Περισσότερες επιλογές αναζήτησης
Βρέθηκε 1 αποτέλεσμα
πειράζω

ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΣΕ PDF

πειράζω, ρ. [<αρχ. πειράζω (= δοκιμάζω)], πειράζω. 1. ενοχλώ, παρενοχλώ κάποιον με λόγια ή με έργα: «μην τον πειράζεις τον άνθρωπο, γιατί έχει τη στενοχώρια του». (Λαϊκό τραγούδι: τα παιδιά της γειτονιάς σου με πειράζουνε, μερακλή και αλανιάρη με φωνάζουνε). 2. ερεθίζω κάποιον με λόγια ή με έργα, βλάπτω, κάνω κακό σε κάποιον: «μην τον πειράζεις, γιατί θα στις βρέξει». (Λαϊκό τραγούδι: με μια μονάχα σου ματιά μες στην καρδιά με σφάζεις σκέψου το πιο καλύτερα, μη θες να με πειράζεις).3. κάνω αστεία σε βάρος κάποιου με λόγια ή με έργα: «δεν αφήνει άνθρωπο που να μην τον πειράξει». (Λαϊκό τραγούδι: με ήξεραν, με πείραζαν, και το ’χαν παρακάνει, κι όπου με βλέπαν τα παιδιά, με φώναζαν αλάνη). 4. ασχολούμαι με ένα αντικείμενο κατά τρόπο που μπορεί να διαταράξει την ομαλή του λειτουργία, περιεργάζομαι, παρεμβαίνω στη λειτουργία του ή απλά αγγίζω: «μην το πειράξεις το ραδιόφωνο, γιατί χαλάει με το παραμικρό || δεν το πείραξε κανείς το φαγητό σου, για να μη λες μετά πως σιχαίνεσαι και δεν το τρως». 5. (για κορίτσια) διακορεύω: «γιατί, βρε αλήτη, ξεγέλασες μικρό κορίτσι και το πείραξες;». 6. στο γ΄ πρόσ. πειράζει, βλάπτει: «το πολύ κάπνισμα πειράζει τα πνευμόνια». 7. συνήθως σε ερωτηματικό τύπο, πειράζει; με την έννοια ενοχλεί(;): «πειράζει αν θα ’ρθω κι εγώ; || πειράζει αν καθίσω δίπλα σας;». (Λαϊκό τραγούδι: πειράζει που είμαι και μεγάλη φίρμα, πειράζει). (Ακολουθούν 12 φρ.)· 
- αν δε σε πειράζει ή αν δε σας πειράζει, αν δε σας ενοχλεί, αν δεν ενοχλείστε: «μπορώ να καθίσω δίπλα σας, αν δε σας πειράζει;»·
- δεν πειράζει, (απρόσ.) ας είναι, δεν τίθεται, δεν υπάρχει πρόβλημα. (Λαϊκό τραγούδι: δε βαριέσαι, δεν πειράζει, χαλάλι σου, εσύ μια μέρα θα χτυπήσεις το κεφάλι σου
- δεν πειράζει ούτε μυρμήγκι, βλ. λ. μυρμήγκι·
- δεν πείραξα ούτε τρίχα, βλ. λ. τρίχα·
- δεν του πείραξα ούτε τρίχα, βλ. λ. τρίχα·
- με πειράζει, με ενοχλεί, μου δημιουργεί, μου προξενεί κάποιος ή κάτι κάποιο κακό: «κάθε φορά που περνώ απ’ τη γειτονιά του, με πειράζει || το κάπνισμα με πειράζει». (Λαϊκό τραγούδι: αχ, μελαχρινό μου, μη μου κάνεις νάζι, ενώ το ξέρεις, μάτια μου, ότι με πειράζει)·  
- με πειράζει η θάλασσα, βλ. λ. θάλασσα·
- με πειράζει στα μάτια, βλ. λ. μάτι·
- με πειράζει στα νεύρα, βλ. λ. νεύρο·
- με πειράζει στο στομάχι, βλ. λ. στομάχι·
- σε πειράζω! αστειεύομαι, δε μιλώ σοβαρά: «μα είναι δυνατόν να μου κάνεις μήνυση, επειδή σε ξύπνησα μεσημεριάτικα; -Σε πειράζω!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται και τις πιο πολλές φορές ακολουθεί το ρε ανόητε ή το ρε βλάκα ή το ρε κουτέ ή το ρε χαζέ·
- τι πειράζει; δε βλέπω αυτό να ενοχλεί κάπου: «θα ’ρθει κι ο τάδε μαζί μας; -Τι πειράζει;». 

θάλασσα

θάλασσα, η, ουσ. [<αρχ. θάλασσα], η θάλασσα. α. η επιφάνεια της θάλασσας: «έκανε ελεύθερη κατάδυση είκοσι μέτρα κάτω απ’ τη θάλασσα». β. το νερό της θάλασσας: «ήπιε θάλασσα κι άρχισε να βήχει || ήταν βρόμικη η θάλασσα και δε βουτήξαμε». (Ακολουθούν 48 φρ.)·
- αγρίεψε η θάλασσα, άλλαξε απότομα προς το χειρότερο, έπιασε τρικυμία, θαλασσοταραχή: «ξαφνικά σηκώθηκε δυνατός αέρας κι αγρίεψε η θάλασσα»·
- άμα πέσεις στη θάλασσα, θα κολυμπήσεις, δηλώνει αναγκαστική προσαρμογή, σύμφωνα με τις ιδιαίτερες συνθήκες που διαμορφώνονται: «έστειλα το γιο μου να σπουδάσει στην Ευρώπη και κάνω χίλιες δυο δουλειές για να του στέλνω τα χρήματα που του χρειάζονται. -Άμα πέσεις στη θάλασσα, θα κολυμπήσεις». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το εμ·
- άνθρωπος στη θάλασσα! βλ. λ. άνθρωπος·
- άνθρωπος της θάλασσας, βλ. λ. άνθρωπος·
- ανοιχτές θάλασσες, τα πελάγη, οι ωκεανοί: «είναι επικίνδυνο για τα ιστιοφόρα να ταξιδεύουν στις ανοιχτές θάλασσες»·
- βλέπω θάλασσα και ουρανό, (ιδίως για ναυτικούς) ταξιδεύω σε ανοιχτές θάλασσες: «ξεκινήσαμε απ’ το λιμάνι της Θεσσαλονίκης για την Αλεξάνδρεια κι επί μέρες βλέπαμε θάλασσα κι ουρανό». (Λαϊκό τραγούδι: πέλαγο θα σκίσω μακρινό, θάλασσα θα βλέπω κι ουρανό, μα η συντροφιά μου θα ’σαι εσύ πάντα ο νους μου θα ’ναι στο νησί
- βρίσκω θάλασσα, συναντώ τρικυμία, θαλασσοταραχή: «κάθε φορά που βρίσκει θάλασσα το πλοίο της γραμμής, αργεί να ’ρθει στο νησί»·
- γλύκανε η θάλασσα, ηρέμησε: «όλη τη μέρα είχε τρικυμία, προς το απόγευμα όμως γλύκανε η θάλασσα»·
- δια θαλάσσης, (για συγκοινωνίες ή μεταφορές) που γίνονται από τη θάλασσα: «πήγε στη Ρόδο δια θαλάσσης, γιατί φοβάται τ’ αεροπλάνο»·
- είναι γυαλί η θάλασσα ή η θάλασσα είναι γυαλί, βλ. λ. γυαλί·
- είναι καθρέφτης η θάλασσα ή η θάλασσα είναι καθρέφτης, βλ. λ. καθρέφτης·
- είναι λάδι η θάλασσα ή η θάλασσα είναι λάδι, βλ. λ. λάδι·
- είναι σαν το ψάρι στη θάλασσα, βλ. λ. ψάρι·
- είναι τζάμι η θάλασσα ή η θάλασσα είναι τζάμι, βλ. λ. τζάμι·
- έπεσε στη θάλασσα, αυτοκτόνησε ή προσπάθησε να αυτοκτονήσει πέφτοντας στη θάλασσα: «είχε διάφορα ψυχολογικά προβλήματα κι έπεσε στη θάλασσα». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το πήγε, από το ότι για να φτάσει κανείς στη θάλασσα, πρέπει να διανύσει και κάποια απόσταση·
- έχει θάλασσα, υπάρχει θαλασσοταραχή, υπάρχει τρικυμία: «επειδή έχει θάλασσα, απαγορεύτηκε κάθε απόπλους»·
- έχει πολλά ψάρια η θάλασσα, βλ. λ. ψάρι·
- έφαγε τη θάλασσα με το κουτάλι, είναι πολύπειρος ναυτικός λόγω των πολλών δοκιμασιών που πέρασε, και, κατ’ επέκταση, λέγεται για κάθε άτομο που είναι πολύπειρο στη ζωή: «βρίσκει πάντα τον τρόπο να ξεπερνάει τις δυσκολίες που του τυχαίνουν, γιατί είναι άνθρωπος που έφαγε τη θάλασσα με το κουτάλι»·
- έχει η θάλασσα νερό; ή έχει νερό η θάλασσα; (ειρωνικά) λέγεται για κάτι που είναι οφθαλμοφανές: «αν πέσεις απ’ τον έκτο όροφο θα σκοτωθείς, έτσι δεν είναι; -Τώρα τι μου λες, έχει η θάλασσα νερό;»·
- ζωή χωρίς χιούμορ, θάλασσα χωρίς αλάτι, βλ. λ. ζωή·
- θα πέσω στη θάλασσα, βρίσκομαι σε απελπιστική κατάσταση: «έχω τόσα πολλά προβλήματα, που θα πέσω στη θάλασσα να ησυχάσω». Πολλές φορές, μετά το θα της φρ. ακολουθεί το πάω, από το ότι για να φτάσει κανείς στη θάλασσα, πρέπει να διανύσει και κάποια απόσταση·
- θα σε ρίξω στη θάλασσα, θα σε τιμωρήσω σκληρά, παραδειγματικά: «αν σε δω να κοροϊδεύεις ξανά γέρο άνθρωπο, θα σε ρίξω στη θάλασσα»·
- μαλάκωσε η θάλασσα, βλ. φρ. γλύκανε η θάλασσα·
- με πειράζει η θάλασσα, βλ. φρ. με πιάνει η θάλασσα·
- με πιάνει η θάλασσα, μου προκαλεί ναυτία η δια θαλάσσης μεταφορά (με πλοίο, με βάρκα) ή μου προκαλεί ναυτία η θαλασσοταραχή: «είχε πολλά μποφόρ και μ’ έπιασε η θάλασσα»·
- ο σταυρός της θάλασσας, βλ. λ. σταυρός·
- όποιος κατουράει στη θάλασσα, το βρίσκει στο αλάτι, βλ. λ. αλάτι·
- όποιος κερδίζει στη στεριά και θάλασσα γυρεύει, ο διάβολος του κώλου του κουκιά του μαγειρεύει, είναι πολύ επικίνδυνο για κάποιον που ασχολείται με κάποια σίγουρη και κερδοφόρα επιχείρηση να επιχειρεί αμφίβολα ή παράτολμα οικονομικά ανοίγματα: «έχεις μια χαρά δουλειά κι άσε τα σάλτα που ονειρεύεσαι, γιατί, όποιος κερδίζει στη στεριά και θάλασσα γυρεύει, ο διάβολος του κώλου του κουκιά του μαγειρεύει». Από το ότι τα κουκιά ως φαγητό είναι για πολλούς ανθρώπινους οργανισμούς βλαβερά έως θανατηφόρα·
- οργώνω τις θάλασσες, είμαι ναυτικός που πέρασα μεγάλο μέρος της ζωής μου ταξιδεύοντας στις ανοιχτές θάλασσες: «έχει πάει και στα πιο απίθανα μέρη της γης, γιατί χρόνια ολόκληρα στα εμπορικά όργωσε τις θάλασσες». (Λαϊκό τραγούδι: μ’ ένα καράβι φορτηγό τις θάλασσες οργώνω κι αυτό, αγάπη μου γλυκιά, το κάνω για σένα μόνο).Συνήθως μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το όλες·
- παίρνω τις θάλασσες, ταξιδεύω με πλοίο ως ναυτικός: «επειδή ήταν φτωχός, πήρε τις θάλασσες για να θρέψει την οικογένειά του». (Λαϊκό τραγούδι: πήρα τις θάλασσες για να σε ζήσω και σαν κυρία να σε κρατήσω
- πέφτω (και) στη θάλασσα (για κάποιον), βλ. συνηθέστ. πέφτω (και) στη φωτιά (για κάποιον), λ. φωτιά·
- πουτάνα θάλασσα που σε γαμάν τα ψάρια, βλ. λ.πουτάνα·
- πυρ, γυνή και θάλασσα, βλ. λ. γυνή·
- ρίχνω στη θάλασσα (κάποιον), ξεφορτώνομαι κάποιον αντιμετωπίζοντάς τον ως εξιλαστήριο θύμα, ως αποδιοπομπαίο τράγο: «για να βγουν αυτοί στον αφρό, έριξαν στη θάλασσα τον υποδιευθυντή της επιχείρησης»· 
- σε στεριά και θάλασσα, βλ. λ. στεριά·
- σπέρνω στη θάλασσα, ματαιοπονώ: «να πεις του φίλου σου πως, αν δεν έχει λεφτά, να μην ξεκινήσει καμιά δουλειά, γιατί χωρίς λεφτά σπέρνει στη θάλασσα»·
- στη θάλασσα να τον στείλεις, άμμο δε βρίσκει, βλ. συνηθέστ. στη θάλασσα να τον στείλεις, δε θα σου φέρει νερό·
- στη θάλασσα να τον στείλεις, δε θα σου φέρει νερό, είναι πολύ ηλίθιος, πολύ βλάκας ή πολύ ανίκανος: «μην του αναθέσεις καμιά δουλειά, γιατί, στη θάλασσα να τον στείλεις, δε θα σου φέρει νερό». Συνών. δεν μπορεί να βρει καφέ στη Βραζιλία·
- τ’ αλογάκι της θάλασσας, βλ. λ. αλογάκι·
- τα κάνω θάλασσα, α. αποτυχαίνω εντελώς να φέρω σε πέρας κάποια δουλειά ή υπόθεση, προκαλώ αναστάτωση ή μπέρδεμα: «σ’ άφησα μια βδομάδα στο πόδι μου και τα ’κανες θάλασσα». β. συμπεριφέρομαι ανάρμοστα, αταίριαστα με την περίπτωση ή την περίσταση: «μια φορά σ’ έβαλα στα σαλόνια και τα ’κανες θάλασσα». Από την εικόνα της φουσκωθαλασσιάς ή της τρικυμίας, κατά τη διάρκεια της οποίας, όταν βγει το κύμα έξω στη στεριά, φαίνονται όλα σαν θάλασσα, επιφέροντας και καταστροφή. (Λαϊκό τραγούδι: θάλασσα τα ’χεις κάνει θάλασσα και για σένα τη ζωή μου χάλασα
- της θάλασσας τα ψάρια δεν μπαίνουν μόνα τους στον νταβά, βλ. λ. νταβάς1·
- το μάτι της θάλασσας, βλ. λ. μάτι·
- το τηγάνι στη φωτιά, το ψάρι στη θάλασσα, βλ. λ.ψάρι·
- τον ήπιε η θάλασσα, βλ. συνηθέστ. τον πήρε η θάλασσα·
- τον κατάπιε η θάλασσα, βλ. φρ. τον πήρε η θάλασσα·
- τον έφαγε η θάλασσα, βλ. συνηθέστ. τον κατάπιε η θάλασσα·
- το πήρε η θάλασσα, έχασε τη ζωή του σε ναυάγιο, πνίγηκε: «είχε ένα γιο ναυτικό, που τον κατάπιε η θάλασσα»·
- τώρα που έγινε η θάλασσα γιαούρτι, χάθηκαν τα κουτάλια ή τώρα που έγινε η θάλασσα γιαούρτι, χάσαμε τα κουτάλια, βλ. λ. γιαούρτι.

μυρμήγκι

μυρμήγκι κ. μερμήγκι, το, ουσ. [<μτγν. μυρμήκιον, υποκορ. του αρχ. ουσ. μύρμηξ], το μυρμήγκι. 1. άνθρωπος χωρίς την παραμικρή κοινωνική, οικονομική ή σωματική δύναμη και, κατ’ επέκταση, άνθρωπος ανάξιος λόγου, ασήμαντος, τιποτένιος: «με τι φόντα αυτό το μυρμήγκι πήγε να τα βάλει με τον τάδε, που είναι μεγιστάνας του πλούτου;». 2. (ιδίως για ζώντες οργανισμούς) χαρακτηρίζει το πολύ μικρόμέγεθος. (Τραγούδι: μοιάζουν τα σπίτια με σπιρτόκουτα, μοιάζουν μυρμήγκια οι ανθρώποι, το μεγαλύτερο ανάκτορο μοιάζει μ’ ένα μικρούλι τόπι). 3. στον πλ. τα μυρμήγκια, μεγάλο πλήθος κόσμου: «όταν ο καιρός είναι καλός, σαν τα μυρμήγκια ο κόσμος ξεχύνεται στην παραλία». Υποκορ. μυρμηγκάκι και μερμηγκάκι, το. Μεγεθ. μύρμηγκας και μέρμηγκας, ο. (Ακολουθούν 16 φρ.)·
- βγάζει από μέρμηγκα πετσί κι απ’ το κουνούπι, ξίγκι, λέγεται για τους τσιγκούνηδες, για τους φιλάργυρους που προσπαθούν να αποκομίσουν κέρδος και από τις πιο μικρές ευκαιρίες: «είναι ο μεγαλύτερος φιλάργυρος του κόσμου γιατί, αυτός που βλέπεις, βγάζει από μέρμηγκα πετσί κι από κουνούπι ξίγκι»·
- δεν μπορεί να βλάψει ούτε μυρμήγκι, είναι τόσο καλοκάγαθος, τόσο πονετικός, τόσο πονόψυχος, που δεν μπορεί να κάνει το παραμικρό κακό σε κανέναν: «αποκλείεται να σε κάνει κακό αυτός ο άνθρωπος, γιατί, απ’ ό,τι ξέρω, δεν μπορεί να βλάψει ούτε μυρμήγκι»·
- δεν πατάει ούτε μυρμήγκι, (για χώρους) δεν πηγαίνει απολύτως κανένας: «έκανε ένα σωρό έξοδα για ν’ ανοίξει αυτό το μαγαζί, αλλά δεν πατάει ούτε μυρμήγκι»· βλ. και φρ. δεν μπορεί να βλάψει ούτε μυρμήγκι·
- δεν πειράζει ούτε μυρμήγκι, βλ. φρ. δεν μπορεί να βλάψει ούτε μυρμήγκι·
- δουλεύει σαν μυρμήγκι ή δουλεύει σαν το μυρμήγκι, εργάζεται σκληρά, εντατικά και υπομονετικά: «από μικρό παιδί δουλεύει σαν το μυρμήγκι, γι’ αυτό πρόκοψε στη ζωή του». Αναφορά στον αισώπειο μύθο το μυρμήγκι και το τζιτζίκι. Για συνών. δουλεύει σαν σκυλί ή δουλεύει σαν το σκυλί, λ. σκυλί·
- έχει κι ο μέρμηγκας χολή, έχει κι η μύγα σπλήνα, λέγεται ειρωνικά για εκείνους που, ενώ είναι πολύ αδύνατοι κι ανήμποροι, παριστάνουν το θυμωμένο, το γενναίο επιδιώκοντας να φοβίσουν τους άλλους: «άντε βρε, που θα φοβηθώ αυτό τ’ ανθρωπάκι επειδή έβαλε τις φωνές! Δεν το βλέπεις; Έχει κι ο μέρμηγκας χολή, έχει κι η μύγα ξίγκι»· 
- έχει υπομονή μυρμηγκιού, είναι πολύ υπομονετικός προκειμένου να πετύχει κάτι: «ό,τι και να βάλει στο μυαλό του αργά ή γρήγορα το πετυχαίνει, γιατί έχει υπομονή μυρμηγκιού»·
- θα σε πατήσω (κάτω) σαν μυρμήγκι ή θα σε πατήσω (κάτω) σαν το μυρμήγκι, (απειλητικά) θα σε συντρίψω: «αν ξαναπειράξεις το φίλο μου, θα σε πατήσω σαν μυρμήγκι»·
- και το μερμήγκι με το δικό του το καντάρι σαράντα κιλά ζυγίζει, ο καθένας, με τα δικά του κριτήρια, θεωρεί πως είναι πολύ πιο ικανός από ό,τι πραγματικά είναι: «μπορεί να θεωρεί τον εαυτό του πως είναι πιο άξιος απ’ όλους μας, μην ξεχνάς όμως πως, και το μερμήγκι με το δικό του το καντάρι σαράντα κιλά ζυγίζει»·  
- και το μυρμήγκι έχει το βάρος του, ακόμα και ο πιο ασήμαντος, ο πιο ταπεινός άνθρωπος έχει την αξία του, την προσωπικότητά του και την ανάλογη θέση του μέσα στην κοινωνία: «δεν ξεχωρίζω τους ανθρώπους σε φτασμένος και παρακατιανούς γιατί απ’ τον πατέρα μου έμαθα πως, και το μυρμήγκι έχει το βάρος του». Συνών. κάθε δεντράκι με τον ίσκιο του / κάθε τρίχα με τον ίσκιο της·
- μαζεύει σαν μυρμήγκι ή μαζεύει σαν το μυρμήγκι, αποθησαυρίζει συστηματικά και υπομονετικά: «όταν οι άλλοι σκορπούσαν τα λεφτά τους, αυτός τα μάζευε σαν το μυρμήγκι και σήμερα είναι μεγάλος και τρανός». Αναφορά στον αισώπειο μύθο το μυρμήγκι και το τζιτζίκι·
- όταν θέλει να χαλάσει ο Θεός τον μέρμηγκα, του βάζει φτερά και πετάει, καθιστά ανόητο ο Θεός αυτόν που θέλει να καταστρέψει και τον βάζει να καταπιαστεί με πράγματα που είναι ανώτερα από τις δυνάμεις του: «μην παίρνουν τα μυαλά σου αέρα μ’ αυτή την επιτυχία σου γιατί, όταν θέλει να χαλάσει ο Θεός τον μέρμηγκα, του βάζει φτερά και πετάει, κατάλαβες;»·
- πρόσεχε, γιατί το μεγαλύτερο κομμάτι θα το σηκώσει το μυρμήγκι! προειδοποιητική, απειλητική ή έκφραση αγανάκτησης από αποφασισμένο άτομο για δυναμική αναμέτρηση με άτομο το οποίο είναι κατά πολύ ισχυρότερό του με την έννοια, η αγανάκτησή μου με κάνει θηρίο: «αρκετά ανέχτηκα μέχρι τώρα τις προσβολές σου κι από δω και πέρα πρόσεχε, γιατί το μεγαλύτερο κομμάτι θα το σηκώσει το μυρμήγκι!». Από την εντύπωση που μας κάνει ένα μυρμήγκι, όταν το βλέπουμε να κουβαλάει κάτι που είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από το ίδιο·
- τον βλέπω σαν μυρμήγκι ή τον βλέπω σαν το μυρμήγκι, είμαι κατά πολύ ανώτερος ή ισχυρότερός του, δεν τον υπολογίζω διόλου, απαξιώ κάθε σύγκριση ή αναμέτρηση μαζί του: «πώς να τα βάλω μ’ αυτόν τον τύπο, αφού τον βλέπω σαν το μυρμήγκι». Από το ότι το μυρμήγκι είναι πολύ μικρό σε μέγεθος. Συνών. τον βλέπω σαν κουνούπι ή τον βλέπω σαν το κουνούπι / τον βλέπω σαν μύγα ή τον βλέπω σαν τη μύγα·
- τον έλιωσε σαν μυρμήγκι ή τον έλιωσε σαν το μυρμήγκι, τον κατανίκησε, τον διέλυσε: «μόλις τον άκουσε να του βρίζει τη μάνα, τον άρπαξε στα χέρια του και τον έλιωσε σαν μυρμήγκι». Από την εικόνα του ατόμου που συνθλίβει κάτω από το πέλμα του το μυρμήγκι που βρίσκεται μπροστά του. Συνών. τον έλιωσε σαν κουνούπι ή τον έλιωσε σαν το κουνούπι / τον έλιωσε σαν μύγα ή τον έλιωσε σαν τη μύγα·
- τον πάτησε (κάτω) σαν μυρμήγκι ή τον πάτησε (κάτω) σαν το μυρμήγκι, τον κατανίκησε, τον διέλυσε: «τον άρπαξε στα χέρια του και τον πάτησε κάτω σαν μυρμήγκι». Από την εικόνα του ατόμου που συνθλίβει κάτω από το πέλμα του το μυρμήγκι που βρίσκεται μπροστά του.

νεύρο

νεύρο, το, ουσ. [<αρχ. νεῦρον], το νεύρο. 1. άνθρωπος δραστήριος, δυναμικός, ενεργητικός: «είναι πολύ νεύρο αυτός ο άνθρωπος». 2. η δύναμη, η ζωτικότητα, η ενεργητικότητα: «η δουλειά θέλει νεύρο». 3. στον πληθ. τα νεύρα, ο εκνευρισμός, η οξύθυμη διάθεση ή κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάποιος: «βαρέθηκα ν’ ανέχομαι τα νεύρα σου και τις φωνές σου». (Ακολουθούν 55 φρ.)·
- βαστώ τα νεύρα μου, τα συγκρατώ: «δεν μπορώ να βαστήξω τα νεύρα μου, όταν ακούω συνέχεια βλακείες»·
- βράζει απ’ τα νεύρα του, είναι πολύ εκνευρισμένος: «χάλασε η δουλειά που ετοίμαζε και βράζει απ’ τα νεύρα του»·
- διέλυσαν τα νεύρα μου, βλ. φρ. έγιναν τα νεύρα μου σμπαράλια·
- έγιναν τα νεύρα μου ζαρτιέρες, εκνευρίστηκα υπερβολικά: «μη μου μιλάς άλλο, γιατί έγιναν τα νεύρα μου ζαρτιέρες». Ακούγεται συνήθως από τις γυναίκες, αλλά σε χρήση και από τους άντρες·
- έγιναν τα νεύρα μου κουρέλι, βλ. φρ. έγιναν τα νεύρα μου σμπαράλια·
- έγιναν τα νεύρα μου σμπαράλια, τα νεύρα μου εξασθένησαν πολύ, εξουθενώθηκαν, έγινα ψυχικό ράκος: «είναι τόσο γκρινιάρα η γυναίκα μου, που έγιναν τα νεύρα μου σμπαράλια»·
- έγιναν τα νεύρα μου τιράντες, εκνευρίστηκα υπερβολικά: «όταν άρχισαν να φωνάζουν όλοι μαζί, έγιναν τα νεύρα μου τιράντες». Από το ότι οι τιράντες που είναι από λάστιχο, έχουν μεγάλη ελαστικότητα·
- έγιναν τα νεύρα μου τσατάλια, εκνευρίστηκα υπερβολικά: «πάψε αυτή τη γκρίνια σου, γιατί έγιναν τα νεύρα μου τσατάλια»·
- είμαι με τα νεύρα στην πρίζα, είμαι πολύ αγχωμένος, έχω πολύ μεγάλο εκνευρισμό: «περιμένω τον τάδε να μου φέρει λεφτά για να καλύψω μια επιταγή μου, κι είμαι με τα νεύρα στην πρίζα»·
- είμαι μέσα στα νεύρα μου, είμαι πολύ εκνευρισμένος: «δε θέλω ν’ ακούσω κουβέντα από κανέναν, γιατί είμαι μέσα στα νεύρα μου»·
- είμαι όλο(ς) νεύρα, βρίσκομαι σε κατάσταση νευρικής υπερδιέγερσης, είμαι πολύ εκνευρισμένος: «μ’ έστησε στο ραντεβού που είχαμε κι είμαι όλο νεύρα»· βλ. και φρ. είναι όλο(ς) νεύρο·
- είναι νεύρο μοναχό, α. έχει έντονη δραστηριότητα, δυναμικότητα, ενεργητικότητα: «όταν καταπιάνεται με κάτι, δεν μπορεί να τον προλάβει κανένας, γιατί είναι νεύρο μοναχό». β. έχει έντονα νευρικό χαρακτήρα: «μην τον κοντράρεις, γιατί είναι νεύρο μοναχό και θα ’χεις μπλεξίματα μαζί του»·
- είναι όλο(ς) νεύρο, έχει μεγάλη ενεργητικότητα, μεγάλη ζωτικότητα: «δεν μπορεί να μείνει λεπτό σε μια θέση, γιατί είναι όλο νεύρο αυτός ο άνθρωπος»· βλ. και φρ. είμαι όλο(ς) νεύρα·
- είναι πειραγμένα τα νεύρα του, πάσχει από τα νεύρα του, εκνευρίζεται με το παραμικρό: «μην τον παρεξηγείς που αρπάζεται αμέσως, γιατί είναι πειραγμένα τα νεύρα του»·
- είναι σπασμένα τα νεύρα μου, βλ. φρ. έσπασαν τα νεύρα μου·
- έσπασαν τα νεύρα μου, α. νευρίασα υπερβολικά, τα νεύρα μου ξεπέρασαν τα όρια της αντοχής τους: «κάποια στιγμή, έσπασαν τα νεύρα μου με τις βλακείες που έλεγε και τον πλάκωσα στο ξύλο». β. κλονίστηκε η ψυχική μου ισορροπία: «έσπασαν τα νεύρα μου μέχρι να συνεννοηθώ μ’ αυτόν τον άνθρωπο!». γ. εξασθένησαν τα νεύρα μου, έπαθα νευρική κατάρρευση: «κατά τη διάρκεια της κηδείας του πατέρα μου, έσπασαν τα νεύρα μου και με κουβαλούσαν απ’ τις μασχάλες»·
- έχει ατσαλένια νεύρα, βλ. φρ. έχει γερά νεύρα·
- έχει γερά νεύρα, δεν εκνευρίζεται εύκολα, μπορεί και κρατάει την ψυχραιμία του ακόμη και στις πιο δύσκολες ή παράλογες καταστάσεις: «ευτυχώς που ο τάδε είχε γερά νεύρα και δεν αρπάχτηκε με τις βλακείες που έλεγε ο άλλος»·
- έχει νεύρο, είναι δραστήριος, δυναμικός, ενεργητικός: «θέλω στη δουλειά μου άνθρωπο που να ’χει νεύρο και να μην είναι κοιμισμένος»·
- έχει πειραγμένα νεύρα, βλ. φρ. είναι πειραγμένα τα νεύρα του·
- έχω νεύρα ή έχω τα νεύρα μου, βρίσκομαι σε κατάσταση νευρικής υπερδιέγερσης, είμαι πολύ εκνευρισμένος: «όταν έχω τα νεύρα μου, δε θέλω ν’ ακούω το παραμικρό»·
- έχω τα νεύρα πάνω απ’ το κεφάλι μου ή έχω τα νεύρα μου πάνω απ’ το κεφάλι, είμαι πολύ εκνευρισμένος, νευριασμένος, δεν ξέρω τι μου γίνεται από τα νεύρα που έχω: «μη μιλάς, μη μου ζητάς τίποτα, γιατί έχω τα νεύρα μου πάνω απ’ το κεφάλι και δεν ξέρω τι μπορώ να κάνω»·
- ηρέμησαν τα νεύρα μου, έπειτα από εκνευρισμό επανήλθαν σε κατάσταση ηρεμίας: «μόλις έφυγε αυτός ο ηλίθιος, ηρέμησαν τα νεύρα μου»·
- με νεύρο, με έντονη ενεργητικότητα, με ζωτικότητα: «δουλεύει με νεύρο και τελειώνει πάντα έγκαιρα τη δουλειά που αναλαμβάνει»·
- με πειράζει στα νεύρα, βλ. φρ. με χτυπάει στα νεύρα·
- με πιάνουν τα νεύρα (μου), εκνευρίζομαι: «σταμάτα αυτό το θόρυβο, γιατί μ’ έπιασαν τα νεύρα μου || κάθε φορά που ακούω ηλιθιότητες με πιάνουν τα νεύρα και παραφέρομαι»·
- με τεντωμένα νεύρα ή με τεντωμένα τα νεύρα, λέγεται για κάποιον που βρίσκεται σε νευρική υπερδιέγερση: «τον περίμενε με τεντωμένα τα νεύρα»·
- με χτυπάει στα νεύρα, με εκνευρίζει, με ενοχλεί υπερβολικά: «είναι τόσο αντιπαθητικός άνθρωπος, που με χτυπάει στα νεύρα». (Λαϊκό τραγούδι: φιρί φιρί το πας και θα σου τις βρέξω, στα νεύρα με χτυπάς, φιρί φιρί το πας)· βλ. και φρ. μου χτυπάει στα νεύρα·
- μου βαράει στα νεύρα ή μου τη βαράει στα νεύρα, βλ. φρ. μου δίνει στα νεύρα·
- μου διέλυσε τα νεύρα, βλ. φρ. μου σμπαράλιασε τα νεύρα·
- μου δίνει στα νεύρα ή μου τη δίνει στα νεύρα, με νευριάζει, με εκνευρίζει, με ενοχλεί υπερβολικά: «αυτός ο άνθρωπος μου τη δίνει στα νεύρα || αυτή η μουσική μου δίνει στα νεύρα»·
- μου ’κανε τα νεύρα κουρέλι, βλ. φρ. μου κουρέλιασε τα νεύρα·
- μου ’κανε τα νεύρα ρετάλι, βλ. φρ. μου κουρέλιασε τα νεύρα·
- μου ’κανε τα νεύρα σμπαράλια, βλ. φρ. μου σμπαράλιασε τα νεύρα·
- μου ’κανε τα νεύρα τιράντες, με εκνεύρισε υπερβολικά: «όταν άρχισε να λέει πάλι τις βλακείες του, μου ’κανε τα νεύρα τιράντες»·
- μου ’κανε τα νεύρα τσίκλα, βλ. συνηθέστ. μου ’κανε τα νεύρα τιράντες·
- μου ’κανε τα νεύρα τσίχλα, βλ. συνηθέστ. μου ’κανε τα νεύρα τιράντες·
- μου κουρέλιασε τα νεύρα, βλ. φρ. μου σμπαράλιασε τα νεύρα·
- μου σμπαράλιασε τα νεύρα, μου εξουθένωσε τα νεύρα, με εκνεύρισε πάρα πολύ, με κατάντησε ψυχικό ράκος: «είναι τόσο γκρινιάρα η γυναίκα μου, που μου σμπαράλιασε τα νεύρα»·
- μου ’σπασε τα νεύρα, με εκνεύρισε υπερβολικά: «μου ’σπασε τα νεύρα με την ακατάσχετη φλυαρία του». (Τραγούδι: και πάψε πια να μου κολλάς, τα νεύρα μου μη μου τα σπας, το κέφι μου μη μου χαλάς και γράψε λάθος
- μου τέντωσε τα νεύρα, με νευρίασε, με εκνεύρισε υπερβολικά: «κάποια στιγμή μου τέντωσε τα νεύρα απ’ τις παράλογες απαιτήσεις του και χάλασα τη δουλειά μαζί του»·
- μου τσάκισε τα νεύρα, βλ. φρ. μου ’σπασε τα νεύρα·
- μου τσίτωσε τα νεύρα, βλ. συνηθέστ. μου τέντωσε τα νεύρα·
- μου χτυπάει στα νεύρα, βλ. φρ. μου δίνει στα νεύρα. (Λαϊκό τραγούδι: φιρί φιρί τι πας και θα σου τις βρέξω, στα νεύρα με χτυπάς, φιρί φιρί το πας)· βλ. και φρ. με χτυπάει στα νεύρα·
- παίζει με τα νεύρα μου, διασκεδάζει εκνευρίζοντάς με: «εγώ έχω ένα σωρό προβλήματα κι αυτός κάθεται και παίζει με τα νεύρα μου»·  
- πάνω στα νεύρα μου, ενώ βρίσκομαι σε νευρική υπερδιέγερση, κατά τη διάρκεια εκνευρισμού, τσαντίλας: «αν είπα δυο κουβέντες παραπάνω, ήταν πάνω στα νεύρα μου, γι’ αυτό μη δίνεις βάση || πάνω στα νεύρα μου δεν ξέρω τι κάνω και τι λέω»·
- πειράχτηκαν τα νεύρα του, βλ. φρ. είναι πειραγμένα τα νεύρα του·
- πόλεμος νεύρων, βλ. λ. πόλεμος·
- σμπαράλιασαν τα νεύρα μου, βλ. φρ. έγιναν τα νεύρα μου σμπαράλια·
- σπάσιμο νεύρων, βλ. λ. σπάσιμο·
- τέντωσαν τα νεύρα μου, νευρίασα υπερβολικά: «όταν άρχισε να παίζει εκείνη η εκνευριστική μουσική, τέντωσαν τα νεύρα μου»·
- του κάνω πόλεμο νεύρων, βλ. λ. πόλεμος·
- του κάνω σπάσιμο νεύρων, βλ. λ. σπάσιμο·
- τσίτωσαν τα νεύρα μου, βλ. συνηθέστ. τέντωσαν τα νεύρα μου·
- χτυπώ στα νεύρα (κάποιον), εκνευρίζω πάρα πολύ κάποιον: «με τις ανοησίες που λες, χτυπάς όλον τον κόσμο στα νεύρα».

στομάχι

στομάχι, το, ουσ. [<αρχ. στομάχιο, υποκορ. του ουσ. στόμαχος], το στομάχι. (Ακολουθούν 30 φρ.)·
- άνοιξε το στομάχι μου, επειδή για ένα διάστημα έτρωγα πολύ, συνήθισα το πολύ φαγητό: «στις γιορτές του Πάσχα ξεσκίστηκα στο φαγητό κι όπως άνοιξε το στομάχι μου, δε λέω να σταματήσω να τρώω»·
- βάρυνε το στομάχι μου, νιώθω δυσπεψία από το πολύ φαγητό που έφαγα: «έφαγα τόσο πολύ, που βάρυνε το στομάχι μου»·
- βγάζω το στομάχι μου, α. κάνω ακατάσχετο εμετό: «κάθε φορά που πέφτει τ’ αεροπλάνο σε κενά αέρος, βγάζω το στομάχι μου». Συνοδεύεται πολλές φορές από χειρονομία με το χέρι να ανεβαίνει ορμητικά από το στομάχι προς το στόμα, υπονοώντας την κένωση του στομάχου. Συνών. βγάζω τ’ άντερά μου / βγάζω τα μέσα μου / βγάζω τα σπλάχνα μου / βγάζω τα σωθικά μου·  
- γύρισε το στομάχι μου, βλ. φρ. μου γύρισε το στομάχι·
- έκλεισε το στομάχι μου, επειδή για ένα μεγάλο διάστημα δεν έτρωγα είτε για λόγους θεραπευτικούς (δίαιτα) είτε για λόγους θρησκευτικούς (νηστεία), δε νιώθω πια έντονη την ανάγκη να φάω πολύ φαγητό: «νήστεψα όλη τη Σαρακοστή κι όπως έκλεισε το στομάχι μου, δε μου κάνει πια όρεξη για φαγητό»· 
- έφαγα γροθιά στο στομάχι, βλ. λ. γροθιά·
- έχω βαρύ στομάχι, νιώθω πίεση, δυσφορία, δυσπεψία: «χθες το βράδυ έφαγα το καταπέτασμα κι ακόμα έχω βαρύ στομάχι»·
- έχω μεγάλο στομάχι, είμαι πολύ υπομονετικός, πολύ ανεκτικός, ιδίως στις προσβολές, όχι από φόβο αλλά από ανωτερότητα ή από σύνεση: «αν δεν είχα μεγάλο στομάχι, θα τον έδιωχνα απ’ την πρώτη μέρα απ’ τη δουλειά μου || αν δεν είχα μεγάλο στομάχι, θα ’πρεπε κάθε τόσο να μαλώνω με τον κάθε βλάκα που μιλάει άστοχα»·
- έχω στομάχι ή έχω το στομάχι μου, πάσχω από δυσπεψία, πάσχω από το στομάχι μου, έχω έλκος στομάχου: «είναι καιρός που έκοψα το πιοτό, γιατί έχω στομάχι»·
- έχω στομάχι να… ή έχω το στομάχι να…, έχω την υπομονή, την ανεκτικότητα να…: «ευτυχώς έχω στομάχι να ανέχομαι τις βλακείες σου || αν δεν είχα το στομάχι να υπομένω τις αδικίες σας, θα έπρεπε μέχρι τώρα να είχαμε γίνει μαλλιά κουβάρια»·
- καίει το στομάχι μου, νιώθω καούρα, φλόγωση: «δώσε μου να πιω μια σόδα, γιατί καίει το στομάχι μου»·
- κάνω στομάχι, αποκτώ έλκος στομάχου: «πώς να μην κάνω στομάχι με τόσες στενοχώριες που έχω»·
- κάνω στομάχι ή κάνω στομάχια, παχαίνω: «πρέπει ν’ αρχίσω δίαιτα, γιατί έκανα στομάχι || πώς να μην κάνω στομάχια, απ’ τη στιγμή που κατεβάζω τον περίδρομο!»·
- κόλλησε το στομάχι μου, πεινώ υπερβολικά: «βάλε μου γρήγορα να φάω, γιατί κόλλησε το στομάχι μου»·
- μ’ έπιασε το στομάχι (μου), αισθάνομαι πόνο στο στομάχι μου: «έφαγα πάρα πολύ και μ’ έπιασε το στομάχι μου || όταν κρυώνω, με πιάνει το στομάχι μου»·
- με πειράζει στο στομάχι, (για φαγητά ή ποτά) μου προκαλεί στομαχικές διαταραχές: «δεν τρώω φασουλάδα, γιατί με πειράζει στο στομάχι || δεν πίνω ουίσκι, γιατί με πειράζει στο στομάχι»·
- μου γυρίζει το στομάχι, είναι ιδιαίτερα αντιπαθητικός, μου προκαλεί αηδία: «αν έχετε μαζί σας και τον τάδε, δεν έρχομαι με καμιά κυβέρνηση, γιατί μου γυρίζει το στομάχι». Συνών. μου γυρίζει τ’ άντερα / μου γυρίζει τα μέσα μου / μου γυρίζει τα σπλάχνα / μου γυρίζει τα σωθικά·
- μου γύρισε το στομάχι, ένιωσα έντονη αηδία, έντονη τάση για εμετό ή έκανα ακατάσχετο εμετό: «μου γύρισε το στομάχι, μόλις τον είδα να γλείφει τις μύξες του!». Συνών. μου γύρισαν τ’ άντερα / μου γύρισαν τα μέσα μου / μου γύρισαν τα σπλάχνα / μου γύρισαν τα σωθικά·
- μου κάθεται στο στομάχι, μου είναι πολύ αντιπαθητικός: «αν έρθει ο τάδε, εγώ δε θα ’ρθω, γιατί μου κάθεται στο στομάχι». Από την εικόνα του ατόμου που έφαγε λαίμαργα και νιώθει δυσπεψία. Συνών. μου κάθεται εδώ, γροθιά·
- μου κάθισε στο στομάχι (ενν. το φαγητό που έφαγα), μου έπεσε βαρύ ή το έφαγα βιαστικά και λαίμαργα και μου έφερε δυσπεψία: «ήταν πολύ λαδερή η πίτα που έφαγα και μου κάθισε στο στομάχι || ήταν το φαγητό που μ’ αρέσει κι έφαγα τόσο πολύ, που μου κάθισε στο στομάχι»·
- ο έρωτας περνάει απ’ το στομάχι, βλ. λ. έρωτας·
- πρώτα τρώει το μάτι και μετά το στομάχι, βλ. λ. μάτι·
- στο στομάχι να σου καθίσει, μικρή κατάρα που δίνουμε σε κάποιον που τρώει και δε μας δίνει κι εμάς να φάμε, αν και του το ζητήσαμε·
- σφίγγεται το στομάχι μου, δε νιώθω καλά, κυριεύομαι από δυσάρεστο συναίσθημα: «όταν βλέπω την κατάντια αυτού του ανθρώπου, σφίγγεται το στομάχι μου»·
- το πολύ ταμάχι, χαλάει το στομάχι, βλ. λ. ταμάχι·
- το στομάχι μου αλέθει και πέτρες, βλ. συνηθέστ. ο καλός ο μύλος όλα τ’ αλέθει, λ. μύλος·
- φόρτωσα το στομάχι μου, έφαγα πάρα πολύ: «μου άρεσε τόσο πολύ το φαγητό, που φόρτωσα το στομάχι μου και δεν μπορούσα να σηκωθώ»·
- χάλασα το στομάχι μου, το έκανα ευαίσθητο από τις καταχρήσεις: «με τα ποτά και τα τσιγάρα κάθε βράδυ χάλασα το στομάχι μου και με το παραμικρό με πονάει»·
- χάλασε το στομάχι μου, νιώθω στομαχικές ενοχλήσεις: «κάτι θα με πείραξε απ’ αυτά που έφαγα, γιατί χάλασε το στομάχι μου».

τρίχα

τρίχα, η, ουσ. [<μσν. τρίχα, από το τρίχα, αιτ. του αρχ. ουσ. θρίξ], η τρίχα. 1. το τρίχωμα ανθρώπου ή ζώου: «με τέτοια μεταξένια τρίχα που έχει αυτή η γυναίκα, πώς να μη δείχνει ομορφότερη!». 2α. στον πλ. οι τρίχες, τα ψέματα, οι ψευτιές, οι ανοησίες, οι ανακρίβειες, οι ψευδολογίες: «μας αράδιασε ένα σωρό τρίχες κι είχε την εντύπωση πως τον πιστέψαμε». (Λαϊκό τραγούδι: φύγε λοιπόν, αφού το θες αλλού να πας, κι ας τις μουρμούρες και τις κλάψες και τις τρίχες, κι όταν θα σμίξεις με το μάγκα π’ αγαπάς, να μην του πεις ότι για πασατέμπο μ’ είχες). Συνών. κουραφέξαλα (1) / μαμούκαλα (α) / μαμούνια (3α) / μπούρδες (α) / παπάρες (4α) / παπαριές (β) / πίπες (2α) / σάλια (2) / φλούδες (1). β. ως επιφών. τρίχες! έκφραση αμφισβήτησης στα λεγόμενα κάποιου: «έμαθα πως την άλλη Κυριακή παντρεύεται ο τάδε. -Τρίχες!». Πολλές φορές, μετά το επιφώνημα επαναλαμβάνεται από τον αμφισβητία και το ρ. της φρ. που του ανακοινώνεται: «έμαθα πως την άλλη Κυριακή παντρεύεται ο τάδε. -Τρίχες παντρεύεται!», ενώ είναι και φορές που ο αμφισβητίας επαναλαμβάνει όλη τη φρ. που του ανακοινώνεται: «έμαθα πως την άλλη Κυριακή παντρεύεται ο τάδε. -Τρίχες παντρεύεται την άλλη Κυριακή ο τάδε!». Για συνών. βλ. λ. αρχίδι (4). Υποκορ. τριχίτσα, η (βλ. λ.) κ. τριχούλα, η. (Ακολουθούν 59 φρ.)·
- ακόμη δεν έβγαλε τρίχες, βλ. φρ. ακόμη δεν έβγαλε τρίχες στ’ αρχίδια του, λ. αρχίδι·
- άμα είναι η πούτσα κοντή, αμποδούν (= εμποδίζουν) οι τρίχες, βλ. λ. πούτσα·
- από σπανό τρίχα δύσκολα βγάζεις, βλ. λ. σπανός·
- από τρίχα, βλ. συνηθέστ. παρά τρίχα·
- άσπρισαν οι τρίχες μου ή άσπρισε η τρίχα μου, φοβήθηκα πάρα πολύ, κατατρόμαξα: «άσπρισαν οι τρίχες μου, μόλις είδα το φορτηγό να ’ρχεται καταπάνω μου». Από το ότι συμβαίνει πολλές φορές, μπροστά σε κάποιον μεγάλο κίνδυνο, να ασπρίζουν τα μαλλιά αυτού που κινδυνεύει· βλ και φρ. άσπρισαν τα μαλλιά μου, λ. μαλλί·
- βγάζω τρίχες, γίνομαι έφηβος: «μόλις άρχισε να βγάζει τρίχες, το μάτι  του το ’χει όλο στα κοριτσόπουλα»·
- βελονιάζει την τρίχα ή βελονιάζει τρίχα, είναι ευφυέστατος, παμπόνηρος, ικανότατος, καπάτσος, καταφέρνει και τις πιο δύσκολες δουλειές, αντιμετωπίζει με επιτυχία και τις πιο δύσκολες καταστάσεις, πράγμα που τον κάνει επικίνδυνο: «πρόσεχε αυτόν που κάνεις παρέα, γιατί, απ’ ότι έχω μάθει βελονιάζει την τρίχα και υπάρχει φόβος να σε μπλέξει σε καμιά υπόθεση». Συνών. καλιγώνει τον ψύλλο ή καλιγώνει ψύλλο·
- δε λείπει ούτε τρίχα, βλ. φρ. δεν πείραξα ούτε τρίχα·
- δεν άγγιξα ούτε τρίχα, βλ. φρ. δεν πείραξα ούτε τρίχα·
- δεν είσαι ούτε μια τρίχα απ’ τ’ αρχίδια μου, βλ. λ. αρχίδι·
- δεν ήταν ούτε μια τρίχα απ’ τ’ αρχίδια μου, βλ. λ. αρχίδι·
- δεν πείραξα ούτε τρίχα, δεν πήρα την παραμικρή ποσότητα από ένα σύνολο: «δεν ξέρω ποιος έφαγε απ’ το φαγητό, πάντως εγώ δεν πείραξα ούτε τρίχα || δεν ξέρω ποιος πήρε τα λεφτά απ’ το ταμείο, πάντως εγώ δεν πείραξα ούτε τρίχα». Από την εικόνα του ατόμου που δεν απλώνει το χέρι του ούτε για να αποσπάσει κάποια τρίχα που βρίσκεται μέσα στο φαγητό·
- δεν του άγγιξα ούτε τρίχα, βλ. φρ. δεν του πείραξα ούτε τρίχα·
- δεν του άφησε (ούτε) τρίχα, τον ξεμάλλιασε εντελώς και, κατ’ επέκταση, τον τιμώρησε πολύ αυστηρά, παραδειγματικά: «όταν γύρισε μεθυσμένος στο σπίτι του, τον άρπαξε ο πατέρας του και δεν του άφησε τρίχα»·
- δεν του πείραξα ούτε τρίχα, δεν του έκανα το παραμικρό σωματικό κακό, δεν του προκάλεσα την παραμικρή σωματική βλάβη: «εγώ δεν του πείραξα ούτε τρίχα, γιατί άλλος ήταν αυτός που τον πλάκωσε στο ξύλο»·
- είμαι στην τρίχα, είμαι ντυμένος πολύ επίσημα, πολύ κομψά: «κάθε χρόνο στην ονομαστική μου γιορτή είμαι στην τρίχα, γιατί δέχομαι διάφορες επισκέψεις στο σπίτι». Συνών. είμαι στην πένα (α)·
- η ζωή μου κρέμεται από μια τρίχα ή η ζωή μου κρέμεται σε μια τρίχα, βλ. λ. ζωή·
- θα σου βγάλω τα μαλλιά τρίχα τρίχα ή θα σου βγάλω το μαλλί τρίχα τρίχα, βλ. λ. μαλλί·
- θα σου μαδήσω τα μαλλιά τρίχα τρίχα ή θα σου μαδήσω το μαλλί τρίχα τρίχα, βλ. λ. μαλλί·
- θα σου ξεριζώσω τα μαλλιά τρίχα τρίχα ή θα σου ξεριζώσω το μαλλί τρίχα τρίχα, βλ. λ. μαλλί·
- κάθε τρίχα με τον ίσκιο της, ακόμα και ο πιο ασήμαντος, ο πιο ταπεινός άνθρωπος έχει την αξία του, την προσωπικότητά του και την ανάλογη θέση του μέσα στην κοινωνία: «όσο ασήμαντος κι αν είναι, πρέπει να συμπεριφέρεσαι σωστά, γιατί κάθε τρίχα με τον ίσκιο της». Συνών. κάθε δεντράκι με τον ίσκιο του / και το μυρμήγκι έχει το βάρος του·
- κάνει την τρίχα τριχιά, μεγαλοποιεί κάποιο ασήμαντο γεγονός: «δε θα ’χεις σαφή εικόνα, αν σου πει ο τάδε πώς έγινε το δυστύχημα, γιατί αυτός κάνει την τρίχα τριχιά». Συνών. κάνει τη μύγα ελέφαντα / κάνει τον ψύλλο καμήλα·
- κόβει την τρίχα στα δυο, είναι πανέξυπνος, πολυμήχανος: «να ’σαι σίγουρος πως θα τη βρει την άκρη, γιατί αυτός κόβει την τρίχα στα δυο». (Λαϊκό τραγούδι: αλάνικο, αλάνικο γυαλάκι βενετσιάνικο στα δυο κόβεις την τρίχα. Αχ, ταίρι μου να σ’ είχα!
- κρέμομαι από μια τρίχα ή κρέμομαι σε μια τρίχα, βρίσκομαι σε πολύ δύσκολη θέση ή κατάσταση, η επιτυχία μου εξαρτάται από μια μικρολεπτομέρεια: «έχω δώσει όλα τα δικαιολογητικά για να πάρω αυτή τη θέση, και τώρα κρέμομαι από μια τρίχα || δε με πιάνει ύπνος τα βράδια, γιατί όλη μου η δουλειά κρέμεται από μια τρίχα». Συνών. κρέμομαι από μια κλωστή ή κρέμομαι σε μια κλωστή·
- λέει τρίχες, λέει ανοησίες, βλακείες, ανακρίβειες: «μην τον πιστεύεις, γιατί γενικά λέει τρίχες»·
- μας γέμισε τρίχες ή με γέμισε τρίχες, μας έλεγε ανακρίβειες, ανοησίες, ψευδολογούσε: «ήρθε να μας πει ο τάδε πώς ακριβώς έγιναν τα πράγματα, αλλά μας γέμισε τρίχες». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- μου σηκώθηκε η τρίχα ή σηκώθηκε η τρίχα μου, συγκινήθηκα έντονα: «μου σηκώθηκε η τρίχα, όταν τον είδα να σπαράζει πάνω στον τάφο του πατέρα του»· βλ. και φρ. μου σηκώθηκε η τρίχα κάγκελο·
- μου σηκώθηκε η τρίχα κάγκελο ή σηκώθηκε η τρίχα μου κάγκελο, α. έμεινα κατάπληκτος, αηδίασα, έφριξα: «μου σηκώθηκε η τρίχα κάγκελο, μόλις είδα, κοτζάμ παλικάρι, να βρίζει έναν σεβάσμιο γέροντα». β. φοβήθηκα πάρα πολύ, κατατρόμαξα: «μόλις είδα το φορτηγό να ’ρχεται καταπάνω μου, σηκώθηκε η τρίχα μου κάγκελο». Από το ότι συμβαίνει πολλές φορές, μπροστά σε μεγάλο κίνδυνο να σηκώνονται οι τρίχες, ιδίως του κεφαλιού αυτού που κινδυνεύει. γ. συγκινήθηκα έντονα: «όταν τον είδα να κλαίει, μόλις έμαθε για το θάνατο του πατέρα του, μου σηκώθηκε η τρίχα κάγκελο»·
- μου σηκώθηκε η τρίχα όρθια ή σηκώθηκε η τρίχα μου όρθια, βλ. φρ. μου σηκώθηκε η τρίχα κάγκελο·
- ντύνομαι στην τρίχα, ντύνομαι πολύ προσεγμένα, πολύ κομψά, ντύνομαι άψογα: «ήταν το πρώτο του ραντεβού με την γκόμενα, γι’ αυτό και ντύθηκε στην τρίχα». Συνών. ντύνομαι στην πένα·
- ξεχωρίζει σαν την τρίχα στο ζυμάρι, αποτελεί ξεχωριστή αντίθεση, έντονη παραφωνία με τον περίγυρό του, πράγμα που γίνεται αμέσως αντιληπτό: «όλα τα βλέμματα ήταν στραμμένα επάνω του, γιατί, με τα παρδαλά ρούχα που φορούσε, ξεχώριζε σαν την τρίχα στο ζυμάρι». Συνών. ξεχωρίζει σαν τη μύγα μέσ’ στο γάλα·
- ξεχωρίζει σαν την τρίχα στο προζύμι, βλ. φρ. ξεχωρίζει σαν την τρίχα στο ζυμάρι·
- ξηγιέμαι στην τρίχα, (στη γλώσσα της αργκό) συμπεριφέρομαι άψογα. (Λαϊκό τραγούδι: τόσες μήνες που την είχα μου ξηγιότανε στην τρίχα· τώρα έγινε από σόι και τα ψάρια δεν τα τρώει
- ξηγιέμαι τρίχες, (στη γλώσσα της αργκό) δε συμπεριφέρομαι σωστά σε κάποιον που μου φέρεται σωστά, συμπεριφέρομαι ανάρμοστα σε κάποιον: «εγώ σου φέρομαι σαν κύριος κι εσύ μου ξηγιέσαι τρίχες». (Λαϊκό τραγούδι: έπαιζα και δαχτυλήθρες κι εσύ μου ξηγιόσουν τρίχες κι έτρωγες τα τάλιρά μου μ’ άλλονε, νοικοκυρά μου
- ο λύκος τρίχα αλλάζει, γνώμη δεν αλλάζει, βλ. λ. λύκος·
- όσα σέρνει η τρίχα του μουνιού, αμάξι δεν τα σέρνει, βλ. συνηθέστ. τρίχα μουνιού σέρνει καράβι·
- παρά τρίχα, λίγο έλειψε να…, παραλίγο: «όπως ερχόμασταν απ’ την Αθήνα, παρά τρίχα να τρακέρναμε μ’ ένα φορτηγό»·
- πιάστηκε από μια τρίχα, επειδή δε βρήκε κάποια σοβαρή παρατυπία ή παρανομία, αναφέρθηκε σε κάτι επουσιώδες προκειμένου να καταφερθεί, να επιτεθεί ή να βλάψει τον αντίπαλό του: «όσο κι αν έψαξε να βρει κάτι μεμπτό για τον προϊστάμενό του, δεν το κατάφερε, γι’ αυτό, πιάστηκε από μια τρίχα, για μια άδεια, δηλαδή, άνευ αποδοχών, που είχε δώσει κάποτε σ’ έναν γνωστό του»·
- σαν βγάλει τρίχες η απαλάμη μου ή σαν βγάλει η απαλάμη μου τρίχες, (ειρωνικά) λέγεται σε περίπτωση κατηγορηματικής άρνησης, ποτέ: «σαν βγάλει τρίχες η απαλάμη μου, τότε θα σου δώσω τα λεφτά που μου ζητάς». Από το ότι ποτέ δεν πρόκειται να βγάλει τρίχες η παλάμη·
- σηκώθηκαν οι τρίχες της κεφαλής μου, α. ένιωσα φρίκη, αποτροπιασμό: «μόλις τον είδα να χτυπάει το γέρο πατέρα του, σηκώθηκαν οι τρίχες της κεφαλής μου». β. τρόμαξα πάρα πολύ, τρομοκρατήθηκα: «μόλις άκουσα το ουρλιαχτό μέσα στη νύχτα, σηκώθηκαν οι τρίχες της κεφαλής μου». Από το ότι συμβαίνει, όταν τρομάζει κανείς πολύ, να σηκώνονται οι τρίχες της κεφαλής του·
- σκίζει τρίχα, είναι υπερβολικά τσιγκούνης, υπέρμετρα φιλάργυρος: «μου είναι αδιανόητο πώς αυτός ο άνθρωπος σου ’δωσε δανεικά λεφτά, γιατί αυτός, απ’ ό,τι ξέρω, σκίζει τρίχα»·
- σου το λέω και μου σηκώνεται η τρίχα, έκφραση με την οποία θέλουμε να κάνουμε κάποιον να πιστέψει πως πραγματικά συγκινηθήκαμε πάρα πολύ στην ανάμνηση κάποιου ευχάριστου ή δυσάρεστου γεγονότος: «μ’ αυτή τη γυναίκα πέρασα πάρα πολύ όμορφα χρόνια. Σου το λέω και μου σηκώνεται η τρίχα || όταν θυμάμαι τη στιγμή που θάβαμε τον πατέρα μου, συγκινούμαι πάρα πολύ. Σου το λέω και μου σηκώνεται η τρίχα». Συνήθως της φρ. προτάσσεται και πιο σπάνια ακολουθεί το δεικτικό να και συνοδεύεται από παράλληλη χειρονομία με την οποία δείχνουμε στο συνομιλητή μας το βραχίονά μας, για να δει τις τρίχες που, υποτίθεται σηκώνονται ή που πραγματικά σηκώνονται, γιατί μπορεί πράγματι να συμβεί, όταν το άτομο κατέχεται από μεγάλη συγκίνηση. Στην περίπτωση που ο ομιλητής έχει καλυμμένο το βραχίονά του με το ρούχο που φοράει, τότε κάνει πως τραβάει το μανίκι του σακακιού του προς τον αγκώνα του ή κάνει πως ξεκουμπώνει το μανικετόκουμπό του θέλοντας να δείξει στο συνομιλητή του τις σηκωμένες τρίχες του βραχίονά του. Συνών. σου το λέω κι ανατριχιάζω·
- στέκομαι στην τρίχα, α. ενεργώ πολύ πρόθυμα και χωρίς σκέψη προκειμένου να εξυπηρετήσω κάποιον, γίνομαι χίλια κομμάτια προκειμένου να εξυπηρετήσω κάποιον: «όσον καιρό ήμασταν στην πόλη του, το παιδί στεκόταν στην τρίχα για να μη μας λείψει τίποτα». β. βρίσκομαι σε απόλυτη ετοιμότητα προκειμένου να βοηθήσω κάποιον: «όση ώρα έδινα τις απαραίτητες εξηγήσεις στον τάδε, ο φίλος μου στεκόταν στην τρίχα στη γωνία μήπως και τον χρειαστώ». Από την εικόνα του ατόμου που έχει όλες του τις αισθήσεις συγκεντρωμένες σαν να ισορροπεί πάνω σε μια τρίχα·
- στην τρίχα, πολύ όμορφα, πολύ προσεγμένα και με πολύ φροντίδα: «είχε μέσα στην ντουλάπα τα ρούχα του στην τρίχα || είναι πολύ νοικοκυρά κι όλο το σπίτι το ’χει στην τρίχα». (Λαϊκό τραγούδι: κάθε Σαββάτο έβρισκες τα ρούχα σου στην τρίχα και την αχαριστία σου για πληρωμή μου είχα). Συνών. στην πένα / τσίτα κόρδα / τσίτα πίτα·
- στολίζομαι στην τρίχα, βλ. συνηθέστ. ντύνομαι στην τρίχα·
- τα σέρνει η τρίχα του μουνιού, καράβι δεν τα σούρνει, βλ. συνηθέστ. τρίχα μουνιού σέρνει καράβι·
- την πέτρα στύβει και την τρίχα σχίζει, βλ. λ. πέτρα·
- της κοντής ψωλής της φταίνε οι τρίχες, βλ. λ. ψωλή·
- της στραβής ψωλής της φταίνε οι τρίχες, βλ. λ. ψωλή·
- τον έβγαλε σαν την τρίχα απ’ το προζύμι, του αποστέρησε, του καταπάτησε τα δικαιώματά του, ιδίως τον απέλυσε από τη δουλειά του χωρίς αποζημίωση: «μπορεί να ήταν ο πιο παλιός μέσα στην επιχείρηση, αλλά ο καινούριος διευθυντής τον έβγαλε σαν την τρίχα απ’ το προζύμι»·
- του ’βγαλε τα μαλλιά τρίχα τρίχα ή του ’βγαλε το μαλλί τρίχα τρίχα, βλ. λ. μαλλί·
- του μάδησε τα μαλλιά τρίχα τρίχα ή του μάδησε το μαλλί τρίχα τρίχα, βλ. λ. μαλλί·
- του ξερίζωσε τα μαλλιά τρίχα τρίχα ή του ξερίζωσε το μαλλί τρίχα τρίχα, βλ. λ. μαλλί·
- τρίχα μουνιού σέρνει καράβι, βλ. λ. καράβι·
- τρίχες κατσαρές! α. έκφραση αμφισβήτησης στα λεγόμενα κάποιου: «ο τάδε χώρισε τη γυναίκα του, γιατί την έπιασε μ’ έναν άλλον. -Τρίχες κατσαρές! Αφού τους είδα πριν από λίγο μαζί». β. ανοησίες, αηδίες: «αυτά που μας λες είναι τρίχες κατσαρές!». Είναι φορές, που η φρ. κλείνει με το και παρδαλά κατσίκια·
- τρίχες μιζαμπλί! βλ. συνηθέστ. τρίχες κατσαρές(!)·
- τριχοτομεί την τρίχα, είναι υπερβολικά λεπτολόγος: «εμείς θέλαμε να μας δώσει μια γενική εικόνα της κατάστασης που επικρατούσε στην Παιδεία κι αυτός άρχισε να τριχοτομεί την τρίχα»·
- φέρνομαι στην τρίχα, βλ. φρ. ξηγιέμαι στην τρίχα. (Λαϊκό τραγούδι: όσα χρόνια ταίρι μου την είχα την φερνόμουνα στην τρίχα).