- να χαρείς τα παιδιά σου! παρακλητική έκφραση σε κάποιον για εύνοια ή εξυπηρέτηση: «δώσε μου σε παρακαλώ αυτά τα λεφτά που μου χρειάζονται, να χαρείς τα παιδιά σου! || να χαρείς τα παιδιά σου, πάρε με με τ’ αυτοκίνητό σου μέχρι την πόλη!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το αμάν ή το έλα. Συνών. να χαρείς ό,τι αγαπάς! / να χαρείς τα μάτια σου! (τα δυο!) / να χαρείς τα νιάτα σου και τη λεβεντιά σου! (και την ομορφιά σου!) / να χαρείς τη ζωή σου! / να χαρείς τη μάνα σου! / να χαρείς τη μανούλα σου! / να χαρείς το στεφάνι σου(!)·
- ο … (ακολουθεί επώνυμο), ο … (ακολουθεί επώνυμο) και τ’ άλλα παιδιά, (στη γλώσσα του μπάσκετ και του ποδοσφαίρου) τα δυο άτομα που αναφέρονται και που θεωρούνται ηγετικές φυσιογνωμίες και οι συναθλητές τους, και οι υπόλοιποι άξιοι παίχτες της ομάδας τους. Οι δυο πρώτοι αθλητές που ακούστηκαν ήταν ο Γκάλης και ο Γιαννάκης, όταν έπαιζαν στην ομάδα μπάσκετ του Άρη Θεσσαλονίκης στη δεκαετία των μεγάλων επιτυχιών 1980-1990 και όταν η εθνική ομάδα του μπάσκετ πήρε το ευρωπαϊκό κύπελλο το 1987 στην Αθήνα και ύστερα από πολλά χρόνια, οι αθλητές που ακούστηκαν ήταν ο Ζαγοράκης και ο Χαριστέας της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου, που το 2004 κατέκτησε το ευρωπαϊκό κύπελλο στη Λισσαβόνα: «ο Γκάλης, ο Γιαννάκης και τ’ άλλα παιδιά, χάρισαν στην Ελλάδα το ευρωπαϊκό κύπελλο μπάσκετ || ο Ζαγοράκης, ο Χαριστέας και τ’ άλλα παιδιά, χάρισαν δόξα στην Ελλάδα, αφού κατάφεραν και κατέκτησαν το 2004 το ευρωπαϊκό κύπελλο ποδοσφαίρου»·    
- ο πλούσιος με τα φλουριά κι ο φτωχός με τα παιδιά του, πολλές φορές οι φτωχοί είναι πιο ευτυχισμένοι από τους πλούσιους: «δούλεψε σκληρά για να κάνει λεφτά κι έμεινε μαγκούφης στη ζωή του, ενώ ο αδερφός του που είναι φτωχός, έχει ολόκληρη οικογένεια που τη βλέπει και τη χαίρεται, κι έτσι, έμεινε ο πλούσιος με τα φλουριά κι ο φτωχός με τα παιδιά του». Πρβλ.: στο σεράι δάκρυ τρέχει, στην καλύβα πέρα βρέχει, ευτυχία και παράς δεν πάν’ μαζί (Λαϊκό τραγούδι).Συνών. ο πλούσιος έχει τα φλουριά και ο φτωχός τα γλέντια·
- ο ύπνος θρέφει το παιδί κι ο ήλιος το μοσχάρι και το κρασί τον γέροντα τον κάνει παλικάρι, βλ. λ. ύπνος·
- όποιος έχει ψώρα και παιδί, στη γειτονιά να μην κατεβεί, βλ. λ. γειτονιά·
- όπου δε δίνει ο Θεός παιδιά, δίνει ο διάβολος ανίψια, βλ. λ. ανίψι·
- παιδί αστέρι, α. πολύ καλό παιδί, ξεχωριστό. Απότην εικόνα των αστεριών που λάμπουν στον ουρανό. β. (ειρωνικά) εντελώς το αντίθετο: «πρόσεχε μ’ αυτόν που κάνεις παρέα, γιατί είναι παιδί αστέρι και θα σε μπλέξει»·
- παιδί για όλες τις δουλειές, βλ. λ. δουλειά·
- παιδί θαύμα, παιδί που, παρά τη μικρή του ηλικία, έχει εκπληκτικές ικανότητες σε ένα είδος: «ο Μότσαρτ υπήρξε παιδί θαύμα στο χώρο της μουσικής || ο γιος του τάδε είναι παιδί θαύμα στα μαθηματικά || ο τάδε είναι παιδί θαύμα στο σκάκι»·
- παιδί μου! ή παιδί μου εσύ! θαυμαστικό επιφώνημα σε όμορφη γυναίκα που τη βλέπουμε να περνάει από μπροστά μας·
- παιδί μου ατελείωτο! θαυμαστικό επιφώνημα σε ψηλή και όμορφη γυναίκα που τη βλέπουμε να περνάει από μπροστά μας: «τι κορμάρα είσαι εσύ, παιδί μου ατελείωτο!»·
- παιδί ’ναι και παιδεύεται, α. ειρωνική αναφορά σε άτομο που ασχολείται συνέχεια με διάφορες εργασίες, χωρίς να αποκομίζει κάποιο κέρδος, και όμως, εξακολουθεί να προγραμματίζει νέες. β. ειρωνική αναφορά σε άτομο που προσπαθεί να επιδιορθώσει κάτι, χωρίς να έχει τις απαραίτητες γνώσεις, και όμως, επιμένει. Συνήθως της φρ. προτάσσεται το άσ’ τον ή το άσ’ τον μωρέ·
- παιδί πράμα! α. έκφραση με την οποία επιτιμούμε κάποιον για κάποια ενέργειά του, αλλά παράλληλα κεντρίζουμε το φιλότιμό του, ώστε στο εξής να ενεργεί σωστά: «επιτρέπεται τώρα εσύ, παιδί πράμα, να συμπεριφέρεσαι έτσι άσχημα σε γέρο άνθρωπο!». β. λέγεται και με συμπάθεια: «παιδί πράμα κι από μικρός στα βάσανα»· βλ. και φρ. παιδάκι πράμα! παιδάκι·
- παιδί σκεπάρνι, (στη γλώσσα της αργκό) α. άνθρωπος ανόητος, βλαμμένος, που έχει εγκεφαλική βλάβη, σαν να έχει δεχτεί στο κεφάλι του χτύπημα με σκεπάρνι: «μην περιμένεις να καταλάβει τι του λες, γιατί είναι παιδί σκεπάρνι». β. άνθρωπος πολύ κουραστικός, μονότονος, χοντροκομμένος, όπως και η εργασία που επιτελεί κανείς με το σκεπάρνι: «βαριέσαι να κάνεις παρέα μαζί του, γιατί είναι παιδί σκεπάρνι»·
- παιδί σφυρί, βλ. φρ. παιδί σκεπάρνι·
- παιδί τζιμάνι, το λεβεντόπαιδο, το παλικάρι που έχει καλό χαρακτήρα, που είναι καθώς πρέπει: «ο τάδε είναι το πιο τζιμάνι παιδί της παρέας μας». (Λαϊκό τραγούδι: μήπως είσαι από τη Μάνη κι είσαι ένα παιδί τζιμάνι)·
- παιδί τζιτζίκι, άνθρωπος ανόητος, φλύαρος, χαζός: «παιδί τζιτζίκι τώρα, κάθεσαι και του δίνεις σημασία!». Από τον χαρακτηριστικό ήχο που βγάζουν τα τζιτζίκια, που είναι ιδίως ενοχλητικός και χωρίς καμιά πρωτοτυπία ή μελωδία·
- παιδί της μάνας του (του πατέρα του) ή παιδί της μαμάς του (του μπαμπά του), α. μοιάζει στη μορφή τη μητέρα του (τον πατέρα του) ή έχει τα ελαττώματα ή τα προτερήματα της μητέρας του (του πατέρα του): «είναι πολύ καθαρό παιδί, ολόιδιο παιδί της μάνας του || πώς να μη γίνει χαρτοπαίχτης, αφού είναι παιδί του πατέρα του!». β. είναι πολύ καλομαθημένος, δεν έχει άμεση γνώση των δυσκολιών της ζωής, δεν εργάζεται και συντηρείται από τη μητέρα του (τον πατέρα του): «έγινε κοτζάμ παλικάρι κι ακόμη είναι παιδί του πατέρα του»·
- παιδί της Παναγιάς, α. είναι πάρα πολύ τυχερός: «τράκαρε μ’ ολόκληρο φορτηγό και δεν έπαθε τίποτα, γιατί είναι παιδί της Παναγιάς». β. πρόκειται για άτομο τίμιο, ηθικό: «τον εμπιστεύομαι απόλυτα, γιατί είναι παιδί της Παναγιάς». (Λαϊκό τραγούδι: εγώ είμαι εργατόπαιδο, μα έχω ψυχή μεγάλη, είμαι παιδάκι του λαού της Παναγιάς και του Θεού, μα με ζεστή αγκάλη)·  
- παιδί του δρόμου, το φτωχόπαιδο, αλλά και το αλητόπαιδο: «δε θέλω να κάνεις παρέα με παιδιά του δρόμου». (Λαϊκό τραγούδι: είμαι του δρόμου το παιδί το παραπεταμένο και σαν σκυλάκι κάθομαι στους πάγκους το καημένο)·
- παιδί του λαού, εξέχον πρόσωπο, ιδίως διακεκριμένος καλλιτέχνης με λαϊκή καταγωγή, που το έργο του έχει μεγάλη λαϊκή απήχηση: «ο ηθοποιός Ν. Ξανθόπουλος υπήρξε το αγαπημένο παιδί του λαού γιατί ενσάρκωσε στα έργα του τους πόνους και τους πόθους των απλοϊκών ανθρώπων». (Λαϊκό τραγούδι: εγώ είμαι εργατόπαιδο, μα έχω ψυχή μεγάλη, είμαι παιδάκι του λαού της Παναγιάς και του Θεού, μα με ζεστή αγκάλη)·
- παιδί του σωλήνα, παιδί που γεννήθηκε με τη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης: «αυτό το ζευγάρι δεν μπορούσε να κάνει παιδί κι απόκτησε παιδί του σωλήνα»·
- παιδιά είμαστε! έκφραση με την οποία θέλουμε να επιβεβαιώσουμε τον συνομιλητή μας πως ενεργούμε με σοβαρότητα και υπευθυνότητα και πως θα πραγματοποιήσουμε οπωσδήποτε αυτό που προηγουμένως του υποσχεθήκαμε: «δηλαδή, θα μου δώσεις αυτό το ποσό που μου χρειάζεται; -Παιδιά είμαστε!». Συνήθως άλλοτε της φρ. προτάσσεται το έλα ή το καλά και άλλοτε η φρ. κλείνει με το τώρα ή είναι φορές που της φρ. προτάσσεται το έλα ή το καλά και κλείνει παράλληλα με το τώρα·
- παιδιά ενός κατώτερου Θεού, ομάδα ή ομάδες ανθρώπων που βρίσκονται σε τέλεια εξαθλίωση, που υποφέρουν τα πάνδεινα: «πολλές φυλές της Αφρικής είναι παιδιά ενός κατώτερου Θεού»·
- παιδιά σκυλιά δεν έχει, βλ. φρ. δεν έχει ούτε γατιά ούτε σκυλιά, λ. γατί·
- παιδιά της αγοράς, βλ. φρ. παιδιά της πιάτσας. (Λαϊκό τραγούδι: κρίμα σε σένα, Γιάννη, παιδί της αγοράς, χίλια διακόσια φράγκα τη μάπα να τη φας)·
- παιδιά της Ασφάλειας, (των Ηθών, της Τροχαίας), οι αστυνομικοί της Ασφάλειας, (των Ηθών, οι τροχονόμοι): «αν μπλέξεις με τα παιδιά της Ασφάλειας, θα ’χεις κακά ξεμπερδέματα»·
- παιδιά της άφρας, οι κλέφτες, οι λωποδύτες: «τα παιδιά της άφρας έχουν μια αμοιβαία υποστήριξη μεταξύ τους»·
- παιδιά της κούπας, οι πότες: «απ’ τη μέρα που έμπλεξε με τα παιδιά της κούπας, κάθε βράδυ γυρίζει στο σπίτι του παραπατώντας». Από το ότι παλιά έπιναν  στο κρασοπουλειό το κρασί μέσα σε κούπες·   
- παιδιά της μάσας, (στη γλώσσα της αργκό) εκείνοι οι άνθρωποι, που δεν κάνουν τίποτα αν δεν πρόκειται να κερδίσουν κάτι νόμιμα ή παράνομα, που πρέπει δηλ. να φάνε για να κάνουν κάτι: «αυτός είναι απ’ τα παιδιά της μάσας και δεν κάνει τίποτα χωρίς κέρδος»·
- παιδιά της μπάτσικας, (στη γλώσσα της αργκό) οι χασομέρηδες, οι αργόσχολοι. «στη Θεσσαλονίκη, τα παιδιά της μπάτσικας μαζεύονταν στο Πτι Παλέ ή στο Ματζέστικ όπου και ξημεροβραδιάζονταν». Από το ότι η μπάτσικα ήταν παιχνίδι που παιζότανε στο μπιλιάρδο ή στο χαρτοπαίγνιο και είχε μεγάλη χρονική διάρκεια·
- παιδιά της ντάγκλας, (στη γλώσσα της αργκό) οι ναρκομανείς, οι πρεζάκηδες: «είναι αβέβαιο το μέλλον των παιδιών της ντάγκλας»·
- παιδιά της πιάτσας, οι άνθρωποι της αγοράς, που ασχολούνται με το πάρε δώσε, με το αλισβερίσι, νόμιμο ή παράνομο και, κατ’ επέκταση, οι έξυπνοι, οι ξύπνιοι, οι καταφερτζήδες: «δεν μπορείς να τον ξεγελάσεις εύκολα, γιατί από μικρός μεγάλωσε με τα παιδιά της πιάτσας». Πρβλ.: είμαστε αλάνια, διαλεχτά παιδιά μέσα στην πιάτσα και δεν την τρομάζουν οι φουρτούνες τη δική μας ράτσα (Λαϊκό τραγούδι)·
- παιδιά της πλατείας, (στη νεοαργκό) αυτοί που συχνάζουν σε πλατείες, ιδίως της πλατείας Εξαρχείων, οπότε η έμφαση δίνεται στους αναρχικούς, ή της πλατείας Κολονακίου, οπότε η έμφαση δίνεται στα βουτυρόπαιδα, στους φλώρους: «έδρασαν πάλι τα παιδιά της πλατείας κι έκαψαν το Πολυτεχνείο || τα παιδιά της πλατείας ήταν αραχτά στις πολυθρόνες τους κι έπιναν το φραπόγαλά τους»·
- παιδιά της σούρας, οι μπεκρήδες: «κάθε βράδυ μαζεύονται τα παιδιά της σούρας στο τάδε ουζερί και τα κοπανάνε μέχρι τα ξημερώματα»·
- παιδιά της τράπουλας, οι χαρτοπαίχτες: «αφού έμπλεξες με τα παιδιά της τράπουλας, σίγουρα θα καταστραφείς»·
- παιδιά της τσόχας, α. βλ. φρ. παιδιά της τράπουλας. β. παίχτες ζαριών: «τα παιδιά της τσόχας είναι πιο τζογαδόροι απ’ τα παιδιά της τράπουλας»· βλ. και λ. τσόχα·
- παιδιά της φάρας, (στη γλώσσα της αργκό) α. τα παιδιά της πιάτσας (βλ. φρ.): «απ’ τη μέρα που έμπλεξε με τα παιδιά της φάρας, κονόμησε ένα κάρο λεφτά». β. τα άτομα που ανήκουν στον ίδιο επαγγελματικό χώρο, στην ίδια συντεχνία: «μπορεί και ο τάδε να μας πει από τι πάσχει το αμάξι, γιατί είναι κι αυτός απ’ τα παιδιά της φάρας», δηλ. είναι κι αυτός μηχανικός αυτοκινήτων·
- παιδιά της φούμας, (στη γλώσσα της αργκό) οι χασικλήδες: «αφού έμπλεξες με τα παιδιά της φούμας, σίγουρα σε βλέπω στη φυλακή»·
- παιδιά του Θεού, λέγεται για κάθε άνθρωπο: «δεν πρέπει να μαλώνουμε, γιατί όλοι είμαστε παιδιά του Θεού»·
- παιδιά του ταραφιού, (στη γλώσσα της αργκό) βλ. φρ. παιδιά της φάρας·
- παιδιά των λουλουδιών, οι χίπηδες (βλ. λ.)·
- παιδιά των φαναριών, ανήλικα φτωχά παιδιά που στέκονται στις οδικές διαβάσεις και καθαρίζουν τα παρμπρίζ των αυτοκινήτων, ελπίζοντας στα φιλεύσπλαχνα αισθήματα των οδηγών. Τα περισσότερα από τα παιδιά αυτά είναι ξένης υπηκοότητας: «τα παιδιά των φαναριών έχουν απασχολήσει πολλές φορές τα Μ.Μ.Ε.»·
- παπά παιδί, διαβόλου εγγόνι, βλ. λ. παπάς·
- παραμύθια για μικρά παιδιά, βλ. λ. παραμύθι·
- περιμένω παιδί, (για γυναίκες) είμαι έγκυος: «κάθε φορά που βλέπω στο λεωφορείο γυναίκα που περιμένει παιδί, σηκώνομαι και της παραχωρώ τη θέση μου»·
- πεταμένο μου παιδί, νοικοκύρης του σπιτιού, λέγεται για άτομο που, ενώ δεν το υπολογίζουμε, αποδεικνύεται στο τέλος πιο άξιο από άλλο ή άλλα: «αυτόν τον υπάλληλο δεν τον υπολόγιζα καθόλου, αλλά αποδείχτηκε πεταμένο μου παιδί, νοικοκύρης του σπιτιού και με στήριξε όσο κανένας άλλος»· 
- πιάνω παιδί, (για γυναίκες), μένω έγκυος: «είναι η τρίτη φορά που πιάνει παιδί μέσα σε τέσσερα χρόνια»·
- πολλές μαμές, στραβό το παιδί, βλ. λ. μαμή·
- πώς πάν’ κόρακα τα παιδιά σου; - Όσο πάνε και μαυρίζουν, λέγεται για αυτούς που πηγαίνουν όλο προς το χειρότερο·
- ρε παιδιά! λέγεται στην περίπτωση που θέλουμε να εκφράσουμε τη δυσφορία μας σε κάποιο όμιλο παιδιών, νεαρών ή προς την παρέα μας για ενέργειά τους που τη θεωρούμε απαράδεκτη ή που μας ενοχλεί: «ρε παιδιά, μην ενοχλείτε γέρο άνθρωπο! || ρε παιδιά, κάντε λίγη ησυχία, μήπως μπορέσουμε και κοιμηθούμε!». Πολλές φορές, επαναλαμβανόμενο·
- ρε παιδιά, φιλική προσφώνηση στην παρέα: «τι λέτε, ρε παιδιά, πάμε ν’ ακούσουμε κανένα μπουζουκάκι;»·
- ρίχνω το παιδί, α. (για γυναίκες), κάνω έκτρωση: «επειδή έμεινε έγκυος, χωρίς να είναι παντρεμένη, πήγε σ’ ένα γιατρό κι έριξε το παιδί». β. πιο σπάνια κάνω αποβολή, αποβάλλω: «ήταν τόσο μεγάλος ο φόβος που πήρε, ώστε έριξε το παιδί»·
- σαν μικρό παιδί, στερεότυπη έκφραση που χαρακτηρίζει κάποιον ενήλικο ο οποίος έχει συμπεριφορά μικρού παιδιού: «μόλις τον αγριέψεις λίγο, φοβάται σαν μικρό παιδί». (Λαϊκό τραγούδι: φτωχό σαν λάχαινε να δει δάκρυζε σαν μικρό παιδί κι ως είχε και παράδες, μοίραζε ψώνια αγκαλιά κάθε Χριστού και Πασχαλιά στους φτωχομαχαλάδες)· 
- σαν παιδί ή σαν παιδί κι εγώ, α. έκφραση με την οποία προσπαθούμε να δικαιολογηθούμε για κάποιο μας ατόπημα: «σαν παιδί κι εγώ έκανα ένα λάθος». β. έκφραση με την οποία θέλουμε να δικαιολογηθούμε για κάποια ενέργειά μας, που δεν έπρεπε να γίνει και που σχολιάζεται αρνητικά από τον περίγυρό μας: «σαν παιδί κι εγώ, ήθελα ένα αυτοκίνητο και δανείστηκα λεφτά για να τ’ αγοράσω, κακό είναι;». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε. Συνών. σαν άνθρωπος ή σαν άνθρωπος κι εγώ·
- σε γαμώ και κλάνεις και παιδί δεν κάνεις! απειλητική έκφραση σε κάποιον πως θα του επιβάλουμε άγρια τη σεξουαλική πράξη από πίσω και, κατ’ επέκταση, πως θα τον τιμωρήσουμε σκληρά, παραδειγματικά: «σε μένα μην κάνεις το μάγκα, γιατί σε γαμώ και κλάνεις και παιδί δεν κάνεις!»·
- σπέρνει παιδιά στο δρόμο, βλ. λ. σπέρνω·
- στη ζωή των παιδιών μου! βλ. λ. ζωή·
- στο σώβρακο τα παιδιά μου, βλ. λ. σώβρακο·
- στον τοίχο τα παιδιά μου, βλ. λ. τοίχος·
- τα δικά μας παιδιά, χαρακτηρισμός των οπαδών, των ψηφοφόρων πολιτικού κόμματος με νίκη του οποίου σε εκλογές και ανάληψη της εξουσίας επιδιώκεται ο διορισμός τους στο δημόσιο. Συνήθως ως τέτοια αναφέρονται οι οπαδοί των δυο μεγάλων κομμάτων που εναλλάσσονται στην εξουσία, δηλ. του ΠΑ.ΣΟ.Κ. ως πράσινα παιδιά, επειδή το επίσημο χρώμα του κόμματος είναι το πράσινο, και της Ν.Δ. ως γαλάζια παιδιά, επειδή το επίσημο χρώμα του κόμματος είναι το γαλάζιο. Επίσης ως κόκκινα παιδιά, αναφέρονται και οι οπαδοί, οι ψηφοφόροι του Κ.Κ.Ε., επειδή το επίσημο χρώμα του κόμματος είναι το κόκκινο: «μόλις αναλάβει το κόμμα μας την εξουσία, πρώτο μας μέλημα είναι να βολέψουμε τα δικά μας παιδιά»·  
- τα γαλάζια παιδιά, βλ. φρ. τα δικά μας παιδιά·
- τα κόκκινα παιδιά, βλ. φρ. τα δικά μας παιδιά·
- τα μπλε παιδιά, βλ. φρ. τα γαλάζια παιδιά·
- τα πράσινα παιδιά, βλ. φρ. τα δικά μας παιδιά·
- της κουφής το παιδί ποτέ δεν κλαίει, βλ. λ. κουφός·
- της πήρε το παιδί, (για μαιευτήρες) της το απέσπασε από τη μήτρα λόγω προβλήματος του εμβρύου, της κύησης: «επειδή η εξέταση έδειξε πως το έμβρυο είχε μεσογειακή αναιμία, ο μαιευτήρας της της πήρε το παιδί». Πολλές φορές, η φρ. στον τύπο της πήραν το παιδί, εννοώντας και το επιτελείο του μαιευτήρα· 
- της πήρε το παιδί με καισαρική, (για μαιευτήρες) της το απέσπασε από τη μήτρα της: «της πήρε το παιδί με καισαρική, γιατί ερχόταν ανάποδα». Πολλές φορές, η φρ. στον τύπο της πήραν το παιδί με καισαρική, εννοώντας και το επιτελείο του μαιευτήρα·
- τι παιδί κι αυτό(ς)! ειρωνική αναφορά σε άτομο που δεν κάθεται ποτέ ήσυχο και μπερδεύεται συνέχεια σε διάφορες υποθέσεις, ιδίως παράνομες: «πάλι ήταν ανακατεμένος ο τάδε σε κείνη τη βρομοδουλειά. -Τι παιδί κι αυτός!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το μα ή το αμάν ή το αμάν πια·
- το καλό παιδί, χαρακτηρισμός παιδιού που ξεχωρίζει σε ένα σύνολο, σε μια παρέα για το φιλότιμο και το ήθος του: «ο τάδε είναι το καλό παιδί της παρέας μας». (Λαϊκό τραγούδι: για μένα το καλό παιδί που πάντα τα λεφτά μου τα χάλαγα για πάρτη σας απ’ την καλή καρδιά μου)· βλ. και φρ. καλό παιδί·
- … το παιδί! εκφράζει τον οίκτο ή τη συμπάθειά μας σε κάποιον, ιδίως νεαρό, που έπαθε κάτι κακό: «βρε τι έπαθε το παιδί στα καλά καθούμενα! || μα είναι δυνατό να φέρεσαι με τόσο κακό τρόπο στο παιδί!». (Λαϊκό τραγούδι: θα στο πούνε κι οι γειτόνοι, τι σου φταίει το παιδί, θέλει ντε καλά και σώνει να πεθάνει δηλαδή)·
- το παιδί ακόμα δε γεννήθηκε κι η σκούφια αγοράστηκε, ειρωνική παρατήρηση σε κάποιον που από κάποια δουλειά ή ενέργειά του υπολογίζει πολύ πρόωρα είτε κάποια οφέλη είτε πως θα του συμβεί κάποιο κακό: «πριν καν αρχίσουμε να δουλεύουμε, σκέφτεσαι τι θα κάνεις τα κέρδη σου, δηλαδή, το παιδί ακόμα δε γεννήθηκε κι η σκούφια αγοράστηκε || έχω καταλήξει να μην αγοράσω αυτοκίνητο, γιατί οι περισσότεροι οδηγοί είναι ασυνείδητοι και θα σκοτωθώ. -Έλα, ρε φίλε, το παιδί ακόμα δε γεννήθηκε κι η σκούφια αγοράστηκε». Συνών. ακόμη δεν τον είδαμε, Γιάννη τονε βγάλαμε ή ακόμη δεν τον είδαμε, Γιάννη τον βαφτίσαμε / το τηγάνι στη φωτιά, το ψάρι στη θάλασσα / προτού σκάσουν τ’ αβγά, άρχισε να μετράει πουλιά·
- το παιδί λάστιχο, παιδί που έχει πολύ ευλύγιστο, πολύ ελαστικό σώμα, που παρουσιάζεται συνήθως ως θέαμα σε διάφορα λούνα παρκ ή τσίρκο: «περάστε να δείτε, να θαυμάσετε το παιδί λάστιχο!»·
- το παιδί του καταστήματος, βλ. λ. κατάστημα·
- το παιδί του καφενείου, βλ. λ. καφενείο·
- το παιδί του μαγαζιού, βλ. λ. μαγαζί·
- το πολύ το Κάπα Κάπα κάνει το παιδί μαλάκα, βλ. λ. Κάπα Κάπα·
- το πολύ το τάκα τάκα κάνει το παιδί μαλάκα, βλ. λ. τάκα τάκα²·  
- το ρίξιμο του παιδιού, βλ. λ. ρίξιμο·
- το τρομερό παιδί, λέγεται για άτομο ανεξαρτήτου ηλικίας που από τις αλλεπάλληλες επιτυχίες του ή από την έντονη επίδειξη πνεύματος ανεξαρτησίας ξεχωρίζει δυναμικά μέσα σε ένα σύνολο: «ο Βασίλης Καΐλας υπήρξε το τρομερό παιδί του ελληνικού κινηματογράφου || ο τάδε γιατρός υπήρξε το τρομερό παιδί του ιατρικού χώρου»·
- το χαϊδεμένο παιδί, λέγεται για άτομο που είναι πολύ αγαπητό σε ένα χώρο, ιδίως επαγγελματικό, που κανείς δεν του χαλάει το χατίρι: «η Βουγιουκλάκη υπήρξε το χαϊδεμένο παιδί του ελληνικού κινηματογράφου»·
- του παιδιού μου το παιδί είναι δυο φορές παιδί, έκφραση που δηλώνει τη μεγάλη αδυναμία και στοργή που έχουν οι παππούδες και οι γιαγιάδες στα εγγόνια τους·
- τρώει τα παιδιά του (της), λέγεται στην περίπτωση που η δύναμη ή το περιβάλλον που αναδεικνύει κάποιον, μετά από καιρό τον καταστρέφει: «το τάδε τηλεοπτικό κανάλι έχει αναδείξει πολλούς άξιους δημοσιογράφους, όμως αυτό το ίδιο το κανάλι τρώει τα παιδιά του, γιατί τους απολύει χωρίς λόγο || παρ’ όλη την αγάπη που δείχνουμε γι’ αυτή την πόλη, η Θεσσαλονίκη είναι μοναδική στο να τρώει τα παιδιά της». Αναφορά στο θεό Κρόνο της ελληνικής μυθολογίας, ο οποίος έτρωγε τα παιδιά του·
- των φρονίμων τα παιδιά, πριν πεινάσουν, μαγειρεύουν, ο προνοητικός άνθρωπος ενεργεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι έτοιμος, αν του παρουσιαστεί ξαφνικά κάποια ανάγκη: «έχει κάτι λεφτουδάκια στην τράπεζα για ώρα ανάγκης, γιατί των φρονίμων τα παιδιά, πριν πεινάσουν, μαγειρεύουν». Συνών. αν ζυμώσεις το πρωί, αποβραδίς κοσκίνα / άναψε το φανάρι σου, προτού να σ’ εύρει η νύχτα / ήρθε ο Άι Λιας, μάσε τα δαδιά σ’, ήρθε κι ο Σταυρός, κάτσε και πυρώσ’ / όποιος τον Αύγουστο γαμεί, κακό χειμώνα βγάζει. Αντίθ. άμα δεν πεινάσει, δε ζυμώνει·
- ύπνε που παίρνεις τα παιδιά, βλ. λ. ύπνος·
- φέρνω παιδί, (για γυναίκες) γεννώ: «έφερε δυο παιδιά, που τ’ ανάθρεψε με μεγάλη στοργή και φροντίδα». (Λαϊκό τραγούδι: αν ήξερες, καλή μου μάνα, πόσα τραβάω στη ζωή σ’ αυτόν τον άδικο και ψεύτη κόσμο, ποτέ δε θα ’φερνες παιδί)· 
- χαζό παιδί, χαρά γεμάτο, λέγεται ειρωνικά για ανεύθυνο άτομο, που δεν παίρνει τίποτα στα σοβαρά: «μη δίνεις βάση στα λεγόμενα του τάδε, γιατί είναι χαζό παιδί, χαρά γεμάτο»·
- χάνω το παιδί, (για έγκυες γυναίκες) αποβάλλω: «είναι πολύ στενοχωρημένος γιατί είναι η δεύτερη φορά που η γυναίκα του χάνει το παιδί || η γυναίκα του κινδύνεψε να πέσει απ’ τη σκάλα κι απ’ τον τρόμο που πήρε έχασε το παιδί».

παραμύθι, το, ουσ. [<αρχ. παραμύθιον (= παρηγοριά, παραίνεση)], το παραμύθι. 1. το ψέμα, η ψευτιά: «μας αράδιασε ένα σωρό παραμύθια». (Λαϊκό τραγούδι: αυτά που λες εγώ τ’ ακούω βερεσέ· τα παραμύθια σου τ’ ανθίστηκα πια τώρα και το κατάλαβα πως ήμουνα για σε ο πασατέμπος σου για να περνά η ώρα). 2. η δικαιολογία: «για να δούμε τώρα τι παραμύθι θα σοφιστείς, που άργησες πάλι στη δουλειά σου». 3. χαρακτηρισμός μικροεργαλείου ή μικροαντικειμένου που δεν αναφέρουμε το όνομά του, είτε επειδή δεν το γνωρίζουμε είτε επειδή δε θέλουμε να το πούμε είτε μόνο και μόνο για να κάνουμε εντύπωση: «για δώσε μου αυτό το παραμύθι να ξεκαρφώσω το καρφί». Συνών. καβουρντιστήρι (6) / καλαμπούρι (2) / καυλιτζέκι / κολπέτο (2) / μαντζαφλάρι (1) / μαραφέτι (1) / μαρκούτσι (4) / μασπάτι (2) / νταραβέρι (6) / παπαράκι / σκατουλάκι (4) .4. χαρακτηρισμός πολύ εύκολης εργασίας ή καθήκοντος που μας έχουν αναθέσει και που πραγματοποιείται χωρίς πολλή δυσκολία: «σιγά το δύσκολο πράγμα, αυτό είναι παραμύθι μπροστά σ’ αυτά που έχω κάνει μέχρι τώρα». (Ακολουθούν 27 φρ.)·
- άσ’ το παραμύθι ή άσ’ τα παραμύθια, μην επιχειρείς να με πείσεις ή να με ξεγελάσεις με ψευτιές: «ξέρω πολύ καλά πώς έγιναν τα πράγματα, γι’ αυτό άσ’ το παραμύθι»·
- βγήκε παραμύθι, βγήκε ψέμα: «της υποσχόταν συνέχεια πως θα την παντρευτεί, αλλά οι υποσχέσεις του βγήκαν παραμύθια». (Λαϊκό τραγούδι: σ’ αγάπησα, σε πίστεψα, δε μου ’πες την αλήθεια, μαζί κι αν χτίσαμε όνειρα, εβγήκαν παραμύθια)·
- δε σηκώνω παραμύθι ή δε σηκώνω παραμύθια, δε δέχομαι να μου λένε ψέματα: «πρόσεξε καλά τι θα μου πεις, γιατί δε σηκώνω παραμύθια». (Λαϊκό τραγούδι: και δε σηκώνω παραμύθια να μου λες, αυτά που έλεγες, βρε μάγκα, σε πολλές)·
- δεν αφήνεις το παραμύθι! ειρωνική προτροπή σε κάποιον να πάψει να μας λέει ψέματα με σκοπό να μας ξεγελάσει ή να μας παραπλανήσει για προσωπικό του όφελος: «δεν αφήνεις το παραμύθι, που, αν σου δώσω σήμερα χίλια ευρώ, θα μου δώσεις σε μια βδομάδα πέντε χιλιάδες!»·
- δεν τρώω παραμύθι ή δεν τρώμε παραμύθια, δεν πιστεύω εύκολα αυτά που μου λέει κάποιος, δεν ξεγελιέμαι: «ήθελε να με ξεγελάσει, αλλά δεν ήξερε πως εγώ δεν τρώω παραμύθι». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. Για συνών. βλ. φρ. δεν τρώω κουτόχορτο ή δεν τρώμε κουτόχορτο, λ. κουτόχορτο·
- είναι παραμύθι η δουλειά ή η δουλειά είναι παραμύθι, βλ. λ. δουλειά·
- ζω ένα παραμύθι ή ζω σαν σε παραμύθι, περνώ τόσο ευχάριστα, τόσο ιδανικά, τόσο τέλεια, που μου φαίνεται απίστευτο: «απ’ τη μέρα που παντρεύτηκα αυτή τη γυναίκα, ζω σαν σε παραμύθι»·
- κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη, δώσ’ της κλότσο να γυρίσει, παραμύθι ν’ αρχινίσει, στερεότυπη έκφραση με την οποία αρχίζει κανείς να διηγείται ένα παραμύθι·
- λέει παραμύθια, λέει ψέματα: «μην τον πιστεύεις, γιατί συνέχεια λέει παραμύθια». (Λαϊκό τραγούδι: η δική σου η γλωσσίτσα παραμύθια μου ’λεγε, από δω και μπρος, κουκλίτσα, κούνια που σε κούναγε)·
- μη μασάς παραμύθι, συμβουλευτική έκφραση σε άτομο να μην πιστεύει με ευκολία αυτά που του λένε ή να μην επαναπαύεται στην καλή συμπεριφορά κάποιου, γιατί μπορεί να είναι και επιφανειακή και να έχει σκοπό να τον βλάψει: «στη ζωή πρέπει να είσαι πονηρός και να μη μασάς παραμύθι, αν δε θέλεις να πέφτεις σε δύσκολες καταστάσεις». (Λαϊκό τραγούδι: μη μασάς παραμύθι, άλλο είναι κι άλλο δείχνει)·
- μην τρως παραμύθι, βλ. φρ. μη μασάς παραμύθι·
- μου φαίνεται σαν παραμύθι, είναι τόσο ευχάριστη, τόσο ιδανική, τόσο τέλεια η κατάσταση που ζω, που δεν μπορώ να το πιστέψω, που μου φαίνεται απίστευτο: «μου φαίνεται σαν παραμύθι, κάθε φορά που σκέφτομαι πόσο τυχερός υπήρξα μ’ αυτή τη γυναίκα || μου φαίνεται σαν παραμύθι που κέρδισα τόσα πολλά λεφτά στο τζόκερ». (Λαϊκό τραγούδι: ακόμη δεν πιστεύω πως είναι αλήθεια, μου φαίνονται όλα απόψε σαν παραμύθια. Το χάραμα που θα ’ρθει πώς το φοβάμαι, γιατί θα φύγεις πάλι και μόνος θα ’μαι)·
- ξηγιέμαι παραμύθι, βλ. συνηθέστ. πουλώ παραμύθι·
- παραμύθια για μικρά παιδιά, διηγήσεις, λόγια ή υποσχέσεις, που δεν τις πιστεύει κανένας, που δεν ξεγελούν κανέναν: «αυτά που μου λες είναι παραμύθια για μικρά παιδιά και θες να σε πιστέψω;»·
- παραμύθια της Χαλιμάς, ασύστολα ψέματα, φαντασιοπληξίες: «άσε, ρε παιδάκι μου, τα παραμύθια της Χαλιμάς και πες μου, τουλάχιστο, μια φορά την αλήθεια!». (Τραγούδι: με τελειώνεις και με πετάς, μου λες παραμύθια της Χαλιμάς)·
- περιμένει τη βασιλοπούλα του παραμυθιού, ειρωνική έκφραση για άντρα που περιμένει να γνωρίσει την ιδανική γυναίκα και από άποψη ομορφιάς και από άποψη ήθους, αλλά και πλούτου για να παντρευτεί: «δεν αποφασίζει ακόμη να παντρευτεί, γιατί περιμένει τη βασιλοπούλα του παραμυθιού». Πολλές φορές, προτάσσεται της φρ. και άλλοτε ακολουθεί μετά το ρ. της το βλέπεις·
- περιμένει την πριγκίπισσα του παραμυθιού, βλ. φρ. περιμένει τη βασιλοπούλα του παραμυθιού·
- περιμένει την πριγκιποπούλα του παραμυθιού, βλ. συνηθέστ. περιμένει τη βασιλοπούλα του παραμυθιού·
- περιμένει το βασιλόπουλο του παραμυθιού, ειρωνική έκφραση για γυναίκα που περιμένει να γνωρίσει τον ιδανικό άντρα και από άποψη ομορφιάς και από άποψη ήθους, αλλά και πλούτου για να παντρευτεί: «με τα μυαλά που έχει θα μείνει στο ράφι, γιατί περιμένει το βασιλόπουλο του παραμυθιού». Πρβλ.: δε μετανιώνω που σ’ αγαπώ πάρα πολύ και ένα χρυσό σου έχω θρόνο μες στα στήθια, είσαι για μένα η ελπίδα μου η χρυσή, το βασιλόπουλο που λεν στα παραμύθια (Λαϊκό τραγούδι). Πολλές φορές, προτάσσεται της φρ. και άλλοτε ακολουθεί μετά το ρ. της το βλέπεις· 
- περιμένει το πριγκιπόπουλο του παραμυθιού, βλ. συνηθέστ. περιμένει το βασιλόπουλο του παραμυθιού·
- περιμένει τον πρίγκιπα του παραμυθιού, βλ. φρ. περιμένει το βασιλόπουλο του παραμυθιού·
- πέφτει παραμύθι, συνήθως λέγονται ψέματα: «στην παρέα του τάδε πέφτει παραμύθι»·
- πουλώ παραμύθι, α. λέω ψέματα: «σε μένα δε θα πουλάς παραμύθι, αν θέλεις να σε βοηθήσω». (Λαϊκό τραγούδι: χόρεψε, αγαπούλα μου, παραμύθι πούλα μου). β. εξαπατώ: «του πούλησε παραμύθι πως ήταν χρηματιστής και του ’φαγε τα λεφτά». γ. δικαιολογούμαι: «όσο παραμύθι και να μου πουλήσεις, αυτό που ξέρω είναι ότι είσαι συστηματικός κοπανατζής»·
- το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι, κάθε πράγμα πρέπει να γίνεται στον καιρό του, στην ώρα του, στην κατάλληλη στιγμή: «άσε, φίλε μου, στην ηλικία μου δεν είμαι για ξενύχτια, γιατί το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι». Συνών. κάθε πράγμα στη σειρά του / κάθε πράγμα στην ώρα του / κάθε πράγμα στον καιρό του κι αβγά κόκκινα το Πάσχα / κάθε πράγμα στο καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο / καιρός φέρνει τα λάχανα καιρός τα παραπούλια / κότα πίτα το Γενάρη, κόκορας τον Αλωνάρη / τώρα στα γεράματα μάθε γέρο γράμματα·
- το ’φαγε το παραμύθι, ξεγελάστηκε, εξαπατήθηκε: «του ζητούσε κάτι λεφτά για να βάλει το γιο του στο δημόσιο και το ’φαγε το παραμύθι, γιατί ο άλλος του πήρε τα λεφτά κι εξαφανίστηκε»·
- το ’χαψε το παραμύθι, βλ. φρ. το ’φαγε το παραμύθι·
- τρώει παραμύθι ή τρώει το παραμύθι, πιστεύει με ευκολία αυτά που του λέει κάποιος, ξεγελιέται, εξαπατάται, παραμυθιάζεται: «μπορείς, αν θέλεις, να του φας πολλά λεφτά, γιατί τρώει παραμύθι με το παραμικρό». Για συνών. βλ. φρ. τρώει κουτόχορτο, λ. κουτόχορτο.

πεθαίνω, ρ. [<μσν. πεθαίνω <ἀπεθαίνω <αρχ. ἀποθνήσκω], πεθαίνω. 1. επιθυμώ, λαχταρώ, ποθώ πάρα πολύ κάποιον ή κάτι: «πεθαίνω γι’ αυτή τη γυναίκα || πεθαίνω για καλή παρέα». (Λαϊκό τραγούδι: τρελαίνομαι για το χακί γιατ’ είναι δοξασμένο^. μα σα ρωμιά πραγματική για έλληνες πεθαίνω).2. κατατυραννώ, καταβασανίζω κάποιον, τον εξαντλώ ψυχικά ή σωματικά: «τον πέθανα στο ξύλο || τον πέθανα στον ποδαρόδρομο». (λαϊκό τραγούδι: και τρίγκι, τρίγκι τράγκα, με πεθάνανε στη στράκα).3. καταβασανίζομαι, κατατυραννιέμαι, εξαντλούμαι ψυχικά ή σωματικά: «πεθαίνω στους πόνους || πέθανα απ’ την κούραση». (Λαϊκό τραγούδι: κι όμως δεν το μετανιώνω, θέλω πίκρες να περνώ· κι αν πεθαίνω γω για σένα, βρε τρελόπαιδο, έχε χάρη πού ’σαι μάγκας κι ομορφόπαιδο). (Ακολουθούν 54 φρ.)·
- ας με λεν βοϊβοδίνα κι ας πεθαίνω απ’ την πείνα, βλ. λ. βοϊβοδίνα·
- ας με λένε δημαρχίνα κι ας πεθαίνω απ’ την πείνα, βλ. λ. δήμαρχος·
- δε θα πεθάνουμε! ή δε θα πεθάνω! ένδειξη αδιαφορίας, ιδίως στη δυσκολία κάποιου να μας αποδεχτεί ή στην άρνησή του να μας εξυπηρετήσει: «δε θα πεθάνουμε, αν δε μας χωνεύεις! || δε θα πεθάνουμε, αν δε μου δανείσεις τα λεφτά που σου ζήτησα!». (Λαϊκό τραγούδι: αρέσω παιδί μου, αρέσω, πώς να το κάνουμε, αρέσω παιδί, αρέσω, δε θα πεθάνουμε!). Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το κιόλας. Η αισιόδοξη πλευρά της φρ. είναι πως κάτι θα βρούμε να κάνουμε ή πως κάποιος θα βρεθεί να μας βοηθήσει ή, στο τέλος τέλος, ο Θεός δε θα μας αφήσει αβοήθητους. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- έπεσε να πεθάνει, α. κινδύνεψε να πεθάνει ή είναι ετοιμοθάνατος: «έπαθε τέτοια δηλητηρίαση από κείνα τα στρείδια που έφαγε, που έπεσε να πεθάνει». β. στενοχωρήθηκε πάρα πολύ: «τον πρόσβαλες πολύ άσχημα κι έπεσε να πεθάνει ο άνθρωπος!»·
- η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία, βλ. λ. ελπίδα·
- θα πεθάνω! λέγεται στην περίπτωση που μας προξενεί μεγάλη έκπληξη αυτό μας δείχνει ή μας λέει κάποιος, που μας είναι αδύνατο να το πιστέψουμε: «ο τάδε αγόρασε εκείνη τη βίλα του εφοπλιστή. -Θα πεθάνω! Καλέ, αυτός δεν είχε να φάει!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε ή το καλά ή το καλέ·
- … κι ας πεθάνω, έκφραση με την οποία δηλώνουμε το πόσο πολύ επιθυμούμε να πραγματοποιηθεί η επιθυμία που μόλις προαναφέραμε: «ας μπει στον ίσιο δρόμο αυτό το παιδί κι ας πεθάνω || ας αξιωθεί να γίνει μεγάλος επιστήμονας κι ας πεθάνω». (Λαϊκό τραγούδι: να σε δω κι ας πεθάνω,καλή μου, αυτό μόνο ζητάει η ψυχή μου). Συνών. … κι ας μου ’ρθει συγκοπή·
- μόνο πότε θα πεθάνω δεν ξέρω, καυχησιάρικη έκφραση από άτομο του οποίου συνεχώς επαληθεύονται όλες οι προβλέψεις: «είχες δίκιο πως θα χρεοκοπούσε αυτός ο άνθρωπος. -Μόνο πότε θα πεθάνω δεν ξέρω»· 
- να πεθάνει ο χάρος! βλ. λ. χάρος·
- να πεθάνεις! είδος όρκου που δίνεται υπό τύπου αστεϊσμού και που δεν έχει, βέβαια, καμιά βαρύτητα: «αν σου λέω ψέματα, να πεθάνεις!»·
- να πεθάνω! είδος όρκου που δίνουμε σε κάποιον για να γίνουμε πιστευτοί σε αυτά που του λέμε: «αν νομίζεις ότι σου λέω ψέματα, να πεθάνω!»· 
- να το δω και να πεθάνω ή να το δω κι ας πεθάνω, έκφραση με την οποία δηλώνουμε το πόσο πολύ επιθυμούμε να δούμε να πραγματοποιείται αυτό που μόλις προαναφέραμε ή προανέφερε κάποιος: «μου υποσχέθηκε πως θα ξεκόψει απ’ τις κακές παρέες. -Να το δω και να πεθάνω». (Λαϊκό τραγούδι: θάλασσα φουρτουνιασμένη, γίνε σήμερα γλυκιά, θα ’ρθει απόψε το παιδί μου απ’ τη μαύρη ξενιτιά. Παναγιά μου, τάμα κάνω να το δω και να πεθάνω)·
- ο τζάμπας πέθανε, βλ. λ. τζάμπας·
- όποιος τρέφεται μ’ ελπίδες, πεθαίνει της πείνας, βλ. λ. ελπίδα·
- όπου του μέλλει να πνιγεί, ποτέ του δεν πεθαίνει, βλ. λ. μέλλει·
- πέθαιναν σαν κοτόπουλα ή πέθαιναν σαν τα κοτόπουλα, βλ. λ. κοτόπουλο·
- πέθαιναν σαν μύγες ή πέθαιναν σαν τις μύγες, βλ. λ. μύγα·
- πέθαναν τα δανεικά, βλ. λ. δανεικά·
- πεθαίνει απ’ τη ζήλια ή πεθαίνει απ’ τη ζήλια του ή πεθαίνει στη ζήλια ή πεθαίνει της ζήλιας, βλ. λ. ζήλια·
- πεθαίνει για καβγά, βλ. λ. καβγάς·
- πεθαίνω απ’ τη δίψα ή πεθαίνω στη δίψα ή πεθαίνω της δίψας, βλ. λ. δίψα·
- πεθαίνω απ’ την πείνα ή πεθαίνω στην πείνα ή πεθαίνω της πείνας, βλ. λ. πείνα·
- πεθαίνω απ’ το κρύο ή πεθαίνω στο κρύο, βλ. λ. κρύος·
- πεθαίνω απ’ τον πόνο ή πεθαίνω στον πόνο, βλ. λ. πόνος·
- πεθαίνω από αγωνία ή πεθαίνω απ’ την αγωνία μου, βλ. λ. αγωνία·
- πεθαίνω από ντροπή ή πεθαίνω απ’ την ντροπή μου, βλ. λ. ντροπή·
- πεθαίνω στη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- πέθανα απ’ τα γέλια ή πέθανα στα γέλια ή πέθανα στο γέλιο, βλ. λ.γέλιο·
- πέθανε πλήρης ημερών, βλ. λ. ημέρα· 
- πέθανε σαν άνθρωπος, βλ. λ. άνθρωπος·
- πέθανε σαν πουλάκι ή πέθανε σαν το πουλάκι, βλ. λ. πουλάκι·
- πέθανε σαν σκυλί ή πέθανε σαν το σκυλί, βλ. λ. σκυλί·
- πέθανε στην ψάθα, βλ. λ. ψάθα·
- πέθανε στο πεζοδρόμιο, βλ. λ. πεζοδρόμιο·
- πέθανε τζάμπα και βερεσέ, βλ. συνηθέστ. πήγε τζάμπα και βερεσέ, λ. τζάμπα·
- περιμένει να μεγαλώσει για να πεθάνει, ζει χωρίς κανένα σκοπό: «δεν έχω δει στη ζωή μου τόσο αρνητικό άνθρωπο, γιατί αυτός, παιδάκι μου, περιμένει να μεγαλώσει για να πεθάνει»·
- ποιος ζει, ποιος πεθαίνει, βλ. λ. ζω·
- σαν πεθάνω από συνάχι, φάσκελα να ’χ’ η πανούκλα, βλ. λ. συνάχι·
- σήμερα ζούμε, (κι) αύριο πεθαίνουμε, βλ. λ. σήμερα·
- την πέθανα, της επέβαλλα επανειλημμένα και με βίαιο τρόπο τη σεξουαλική πράξη: «την είχα όλο το βράδυ στην γκαρσονιέρα μου και την πέθανα»·
- τι μας νοιάζει εμάς, αν πέθανε ο ψωμάς βλ. λ. ψωμάς·
- τον πεθαίνω στη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- τον πέθανα, α. τον καταβασάνισα, τον κατατυράννησα, τον εξάντλησα ψυχικά ή σωματικά: «τον πήρα μαζί μου να με βοηθήσει στη μετακόμιση που είχα να κάνω και τον πέθανα το φουκαρά!». β. (στη νεοαργκό) τον άφησα άφωνο από την έκπληξη που του προξένησα, τον άφησα εμβρόντητο (για καλό και για κακό): «μόλις του ’δειξα την καινούρια μου γκόμενα, τον πέθανα || τον πέθανα, μόλις του ανακοίνωσα πως η γυναίκα του ήταν ερωτευμένη μαζί μου»·
- τον πέθανα στα ζίλια, λ. ζίλι·
- τον πέθανα στις καρπαζιές, βλ. λ. καρπαζιά·
- τον πέθανα στις κλοτσιές, βλ. λ. κλοτσιά·
- τον πέθανα στα μπάτσα ή τον πέθανα στις μπάτσες, βλ. λ. μπάτσα·
- τον πέθανα στα σκαμπίλια, βλ. λ. σκαμπίλι¹·
- τον πέθανα στην τράκα, βλ. λ. τράκα·
- τον πέθανα στις μπουνιές, βλ. λ. μπουνιά·
- τον πέθανα στις σφαλιάρες, βλ. λ. σφαλιάρα·
- τον πέθανα στις φάπες, βλ. λ. φάπα·
- τον πέθανα στα χαστούκια, βλ. λ. χαστούκι·
- τον πέθανε στο ξύλο, βλ. λ. ξύλο.

πώς, ερωτημ. επίρρ. [<αρχ. πῶς], πώς. 1. με ποιο τρόπο: «δεν ξέρω πώς θα μπορέσω να βγω απ’ αυτή τη δύσκολη κατάσταση που βρίσκομαι!». 2. γιατί, με ποια λογική: «πώς δεν κάνει; || πώς έφτασες σ’ αυτό το συμπέρασμα;». 3. ως επιφών. πώς! (ειρωνικά) δίνεται ως αρνητική απάντηση με παράλληλο ειρωνικό μορφασμό: «περάσατε καλά στην εκδρομή; -Πώς!», δηλ. όχι, δεν περάσαμε καλά. (Ακολουθούν 95 φρ.)·
- άγνωστο πώς, βλ. λ. άγνωστος·
- αμ πώς! τι νόμισες! Χαρακτηριστική έκφραση του ηθοποιού Κώστα Χατζηχρήστου στο ρόλο του χωρικού Θύμιου· βλ. και φρ. εμ πώς(!)·
- αμ πώς, αλλιώς; βλ. λ. αλλιώς·
- αυτό πάλι πώς το βλέπεις; βλ. λ. αυτός·
- δε μ’ ενδιαφέρει το πότε, αλλά το πώς, έκφραση απορίας ή ανησυχίας που δηλώνει πως δε μας απασχολεί ο χρόνος, η διάρκεια κατασκευής ενός έργου, αλλά ο τρόπος (από ποιοτική άποψη) με τον οποίο θα κατασκευαστεί. Επίσης δηλώνει πως δε μα απασχολεί πότε θα πεθάνω, αλά με τον τρόπο (από άποψη ποιότητας) με τον οποίο θα τελειώσει η ζωή μου·
- δεν έχει πώς, βλ. λ. έχω·
- δεν ξέρω (το) τι και (το) πώς, δε γνωρίζω λεπτομέρειες για το λόγο, την αιτία και τον τρόπο με τον οποίο έγινε κάτι: «έχω μάθει ότι μάλωσαν, αλλά δεν ξέρω το τι και το πώς»· 
- εμ πώς! και βέβαια, οπωσδήποτε: «θα ’ρθεις μαζί μας στην εκδρομή; -Εμ πώς!», δηλ. και βέβαια θα έρθω· βλ. και φρ. αμ πώς(!)·
- εμ πώς, αλλιώς; βλ. λ. αλλιώς·
- κάνει πώς και πώς ή κάνει πώς και τι, α. επιδιώκει με όλους τους τρόπους να αποκτήσει κάτι που λαχταράει πάρα πολύ: «κάνει πώς και πώς γι’ αυτή τη γυναίκα || κάνει πώς και τι γι’ αυτό τ’ αυτοκίνητο». β. περιμένει κάποιον με μεγάλη λαχτάρα: «κάνει πώς και πώς να δει το γιο του, που έρχεται απ’ το εξωτερικό, γιατί έχει τρία χρόνια να τον δει»·
- κατά πώς…, όπως, με τον τρόπο που, σύμφωνα με…: «κατά πώς πράξεις, θα πράξω || κατά πώς κινηθείς, θα κινηθώ»·
- κατά πώς βλέπω τα πράγματα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- κατά πώς δείχνουν τα πράγματα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- κατά πώς έρχονται τα πράγματα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- κατά πώς έστρωσες, θα κοιμηθείς ή κατά πώς στρώσεις θα κοιμηθείς, βλ. λ. στρώνω·
- κατά πώς λέγεται, βλ. λ. λέγομαι·
- κατά πώς λέει, βλ. λ. λέω·
- κατά πώς λένε, βλ. λ. λέω·
- να δούμε πώς θα κάτσει η μπίλια, βλ. λ. μπίλια·
- προσέχω πώς και πώς (κάτι), βλ. φρ. το ’χω πώς και πώς·
- πώς αλλάζουν οι καιροί! βλ. λ. καιρός·
- πώς αλλιώς; βλ. λ. αλλιώς·
- πώς αντέχει η καρδιά σου; βλ. λ. καρδιά·
- πώς αντέχει η καρδιά σου να…; βλ. λ. καρδιά·
- πώς αντέχει η ψυχή σου; βλ. λ. ψυχή·
- πώς αντέχει η ψυχή σου να…; βλ. λ. ψυχή·
- πώς από δω Γιωργάκη; έκφραση απορίας ή δυσαρέσκειας για την αναπάντεχη παρουσία σε κάποιον χώρο κάποιου που δε μας είναι ευχάριστη ή επιθυμητή. Πολλές φορές, λέγεται ενώ η παλάμη με τα δάχτυλα ανοιχτά κάνει μισή περιστροφή. Η έκφραση κυκλοφόρησε ευρέως στα τέλη της δεκαετίας του 1957 μετά την προβολή του κινηματογραφικού έργου Δελησταύρου και υιός με τον Βασίλη Λογοθετίδη τό οποίο σκηνοθέτησε ο Αλέκος Σακελλάριος·
- πώς αυτό; βλ. λ. αυτός·
- πώς βαστά η καρδιά σου; βλ. λ. καρδιά·
- πώς βαστά η καρδιά να…; βλ. λ. καρδιά·
- πώς βαστά η ψυχή σου; βλ. λ. ψυχή·
- πώς βαστά η ψυχή σου να…; βλ. λ. ψυχή·
- πώς βαστιέμαι, ένας Θεός το ξέρει! βλ. λ. Θεός·
- πώς βαστώ, ένας Θεός το ξέρει! βλ. λ. Θεός·
- πώς για; βλ. λ. για·
- πώς γίνεται και… ή πώς γίνεται να…, εκφράζει απορία, πώς είναι δυνατόν, πώς μπορεί: «πώς γίνεται και ζούνε μέσα σε τόση φτώχεια! || πώς γίνεται και τον προτιμούν όλες οι παρέες, ενώ είναι τόσο κωλόπαιδο! || πώς γίνεται να ζει τόσο σπάταλη ζωή, χωρίς να είναι πλούσιος!»·
- πώς δε(ν)… (ακολουθεί ρήμα), έκφραση με την οποία δηλώνουμε τη θετική στάση ή συμπεριφορά μας σε αυτό που δηλώνει το ρήμα της φράσης που μας απευθύνει ο συνομιλητής μας: «θέλεις να ’ρθεις μαζί μας στην εκδρομή; -Πώς δε θέλω», δηλ. και βέβαια θέλω ή «γιατί δε δουλεύεις; -Πώς δε δουλεύω», δηλ. και βέβαια δουλεύω ή «γιατί δεν τρως; -Πώς δεν τρώω», δηλ. και βέβαια τρώω·
- πώς είναι δυνατό(ν)! βλ. λ. δυνατός·
- πώς είναι τα πράγματα; βλ. λ. πρά(γ)μα·
- πώς είπατε; ή πώς είπες; α. έκφραση με την οποία δηλώνουμε σε κάποιον πως δεν ακούσαμε αυτό που μας είπε μόλις προηγουμένως και του ζητάμε να το επαναλάβει. β. ειρωνική έκφραση σε κάποιον που μας ζητάει κάτι παράλογο ή πέρα από τις δυνατότητές μας ή κάτι που, εν τέλει, δεν είμαστε διατεθειμένοι  να του το δώσουμε: «θα μου δώσεις μέχρι αύριο τρεις χιλιάδες ευρώ; -Πώς είπατε;»·
- πώς έχουν τα πράγματα; βλ. λ. πρά(γ)μα·
- πώς ήμουν και πώς έγινα, δηλώνει τη θετική και συνήθως την αρνητική εξέλιξη στη ζωή ενός ατόμου. (Λαϊκό τραγούδι: χτες το βράδυ στην ταβέρνα ήμουν σκεπτικός καθισμένος στη γωνιά μου μελαγχολικός, γέμιζα το ποτηράκι και το έπινα και σκεπτόμουνα πώς ήμουν και πώς έγινα)·
- πώς και…, λέγεται με ειρωνική διάθεση για αρνητικό σχολιασμό ατόμου: «πώς και δεν ήρθε ακόμη;», ενώ δηλ. είναι άτομο που έρχεται πάντα από τους πρώτους ή πρώτος ή «πώς κι έφυγε τόσο νωρίς;», ενώ δηλ. είναι άτομο που φεύγει πάντα από τους τελευταίους ή τελευταίο. Συνήθως της φρ. προτάσσεται το μπα· βλ. και φρ. πώς (κι) έτσι και…(;)·
- πώς και γιατί, βλ. λ. γιατί·
- πώς κάνεις έτσι! λέγεται σε άτομο που αντιδρά με υπερβολικό τρόπο, συνήθως χωρίς σπουδαίο λόγο: «πώς κάνεις έτσι για μια τόση δα γρατζουνιά!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το μωρέ παιδάκι μου ή το μωρέ παιδί μου ή με το ρε παιδάκι ή το ρε παιδί μου·
- πώς (κι) έτσι και…; για ποιο λόγο; γιατί(;): «πώς κι έτσι και δεν ήρθε ακόμη; || πώς έτσι κι έφυγε τόσο νωρίς;»· βλ. και φρ. πώς (κι) ήταν αυτό και(…)·
- πώς (κι) ήταν αυτό και...; έκφραση έκπληξης ή απορίας για την ανέλπιστη παρουσία ή χειρονομία κάποιου: «πώς κι ήταν αυτό και πέρασες να δεις τους γονείς σου; || πώς ήταν αυτό και θυμήθηκες να μου επιστρέψεις τα δανεικά που σου ’δωσα;». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το μπα·
- πώς κρατιέμαι, ένας Θεός το ξέρει! βλ. λ. Θεός·
- πώς κρατώ, ένας Θεός το ξέρει! βλ. λ. Θεός·
- πώς μετράει; τι είδους άνθρωπος είναι; ποιο είναι το ποιόν του(;): «φαίνεται συμπαθητικός άνθρωπος, αλλά ξέρει κανείς πώς μετράει;». Συνών. τι βιολί βαράει; / τι καπνό φουμάρει; / τι ρόλο παίζει; / τι ώρες κάνει(;)·
- πώς μπόρεσες και…; ή πώς μπόρεσες να…; έκφραση θαυμασμού ή αποδοκιμασίας για κάτι που είπε ή έκανε κάποιος: «πώς μπόρεσες κι αντιμίλησες κοτζάμ διευθυντή; || πώς μπόρεσες να διώξεις τόσο καλή γυναίκα από κοντά σου;». Στην πρώτη περίπτωση, μετά το ρ. της φρ. ακούγονται διάφορα θαυμαστικά όπως ρε θηρίο ή ρε μεγάλε ή ρε μπαγάσα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση ακούγονται τα αποδοκιμαστικά όπως ρε βλάκα ή ρε ηλίθιε ή ρε μαλάκα ή ρε χαμένε και διάφορα άλλα·
- πώς να το κάνουμε, από οποιαδήποτε μεριά και να το εξετάσεις, ακόμη και αν εξαντλήσεις όλες τις πιθανότητες ή ακόμη και αν λάβεις υπόψη σου τις αντίθετες γνώμες, εξακολουθεί να υπάρχει το αρχικό δεδομένο: «μπορεί να μη τον συμπαθώ αλλά, πώς να το κάνουμε, είναι καλός άνθρωπος || δε γίνεται ν’ αθετήσω το συμβόλαιο που υπέγραψα, πώς να το κάνουμε!». (Λαϊκό τραγούδι: αρέσω, παιδί μου, αρέσω πώς να το κάνουμε, αρέσω, παιδί μου, αρέσω, δε θα πεθάνουμε)· βλ. και φρ. όπως και να το κάνει κανείς, λ. όπως·
- πώς ναι! έκφραση αμφισβήτησης ή απορίας στο βεβαιωτικό ναι που μας λέει κάποιος για κάτι: «έδωσες τα δανεικά που χρωστούσες στον τάδε; -Ναι. -Πώς ναι, αφού ο ίδιος μου είπε πως δεν του τα ’δωσες ακόμη!»·
- πώς νιώθεις τον εαυτό σου; βλ. λ. εαυτός·
- πώς όχι! έκφρασης αμφισβήτησης ή απορίας στο αρνητικό όχι που μας λέει κάποιος για κάτι: «ήταν ο τάδε στη συγκέντρωση; -Όχι. -Πώς όχι, αφού τον είδα με τα μάτια μου!»·
- πώς πάει; ή πώς πας; ή πώς τα πας; ερώτηση ενδιαφέροντος για την πορεία των πραγμάτων στη ζωή κάποιου ανθρώπου·
- πώς πάει η δουλειά; ή πώς πάν’ οι δουλειές; βλ. λ. δουλειά·
- πώς πάν’ κόρακα τα παιδιά σου; -Όσο πάνε και μαυρίζουν, βλ. λ. παιδί·
- πώς πάν’ τα κέφια; βλ. λ. κέφι·
- πώς πάν’ τα πράγματα; βλ. λ. πρά(γ)μα·
- πώς πήγε; (κάτι), βλ. λ. πάω·
- πώς πήγες; ή πώς τα πήγες; (με κάποιον ή με κάτι), βλ. λ. πάω·
- πώς σε λένε; βλ. λ. λέω·
- πώς σε φωνάζουν; βλ. λ. φωνάζω·
- πώς σου φαίνεται; βλ. λ. φαίνομαι·
- πώς στ’ ανάθεμα! βλ. λ. ανάθεμα·
- πώς στα κομμάτια! βλ. λ. κομμάτι·
- πώς στην ευχή! βλ. λ. ευχή·
- πώς στην οργή! βλ. λ. οργή·
- πώς στο δαίμονα! βλ. λ. δαίμονας·
- πώς στο διάβολο! βλ. λ. διάβολος·
- πώς στο καλό! βλ. λ. καλός·
- πώς στον κόρακα! βλ. λ. κόρακας·
- πώς (τα) βλέπεις τα πράγματα; βλ. λ. πρά(γ)μα·
- πώς τη βγάζεις; βλ. λ. βγάζω·
- πώς τη βλέπεις τη δουλειά; βλ. λ. δουλειά·
- πώς την άκουσες; ή πώς την έχεις ακούσει; Βλ. λ. ακούω·
- πώς την είδες; ή πώς την έχεις δει; βλ. λ. είδα·
- πώς την είδες τη δουλειά; βλ. λ. δουλειά·
- πώς την ψάχνεις τη δουλειά; βλ. λ. δουλειά·
- πώς το αντέχει η καρδιά σου να…; βλ. λ. καρδιά·
- πώς το αντέχει η ψυχή σου να…; βλ. λ. ψυχή·
- πώς το βαστά η καρδιά σου να…; βλ. λ. καρδιά·
- πώς το βαστά η ψυχή σου να…; βλ. λ. ψυχή·
- πώς το λες αυτό! βλ. λ. λέω·
- πώς το μπορεί η καρδιά σου να…; βλ. λ. καρδιά·
- πώς το μπορεί η ψυχή σου να…; βλ. λ. ψυχή·
- πώς το ’παθες και..., βλ. φρ. πώς ήταν αυτό και(...)·
- πώς το τρίβουν το πιπέρι, βλ. λ. πιπέρι·
- το περιμένω πώς και πώς ή το περιμένω πώς και τι, περιμένω με λαχτάρα να μου φέρουν κάτι ή να συμβεί κάτι: «παρήγγειλα ένα ανταλλακτικό για το αυτοκίνητό μου και το περιμένω πώς και πώς || λένε πως ο ανταγωνιστής μου θα χρεοκοπήσει και το περιμένω πώς και πώς»·
- (το) πώς και το (πού), με ποιο τρόπο και σε ποιο μέρος: «πες μου πώς και πού έγινε το κακό; || το πώς και το πού θα σας τα πει καλύτερα ο τάδε, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας». (Λαϊκό τραγούδι: και το ποιο όμορφο κορίτσι στη δική μου γειτονιά από μένα παίρνει ρότα πώς και πού να περπατά)·
- το ’χω πώς και πώς ή το ’χω πώς και τι, το προσέχω πάρα πολύ να μην το χάσω, γιατί μου είναι ή το θεωρώ πολύτιμο, ανεκτίμητο: «αυτό το ρολόι ήταν δώρο του συχωρεμένου του πατέρα μου, γι’ αυτό το ’χω πώς και πώς || αυτός ο πίνακας είναι πολύ σπουδαίο κομμάτι και το ’χω πώς και τι»·
- τον (την) έχω πώς και πώς ή τον (την) έχω πώς και τι, τον (την) προσέχω πάρα πολύ, τον (την) φροντίζω πάρα πολύ, ιδίως από μεγάλη αγάπη: «η γυναίκα του είναι πολύ καλή και, παρόλες τις αταξίες του, τον έχει πώς και πώς || είναι τρελά ερωτευμένος με τη γυναίκα του και την έχει πώς και τι»·
- τον περιμένω πώς και πώς ή τον περιμένω πώς και τι, τον περιμένω με λαχτάρα να έρθει να με συναντήσει: «έχω ραντεβού με τον τάδε, για να μου φέρει κάτι λεφτά, και τον περιμένω πώς και πώς»·
- φυλάω πώς και πώς (κάτι), βλ. συνηθέστ. το ’χω πώς και πώς·
- ψάχνω το πώς και το γιατί, ψάχνω να ανακαλύψω τον τρόπο και το λόγο για τον οποίο συνέβη ένα γεγονός: «είμαι τόσο περίεργος μ’ αυτή την υπόθεση, που ψάχνω το πώς και το γιατί κατέληξε σε φιάσκο!». 
 

στροφή, η, ουσ. [<αρχ. στροφή], η στροφή. 1. καμπή δρόμου: «πρόσεχε πώς θα πάρεις τη στροφή, γιατί είναι επικίνδυνη». (Λαϊκό τραγούδι: αν μαρσάρω την Τετάρτη, μην τρομάξεις στις στροφές, είμαι χρόνια σοφεράκι, μη φοβάσαι τις ζημιές). 2. απομονωτήριο στις ναυτικές φυλακές Β. Π. ΑΡΗΣ (= Ψυττάλεια) που ονομάστηκε έτσι, γιατί, για να μπεις μέσα σε αυτό κατέβαινες μια σκάλα που έφερε μια στροφή: «ο χρόνος στη στροφή ήταν απέραστος». 3. στον πλ. οι στροφές, (για κινητήρες) οι περιστροφικές κινήσεις γύρω από τον άξονα σε ένα λεπτό: «ο κινητήρας τ’ αυτοκινήτου μου πιάνει 2.500 στροφές στο λεπτό». (Ακολουθούν 32 φρ.)· 
- ανεβάζω τις στροφές (της) (ενν. της μηχανής της μοτοσικλέτας ή της μηχανής του αυτοκινήτου), βλ. συνηθέστ. της δίνω τις στροφές της·
- ανοιχτή στροφή, αυτή που έχει μεγάλη γωνία: «στην πρώτη ανοιχτή στροφή μετά το χωριό υπάρχει ένα μικρό εκκλησάκι»·
- βγαίνω απ’ τις στροφές μου, αποδιοργανώνομαι, δεν ξέρω πώς να ενεργήσω, τα χάνω: «όταν βρίσκομαι σε περιβάλλον με κόσμο που δε γνωρίζω, βγαίνω απ’ τις στροφές μου»·
- δεν παίρνει στροφές (ενν. το μυαλό του), βλ. φρ. δεν παίρνει στροφές το μυαλό του·
- δεν παίρνει στροφές το μυαλό του ή το μυαλό του δεν παίρνει στροφές, δεν μπορεί να σκεφτεί γρήγορα και αποτελεσματικά, είναι μικρόνους: «με την παραμικρή δυσκολία πελαγώνει, γιατί δεν παίρνει στροφές το μυαλό του || πρέπει να του πεις κάτι πολλές φορές για να το καταλάβει, γιατί δεν παίρνει στροφές το μυαλό του»·
- δίνω μια στροφή, βλ. συνηθέστ. ρίχνω μια στροφή·
- δίνω τις στροφές μου, βλ. συνηθέστ. ρίχνω τις στροφές μου·
- κάνω μια στροφή, βλ. συνηθέστ. ρίχνω μια στροφή·
- κάνω τις στροφές μου, βλ. συνηθέστ. ρίχνω τις στροφές μου·
- κάνω στροφή, αλλάζω συμπεριφορά ή τακτική, διαμορφώνω άλλη άποψη: «μόλις είδε τα σκούρα, έκανε στροφή και μας έλεγε άλλα πράγματα»· βλ. και φρ. παίρνω στροφή·
- κάνω στροφή 180 μοιρών (360 μοιρών), αλλάζω εντελώς συμπεριφορά ή τακτική, διαμορφώνω εντελώς άλλη άποψη: «απ’ τη στιγμή που κατάλαβε πως με το άγριο δε γινόταν τίποτα, έκανε στροφή 180 μοιρών και προσπάθησε να μας πάρει με το καλό»·
- κλειστή στροφή, αυτή που έχει μικρή γωνία και για το λόγο αυτό είναι επικίνδυνη για τον οδηγό: «έξω απ’ το τάδε χωριό υπάρχει μια κλειστή στροφή και πρέπει κανείς να προσέχει πολύ»·
- παίρνει στροφές στον αέρα, α. (για μηχανές) δε λειτουργεί κανονικά, λειτουργεί ελαττωματικά, δεν παράγει ενέργεια, κίνηση: «έχει σοβαρό πρόβλημα η μηχανή του αυτοκινήτου μου, γιατί παίρνει στροφές στον αέρα». β. (για πρόσωπα) είναι πανέξυπνος, είναι ευφυέστατος: «δεν μπορείς να τον ξεγελάσεις εύκολα αυτόν τον άνθρωπο, γιατί παίρνει στροφές στον αέρα»·
- παίρνει στροφές το μυαλό μου, μπορώ να σκεφτώ γρήγορα και αποτελεσματικά: «εμένα δεν μπορείς να με ξεγελάσεις εύκολα, γιατί παίρνει στροφές το μυαλό μου»·
- παίρνω ανάποδες στροφές, ξαφνικά αρχίζω να συμπεριφέρομαι άπρεπα, δύστροπα, ιδιότροπα, παράξενα, πεισματικά: «κάθε φορά που παίρνει ανάποδες στροφές, μας κάνει άνω κάτω»·
- παίρνω ανοιχτά τη στροφή ή παίρνω τη στροφή ανοιχτά, στρίβω το αυτοκίνητό μου διαγράφοντας μεγάλη καμπύλη: «αν δεν έπαιρνα ανοιχτά τη στροφή, θα έπεφτα πάνω στο φορτηγό που ερχόταν αντίθετα»·
- παίρνω κλειστά τη στροφή ή παίρνω τη στροφή κλειστά, στρίβω το αυτοκίνητό μου διαγράφοντας μικρή καμπύλη: «όταν παίρνει κανείς κλειστά τη στροφή, κερδίζει χρόνο»·
- παίρνω μια στροφή, βλ. φρ. ρίχνω μια στροφή·
- παίρνω τις στροφές μου, βλ. φρ. ρίχνω τις στροφές μου·
- παίρνω στροφές, μπορώ να σκεφτώ γρήγορα και αποτελεσματικά: «ο σκοπός είναι να μπορείς να παίρνεις στροφές, όταν έρχονται στριμόκωλα τα πράγματα»·
- παίρνω στροφή, στρίβω, ιδίως το αυτοκίνητό μου: «στο πρώτο φανάρι που θα συναντήσεις, θα πάρεις στροφή αριστερά και θα βγεις εκεί που θέλεις»·
- ρίχνω μια στροφή, κάνω μια χορευτική στροφή, ιδίως σε ζεϊμπέκικο χορό: «κάποια στιγμή ήρθε στο κέφι, κι όπως σηκώθηκε απ’ το τραπέζι, έριξε κι αυτός μια στροφή»·
- ρίχνω τις στροφές ή ρίχνω τις στροφές της (ενν. της μηχανής της μοτοσικλέτας, του αυτοκινήτου), ελαττώνω ταχύτητα: «κάθε φορά που έχει πολλή κίνηση στην εθνική οδό, ρίχνω τις στροφές και πιάνω το δεξιό μέρος του δρόμου»·
- ρίχνω τις στροφές μου, χορεύω, ιδίως ζεϊμπέκικο χορό: «όταν ρίχνει τις στροφές του, θέλει να ’ναι μονάχος του στην πίστα». (Λαϊκό τραγούδι: ρίξε τις στροφές σου πάνω στο πατάρι όπως σου πονάει κι όπως σου γουστάρει)·
- στροφή της κοινής γνώμης, μεταστροφή της κοινής γνώμης: «μετά την κατάθεση του νέου φορολογικού νόμου, παρατηρήθηκε στροφή της κοινής γνώμης υπέρ της κυβέρνησης»·
- της δίνω τις στροφές της (ενν. της μηχανή της μοτοσικλέτας, του αυτοκινήτου), αναπτύσσω ταχύτητα: «όταν έχω ελεύθερο δρόμο, της δίνω τις στροφές της»·
- τον περιμένω στη στροφή, βλ. φρ. τον περιμένω στη γωνία, λ. γωνία·
- τον πέρασα στη στροφή, βλ. συνηθέστ. τον έφαγα στη στροφή·
- τον έφαγα στη στροφή, τον ξεπέρασα την τελευταία στιγμή: «λίγο πριν κλείσει ο διαγωνισμός, πλειοδότησα και τον έφαγα στη στροφή»·
- φέρνω μια στροφή, βλ. συνηθέστ. ρίχνω μια στροφή·
- φέρνω τις στροφές μου, βλ. συνηθέστ. ρίχνω τις στροφές μου·
- χάνει στροφές, έχει διανοητικά προβλήματα: «μην τον συνερίζεσαι τον άνθρωπο, γιατί χάνει στροφές». Από την εικόνα της μηχανής που δουλεύει προβληματικά.

ύπνος, ο, ουσ. [<αρχ. ὕπνος], ο ύπνος. 1. άνθρωπος που δεν είναι έξυπνος, ο κουτός, ο βλάκας: «σου είπε αυτός ο ύπνος ότι δεν είναι δύσκολη η δουλειά, κι εσύ, μωρ’ αδερφάκι μου, τον πίστεψες;». 2. στην κλητ. ως επιφών. ύπνε! απευθύνεται υποτιμητικά σε ανόητο, σε κουτό, σε βλάκα: «ξύπνα ύπνε, δουλειά έχουμε!». Στον ύπνο αναφέρονται και τα παρακάτω ενδεικτικά νανουρίσματα: ύπνε που παίρνεις τα μωρά, έλα πάρε και τούτο, μικρό μικρό σου το ’δωσα μεγάλο φέρε μου το, μεγάλο σαν ψηλό βουνό, ψηλό σαν κυπαρίσσι // έλα ύπνε και πάρε το και στείλ’ το στους μπαξέδες, και γέμισε τους κόρφους του λουλούδια μενεξέδες. Νάνι, νάνι, νάνι, νάνι, το μωρό μου κάνει νάνι κι όπου το πονεί να γιάνει. (Ακολουθούν 67 φρ.)·
- άγρυπνος ύπνος, λέγεται η περίπτωση εκείνη κατά την οποία μπορεί κάποιος να κοιμάται με τα μάτια ανοιχτά κι έτσι να μη φαίνεται στην ομήγυρη ότι κοιμάται: «στις μεγάλες συνεδριάσεις της Βουλής, που πολλές φορές διαρκούσαν και μέχρι αργά τα μεσάνυχτα, επικρατούσε ανάμεσα στους βουλευτές όλων των κομμάτων ο άγρυπνος ύπνος»·
- βαθύς ύπνος, βλ. φρ. βαρύς ύπνος·
- βαρύς ύπνος, ο βαθύς, από τον οποίο δύσκολα μπορούμε να βγούμε, δύσκολα ξυπνάμε: «ήταν πολύ κουρασμένος, γι’ αυτό έχει βαρύ ύπνο». (Λαϊκό τραγούδι: γιατί με ξύπνησες πρωί μέσα στον ύπνο τον βαρύ; γιατί την πόρτα μου χτυπάς; τι θέλεις, τώρα τι ζητάς;)·
- βλέπω στον ύπνο μου (κάποιον ή κάτι), βλ. φρ. είδα στον ύπνο μου·
- βρίσκεται ανάμεσα στον ύπνο και στον ξύπνο, βρίσκεται στα πρόθυρα του ύπνου: «μην τον ενοχλείς τώρα, γιατί βρίσκεται ανάμεσα στον ύπνο και τον ξύπνο»·
- βρίσκεται στον πρώτο ύπνο, έχει ώρα που αποκοιμήθηκε: «πέρασε ώρα από τότε που έφυγε, οπότε σίγουρα θα βρίσκεται στον πρώτο ύπνο»·   
- γλυκάθηκ’ η γριά στα σύκα, τα βλέπει και στον ύπνο της, βλ. λ. γριά·
- γλυκός ο ύπνος την αυγή, γυμνός ο κώλος τη Λαμπρή, βλ. φρ. γλυκός ο ύπνος το πρωί, παλιά τα ρούχα τη Λαμπρή· 
- γλυκός ο ύπνος το πρωί, γυμνός ο κώλος τη Λαμπρή, βλ. φρ. γλυκός ο ύπνος το πρωί, παλιά τα ρούχα τη Λαμπρή·
- γλυκός ο ύπνος το πρωί, παλιά τα ρούχα τη Λαμπρή, όποιος κοιμάται πολύ και, κατ’ επέκταση, όποιος τεμπελιάζει, δεν προκόβει στη ζωή του: «ξύπνα, παιδάκι μου, να πας στη δουλειά σου, γιατί, γλυκός ο ύπνος το πρωί, παλιά τα ρούχα τη Λαμπρή»·
- γλυκός ύπνος, που είναι αδιατάρακτος από κακά όνειρα ή από τύψεις: «πάντα έχει γλυκό ύπνο αυτός ο άνθρωπος, γιατί δεν έχει ποτέ του βλάψει κανέναν». (Λαϊκό τραγούδι: άιντε, το μωρό μου στ’ όνειρό του χάδια μου ζητά στον ύπνο το γλυκό του)·
- δε με παίρνει (ο) ύπνος, 1. παρά την προσπάθεια που κάνω δεν μπορώ να κοιμηθώ: «το καλοκαίρι με τη ζέστη δε με παίρνει ο ύπνος». 2. παρά την προσπάθεια που κάνω, δεν μπορώ να κοιμηθώ λόγω ανησυχίας ή άλλων προβλημάτων: «όταν λείπουν το βράδυ τα παιδιά μου απ’ το σπίτι, δε με παίρνει ύπνος». (Λαϊκό τραγούδι: η αγωνία μου αυτή με τρώει και με δέρνει· να ξημερώσει ήθελα, γιατί ύπνος δε με παίρνει)·
- δε με πιάνει (ο) ύπνος, βλ. φρ. δε με παίρνει (ο) ύπνος. (Λαϊκό τραγούδι: κοντεύουνε χαράματα κι ο ύπνος δε με πιάνει· ένα μονάχα σκέφτομαι: πώς να σε εκδικηθώ)·
- δε μου κολλάει (ο) ύπνος, βλ. φρ. δε με παίρνει (ο) ύπνος·   
- δε χορταίνω τον ύπνο μου ή δε χορταίνω ύπνο, δεν κοιμάμαι ικανοποιητικά, χορταστικά: «τον τελευταίο καιρό δε χορταίνω ύπνο, γιατί έχω πολλά προβλήματα στη δουλειά μου». (Δημοτικό τραγούδι: εγέρασα, μωρέ παιδιά, σαράντα χρόνια κλέφτης, τον ύπνο δεν εχόρτασα και τώρα αποσταμένος)·  
- δεν έχω ύπνο, δεν μπορώ να κοιμηθώ λόγω ανησυχίας ή άλλων προβλημάτων: «κάθε βράδυ δεν έχω ύπνο, γιατί έχω ένα σωρό σκοτούρες στο κεφάλι μου». (Λαϊκό τραγούδι: γιατί, πατέρα, γιατί, πατέρα, δεν έχεις ύπνο και ξαγρυπνάς κι όλο τα βράδια με τη μητέρα μιλάτε ώρες κρυφά από μας)·
- είδα στον ύπνο μου (κάποιον ή κάτι), ονειρεύτηκα κάποιον ή κάτι: «χτες βράδυ είδα στον ύπνο μου την πρώτη μου αγαπημένη || πριν από καιρό είδα στον ύπνο μου πως είχα πάει διακοπές κάπου στις Κυκλάδες». (Λαϊκό τραγούδι: γυμνό σ’ είδα στον ύπνο μου,γυμνό, ξυπνώ και ζω με τ’ όνειρο ακόμα)· βλ. και φρ. το είδα στον ύπνο μου·
- είμαι απ’ τον ύπνο ή είμαι από ύπνο, έχω μόλις ξυπνήσει και βρίσκομαι ακόμη κάτω από την επίδραση του ύπνου, δεν έχω ακόμη συνέλθει: «πριν μου πεις οτιδήποτε, μισό λεπτό να ρίξω λίγο νερό στα μούτρα μου, γιατί είμαι από ύπνο»·
- είναι ανάμεσα στον ύπνο και στον ξύπνο, βλ. φρ. βρίσκεται ανάμεσα στον ύπνο και στον ξύπνο·
- είναι γλυκός ο ύπνος, δικαιολογία ατόμου που του αρέσει να κοιμάται πολύ: «εσείς πάτε να διασκεδάσετε κι εγώ θα πάω να κοιμηθώ, γιατί, αχ, είναι γλυκός ο ύπνος»·
- είναι γλυκός ο ύπνος το πρωί, δικαιολογία ατόμου που δεν μπορεί να ξυπνήσει το πρωί στην ώρα του, για να πάει στη δουλειά του: «κάθε πρωί αργώ λίγο να πάω στη δουλειά μου, γιατί είναι γλυκός ο ύπνος το πρωί»·
- είναι στον πρώτο ύπνο, βλ. φρ. βρίσκεται στον πρώτο ύπνο·
- είναι ύπνος, δεν είναι έξυπνος, είναι κουτός, βλάκας: «μην του εμπιστεύεσαι ούτε και την πιο απλή δουλειά, γιατί είναι ύπνος και θα εκτεθείς»·
- έλα ύπνε και πάρε το, ειρωνική έκφραση σε άτομο που είναι πολύ κουτό, πολύ κοιμισμένο, που με κανέναν τρόπο δεν μπορεί να καταλάβει τι του λέμε: «μην του αναθέσεις ούτε την πιο εύκολη δουλειά, γιατί ο τύπος είναι έλα ύπνε και πάρε το και θα σε ταλαιπωρήσει». Από το ότι η φρ. αυτή αποτελεί την απαρχή νανουρίσματος. Πρβλ.: έλα ύπνε και πάρε το και στείλ’ το στους μπαξέδες, και γέμισε τους κόρφους του λουλούδια, μενεξέδες(…). Συνών. ύπνε που παίρνεις τα παιδιά·   
- έχω ελαφρύ ύπνο ή έχω ύπνο ελαφρύ, βλ. φρ. κάνω ελαφρύ ύπνο·
- η αλεπού στον ύπνο της κοτόπουλα ονειρεύεται, βλ. λ. αλεπού·
- κάλλιο ύπνο παρά δείπνο, λέγεται για τους τεμπέληδες που προτιμούν να κοιμούνται παρά να δουλεύουν: «πώς να προκόψει αυτός ο άνθρωπος! Μια ζωή κάλλιο ύπνο παρά δείπνο είναι»·
- καλόμαθ’ η γριά στα σύκα, τα βλέπει και στον ύπνο της, βλ. λ. γριά·
- καλό(ν) ύπνο! ευχή μεταξύ ατόμων που αποχωρίζονται όταν πάνε για ύπνο, ή που ξαπλώνουν στο κρεβάτι να κοιμηθούν·
- κάνω ελαφρύ ύπνο ή κάνω ύπνο ελαφρύ, ξυπνώ πολύ εύκολα, με το παραμικρό: «μόλις ακούσω κάποιον θόρυβο, ξυπνώ αμέσως, γιατί κάνω ελαφρύ ύπνο»·
- κλέβω έναν ύπνο, βλ. συνηθέστ. ξεκλέβω έναν ύπνο·
- κοιμάται τον ύπνο του δικαίου, α. κοιμάται βαθιά και γαλήνια: «είναι τόσο εντάξει άνθρωπος, που πάντα κοιμάται τον ύπνο του δικαίου». Από το ότι ένας δίκαιος άνθρωπος έχει τη συνείδησή του ήσυχη. β. (ειρωνικά) δεν αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει γύρω του, ιδίως για πράγματα που το αφορούν: «η γυναίκα του τον κερατώνει μ’ έναν φίλο του κι αυτός κοιμάται τον ύπνο του δικαίου»·
- μ’ έπιασε ο ύπνος, βλ. φρ. με πήρε ο ύπνος·
- με πήρε ο ύπνος, α. αποκοιμήθηκα: «ήμουν τόσο κουρασμένος, που, μόλις κάθισα στην καρέκλα με πήρε αμέσως ο ύπνος». (Λαϊκό τραγούδι: με πήρε ο ύπνος κι έγειρα στου καραβιού την πλώρη και ήρθε και με ξύπνησε του καπετάνιου η κόρη). β. αποξεχάστηκα, αφαιρέθηκα: «με πήρε ο ύπνος κι έφυγε το σκυλί»·
- με το νου πλουταίνει η κόρη, με τον ύπνο η ακαμάτρα, βλ. λ. ακαμάτης·
- μιλάει στον ύπνο του, παραμιλάει καθώς κοιμάται: «η γυναίκα του μαθαίνει όλα τα τσιλημπουρδήματά του, γιατί ο βλάκας μιλάει στον ύπνο του»·
- μόλις σηκώθηκα απ’ τον ύπνο, μόλις ξύπνησα: «μόλις σηκώθηκα απ’ τον ύπνο χτύπησε το κουδούνι ο θυρωρός για τα κοινόχρηστα». Συνών. μόλις σηκώθηκα απ’ το κρεβάτι (α)·
- μου ’φυγε ο ύπνος, δεν έχω πια τη διάθεση να κοιμηθώ, ιδίως μετά από κάποια ενοχλητική κατάσταση που δημιουργήθηκε: «ενώ νύσταζα κι έπεσα να κοιμηθώ, έγινε μια φασαρία έξω απ’ το σπίτι και μου ’φυγε ο ύπνος»·
- ξεκλέβω έναν ύπνο, βλ. συνηθέστ. ξεκλέβω έναν υπνάκο, λ. υπνάκος·
- ο αιώνιος ύπνος, ο θάνατος: «μην κοιμάσαι τώρα και γλέντα τη ζωή, γιατί σε όλους μας θα έρθει κάποτε ο αιώνιος ύπνος». Συνών. η αιώνια ανάπαυση / ο τελευταίος ύπνος·
- ο τελευταίος ύπνος, βλ. φρ. ο αιώνιος ύπνος·
- ο ύπνος θρέφει μάγουλα και ξεβρακώνει κώλους, λέγεται ειρωνικά για τους τεμπέληδες που παχαίνουν απ’ το καθισιό, αλλά δεν αποκτούν χρήματα·
- ο ύπνος θρέφει μάγουλα και ξεγυμνώνει κώλους, βλ. συνηθέστ. ο ύπνος θρέφει μάγουλα και ξεβρακώνει κώλους·
 - ο ύπνος θρέφει το παιδί κι ο ήλιος το μοσχάρι και το κρασί το γέροντα τον κάνει παλικάρι, λέγεται για να τονίσει την ευεργετική επίδραση του ύπνου, ιδίως στα παιδιά, του ήλιου στα ζώα, και του κρασιού στα ηλικιωμένα άτομα, τα οποία, κάτω από την επίδραση του αλκοόλ ενεργούν πολλές φορές δυναμικά, όπως όταν ήταν νέοι·
- ο ύπνος της χαρμάνας, ( στη γλώσσα των ναρκωτικών) ο ύπνος του τοξικομανή, που, όταν στερείται το ναρκωτικό του, ξυπνάει κάθε τόσο με νευρικά τινάγματα κάτω από την πίεση του στερητικού συνδρόμου: «δεν υπάρχει πιο βασανιστική κατάσταση απ’ τον ύπνο της χαρμάνας»·
- ο ύπνος ύπνο φέρνει, βλ. φρ. ο ύπνος φέρνει ύπνο·
- ο ύπνος φέρνει ύπνο, όποιος κοιμάται πολύ, θέλει να κοιμάται συνέχεια, νυστάζει συνέχεια: «μην κοιμάσαι τόσο πολύ, αγόρι μου, γιατί ο ύπνος φέρνει ύπνο»·
- ούτε στον ύπνο σου, δηλώνει κατηγορηματική άρνηση: «θα μου δώσεις τα δανεικά που σου ζήτησα; -Ούτε στον ύπνο σου»·
- ούτε στον ύπνο του…, συγκοπή των αμέσως παρακάτω δυο φράσεων·
- ούτε στον ύπνο του δεν το είδε ή ούτε στον ύπνο του δεν το περίμενε, λέγεται στην περίπτωση που συνέβη ανέλπιστα κάποιο σπουδαίο καλό σε κάποιον: «θα πήγαινε φυλακή για χρέη, αλλά του ’πεσε ο πρώτος αριθμός του λαχείου. -Ούτε στον ύπνο του δεν το είδε || τη βδομάδα που μας πέρασε, ο τάδε κέρδισε και στο προπό, και στο λότο, και στο τζόκερ. -Ούτε στον ύπνο του δεν το περίμενε». Από το ότι στο όνειρο συμβαίνουν τα πιο απίθανα πράγματα·
- παίρνω έναν ύπνο ή παίρνω τον ύπνο μου, κοιμάμαι: «αν δεν πάρω κανονικά τον ύπνο μου, την άλλη μέρα είμαι χάλια || κάθε μεσημέρι παίρνω έναν ύπνο»·
- πάνω στον καλό ύπνο ή πάνω στον καλό τον ύπνο ή πάνω στον ύπνο τον καλό, ακριβώς τη στιγμή που κοιμάται κάποιος ήρεμα και βαθιά: «ήρθε πάνω στον ύπνο τον καλό και μου βροντούσε την πόρτα»·
- πάω για ύπνο, αποχωρώ από κάπου για να πάω να κοιμηθώ: «επειδή πέρασε η ώρα, πάω για ύπνο»·
- πέφτω για ύπνο, ξαπλώνω στο κρεβάτι να κοιμηθώ: «κάθε βράδυ, μόλις τελειώσει το τελευταίο δελτίο ειδήσεων πέφτω για ύπνο»·
- πηγαίνει για ύπνο με τις κότες, βλ. συνηθέστ. κοιμάται με τις κότες, λ. κότα·
- ρίχνω έναν ύπνο, βλ. φρ. τραβώ έναν ύπνο·
- στον ύπνο και στον ξύπνο, λέγεται στην περίπτωση που κάτι μας απασχολεί συνεχώς: «στον ύπνο και στον ξύπνο έχω το νου μου σ’ αυτό το παιδί, γιατί είναι πολύ άτακτο»·
- στον ύπνο σου το είδες; α. έκφραση αμφισβήτησης ή απορίας σε άτομο που μας λέει ή μας ζητάει κάτι απίθανο, που αδυνατούμε να το πιστέψουμε: «έμαθα πως το μεσημέρι θα περάσει ο τάδε απ’ το γραφείο σου. -Στον ύπνο σου το είδες; Αυτός λείπει στο εξωτερικό! || εσύ που έχεις λεφτά, θα με βοηθήσεις να κάνω αυτή τη δουλειά; -Στον ύπνο σου το είδες; Εγώ δεν έχω λεφτά να καλύψω τις υποχρεώσεις μου!». β. λέγεται με ειρωνική διάθεση σε άτομο που κάνει κάτι πρωί πρωί, ενώ θα μπορούσε να το κάνει μια οποιαδήποτε άλλη ώρα κατά τη διάρκεια της ημέρας: «μα καλά, στο ύπνο σου το είδες κι ήρθες πρωί πρωί να μου φέρεις τα δανεικά;»· 
- στρώνω για ύπνο, ετοιμάζω το κρεβάτι μου να κοιμηθώ: «είναι στο δωμάτιό του και στρώνει για ύπνο»·
- το είδα στον ύπνο μου, υπέθεσα λάθος κάτι, το φαντάστηκα: «αν είχε έρθει ο τάδε που λες, θα μου το ’λεγε ο αδερφός του που ήμασταν πριν από λίγο μαζί. -Θα το είδα στον ύπνο μου». Πολλές φορές, άλλοτε προηγείται και άλλοτε έπεται της φρ. το μου φαίνεται· 
- το στρώνω στον ύπνο, πέφτω να κοιμηθώ, κοιμάμαι: «μόλις γύρισε στο σπίτι, το ’στρωσε στον ύπνο»·
- τον έπιασα στον ύπνο, τον εξαπάτησα, τον ξεγέλασα όχι τόσο γιατί είναι κουτός, αλλά επειδή είχε αλλού το νου του, επειδή ήταν αφηρημένος ή απασχολημένος: «τον έπιασα στον ύπνο την ώρα που παρακολουθούσε το ματς από την τηλεόραση και του πήρα τα δανεικά που μου χρειάζονταν»·
- τον πέτυχα στον ύπνο, βλ. συνηθέστ. τον έπιασα στον ύπνο·
- τραβώ έναν ύπνο, κοιμάμαι πολύ καλά, χορταστικά: «α, κάθε Κυριακή μεσημέρι τραβώ έναν ύπνο, που τον ευχαριστιέμαι!»·
- ύπνε που παίρνεις τα παιδιά, ειρωνική έκφραση σε άτομο που είναι πολύ κουτό, πολύ κοιμισμένο, που με κανέναν τρόπο δεν μπορεί να καταλάβει αυτό που του λέμε: «αμάν, βρε, ύπνε που παίρνεις τα παιδιά, πώς αλλιώς πρέπει να στο πω για να καταλάβεις;». Από την αρχή του νανουρίσματος: ύπνε που παίρνεις τα παιδιά, έλα πάρε και τούτο, μικρό μικρό σου του ’δωσα μεγάλο φέρε μου το(…). Συνών. έλα ύπνε και πάρε το·
- ύπνο ελαφρύ, ευχή σε κάποιον, που πάει να κοιμηθεί, να έχει ύπνο αδιατάρακτο, ύπνο χωρίς εφιάλτες: «καληνύχτα, φίλε μου, και ύπνο ελαφρύ»·
- χάνω τον ύπνο μου, δεν μπορώ να κοιμηθώ λόγω ψυχικής αναστάτωσης ή φόβου: «επειδή έγινε ζούγκλα η κοινωνία μας, χάνω τον ύπνο μου κάθε φορά που αργούν να γυρίσουν τα παιδιά μου στο σπίτι»·
- χορταίνω τον ύπνο μου ή χορταίνω ύπνο, κοιμάμαι πολύ ικανοποιητικά, χορταστικά: «κάθε Κυριακή πρωί χορταίνω τον ύπνο μου».

ύψος, το, ουσ. [<αρχ. ὕψος], το ύψος· το ανάστημα του ανθρώπινου κορμιού: «τι ύψος έχεις;». (Ακολουθούν 16 φρ.)·
- ανεβαίνω στα ύψη, βλ. συνηθέστ. ανεβαίνω στα ουράνια, λ. ουράνια·
- είναι ή του ύψους ή του βάθους, ενεργεί πάντοτε ακραία: «ή πολύ ευγενικός θα είναι ή πολύ απότομος. Είναι δηλαδή, που λένε, ή του ύψους ή του βάθους»·
- η εξ ύψους βοήθεια, η βοήθεια που έρχεται από το Θεό: «η εξ ύψους βοήθεια δίνεται μόνο στους εργατικούς και τίμιους ανθρώπους»·
- ή του ύψους ή του βάθους, α. ενέργεια ή θέση των άκρων: «συμπεριφέρσου πιο συγκρατημένα κι άσε αυτή τη θεωρία ή του ύψους ή του βάθους». β. δηλώνει αδιαφορία για το αποτέλεσμα κάποιας ενέργειας, ό,τι βγει ας βγει, ό,τι γίνει ας γίνει: «παρά την αναδουλειά που επικρατεί στην αγορά, θα επεκτείνω τον κύκλο των εργασιών μου και ή του ύψους ή του βάθους». γ. βιαστική, παρακινδυνευμένη απόφαση, που μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη επιτυχία ή σε οικτρή αποτυχία: «έχω τη γνώμη πως δεν είμαι κατάλληλα προετοιμασμένος, για να δώσω εξετάσεις, αλλά θα πάω και, ή του ύψους ή του βάθους». Συνών. ή τιμάρι ή τομάρι·
- ο υδράργυρος σκαρφάλωσε στα ύψη, βλ. λ. υδράργυρος·
- παίρνω ύψος, (για αεροπλάνα ή για επιβάτες αεροπλάνων) υψώνομαι στον ουρανό: «μόλις απογειώθηκε το αεροπλάνο, πήραμε αμέσως ύψος»· βλ. και φρ. ρίχνω ύψος·
- περιμένει την εξ ύψους βοήθεια, α. βρίσκεται σε τόσο δεινή θέση, που περιμένει κάποιο θαύμα, για να γλιτώσει: «βρίσκεται σε τόσο δύσκολη θέση, που, το μόνο που μπορεί να κάνει, είναι να περιμένει την εξ ύψους βοήθεια». β. λέγεται και ειρωνικά για άτομο που αδρανεί, που τεμπελιάζει και ελπίζει σε κάποιο θαύμα, για να τελειώσει κάποια δουλειά ή υπόθεσή του: «ό,τι αρχίζει, τ’ αφήνει στη μέση και περιμένει την εξ ύψους βοήθεια για να τελειώσει»· 
- πετώ στα ύψη, είμαι πανευτυχής: «απ’ τη μέρα που έκανε δεσμό μ’ αυτή τη γυναίκα, πετάει στα ύψη»·
- πετώ ύψος, βλ. συνηθέστ. ρίχνω ύψος·
- ρίχνω ύψος, (για πρόσωπα, ιδίως για παιδιά) ψηλώνω: «τον άφησα μια πιθαμή μπόμπιρα και μέσα σε δυο χρόνια έριξε τόσο ύψος, που δε φτάνω να τον φιλήσω». Συνών. ρίχνω μπόι·
- στάσου στο ύψος σου ή στο ύψος σου, συμπεριφέρσου καθώς ταιριάζει σε σένα, καθώς ταιριάζει στη θέση σου, συμπεριφέρσου με υπεροχή: «ό,τι και να σου λένε οι άλλοι, εσύ στο ύψος σου»·
- στέκομαι στο ύψος μου, συμπεριφέρομαι σύμφωνα με το διανοητικό, πνευματικό ή ηθικό ανώτερο επίπεδο στο οποίο βρίσκομαι: «ό,τι και να του λένε, ό,τι και να του κάνουν οι άλλοι, αυτός στέκεται πάντα στο ύψος του»·
- στέκομαι στο ύψος των περιστάσεων, συμπεριφέρομαι με αίσθημα ευθύνης ανάλογα με τη σπουδαιότητα κάποιας περίστασης ή κατάστασης που αντιμετωπίζω: «όταν στην παρέα μας είχε αρχίσει η διχόνοια και η φαγωμάρα, αυτός στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων και μας έκανε να ξαναβρούμε τη χαμένη συντροφικότητά μας»·
- το θερμόμετρο σκαρφάλωσε στα ύψη, βλ. λ. θερμόμετρο·
- τον ανεβάζω στα ύψη, βλ. συνηθέστ. τον ανεβάζω στα ουράνια, λ. ουράνια·
- χάνω ύψος, (για αεροπλάνα ή για επιβάτες αεροπλάνων) κατεβαίνω προς τη γη: «μόλις αρχίσαμε να χάνουμε ύψος, δημιουργήθηκε ένας μικρός πανικός μέσα στο αεροπλάνο».

ώρα, η, ουσ. [<αρχ. ὥρα], η ώρα· το ρολόι: «τι ώρα έχεις; -Δεν έχω ώρα επάνω μου». Πολλές φορές, όταν για κάποιο λόγο δεν μπορούμε να μιλήσουμε, ζητάμε από κάποιον να μας πει την ώρα, χτυπώντας επανειλημμένα το δείκτη του χεριού μας επάνω στον καρπό του άλλου μας χεριού, εκεί δηλαδή, όπου φοράει κανείς το ρολόι του. Υποκορ. ωρίτσα, η. (Λαϊκό τραγούδι: το βράδυ σαν δροσίσει την πιο καλή ωρίτσα, παίρνουνε τον κατήφορο τα όμορφα κορίτσια).(Ακολουθούν 175 φρ.)·
- ανάθεμα την ώρα και τη στιγμή που…, βλ. λ. ανάθεμα·
- ανάθεμα την ώρα που…, βλ. λ. ανάθεμα·
- απ’ τη μια ώρα στην άλλη, μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα: «τον παρακολουθούσα στενά, αλλά απ’ τη μια ώρα στην άλλη τον έχασα απ’ τα μάτια μου»·
- απ’ την ώρα που…, α. από τη χρονική στιγμή που…, από τότε που…: «απ’ την ώρα που ήρθε, δεν έκλεισε στιγμή το στόμα του». β. αφού, εφόσον: «απ’ την ώρα που υπέγραψες το συμβόλαιο, δεν μπορείς να κάνεις πίσω»·
- απάνω στην ώρα, ακριβώς τη στιγμή που γινόταν κάτι, την κατάλληλη στιγμή: «ήρθε ακριβώς απάνω στην ώρα της μισθοδοσίας»·
- από ώρα σε ώρα, από στιγμή σε στιγμή, εντός ολίγου, χωρίς όμως να γνωρίζουμε επακριβώς: «από ώρα σε ώρα πρέπει να ’ρθει»·
- ας... (ακολουθεί ρήμα) μια ώρα αρχύτερα, από τη στιγμή που είμαστε αποφασισμένοι να κάνουμε αυτό που δηλώνει τι ρήμα ας το συντομεύσουμε: «ας πάμε μια ώρα αρχύτερα στο γήπεδο για να βρούμε και θέση || ας φύγουμε μια ώρα αρχύτερα για να μην πέσουμε στη μεγάλη κυκλοφοριακή κίνηση». (Λαϊκό τραγούδι: τι σήμερα, τι αύριο, τι τώρα· ας καθαρίσουμε μια ώρα αρχύτερα· του χωρισμού μας έφτασε η ώρα – ας καθαρίσουμε μια ώρα αρχύτερα)·  
- βάρβαρη ώρα, οι πρωινές ώρες λίγο πριν ξημερώσει, που είναι δύσκολο να ξυπνήσει κανείς, για να ασχοληθεί με κάτι: «ήρθε και μου χτυπούσε την πόρτα βάρβαρη ώρα και, μέχρι να ξυπνήσω είδα κι έπαθα»·
- βλαστήμησα την ώρα και τη στιγμή που…, δίνει περισσότερη έμφαση στην αμέσως παρακάτω φράση·
- βλαστήμησα την ώρα που…, μετάνιωσα πάρα πολύ και καταράστηκα που έκανα ή είπα κάτι, ιδίως που μπλέχτηκα σε κάποια δουλειά ή υπόθεση: «βλαστήμησα την ώρα που σε γνώρισα || βλαστήμησα την ώρα που συνεταιρίστηκα μαζί σου». (Λαϊκό τραγούδι: σήκω πάνω, κάτσε κάτω αγανάκτησα και βλαστήμησα την ώρα που σ’ αγάπησα, ώσπου έγινα θηρίο κι επαναστάτησα)·
- βρήκες την ώρα να…! ή βρήκες ώρα να…! έκφραση που ανάλογα με τον τόνο της φωνής δηλώνει στενοχώρια ή δυσφορία σε κάποιον που μας ζητάει κάτι και που έμμεσα δηλώνει την άρνησή μας: «βρήκες την ώρα να μου ζητήσεις δανεικά σήμερα που πληρώνω μισθούς και δώρα στο προσωπικό μου! || βρήκες ώρα να μου ζητήσεις τ’ αυτοκίνητο! Δε βλέπεις που ετοιμάζομαι για ταξίδι;». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ή μετά το τέλος της φρ. ακολουθεί το κι εσύ·
- γεμίζω τις άδειες μου ώρες ή γεμίζω τις άδειες ώρες μου ή γεμίζω τις ώρες μου, ασχολούμαι πάρεργα με κάτι, όταν έχω ελεύθερο χρόνο: «έχω μια συλλογή γραμματοσήμων, για να γεμίζω τις άδειες μου ώρες || στο πίσω μέρος του σπιτιού μου καλλιεργώ ένα μικρό κηπάκο, για να γεμίζω τις ώρες μου»·
- γέρασα πριν την ώρα μου ή γέρασα πριν της ώρας μου, καταβλήθηκα πρόωρα σωματικά από τα πολλά βάσανα, τις πολλές στενοχώριες: «πέρασα τόσα πολλά στη ζωή μου, που γέρασα πριν την ώρα μου». (Λαϊκό τραγούδι: από σένα στη ζωή μου υποφέρω· θα γεράσω πριν την ώρα μου, το ξέρω)·
- για να περνά η ώρα, λέγεται για κάτι, που πολλές φορές το κάνουμε μηχανικά, απλώς για να έχουμε κάποια ασχολία, για να μην καθόμαστε άπραγοι: «έπαιζε το κομπολόι του, για να περνά η ώρα || έτρωγε σπόρια, για να περνά η ώρα του». (Λαϊκό τραγούδι: αυτά που λες εγώ τ’ ακούω βερεσέ· τα παραμύθια σου τ’ ανθίστηκα πια τώρα και το κατάλαβα πως ήμουνα για σε ο πασατέμπος σου για να περνά η ώρα)· βλ. και φρ. περνώ την ώρα μου·
- για όλες τις ώρες, για διάφορες περιστάσεις ή εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής: «αγόρασα ένα κοστούμι για όλες τις ώρες || η γυναίκα μου έχει ένα σερβίτσιο για όλες τις ώρες»·
- για την ώρα, προσωρινά, προς το παρόν: «για την ώρα δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα || πάρε για την ώρα αυτά τα λεφτά και για τα υπόλοιπα βλέπουμε»·
- για ώρα ανάγκης, στην περίπτωση που μου χρειαστεί, όταν μου χρειαστεί: «δε μου ήταν απαραίτητος αυτός ο φακός, αλλά τον αγόρασα για ώρα ανάγκης»·
- για ώρες, για αρκετό χρονικό διάστημα: «για ώρες δε γνώριζε κανείς πού βρισκόταν ο διευθυντής μας». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το ολόκληρες·
- δε βλέπω την ώρα να..., αδημονώ να έρθει η ώρα να κάνω ή να γίνει κάτι: «δε βλέπω την ώρα να ξεκινήσω γι’ αυτό το ταξίδι || δε βλέπω την ώρα ν’ αρχίσω αυτή τη δουλειά || δε βλέπω την ώρα να ’ρθει η γυναίκα μου»·
- δε με παίρνει η ώρα, δεν επαρκεί, εξαντλήθηκε, δεν έχω άνεση χρόνου: «δε με παίρνει η ώρα να καθίσω περισσότερο, γιατί θα χάσω τ’ αεροπλάνο»·
- δεν είν’ ώρα για τέτοια, δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να ασχοληθούμε με αυτό που αναφέρει ή προτείνει κάποιος: «θέλεις να παίξουμε κανένα ταβλάκι; -Δεν είν’ ώρα για τέτοια, γιατί έχω δουλειά». (Λαϊκό τραγούδι: τώρα τέτοια θα λέμε, πώς πετούν τα πουλιά; Δεν είν’ ώρα για τέτοια, είναι ώρα για κέφια γι’ αγκαλιές και φιλιά)·
- δεν είναι η ώρα του, α. (για πρόσωπα) δεν είναι κατάλληλη στιγμή περίσταση, καιρός, χρόνος να κάνει κάτι, να ενεργήσει: «πες του να μη βιάζεται, γιατί δεν είναι η ώρα του να βγει». β. (για φρούτα) δεν ωρίμασε ακόμα: «τα ροδάκινα δεν τρώγονται, γιατί δεν είναι η ώρα τους»·
- δεν είναι όλες οι ώρες ίδιες, βλ. φρ. όλες οι ώρες δεν είναι ίδιες·
- δεν είναι της ώρας (κάτι), δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να ασχοληθούμε με κάτι, δεν είναι του παρόντος: «δεν είναι της ώρας να κουβεντιάζουμε αυτό το θέμα, γιατί μας απασχολούν σοβαρότερα προβλήματα»·
- δεν είναι ώρα γι’ αστεία, πρέπει να σοβαρευτούμε, γιατί έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια σοβαρή υπόθεση ή κατάσταση: «δεν είναι ώρα γι’ αστεία, γιατί πρέπει ν’ αποφασίσουμε για το μέλλον της επιχείρησής μας»·
- δεν είναι ώρα για…, δεν είναι ο κατάλληλος χρόνος, η κατάλληλη στιγμή για κάτι: «δεν είναι ώρα για παραπανίσια έξοδα, γιατί έρχονται δύσκολοι καιροί || δεν είναι ώρα να παντρευτείς, γιατί είσαι ακόμα αδημιούργητος»·
- δεν είναι ώρα για κουβέντες, βλ. φρ. δεν είναι καιρός για κουβέντες, λ. καιρός·
- δεν είναι ώρα για παιχνίδια, βλ. φρ. δεν είναι καιρός για παιχνίδι, λ. καιρός·
- δεν έχω ώρα, α. δεν έχω διαθέσιμο καιρό, βιάζομαι: «δεν έχω ώρα ν’ ασχοληθώ τώρα μαζί σου || μια άλλη φορά θα μιλήσουμε με περισσότερη άνεση, γιατί τώρα δεν έχω ώρα». β. δεν έχω ρολόι: «πες μου, σε παρακαλώ, τι ώρα είναι, γιατί δεν έχω ώρα»·
- δεν έχω ώρα για κουβέντες, βλ. φρ. δεν έχω καιρό για κουβέντες, λ. καιρός·
- δεν έχω ώρα για παιχνίδια, βλ. φρ. δεν έχω καιρό για παιχνίδια, λ. καιρός·
- δεν ήρθε η ώρα του, βλ. φρ. δεν είναι η ώρα του·
- δεν ξέρω τι ώρες κάνει, (στη γλώσσα της αργκό) α. δεν ξέρω με τι καταγίνεται, με τι ασχολείται στη ζωή του, δεν ξέρω ποια είναι η κοινωνική ή οικονομική του κατάσταση: «φαίνεται λεφτάς ο άνθρωπος, αλλά δεν ξέρω τι ώρες κάνει». β. δεν ξέρω τι είδους άνθρωπος είναι, ποιο είναι το ποιόν του: «από μια πρώτη ματιά φαίνεται συμπαθητικός άνθρωπος, αλλά δεν ξέρω τι ώρες κάνει». Συνών. δεν ξέρω τι βιολί βαράει / δεν ξέρω τι καπνό φουμάρει / δεν ξέρω τι ρόλο παίζει·
- εγώ τι ώρες κάνω! έκφραση δυσαρέσκειας ή δυσφορίας από άτομο που, ενώ έχει υπό τη δικαιοδοσία του κάποιον ορισμένο κύκλο εργασιών, παραγκωνίζεται συστηματικά και όλοι αναφέρονται σε κάποιο άλλο άτομο: «καλά, ρε παιδιά, εγώ τι ώρες κάνω σ’ αυτή την επιχείρηση κι όλοι ζητάτε άδεια απ’ τον τάδε!». Συνών. εγώ τι βιολί βαράω! / εγώ τι καπνό φουμάρω! / εγώ τι ρόλο παίζω(!)· 
- εγώ τι ώρες κάνω; ποια είναι η θέση μου, το πόστο μου, η ουσιαστική μου συμμετοχή ή συμβολή στη συγκεκριμένη δουλειά ή υπόθεση: «ο ένας ανέλαβε το ταμείο, ο άλλος ανέλαβε τις παραγγελίες, εγώ, ρε παιδιά, τι ώρες κάνω;». Συνών. εγώ τι βιολί βαράω; / εγώ τι καπνό φουμάρω; / εγώ τι ρόλο παίζω(;)·
- εδώ και ώρα ή εδώ και ώρες ή εδώ και τόση ώρα ή εδώ και τόσες ώρες, (αόριστα) πριν από αρκετή ώρα: «τον περιμένω εδώ και τόση ώρα κι ακόμη να φανεί»·
- είμαι στην ώρα μου, α. πηγαίνω σε κάποιο σημείο, σε κάποιο χώρο, ακριβώς την ώρα που έχω προκαθορίσει με κάποιον, είμαι ακριβής στο ραντεβού μου: «πάντα, όταν κλείνω ραντεβού με κάποιον, είμαι στην ώρα μου». β. επιστρέφω στο σπίτι μου πολύ πριν από τα μεσάνυχτα: «είναι η κόρη μου άρρωστη και θα φύγω νωρίς, γιατί θέλω να ’μαι στην ώρα μου στο σπίτι»·
- είναι η ώρα του, α. δηλώνει πως είναι η συνηθισμένη, η τακτική ώρα που παρουσιάζεται κάπου κάποιος: «όπου να ’ναι θα ’ρθει, γιατί είναι η ώρα του». β. δηλώνει πως είναι η συγκεκριμένη στιγμή να ενεργήσει κάποιος θετικά ή αρνητικά: «πάμε να φύγουμε, γιατί είναι η ώρα του να ξεσπάσει με τις βλακείες που ακούει απ’ τον τάδε || πάμε στην αίθουσα, γιατί είναι η ώρα του να μιλήσει»· 
- είναι λίγες οι ώρες του ή λίγες είναι οι ώρες του, πρόκειται από ώρα σε ώρα να πεθάνει: «οι γιατροί το ’παν καθαρά πως είναι λίγες οι ώρες του»·
- είναι με τις ώρες του, έχει τις ιδιοτροπίες του, τις παραξενιές του, τις λόξες του, πρόκειται για κυκλοθυμικό άτομο: «πρέπει να βρεις την κατάλληλη στιγμή να του ζητήσεις την εξυπηρέτηση που θέλεις, γιατί είναι με τις ώρες του || όπως κάθε άνθρωπος, είναι κι αυτός με τις ώρες του. Άλλοτε γίνεται χαλί να τον πατήσεις κι άλλοτε αδιαφορεί τελείως για το πρόβλημά σου». Συνών. είναι με τα φεγγάρια του / είναι με τις μέρες του / είναι με τις νότες του·
- είναι μετρημένες οι ώρες του ή μετρημένες είναι οι ώρες του, πρόκειται να πεθάνει από ώρα σε ώρα: «οι γιατροί πληροφόρησαν τους συγγενείς του αρρώστου πως είναι μετρημένες οι ώρες του»·
- είναι περασμένη η ώρα, είναι πολύ αργά, ιδίως μετά τα μεσάνυχτα: «παιδιά, πρέπει να το διαλύσουμε, γιατί είναι περασμένη η ώρα». (Λαϊκό τραγούδι: είν’ η ώρα περασμένη κι η βραδιά σκοτεινιασμένη. Έχει ο ουρανός μαυρίσει και η μπόρα δε θ’ αργήσει)·
- είναι προχωρημένη η ώρα, βλ. φρ. είναι περασμένη η ώρα·
- είναι στην ώρα της, (για έγκυες γυναίκες) είναι ετοιμόγεννη: «τη μετέφεραν στο χειρουργείο, γιατί είναι στην ώρα της»·
- είναι στην ώρα του, προσέρχεται κάπου ακριβώς την ώρα που πρέπει: «κάθε πρωί είναι στην ώρα του στο εργοστάσιο που εργάζεται». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το πάντα·
- είναι ώρα για… ή είναι ώρα να…, είναι ο κατάλληλος χρόνος, η κατάλληλη στιγμή να κάνουμε ή να γίνει κάτι: «παιδιά στα κρεβάτια σας, γιατί είναι ώρα για ύπνο || εμπρός, όλοι στο τραπέζι, γιατί είναι ώρα για φαγητό || τώρα που ήρθαν και τα όργανα, είναι ώρα για χορό και τραγούδι || άιντε παιδιά, ετοιμαστείτε, γιατί είναι ώρα να φεύγουμε || περίμενε ακόμα λίγο, γιατί είναι ώρα να ’ρθει». (Λαϊκό τραγούδι: τώρα τέτοια θα λέμε, πώς πετούν τα πουλιά; Δεν είν’ ώρα για τέτοια, είναι ώρα για κέφια γι’ αγκαλιές και φιλιά)·
- είναι ώρα για τέτοια! βλ. φρ. δεν είν’ ώρα για τέτοια·
- είναι ώρα που… ή είναι ώρες τώρα που…, δηλώνει πως κάτι που άρχισε πριν από πολλή ώρα εξακολουθεί να συνεχίζεται: «είναι ώρες που σε ψάχνει ο αδερφός σου»· βλ. και φρ. έχει ώρα που(…)·
- εκατό ώρες, πάρα πολλές ώρες: «τον περίμενα εκατό ώρες, μέχρι να ’ρθει!»·
- επί ώρες, βλ. φρ. με τις ώρες·
- έρχομαι στην ώρα μου, βλ. φρ. είμαι στην ώρα μου·
- ευλογημένη η ώρα που… ή ευλογημένη να ’ναι η ώρα που…, λέγεται όταν αναφερόμαστε σε κάτι που μας έφερε ευτυχία ή που εκ των υστέρων αποδείχτηκε η ευτυχία αυτή: «ευλογημένη η ώρα που σε γέννησα, παιδί μου, γιατί μου πρόσφερες τη μεγαλύτερη χαρά || ευλογημένη να ’ναι η ώρα που παντρεύτηκα αυτή τη γυναίκα, γιατί μου συμπαραστάθηκε στις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής μου»·
- έφτασε η μεγάλη ώρα, βλ. φρ. ήρθε η μεγάλη ώρα·
- έφτασε η ώρα, βλ. φρ. ήρθε η ώρα. (Λαϊκό τραγούδι: τι σήμερα, τι αύριο, τι τώρα, ας καθαρίσουμε μια ώρα αρχύτερα. Του χωρισμού μας έφτασε η ώρα, μπορεί και για τους δυο να ’ναι καλύτερα, ας καθαρίσουμε μια ώρα αρχύτερα)·
- έφτασε η ώρα μου, βλ. φρ. ήρθε η ώρα μου·
- έφτασε η ώρα σας! απειλητική ιαχή οπαδών στο ποδόσφαιρο ή στο μπάσκετ, που απευθύνεται επαναλαμβανόμενη στους παίχτες και τους οπαδούς της αντίπαλης ομάδας, με την έννοια ότι ήρθε η ώρα να γνωρίσουν μια μεγάλη ήττα, ή ότι ήρθε η ώρα να τους ξυλοκοπήσουν λόγω των αδικιών που υφίσταται η ομάδα τους από τη διαιτησία·
- έφτασε η ώρα της αλήθειας, βλ. φρ. ήρθε η ώρα της αλήθειας·
- έφτασε η ώρα του, βλ. φρ. ήρθε η ώρα του·
- έφυγε πριν την ώρα του ή έφυγε πριν της ώρας του, α. πέθανε πρόωρα: «δεν πρόλαβε να δει την προκοπή των παιδιών του, που τόσο λαχταρούσε, γιατί έφυγε πριν της ώρας του». β. (για μεταφορικά μέσα) αναχώρησε πριν από την καθορισμένη του ώρα: «έχασα άδικα το τρένο, γιατί έφυγε πριν την ώρα του»·
- έχει τις ώρες του, βλ. φρ. είναι με τις ώρες του· 
- έχει ώρα να… ή έχει ώρα που…, ή έχει ώρες να… ή έχει ώρες που…, πέρασε αρκετό χρονικό διάστημα από την ώρα που έγινε κάτι: «κάποια στιγμή άκουσα τη φωνή του, αλλά από τότε έχει ώρα να την ακούσω || πήγαινε, αν θέλεις, να τον συναντήσεις στο γραφείο του, γιατί έχει ώρα που ήρθε || μην περιμένεις να τον συναντήσεις, γιατί έχει ώρα που έφυγε». Πολλές φορές, μετά το ώρα ή ώρες, ακολουθεί το τώρα·
- έχεις ώρα; α. έχεις διαθέσιμο χρόνο(;): «έχεις ώρα ν’ ασχοληθείς για λίγο μαζί μου; || έχεις ώρα να μου κάνεις λίγο παρέα;» .β. έχεις ρολόι(;): «έχεις ώρα να μου πεις τι ώρα είναι;»·
- έχω κενή ώρα, α. (για καθηγητές, δασκάλους, μαθητές, σπουδαστές) μεταξύ δυο εκπαιδευτικών ωρών μεσολαβεί μια ώρα που δεν έχω μάθημα: «επειδή είχα κενή ώρα πετάχτηκα μέχρι το σπίτι μου, που είναι κοντά στο σχολείο μας || όταν έχουμε κενή ώρα παίζουμε στην αυλή του σχολείου || τη δεύτερη ώρα σήμερα την είχαμε κενή, γιατί ήταν άρρωστος ο καθηγητής μας». β. (γενικά) δεν έχω κάποια συγκεκριμένη εργασία ή υποχρέωση, έχω ελεύθερο χρόνο: «όταν έχω κενή ώρα ασχολούμαι με τη συλλογή των γραμματοσήμων μου || όταν έχω κενές ώρες, δεν τις σπαταλώ τζάμπα, αλλά διαβάζω κάποιο βιβλίο»·
- η κακιά ώρα, βλ. φρ. ήταν η κακιά η ώρα. (Λαϊκό τραγούδι: και αν περάσεις θάλασσες και βρεις κακούς ανθρώπους, να βάλεις στην καρδιά βαθιά αυτά τα λόγια τώρα, θα λες της μάνας τ’ όνομα μες την κακιά την ώρα)·
- η μεγάλη ώρα ή η πιο μεγάλη ώρα, η ώρα κατά την οποία αρχίζει να εξελίσσεται κάποιο μεγάλο γεγονός: «η πιο μεγάλη ώρα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν η απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στη Νορμανδία». (Λαϊκό τραγούδι: κι αν είναι η αρχή στην κατηφόρα η πιο μεγάλη ώρα είναι τώρα)·
- η στερνή ώρα, βλ. φρ. η υστερνή ώρα·
- η υστερνή ώρα, η τελευταία ώρα πριν γίνει κάτι, ιδίως πριν πεθάνει κάποιος: «μόλις κατάλαβε την υστερνή του ώρα, έδωσε την ευχή του στα παιδιά του». (Λαϊκό τραγούδι: παίξε, μπουζούκι μου πιστό, σαν άλλοτε και τώρα, να μου γλυκάνεις την ψυχή, την υστερνή μου ώρα)·  
- η ώρα η καλή! α. ευχή σε αρραβωνιασμένους να φτάσουν και στο γάμο τους. (Παιδικό τραγούδι: να ’ρθει η ώρα η καλή κι η ώρα η ευλογημένη, να τους βλογήσει ο Θεός με το δεξί το χέρι). β. ευχή σε κάποιον που ετοιμάζεται να επιχειρήσει κάτι: «αύριο μεθαύριο, θα βάλω μπρος τη δουλειά. -Η ώρα η καλή!»·
- η ώρα της Κρίσεως, βλ. λ. κρίση·
- η ώρα του παιδιού, χρονικό διάστημα κατά το οποίο επικρατεί παιγνιώδης διάθεση ανάμεσα στα μέλη μιας παρέας: «τρέξε κι εσύ στο μπαράκι να κάνεις πλάκα, γιατί είναι όλοι εκεί μαζεμένοι κι είναι η ώρα του παιδιού». Αναφορά σε παιδική ραδιοφωνική εκπομπή στις δεκαετίες του 1950 και του 1960·
- ήγγικεν η ώρα, βλ. φρ. ήρθε η ώρα
- ήρθε η μεγάλη ώρα, ήρθε η κατάλληλη στιγμή, ο κατάλληλος χρόνος να γίνει, να πραγματοποιηθεί κάτι σπουδαίο: «μετά την έντονη προεκλογική περίοδο ήρθε ή μεγάλη ώρα των εκλογών». Πρβλ.: κι αν είναι η αρχή στην κατηφόρα η πιο μεγάλη ώρα είναι τώρα (Λαϊκό τραγούδι)·
- ήρθε η ώρα, ήρθε η κατάλληλη στιγμή: «τώρα που τακτοποιήθηκα από δουλειά, ήρθε η ώρα να παντρευτώ»·
- ήρθε η ώρα κι η στιγμή, επιτείνει την παραπάνω φράση. (Νησιώτικο τραγούδι: ήρθε η ώρα κι η στιγμή το στόμα μου ν’ ανοίξω και στην καλή παρέα μου καληνύχτα ν’ αφήσω)·
- ήρθε η ώρα μου, α. ήρθε η κατάλληλη στιγμή, ο κατάλληλος χρόνος να προβληθώ, να αναδειχτώ ή να κυριαρχήσω σε ένα χώρο: «αφού δεν υπάρχει κάποιος σοβαρός ανταγωνιστής, ήρθε η ώρα μου ν’ αναλάβω τη διεύθυνση του εργοστασίου». β. ήρθε η κατάλληλη στιγμή, ο κατάλληλος χρόνος να επέμβω κάπου δυναμικά: «αφού δεν υπάρχει κάποιος να τους βάλει στη θέση τους, ήρθε η ώρα μου να επιβάλω την τάξη»· βλ. κι φρ. ήρθε η ώρα του·
- ήρθε η ώρα της, (για έγκυες γυναίκες)βλ. φρ. είναι στην ώρα της·
- ήρθε η ώρα της αλήθειας, ήρθε ο κατάλληλος χρόνος, η κατάλληλη στιγμή να ειπωθεί ή να εκτεθεί η πραγματική κατάσταση, η αλήθεια ακόμη και όταν αυτή είναι σκληρή: «τόσον καιρό κρυβόσουνα, αλλά τώρα ήρθε η ώρα της αλήθειας και θα μάθουν όλοι τι κουμάσι είσαι». (Τραγούδι: θα στα βγάλω όλα στη φόρα της αλήθειας ήρθε η ώρα)· 
- ήρθε η ώρα του, βρίσκεται στα τελευταία του, ήρθε η στιγμή του θανάτου του: «οι γιατροί πληροφόρησαν τους συγγενείς του αρρώστου πως ήρθε η ώρα του || μόλις κατάλαβε πως ήρθε η ώρα του κάλεσε το συμβολαιογράφο για να συντάξει τη διαθήκη του». (Λαϊκό τραγούδι: θα πάρω κάμπους και βουνά, τις ρεματιές απάνω, ωσότου να ’ρθει η ώρα μου να πέσω να πεθάνω)· βλ. και φρ. ήρθε η ώρα μου·
- ήρθε σ’ άσχημη ώρα, με επισκέφτηκε σε πολύ ακατάλληλη στιγμή, σε πολύ ακατάλληλη ώρα, σε στιγμή που βρισκόμουν σε κακή ψυχολογική διάθεση: «ήθελε μια εξυπηρέτηση, αλλά ήρθε σ’ άσχημη ώρα, γιατί είχα τα νεύρα μου και τον έδιωξα»·
- ήρθε σε κακή ώρα, βλ. φρ. ήρθε σ’ άσχημη ώρα·
- ήρθε σε καλή ώρα, με επισκέφτηκε σε πολύ κατάλληλη στιγμή, σε πολύ κατάλληλη ώρα, σε στιγμή που βρισκόμουν σε καλή ψυχολογική διάθεση: «ό,τι μου ζήτησε, του το ’δωσα, γιατί ήρθε σε καλή ώρα και δεν μπορούσα να του πω όχι»·
- ήρθε στην ώρα του, βλ. φρ. ήρθε τσακ στην ώρα του·
- ήρθε τσακ στην ώρα του, ήρθε ακριβώς στην ώρα που έπρεπε, που είχε συμφωνηθεί ή που είχε προαναγγελθεί: «το τρένο ήρθε τσακ στην ώρα του || είχα ραντεβού με το φίλο μου στις δέκα και ήρθε τσακ στην ώρα του || στο φωτεινό πίνακα αναγραφόταν πως το αεροπλάνο θα ερχόταν στις οχτώ και ήρθε τσακ στην ώρα του». Συνήθως συνοδεύεται με παράλληλη χειρονομία με το χέρι να τινάζεται ελαφρά προς τα εμπρός και κάτω με τον αντίχειρα, το δείκτη και το μεγάλο δάχτυλο ενωμένα στις άκρες του·
- ήρθε τσαφ στην ώρα του, βλ. φρ. ήρθε τσακ στην ώρα του·
- ήρθε τσιφ στην ώρα του, βλ. συνηθέστ. ήρθε τσακ στην ώρα του·
- ήταν η κακιά η ώρα, έκφραση με την οποία αποδίδουμε κάτι κακό που συνέβη σε άτυχη στιγμή, όταν δεν έχουμε κάποιο λόγο ή αιτία να δικαιολογήσουμε πώς έγινε: «τι να σου πω, φαίνεται πως ήταν η κακιά η ώρα, γιατί κανείς δεν κατάλαβε πώς έπεσε απ’ το μπαλκόνι κι έσπασε τα πόδια του»·
- θα βλαστημήσεις την ώρα και τη στιγμή που…, δίνει περισσότερη έμφαση στην αμέσως παρακάτω φράση·
- θα βλαστημήσεις την ώρα που…, (απειλητικά ή προειδοποιητικά) θα μετανιώσεις πάρα πολύ που έκανες ή είπες κάτι, ιδίως που μπλέχτηκες σε κάποια δουλειά ή υπόθεση: «αν συμπεριφερθείς ξανά μ’ αυτόν τον απαράδεκτο τρόπο, θα βλαστημήσεις την ώρα που με γνώρισες || αν αντιληφθώ ξανά πως πουλάς εμπόρευμα χωρίς να κόβεις τη σχετική απόδειξη, θα βλαστημήσεις την ώρα που συνεταιρίστηκες μαζί μου»·
- θέλει ώρα ή θέλει ώρες (κάτι), βλ. φρ. παίρνει ώρα·
- κάθε πράγμα στην ώρα του, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- κάθε ώρα και στιγμή ή κάθε στιγμή και ώρα, πάραπολύ συχνά, πάρα πολύ τακτικά: «κάθε ώρα και στιγμή έρχεται στο γραφείο μου και με διακόπτει απ’ τη δουλειά μου ζητώντας τα πιο απίθανα πράγματα». (Λαϊκό τραγούδι: αμάν, αμάν, μ’ έκανες κουρέλι, αμάν, αμάν, η καρδιά μου θέλει, αμάν, αμάν, όλο να σε υπηρετεί κάθε ώρα και στιγμή και χωρίς ανταμοιβή)·
- καλή του ώρα! ευχετική έκφραση για άτομο που απουσιάζει από την ομήγυρη από αυτόν που αναφέρεται στο όνομά του, με την έννοια να είναι καλά, να περνάει καλά εκεί που βρίσκεται: «αν δεν ήταν ο τάδε, καλή του ώρα, να με βοηθήσει, θα περνούσα σήμερα πολύ δύσκολες καταστάσεις!»·
- καλή ώρα σαν..., παρεμπίπτουσα ευχετική φράση: «ήταν μια όμορφη κοπέλα καλή ώρα σαν την κόρη σου»·
- καλή ώρα (σαν και τώρα), έκφραση που αναφέρεται σε παλιότερο ευχάριστο γεγονός, που συμβαίνει πάλι την ώρα που μιλάμε: «ήταν μαζεμένη όλη η οικογένεια, καλή ώρα || είχαμε μαζευτεί όλοι οι φίλοι, καλή ώρα σαν και τώρα»·
- κάνει μια ώρα να… ή κάνει μια ώρα μέχρι να… ή κάνει μια ώρα ώσπου να…, αργεί, καθυστερεί αρκετά: «είναι λίγο κουτός, γι’ αυτό κάνει μια ώρα μέχρι να καταλάβει τι του λες || είναι τόσο βραδυκίνητος, που κάνει μια ώρα ώσπου να πάει στο σπίτι του, κι ας είναι μόνο πεντακόσια μέτρα απ’ το μπαράκι μας»·
- κατάρα την ώρα και τη στιγμή που…, βλ. φρ. καταραμένη η ώρα που(…)·
- καταραμένη η ώρα που… ή καταραμένη να ’ναι η ώρα που…, λέγεται όταν αναφερόμαστε σε κάτι που μας έφερε δυστυχία: «καταραμένη η ώρα που πέθανε ο πατέρας μου, γιατί μείναμε χωρίς προστάτη || καταραμένη να ’ναι η ώρα που σε γνώρισα, γιατί μ’ έψησες το ψάρι στα χείλια»·
- καταριέμαι την ώρα και τη στιγμή που…, βλ. φρ. καταραμένη η ώρα που(…)·
- κι εμείς τι ώρες κάνουμε! γιατί δεν υπολογίζεις στην παρουσία μας, στην ύπαρξή μας, στη δυνατότητα ή στην ικανότητά μας να πραγματοποιήσουμε κάτι, ή να βοηθήσουμε σε κάτι που έχεις ανάγκη: «αν δε βρω αυτά τα λεφτά μέχρι το τέλος της βδομάδας τότε χάθηκα. -Κι εμείς τι ώρες κάνουμε! || δεν παίρνει μπρος τ’ αυτοκίνητό μου και δεν ξέρω τι έχει. -Κι εμείς τι ώρες κάνουμε!». Συνήθως η φρ. κλείνει με το εδώ. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει για τον εαυτό του. Συνών. κι εμείς τι βιολί βαράμε! / κι εμείς τι καπνό φουμάρουμε! / κι εμείς τι ρόλο παίζουμε(!)·
- κλέβω ώρα ή κλέβω ώρες (από κάπου), αποσπώ χρόνο από άλλες δραστηριότητές μου για να τον αφιερώσω σε αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο: «τον τελευταίο καιρό κλέβω ώρες απ’ όπου μπορώ, για ν’ ασχοληθώ με τη διατριβή μου»·
- κούφια η ώρα! ή κούφια η ώρα που τ’ ακούει! ευχή να μην επαληθευτεί ή να μην προκύψει και σε μας το κακό που κουβεντιάζουμε: «με τις ενέργειες που κάνει, θα βρεθεί σύντομα σε πολύ δύσκολη κατάσταση, κούφια η ώρα! || όπως έτρεχε σαν τρελός με τ’ αυτοκίνητό του, έπεσε πάνω σε μια κολόνα, κούφια η ώρα που τ’ ακούει!». (Τραγούδι: εμείς έχουμ’ ιστορία, πολεμήσαμε στην Τροία, εσύ μου ’γινες πρεζόνι, κούφια η ώρα που μας ζώνει, πού πας, μωρή, ξυπόλυτη στ’ αγκάθια). Πολλές φορές, συνοδεύεται από διπλό ή τριπλό φτου·
- κούφια η ώρα που το λες! βλ. φρ. κούφια η ώρα(!)·
- κράτα ώρα, προτροπή στο συνομιλητή μας να μας χρονομετρήσει, για να διαπιστώσει αν πράγματι φέρουμε σε πέρας κάτι μέσα στο χρόνο που αναφέραμε: «μα είναι δυνατό απ’ το σημείο που βρισκόμαστε, να πας μέχρι το Λευκό Πύργο και να γυρίσεις πίσω σε δέκα λεπτά; -Κράτα ώρα»·
- κρατώ ώρα, σημειώνω το χρόνο εκκίνησης και τερματισμού μιας ενέργειας, για να δω πόσο χρονικό διάστημα απαιτήθηκε, για να φέρω ή να φέρει κάποιος σε αίσιο πέρας κάτι: «κράτησα ώρα, για να δω σε πόσο χρόνο θα κάνω την απόσταση Θεσσαλονίκη-Αθήνα με τ’ αυτοκίνητό μου»·
- λίγες να ’ναι οι ώρες σου, κατάρα σε κάποιον για να πεθάνει σύντομα·
- μαύρη να ’ταν η ώρα, βλ. φρ. μαύρη η ώρα. (Λαϊκό τραγούδι: τη βάρεσα μέσ’ στην καρδιά, μαύρη να ’ταν η ώρα, και τώρα κλαίω, μάνα μου, εδώ σε ξένη χώρα)·
- μαύρη η ώρα ή μαύρη ώρα, ανάθεμα τη στιγμή που συνέβη κάτι ή για κάτι που εκ των υστέρων αποδείχτηκε κακό: «μαύρη η ώρα που σε γνώρισα, γιατί μ’ έψησες το ψάρι στα χείλια || μαύρη η ώρα που σε βοήθησα, γιατί φάνηκες πολύ αχάριστος || μαύρη ώρα που γύρισα να σε ξαναβρώ, γιατί το θεώρησες αδυναμία μου και πια, δε με υπολογίζεις». (Λαϊκό τραγούδι: μαύρη ώρα που σ’ αντάμωσα, τζάμπα την καρδιά μου χαράμισα)· βλ. και φρ. μαύρη ώρα·
- μαύρη ώρα, ονομασία σήραγγας της Αττικής οδού με κατεύθυνση προς Ελευσίνα: «τι μακάβριο αστείο, να ονομάσουν μαύρη ώρα κάποιον δρόμο!»· βλ. και φρ. μαύρη η ώρα
- με την ώρα, (για πληρωμή σε εργαζομένους) που η πληρωμή του υπολογίζεται με βάση τις ώρες που δουλεύει, που δουλεύει ως ωρομίσθιος: «πώς πληρώνεσαι για τη δουλειά που κάνεις; -Με την ώρα». Πρβλ. εκατό δραχμές την ώρα παίρνω, τζιβαέρι μου, πες της μάνας σου πως θέλω, αμάν, αμάν, ωχ, να σε κάνω ταίρι μου (Λαϊκό τραγούδι)·  
- με την ώρα μου (σου, του, κ.λπ.), βλ. φρ. στην ώρα μου (σου, του, κ.λπ)·
- με τις ώρες, επί πολλές ώρες συνέχεια: «αφήνει τα πράγματά του όπου να ’ναι, κι όταν τα χρειάζεται τα ψάχνει με τις ώρες || κάθεται με τις ώρες και πίνει στα διάφορα μπαράκια || η γυναίκα μου μιλάει με τις ώρες στο τηλέφωνο»·
- μετράω τις ώρες, α. ανυπομονώ να περάσει ο καιρός, γιατί περιμένω να συμβεί κάτι καλό, κάτι που θα με χαροποιήσει: «μετράω τις ώρες ν’ απολυθεί ο γιος απ’ το στρατό, γιατί θα ’χω ένα χέρι βοηθείας στη δουλειά μου || μετράω τις ώρες να τη σφίξω πάλι στην αγκαλιά μου». (Λαϊκό τραγούδι: σε είδαν να καπνίζεις τσιγαράκι και να ρουφάς με κέφι το πιοτό και μένα μ’ έστειλες στο κουτουκάκι, βρε κουκλάκι, τις ώρες στο ρολόι να μετρώ).β. δεν κάνω τίποτα, τεμπελιάζω, πλήττω: «απ’ τη μέρα που με απέλυσαν απ’ τη δουλειά μου, μετράω τις ώρες»·
- μια ψυχή θα βγει που θα βγει, ας βγει μια ώρα αρχύτερα ή μια ψυχή που ’ναι να βγει, ας βγει μια ώρα αρχύτερα, βλ. λ. ψυχή·
- μου κλέβει την ώρα, βλ. φρ. μου τρώει την ώρα·
- μου τρώει την ώρα, μου αποσπά χρόνο από κάτι ενδιαφέρον που κάνω ή που θέλω να κάνω: «κάθε φορά που έρχεται στο γραφείο μου, μου τρώει την ώρα μ’ ένα σωρό χαζά πράγματα»·
- οι μικρές ώρες, το χρονικό διάστημα από τα μεσάνυχτα ως τα χαράματα και μέχρι την ανατολή του ηλίου: «χτες γύρισε πάλι παραπατώντας στο σπίτι του τις μικρές ώρες»·
- οι πρώτες πρωινές ώρες, βλ. λ. πρωινός·
- όλα έρχονται στην ώρα τους σε κείνον που ξέρει να περιμένει, η υπομονή είναι μεγάλο προσόν στον άνθρωπο και συνήθως τον οδηγεί στην επιτυχία: «να μάθεις να μη βιάζεσαι και να είσαι υπομονητικός, γιατί όλα έρχονται στην ώρα τους σε κείνον που ξέρει να περιμένει»·
- όλες οι ώρες δεν είναι ίδιες, δηλώνει πως, εκτός από τις ώρες της ξεγνοιασιάς, υπάρχουν και οι ώρες που πρέπει κανείς να είναι σοβαρός και υπεύθυνος: «χτες βράδυ χορέψαμε, διασκεδάσαμε με την παρέα, αλλά τώρα πρέπει να στρωθώ στη δουλειά, γιατί όλες οι ώρες δεν είναι ίδιες»·
- όλες τις ώρες, σε όλη τη διάρκεια του εικοσιτετράωρου: «το κατάστημα είναι ανοιχτό όλες τις ώρες»·
- όλη την ώρα, διαρκώς, συνέχεια: «όλη την ώρα μιλούσε με το διπλανό του || όλη την ώρα διέκοπτε τον αγορητή με άκαιρες παρεμβάσεις»·    
- όσα φέρνει η ώρα δεν τα φέρνει ο χρόνος, τα σημαντικά γεγονότα, είτε θετικά είτε κυρίως αρνητικά, μπορούν να συμβούν οποιαδήποτε στιγμή·
- όταν έρθει η ώρα, στην κατάλληλη στιγμή: «όταν έρθει η ώρα, θ’ ασχοληθώ με το πρόβλημά σου || όταν έρθει η ώρα, θα μπορέσεις κι εσύ να παντρευτείς»· βλ. και φρ. όταν σημάνει η ώρα·
- όταν σημάνει η ώρα, όταν έρθει η ώρα, η στιγμή που θα πρέπει να κάνει κάνεις υποχρεωτικά κάτι: «όταν σήμανε η ώρα του ξεσηκωμού, όλα τα παλικάρια πήραν τα όπλα στα χέρια». (Λαϊκό τραγούδι: όταν σημάνει η ώρα,τότε καρδιά μου χρυσή, τη μεγαλύτερη μπόρα, θα την περάσεις εσύ)· βλ. και φρ. όταν έρθει η ώρα·
- ό,τι φέρνει η ώρα δεν τα φέρνει ο χρόνος, βλ. φρ. όσα φέρνει η ώρα δεν τα φέρνει ο χρόνος·
- ούτε ώρα, δηλώνει σύντομο χρονικό διάστημα: «δε θα κάνουμε ούτε ώρα να φτάσουμε || δε θα λείψεις ούτε ώρα απ’ τη δουλειά»·
- παίρνει ώρα ή παίρνει ώρες (κάτι), απαιτείται, χρειάζεται πολύς χρόνος για να γίνει κάτι: «μπορείς ν’ αφήσεις τ’ αυτοκίνητό σου για επισκευή, αλλά θα πάρει ώρες»·
- πάνω στην ώρα, ακριβώς την κατάλληλη στιγμή: «άνοιξαν το κοσμηματοπωλείο, αλλά πάνω στην ώρα πλάκωσε η αστυνομία || λίγο ακόμα και θα μ’ έδερναν, αλλά πάνω στην ώρα ήρθε η παρέα μου κι έκαναν πίσω». (Λαϊκό τραγούδι: ήρθες πάνω στην ώρα που γι’ αγάπη διψούσα»·
- περνώ την ώρα μου ή περνώ τις ώρες μου, ασχολούμαι με κάτι απλώς για να μην κάθομαι άπραγος: «περνώ την ώρα μου ξεφυλλίζοντας την εφημερίδα || όταν είμαι στο σπίτι, περνώ την ώρα μου βλέποντας διάφορα έργα στην τηλεόραση || τις Κυριακές περνώ τις ώρες μου διαβάζοντας Έλληνες συγγραφείς». (Λαϊκό τραγούδι: φτωχό κομπολογάκι μου, σε είχα το μεράκι μου· εσύ μου πέρναγες την ώρα πες μου· τι θα γίνω τώρα; // τσάκα τσάκα το κομπολογάκι μου και τις ώρες μου περνάω με το αραπάκι μου)·
- πήγε πριν την ώρα του ή πήγε πριν της ώρας του, βλ. φρ. έφυγε πριν την ώρα του·
- πριν την ώρα του ή πριν της ώρας του, πρόωρα: «πέθανε πριν την ώρα του || πέρασε τόσο βάσανα, που γέρασε πριν της ώρας του»·
- Σαββάτο να ’ναι μάστορα (κι) ας είν’ και χίλιες ώρες, βλ. λ. Σάββατο·
- σήμανε η μαύρη ώρα, λέγεται στην περίπτωση που θέλουμε να τονίσουμε τη στιγμή που συνέβη κάτι πολύ κακό σε μας τους ίδιους ή σε ένα σύνολο ανθρώπων: «στις 21 Απριλίου του 1967, σήμανε η μαύρη ώρα της επιβολής της δικτατορίας». (Λαϊκό τραγούδι: όταν σημάνει εκείν’ η ώρα η μαύρη ώρα, μη νιώσεις πόνο, άσε με μόνο στην παγωνιά)·
- σήμανε η ώρα, ήρθε η ώρα, η στιγμή που πρέπει να κάνει κανείς υποχρεωτικά κάτι: «σήμανε η ώρα του μεγάλου ξεσηκωμού».(Λαϊκό τραγούδι: καρδιά πικρή, καρδιά που μένεις μοναχή μες στου βοριά την μπόρα, καρδιά πικρή, απ’ τον καημό να πικραθείς εσήμανε η ώρα)· βλ. και φρ. ήρθε η ώρα·
- σήμανε η ώρα μου, βλ. φρ. ήρθε η ώρα μου·
- σήμανε η ώρα του, βλ. φρ. ήρθε η ώρα του·
- σκοτώνω την ώρα μου, α. ξοδεύω άσκοπα τον καιρό μου, τεμπελιάζω: «όταν δεν έχω δουλειά, γυρνάω απ’ το ’να μπαράκι στ’ άλλο, για να σκοτώνω την ώρα μου». β. διασκεδάζω την ανία μου ασχολούμενος με δευτερεύοντα πράγματα: «έχω μια συλλογή γραμματοσήμων, για να σκοτώνω την ώρα μου»·
- στην ώρα μου (σου, του, κ.λπ.), ακριβώς την ώρα που πρέπει, την κατάλληλη, την προκαθορισμένη ώρα: «εγώ ήμουν στην ώρα μου στο ραντεβού μας, αλλά αυτός δεν ήρθε || το τρένο ήρθε κι έφυγε στην ώρα του»·
- τέτοια ώρα, τέτοια λόγια, λόγια που λέγονται σε ακατάλληλη στιγμή, ιδίως πράξεις που γίνονται σε ακατάλληλη στιγμή και γι’ αυτό γίνονται βεβιασμένες·
- την ίδια ώρα, ταυτόχρονα: «τα εμπορικά καταστήματα ανοίγουν και κλείνουν κάθε μέρα την ίδια ώρα  || ενώ ορκίζεται πως δε θα ξαναπιεί, την ίδια ώρα γίνεται σκνίπα στο μεθύσι || ενώ πήγαινε ν’ ανοίξει ο καιρός, την ίδια ώρα μαύρα σύννεφα σκέπασαν τον ουρανό || ενώ είναι συγκροτημένο και ήσυχος, την ίδια ώρα τα χάνει και κάνει τον κόσμο άνω κάτω»·
- την ίδια ώρα που…, δηλώνει παράλληλη ενέργεια παρόμοια ή διαφορετική: «την ίδια ώρα που εσύ μιλούσες στους δικούς σου σχετικά με τη δουλειά, εγώ υπέγραφα το συμβόλαιό της || την ίδια ώρα που εσύ κοιμόσουν, εγώ διασκέδαζα στα μπουζούκια || την ίδια ώρα που σε σας γινόταν κατακλυσμός, εμείς είχαμε λιακάδα»·
- την κακή σου (την) ώρα! εκφράζει κατάρα·
- την ώρα που…, ενώ, καθώς: «την ώρα που έμπαινα στο σπίτι, χτύπησε το τηλέφωνο || την ώρα που έκλεινα το μαγαζί, ήρθε ένας καθυστερημένος πελάτης»·
- της κακιάς ώρας, λέγεται για οτιδήποτε δε βρίσκεται σε καλή κατάσταση ή είναι ελαττωματικό: «αγόρασε ένα αυτοκίνητο της κακιάς ώρας || το διαμέρισμα ήταν της κακιάς ώρας»·
- της ώρας, α. (για ψάρια) που είναι ολόφρεσκα: «πηγαίνω πάντα στην ίδια ψαροταβέρνα, γιατί έχει πάντα ψάρια της ώρας». β. (για κρέατα) που ψήνονται λίγο πριν τα φάμε: «μπριζόλες της ώρας || παϊδάκια της ώρας». γ. (για καφέ) ο στιγμιαίος: «ήπιαμε βιαστικά έναν καφέ της ώρας και φύγαμε»·
- τι ώρα είναι; (στη νεοαργκό) ειρωνική απάντηση σε κάποιον που μας ζητάει παράλογα πράγματα ή κάτι που δεν είμαστε διατεθειμένοι να του δώσουμε: «θα μου δώσεις τ’ αυτοκίνητό σου την Κυριακή που το χρειάζομαι; -Τι ώρα είναι;». Συνών. με ζήτησε κανείς; / ποιος ήρθε(;)·
- τι ώρες κάνει; (στη γλώσσα της αργκό) με τι καταγίνεται, με τι ασχολείται στη ζωή του, τι είδους άνθρωπος είναι, ποιο είναι το ποιόν του: «εσύ που είσαι άνθρωπος της πιάτσας, μπορείς να μου πεις τι ώρες κάνει αυτός ο τύπος;». Συνών. πώς μετράει; / τι βιολί βαράει; / τι καπνό φουμάρει; / τι ρόλο παίζει(;)·
- το ’φερε η κακιά η ώρα, βλ. φρ. ήταν η κακιά η ώρα. (Λαϊκό τραγούδι: μάνα, γλυκιά μανούλα μου, κι αδέρφια αγαπημένα, ώρα κακιά το έφερε να στερηθείτ’ εμένα)·
- τον βρήκα σ’ άσχημη ώρα, βλ. φρ. τον πέτυχα σε δύσκολη ώρα·
- τον βρήκα σε δύσκολη ώρα, βλ. φρ. τον πέτυχα σε δύσκολη ώρα·
- τον βρήκα σε κακή ώρα, βλ. φρ. τον πέτυχα σε κακή ώρα·
- τον βρήκα σε καλή ώρα, βλ. φρ. τον πέτυχα σε καλή ώρα·
- τον πέτυχα σ’ άσχημη ώρα, βλ. φρ. τον πέτυχα σε δύσκολη ώρα·
- τον πέτυχα σε δύσκολη ώρα, τον επισκέφτηκα σε πολύ ακατάλληλη στιγμή, σε πολύ ακατάλληλη ώρα, σε στιγμή που βρισκόταν σε κακή ψυχολογική διάθεση: «ήθελα να του ζητήσω κάτι δανεικά, αλλά, επειδή τον πέτυχα σε δύσκολη ώρα δεν του είπα τίποτα»·
- τον πέτυχα σε κακή ώρα, βλ. φρ. τον πέτυχα σ’ άσχημη ώρα·
- τον πέτυχα σε καλή ώρα, τον επισκέφτηκα σε πολύ κατάλληλη στιγμή, σε πολύ κατάλληλη ώρα, σε στιγμή που βρισκόταν σε καλή ψυχολογική διάθεση: «ό,τι κι αν του ζήτησα, μου το ’δωσε χωρίς δεύτερη σκέψη, γιατί τον πέτυχα σε καλή ώρα·
- τόση ώρα ή τόσες ώρες ή τόση ώρα τώρα ή τόσες ώρες τώρα, βλ. φρ. εδώ και τώρα·
- τρώει ώρα ή τρώει ώρες (κάτι), βλ. φρ. παίρνει ώρα·
- τρώω την ώρα μου, βλ. φρ. χάνω την ώρα μου·
- φτάνω στην ώρα μου, βλ. φρ. είμαι στην ώρα μου·
- χάνω την ώρα μου, α. την σπαταλώ άδικα, την αφήνω να περνάει ανεκμετάλλευτη: «απ’ το πρωί μέχρι το βράδυ είναι αραχτός στο μπαράκι τις γειτονιάς του και χάνει την ώρα του». β. ματαιοπονώ: «μου φαίνεται πως χάνω την ώρα μου προσπαθώντας να σου βάλω μυαλό, γιατί είσαι αγύριστο κεφάλι»·
- χωρίς να χάνει ώρα ή χωρίς να χάσει ώρα, χωρίς την παραμικρή καθυστέρηση, αμέσως, ευθύς: «μόλις έμαθε πως ο γιος του φίλου του μπλέχτηκε με ναρκωτικά, χωρίς να χάσει ώρα πήγε και του το ’πε, για να πάρει τα μέτρα του». Συνών. χωρίς να χάνει καιρό ή χωρίς να χάσει καιρό / χωρίς να χάνει λεπτό ή χωρίς να χάσει λεπτό / χωρίς να χάνει στιγμή ή χωρίς να χάσει στιγμή / χωρίς να χάνει χρόνο ή χωρίς να χάσει χρόνο·
- ώρα αιχμής ή ώρες αιχμής, βλ. λ. αιχμή·
- ώρα Γκρήνουιτς, δηλώνει την ακριβή ώρα: «τι ώρα έχεις φίλε; -Οχτώ. -Πας καλά; -Ώρα Γκρήνουιτς». Αναφορά στο ομώνυμο αστεροσκοπείο που βρίσκεται στο Λονδίνο. Η ώρα Γκρήνουιτς δηλώνει τον τοπικό μέσο ηλιακό χρόνο που ισχύει στο μεσημβρινό 0^ο, που είναι η νοητή γραμμή που περνάει από το Γκρήνουιτς συνδέοντας το Βόρειο και το Νότιο Πόλο, ανατολικά και δυτικά της οποίας μετριέται το γεωγραφικό μήκος και χρησιμοποιείται ως σημείο αναφοράς για τον προσδιορισμό της ώρας σε διάφορα σημεία της Γης. Αν θυμάμαι καλά και μέχρι την δεκαετία του 1950 ο προσδιορισμός της ώρας από την Ελληνική Ραδιοφωνία (Ε.ΡΑ) γινόταν σε ώρα Γκρήνουιτς και αργότερα επικράτησε το ώρα Ελλάδος·
- ώρα είναι να…ή ώρες είναι να…, λέγεται για κάτι που θα το θεωρούσαμε πολύ περίεργο ή ενοχλητικό αν συμβεί: «ώρα είναι να ζητάει και τα ρέστα μετά τη φασαρία που δημιούργησε! || ώρα είναι να ’ρθει και κείνος ο αχώνευτος τη στιγμή που περνάμε τόσο ωραία!»·   
- ώρα καλή! ή ώρα σου καλή! α. ευχή σε κάποιον που φεύγει από το χώρο που βρισκόμαστε ή που ξεκινάει για τα ταξίδι. (Λαϊκό τραγούδι: κι η δόλια μου ματιά θολή, παιδί μου, ώρα σου καλή). β. ειρωνική απάντηση ή απάντηση αδιαφορίας σε κάποιον που για κάποιο λόγο μας ανακοινώνει με εκβιαστική διάθεση πως θα αποχωρήσει από την ομήγυρη, από το χώρο ή τον τόπο που βρισκόμαστε, και έχει την έννοια μπορείς να φύγεις όποια ώρα θέλεις, δε σε κρατάει κανείς με το ζόρι·
- ώρα καλή στην πρύμη σου κι αγέρα (αέρα) στα πανιά σου, α. ευχή σε κάποιον, που ξεκινάει να ταξιδέψει, να κάνει ευχάριστο ταξίδι, χωρίς αναπάντεχες δυσκολίες ή προβλήματα. β. ευχή σε κάποιον να του έρχονται όλα δεξιά, όλα καλά. γ. ειρωνική απάντηση ή απάντηση αδιαφορίας σε κάποιον που για κάποιο λόγο μας ανακοινώνει με εκβιαστική διάθεση πως θα αποχωρήσει από την ομήγυρη, από το χώρο ή τον τόπο στον οποίο βρισκόμαστε και έχει την έννοια μπορείς να φύγεις όποια ώρα θέλεις, δε σε κρατάει κανείς με το ζόρι. (Λαϊκό τραγούδι: με φοβερίζεις πως θα πας στον άντρα της καρδιάς σου, ώρα καλή στην πρύμη σου κι αέρα στα πανιά σου)·
- ώρα με την ώρα, καθώς περνάει η ώρα, από στιγμή σε στιγμή: «υπάρχει ο φόβος πως ώρα με την ώρα θα μεγαλώσει ο αριθμός των θυμάτων»· βλ. και φρ. από ώρα σε ώρα·
- ώρα μηδέν, η ώρα που αρχίζει κάτι πολύ σημαντικό. Συνήθως χρησιμοποιείται στη στρατιωτική ορολογία και ιδίως προσδιορίζει την ώρα που αρχίζει κάποια σοβαρή στρατιωτική επιχείρηση: «έφτασε η ώρα μηδέν της επίθεσης κατά του εχθρού»·
- ώρα να του δίνω! ή ώρα να του δίνουμε! έκφραση που δηλώνει πως έφτασε η ώρα να φύγω από κάποιο χώρο, είτε γιατί κάθισα μεγάλο χρονικό διάστημα είτε γιατί άρχισε να διαφαίνεται κάποιος κίνδυνος: «ώρα να του δίνω, γιατί ήρθα να σου πω μια καλημέρα και σου ’φαγα όλο το πρωινό! || παιδιά, ώρα να του δίνω, γιατί έρχεται κάποιος που του χρωστάω ένα κάρο λεφτά». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- ώρα που βρήκες! ή ώρα που τη βρήκες! βλ. φρ. βρήκες την ώρα(!)·
- ώρα που γαμούν οι γύφτοι, ειρωνική απάντηση στην ερώτηση κάποιου τι ώρα είναι(;)·
- ώρα σου καλή κι ο δρόμος σου γυαλί! βλ. λ. δρόμος·
- ώρα ώρα, βλ. συνηθέστ. ώρες ώρες·  
- ώρες κοινής ησυχίας, βλ. λ. ησυχία·
- ώρες ολόκληρες, βλ. φρ. με τις ώρες·
- ώρες ώρες, ενίοτε, κάπου κάπου, πότε πότε, κατά διαστήματα: «είμαι τόσο απελπισμένος απ’ τη ζωή, που ώρες ώρες εύχομαι να πεθάνω || ώρες ώρες μου ’ρχεται να τον σπάσω στο ξύλο αυτόν τον άνθρωπο || είναι καλό παιδί, αλλά ώρες ώρες μου τη δίνει με την γκρίνια του». (Λαϊκό τραγούδι: είμαι στη ζωή σου ο ένας, δε με σβήνει κανένας, κι αν με άλλους γυρνάς κι ώρες ώρες γελάς, κατά βάθος πονάς, γιατί σκέφτεσ’ εμένα).