Περισσότερες επιλογές αναζήτησης
Βρέθηκε 1 αποτέλεσμα
ουδείς

ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΣΕ PDF

ουδείς, ουδεμία, ουδέν, αντων. [<οὐδείς], κανένας: «ουδείς θα μπει μέσα χωρίς εισιτήριο». (Ακολουθούν 13 φρ.)·
- εκ της απομακρύνσεως εκ του ταμείου ουδέν λάθος αναγνωρίζεται, βλ. λ.ταμείο·
- επ’ ουδενί λόγω, βλ. λ. λόγος·
- ουδείς αναμάρτητος, βλ. λ. αναμάρτητος·
- ουδείς αναντικατάστατος, βλ. λ. αναντικατάστατος·
- ουδείς μωρότερος των γιατρών, αν δεν υπήρχαν οι δάσκαλοι, βλ. λ. γιατρός·
- ουδείς προφήτης στον τόπο του, βλ. λ. προφήτης·
- ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον, βλ. λ. ήλιος·
- ουδέν νεότερον, βλ. λ. νέος·
- ουδέν μονιμότερον του προσωρινού, βλ. λ. προσωρινός·
- ουδέν πρόβλημα, βλ. λ. πρόβλημα·
- ουδέν σχόλιο(ν), βλ. λ. σχόλιο·
- περί ορέξεως ουδείς λόγος, βλ. λ. όρεξη·
- τον πλούτο πολλοί εμίσησαν, τη δόξα ουδείς, βλ. λ. πλούτος.

αναμάρτητος

αναμάρτητος, -η, -ο, επίθ. [<αρχ. ἀναμάρτητος], αναμάρτητος·
- ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω, δεν πρέπει να είμαστε σκληροί σε κάποιον που έκανε κάποιο σφάλμα, γιατί και εμείς οι ίδιοι κάναμε ή κάνουμε λάθη, σφάλματα. Λόγια του Χριστού προς τους Εβραίους, που ετοιμάζονταν να λιθοβολήσουν σύμφωνα με το νόμο τους μια μοιχαλίδα·
- ουδείς αναμάρτητος, δεν υπάρχει κανείς που να μην έχει κάνει ή που να μην κάνει λάθη,  σφάλματα: «ουδείς αναμάρτητος σ’ αυτή τη ζωή».  

αναντικατάστατος

αναντικατάστατος, -η, -ο, επίθ. [<αν- + αντικαταστάτης + κατάλ. -τος], αναντικατάστατος·
- ουδείς αναντικατάστατος, πάντα υπάρχει ο κατάλληλος για να αντικαταστήσει κάποιον, όσο άξιος και αν είναι αυτός: «εμένα μη μ’ απειλείς πως θα φύγεις απ’ τη δουλειά μου, γιατί ουδείς αναντικατάστατος».

γιατρός

γιατρός, ο, ουσ. [<μσν. γιατρός <αρχ. ἰατρός], ο γιατρός. 1α. (στη γλώσσα της αργκό) αξιοπρεπής πελάτης χαρτοπαιχτικής λέσχης: «ήρθε προχτές ένας γιατρός στη λέσχη μας, που έκανε σ’ όλους εντύπωση». β. (ειρωνικά) πελάτης χαρτοπαιχτικής λέσχης που χάνει συνέχεια, το κορόιδο: «κάνα δυο τρεις τέτοιοι γιατροί να μας έρθουν ακόμα και τα κονομήσαμε!». 2. οποιοσδήποτε ή οτιδήποτε ανακουφίζει ή θεραπεύει τον ψυχικό πόνο: «αυτή η γυναίκα είναι ο γιατρός κάθε στενοχώριας μου || ο καλύτερος γιατρός για έναν αποτυχημένο έρωτα είναι ο χρόνος». (Λαϊκό τραγούδι: ό,τι ζητούσε ήταν δικό της σε κάθε πόνο εγώ γιατρός της, με μια γυναίκα είπα να μπλέξω κι έπεσα έξω, έπεσα έξω). 3α. ως επφών. γιατρέ! φιλική ή τιμητική προσφώνηση σε οικείο άτομο ή σε άτομο που αναγνωρίζουμε την αξία του, την ανωτερότητά του και του δίνουμε το προβάδισμα: «περάστε γιατρέ να σας κεράσουμε κανένα ποτηράκι!». β. λέγεται και με ειρωνική διάθεση: «τι γίνεται, ρε γιατρέ, πάλι χωρίς δουλειά έμεινες!». Συνών. αρχηγέ! (2α, β) / αφεντικό! (3α, β) / γίγαντα! (4α, β) / δάσκαλε! (4α, β) / καπετάνιε! (4α, β) / μάστορα! (4α, β) / μεγάλε! (9α, β) / ντόκτορ! (3α, β) / στρατηγέ! / τσιφ! (3α, β). Υποκορ. γιατρουδάκι το και γιατρουδάκος, ο (βλ. λ.). (Ακολουθούν 25 φρ.)·
- από δικηγόρο νεαρό, κληρονομιά χαμένη, κι από νεαρό γιατρό, τάφοι γεμισμένοι, βλ. λ. νεαρός·
- γιατρό μη διαλέγεις φίλο σου, αλλά τον καλύτερο, σε θέματα υγείας δεν παίζει ρόλο η φιλία: «μπορεί να είσαι γιατρός και φίλος μου, αλλά, επειδή το πρόβλημά μου είναι πολύ σοβαρό, γιατρό μη διαλέγεις φίλο, αλλά τον καλύτερο»· 
- (δε) με πιάνουν γιατρό ή (δεν) πιάνομαι γιατρός, (δεν) εξαπατώμαι, (δεν) ξεγελιέμαι, (δεν) πέφτω θύμα εξαπάτησης για να χάνω όλα τα χρήματά μου, ιδίως σε χαρτοπαίγνιο: «πιάστηκα γιατρός κι έδωσα ένα κάρο λεφτά για σκάρτο εμπόρευμα || ακόμα δεν το πήρες χαμπάρι πως κάθε βράδυ σε πιάνουν γιατρό και σε μαδάνε;». Συνών. (δε) με πιάνουν βιδέλο ή (δεν) πιάνομαι βιδέλο / (δε) με πιάνουν γιαγλή ή (δεν) πιάνομαι γιαγλής / (δε) με πιάνουν θύμα ή (δεν) πιάνομαι θύμα / (δε) με πιάνουν κορόιδο ή (δεν) πιάνομαι κορόιδο / (δε) με πιάνουν κότσο ή (δεν) πιάνομαι  κότσος / (δε) με πιάνουν μπαγλαμά ή (δεν) πιάνομαι μπαγλαμάς·
- δεν πα(ς) να σε δει κανένας (κάνας) γιατρός ή δεν πα(ς) να σε κοιτάξει κανένας (κάνας) γιατρός! λέγεται ειρωνικά σε κείνον που μας λέει ή μας ζητάει απίθανα πράγματα, που δεν είναι λογικός, που είναι παράλογος: «θέλεις να σου δώσω ένα εκατομμύριο; Δεν πα(ς) να σε κοιτάξει κανένας γιατρός!». Ο γιατρός που υποδεικνύεται στην προκειμένη περίπτωση είναι ο ψυχίατρος·
- είναι του γιατρού (ενν. του ψυχίατρου), (στη νεοαργκό) είναι εντελώς τρελός, είναι για τα σίδερα: «μη συνερίζεσαι τα λόγια του, γιατί είναι του γιατρού ο ταλαίπωρος»·
- έκλασε ο άρρωστος, χέστηκε ο γιατρός, βλ. φρ. κώλος κλασμένος, γιατρός χεσμένος, λ. κώλος·
- ένα μήλο την ημέρα το γιατρό τον κάνει πέρα, απομακρύνει από κοντά μας το γιατρό και, κατ’ επέκταση, την αρρώστια, αν τρώμε κάθε μέρα ένα μήλο, γιατί θεωρείται πολύ υγιεινό. Πολλές φορές, αντί για μήλο λέγεται η τροφή που θέλουμε να προβάλουμε (γάλα, γιαούρτι κτλ.) και με περιπαικτική διάθεση: ένας πούτσος την ημέρα το γιατρό τον κάνει πέρα·
- κουράντε  γιατρός, ο γιατρός που κουράρει κάποιον άρρωστο, ο θεράποντας γιατρός: «ποιον έχεις κουράντε γιατρό;». Το κουράντε [<ιταλ. curante]· βλ. και λ. κουράνης·
- κώλος κλασμένος, γιατρός χεσμένος, βλ. λ. κώλος·
- κώλος που κλάνει, γιατρό δε ζητάει, βλ. λ. κώλος·
- κώλος που κλάνει, γιατρός δε φτάνει, βλ. λ. κώλος·
- ο γιατρός είπε, σ’ ό,τι λέει, να λέμε ναι, ειρωνική έκφραση για να μειώσουμε τη σοβαρότητα κάποιου: «μην αντιλέγεις στα λεγόμενά του, γιατί ο γιατρός είπε, σ’ ό,τι λέει, να λέμε ναι». Ο υποτιθέμενος γιατρός, εννοείται ότι είναι ο ψυχίατρος·
- ο Λέλος ο γιατρός! βλ. συνηθέστ. ο Μιμίκος ο γιατρός(!)·
- ο Μιμίκος ο γιατρός! ειρωνική απάντηση σε φιλικό ή συγγενικό πρόσωπο, όταν χτυπάμε την πόρτα του σπιτιού του και ρωτάει, πριν ακόμα ανοίξει την πόρτα, ποιος είναι. Λέγεται με την έννοια ποιος ήθελες να είναι ή ποιος μπορεί να είναι. Συνών. ο γαλατάς! / ο γείτονας! / ο Λέλος ο γιατρός! / ο παπάς της ενορίας(!)·
- ο παθός, γιατρός, βλ. λ. παθός·
- ο χρόνος είναι ο καλύτερος  γιατρός, με το πέρασμα του χρόνου κάθε δυσάρεστο γεγονός, μεγάλος ερωτικός ή ψυχικός πόνος αμβλύνεται ή και ξεχνιέται: «κάποια μέρα θα ξεχάσεις την προδοσία αυτής της γυναίκας, γιατί ο χρόνος είναι ο καλύτερος γιατρός». Πρβλ.: πάντων ἰατρὸς τῶν ἀναγκαίων κακῶν χρόνος ἐστίν (Μένανδρος)·
- όπου μπαίνει ο ήλιος, βγαίνει ο γιατρός, προτρεπτική έκφραση για συνεχή αερισμό των χώρων όπου ζει κανείς: «ν’ ανοίγεις καθημερινά τα παράθυρα του δωματίου σου, γιατί, όπου μπαίνει ο ήλιος, βγαίνει ο γιατρός»·   
- ουδείς μωρότερος των γιατρών, αν δεν υπήρχαν οι δάσκαλοι, έκφραση που θέλει να δείξει την έπαρση που έχουν τα άτομα που ανήκουν σε αυτούς τους κλάδους, και που πολλές φορές φτάνει και μέχρι τη γελοιότητα. Από το ότι παλιότερα ο γιατρός και ο δάσκαλος (μαζί με τον παπά και τον χωροφύλακα), αποτελούσαν στις μικρές κοινωνίες (μικρές πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά) ξεχωριστά πρόσωπα, πράγμα που τους έκανε πολλές φορές να συμπεριφέρονται με έπαρση·
- παλιό γιατρό και γέρο καπετάνιο να γυρεύεις, βλ. λ. γυρεύω·
- παπάς, γιατρός και χωροφύλακας καλύτερα να μην μπαίνουνε στο σπίτι, βλ. λ. σπίτι·
- σπίτι που δεν το βλέπει ο ήλιος, το βλέπει ο γιατρός, βλ. λ. σπίτι·
- στο γιατρό σου και στο δικηγόρο σου να μη λες ποτέ σου ψέματα, βλ. λ. ψέμα·
- στου γαϊδάρου το χωριό όλοι κάνουν το γιατρό, βλ. λ. γάιδαρος·
- στους γιατρούς να τα δώσεις! κατάρα υπό τύπο αστεϊσμού σε κάποιον που μας κέρδισε σημαντικό χρηματικό ποσό, ιδίως σε χαρτοπαίγνιο ή άλλο τυχερό παιχνίδι, και που κυριολεκτούμε, όταν αντιληφθούμε πως μας το κέρδισε με δόλο. Είναι και φορές που ακούγεται απλώς στους γιατρούς! Συνών. στους δικηγόρους να τα δώσεις(!)·
- τον πιάνω γιατρό, τον ξεγελώ, τον εξαπατώ και του κερδίζω όλα του τα χρήματα, ιδίως σε χαρτοπαίγνιο: «τον έπιασα γιατρό και του ’φαγα τα λεφτά». Συνών. τον πιάνω βιδέλο / τον πιάνω γιαγλή / τον πιάνω θύμα / τον πιάνω κορόιδο / τον πιάνω κότσο / τον πιάνω μπαγλαμά.

νέος

νέος, -α, -ο, επίθ. [<αρχ. νέος], νέος. 1. που βρίσκεται σε νεαρή ηλικία: «οι νέοι της γειτονιάς κυνηγούν τα κοριτσόπουλα». 2. το ουδ. ωςουσ. το νέο, η είδηση, ό,τι καινούργιο συμβαίνει και το πληροφορούμαστε: «μάθατε το νέο;». 3. συνήθ. στον πλ. τα νέα, οι ειδήσεις, η πρόσφατη κατάσταση στην οποία βρίσκεται ένας άνθρωπος ή η τελευταίες εξελίξεις ενός γεγονότος: «έχουν καιρό να λάβουν νέα απ’ το γιο τους κι ανησυχούν || τα τελευταία νέα απ’ την πυρκαγιά είναι πολύ ανησυχητικά». (Λαϊκό τραγούδι: αυτά λοιπόν τα νέα της Αλεξάντρας που μου ’λεγε δεν ξέρω τι θα πει άντρας). (Ακολουθούν 24 φρ.)·
- ανοίγω νέα σελίδα, βλ. λ. σελίδα·
- ανοίγω νέο κεφάλαιο, βλ. λ. κεφάλαιο·
- ανοίγω νέους δρόμους, βλ. λ. δρόμος·
- ανοίγω νέους ορίζοντες, βλ. λ. ορίζοντας·
- δεν είναι και καμιά νέα! η γυναίκα για την οποία γίνεται λόγος, είναι κάπως ηλικιωμένη: «η μητέρα του δεν είναι μεγάλη, αλλά δεν είναι και καμιά νέα!»·
- δεν είναι και κανένας νέος! ο άντρας για τον οποίο γίνεται λόγος, είναι μάλλον ηλικιωμένος: «ο πατέρας σου φαίνεται σαν παλικαράκι. -Δεν είναι και κανένας νέος!»·
- είναι νέο φρούτο, βλ. λ. φρούτο·
- ευτυχές το νέον έτος! βλ. λ. έτος·
- ευτυχισμένος ο νέος χρόνος! βλ. λ. χρόνος·
- καλύτερα η αγάπη ενός γέρου, παρά οι ξυλιές ενός νέου, βλ. λ. γέρος·
- κάνω μια νέα αρχή, βλ. λ. αρχή·
- κοιμήθηκα νέος και ξύπνησα γέρος, βλ. λ. γέρος·
- μας έβγαλε νέο φασούλι, βλ. λ. φασούλι·
- με του γέρου το τομάρι παίρνει η νέα παλικάρι, βλ. λ. τομάρι·
- μέχρι νεοτέρας διαταγής, βλ. λ. διαταγή·
- νέα τζάκια, βλ. λ. τζάκι·
- νέο αίμα, βλ. λ. αίμα·
- νέο κύμα, βλ. λ. κύμα·
- νέοι καιροί, νέα ήθη, βλ. λ. καιρός·
- ο νέος (ο) χρόνος, βλ. λ. χρόνος·
- ουδέν νεότερον, δεν υπάρχει καμιά καινούρια είδηση, καμιά καινούρια πληροφορία: «ουδέν νεότερον απ’ το πεδίο των μαχών || ουδέν νεότερον απ’ το δυτικό μέτωπο», τίτλος βιβλίου του Γερμανού συγγραφέα Έριχ Μαρία Ρέμαρκ·
- παλιά κοπή σε νέα ραφή, βλ. λ. ραφή·
- τεμπέλης νέος, φτωχός γέρος, βλ. λ. γέρος·
- τον πήραν στα νέα όπλα, βλ. λ. όπλο.

όρεξη

όρεξη, η, ουσ. [<αρχ. ὄρεξις], η όρεξη· (γενικά) το κέφι, η διάθεση για κάτι: «έχω όρεξη για χορό || έχω όρεξη για διασκέδαση || έχω όρεξη για πήδημα || έχω όρεξη για ταξίδια». (Λαϊκό τραγούδι: τώρα που ξαναγύρισα αλλιώτικη σε βρήκα, δίχως την πρώτη όρεξη, χωρίς την πρώτη γλύκα). (Ακολουθούν 29 φρ.)·
- άλλη όρεξη δεν είχα! ή άλλη όρεξη δεν έχω! ή άλλη όρεξη δεν είχαμε! ή άλλη όρεξη δεν έχουμε! α. έκφραση δυσαρέσκειας για κάτι ενοχλητικό ή δυσάρεστο που μας ζητάνε ή μας υπενθυμίζουν ότι είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε: «μόλις τελειώσεις τη δουλειά που κάνεις, θα πας στην αποθήκη να καταμετρήσεις τι εμπόρευμα έχει απομείνει. -Άλλη όρεξη δεν είχα! Εδώ δεν προλαβαίνω να τελειώσω τις παραγγελίες που έχω || απόψε πρέπει να πάμε στο γάμο του τάδε. -Άλλη όρεξη δεν έχουμε!». β. γελιέσαι, αν νομίζεις πως θα σε βοηθήσω, πως θα σε εξυπηρετήσω ή πως θα είμαι υποχρεωμένος να θυμάμαι συνέχεια αυτό που μου ζήτησες: «αν χρειαστώ αυτοκίνητο, θα ’ρθω να μου δώσεις το δικό σου. -Άλλη όρεξη δεν είχα! || όπως θα έρχεσαι, μην ξεχάσεις να μου φέρεις κι αυτά που σου ζήτησα. -Άλλη όρεξη δεν είχαμε!». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ναι μωρέ ή το σώπα ρε. Για συνών. βλ. φρ. άλλη σκασίλα δεν είχα! βλ. λ. σκασίλα·
- δε μου κάνει όρεξη να…, δεν έχω τη διάθεση, δεν επιθυμώ να…: «απ’ τη μέρα που έγινε εκείνος ο καβγάς στα μπουζούκια, δε μου κάνει όρεξη να ξαναπάω». (Λαϊκό τραγούδι: νιώθω μια κούραση βαριά στο σώμα μου και στην καρδιά και δε μου κάνει όρεξη να κουβεντιάσω· όλα τα έχω βαρεθεί, θέλω να ξαποστάσω
- δουλεύει με όρεξη, εργάζεται με κέφι, με διάθεση και για το λόγο αυτό εργάζεται αποδοτικά, παράγει έργο: «όποιος δουλεύει με όρεξη, βγάζει δουλειά»·
- έκλεισε η όρεξή μου, βλ. φρ. κόπηκε η όρεξή μου·
- έμεινα με την όρεξη, ένιωσα απογοήτευση, γιατί διαψεύστηκαν οι ελπίδες μου: «μου είχε υποσχεθεί πως θα μ’ έπαιρνε στη δουλειά του, αλλά το μετάνιωσε κι έμεινα με την όρεξη». Συνών. έμεινα με τη γλύκα·
- καλή όρεξη! ευχή σε κάποιον που κάθεται στο τραπέζι για φαγητό ή που μας λέει πως θα πάει για φαγητό·
- κάνω όρεξη, έχω τη διάθεση, επιθυμώ: «κάνω πολύ όρεξη για ένα γλέντι στα μπουζούκια»·
- κι είχα μια όρεξη! ή κι έχω μια όρεξη! ή κι είχαμε μια όρεξη! ή κι έχουμε μια όρεξη! δε με νοιάζει διόλου, αδιαφορώ τελείως: «αν δε ντυθείς καλά, δε θα σε πάρω μαζί μου. -Κι είχα μια όρεξη!». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το σώπα ρε. Για συνών. βλ. φρ. κι είχα μια σκασίλα! λ. σκασίλα·
- κόπηκε η όρεξή μου ή μου κόπηκε η όρεξη, α. δεν έχω επιθυμία να φάω, χάνω το αίσθημα της πείνας: «μόλις καθίσαμε στο τραπέζι, άρχισε η γυναίκα μου τη μουρμούρα και μου κόπηκε η όρεξη». β. χάνω τη διάθεση, παύω να επιθυμώ κάτι: «ήθελα πάρα πολύ να πάω στα μπουζούκια, αλλά, όταν θυμήθηκα το σαματά που ’χε γίνει την προηγούμενη φορά, μου κόπηκε η όρεξη»·
- με τι όρεξη; έκφραση με την οποία δηλώνουμε πως δεν έχουμε την πρόθεση ή πως αδυνατούμε να προβούμε σε μια συγκεκριμένη ενέργεια είτε γιατί προηγουμένως δείξαμε κακή διαγωγή είτε γιατί δεν έχουμε πια τη διάθεση ή τη δύναμη: «με τι όρεξη να πάω να του ζητήσω βοήθεια, αφού ούτε μια φορά δεν ενδιαφέρθηκα γι’ αυτόν; || με τι όρεξη να στήσω απ’ την αρχή διαλυμένη δουλειά;». (Λαϊκό τραγούδι: με το κλάμα συντροφιά θα ξενυχτήσω, νοσταλγώντας μια φευγάτη αγκαλιά· το πρωί με τι κουράγιο να ξυπνήσω; με τι όρεξη να πάω στη δουλειά;). Συνών. με τι κουράγιο(;)·  
- μου ανοίγει η όρεξη, βλ. φρ. μου ’ρχεται η όρεξη·
- μου κάνει όρεξη (κάτι), μου αρέσει, επιθυμώ πάρα πολύ κάτι: «όταν μιλάει, έχουν τέτοια γλυκύτητα τα λόγια του, που μου κάνει όρεξη να τον ακούω συνέχεια»·
- μου ’ρχεται η όρεξη, α. επιθυμώ να φάω, έχω αυξημένο το αίσθημα της πείνας: «όταν μου ’ρχεται η όρεξη, μπορώ να φάω έν’ αρνί στην καθισιά. β. έχω τη διάθεση, επιθυμώ να κάνω κάτι: «κάθε φορά που μου ’ρχεται η όρεξη να πάω στα μπουζούκια, θα σκάσω, αν δεν πάω»·
- όρεξη για κουβέντα έχεις; έκφραση δυσφορίας σε άτομο που επιδιώκει να ανοίξει κουβέντα μαζί μας, ενώ εμείς δεν έχουμε καμιά διάθεση: «σταμάτα, ρε παιδάκι μου, τις ερωτήσεις, όρεξη για κουβέντα έχεις;»·
- όρεξη να ’χεις! αρκεί να έχεις τη διάθεση, αρκεί να το επιθυμείς κι εσύ: «θα πάμε το βράδυ στα μπουζούκια; -Όρεξη να ’χεις!»·
- όρεξη που την έχεις! λέγεται για άτομο που νιώθει έντονη την επιθυμία για κάτι, που βρίσκεται σε πολύ καλή διάθεση για να κάνει κάτι: «έλα, ρε φιλαράκι, πάμε στα μπουζούκια ν’ ακούσουμε τον τάδε τραγουδιστή. -Όρεξη που την έχεις!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το βρε·
- όρεξη σ’ είχα! ή όρεξη σ’ έχω! ή όρεξη σ’ είχαμε! μου είναι εντελώς αδιάφορη η παρουσία σου: «αν επιμείνεις περισσότερο στην αρχική σου γνώμη, θα σηκωθώ και θα φύγω. -Όρεξη σ’ είχα!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ναι μωρέ. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του· βλ. και φρ. την όρεξή του είχα(!)·
- περί ορέξεως κολοκυθόπιτα, οι προτιμήσεις ποικίλλουν από άτομο σε άτομο, γι’ αυτό και δεν υπόκεινται σε κριτική: «ώρες ώρες μου ’ρχεται να φάω αντσούγια με πάστα. -Περί ορέξεως κολοκυθόπιτα || είναι σωστό να φοράει κοστούμι με σπορ παπούτσι -Περί ορέξεως κολοκυθόπιτα»· βλ. και φρ. γούστα είν’ αυτά, λ. γούστο·
- περί ορέξεως ουδείς λόγος, βλ. φρ. περί ορέξεως κολοκυθόπιτα·
- την όρεξή σου είχα! ή την όρεξή σου έχω! την όρεξή σου είχαμε! βλ. φρ. άλλη όρεξη δεν είχα(!)·
- την όρεξή του είχα! ή την όρεξή του έχω! ή την όρεξή του είχαμε! μου είναι εντελώς αδιάφορη η παρουσία του: «μου είπε πως αν δεν καλέσεις και τον τάδε, ούτε κι αυτός θα ’ρθει. -Την όρεξή του είχα!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ναι μωρέ. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του· βλ. και φρ. όρεξη σ’ είχα(!)·
- το τραβάει η όρεξή σου! με τις ενέργειές σου ή με τη συμπεριφορά σου είναι σαν να επιδιώκεις να υποστείς κάποια τιμωρία ή κάτι κακό: «απ’ τη στιγμή που αντιμιλάς σε κοτζάμ διευθυντή, το τραβάει η όρεξή σου!». Συνήθως μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το και σένα και είναι φορές που η φρ. κλείνει με το μου φαίνεται· βλ. και φρ. τραβάει η όρεξή μου (κάτι)·   
- του ανοίγω την όρεξη, α. κάνω κάποιον να επιθυμεί να φάει, του δημιουργώ το αίσθημα της πείνας: «είχε αποφασίσει ν’ αρχίσει δίαιτα, αλλά του ’σπασα τη μύτη με τις μυρωδιές των φαγητών μου και του άνοιξα την όρεξη». β. κάνω κάποιον να επιθυμεί κάτι: «απ’ το πες πες του άνοιξα την όρεξη να θέλει να τη γνωρίσει». γ. με την παθητική στάση που κρατώ, κάνω κάποιον να απαιτεί όλο και περισσότερα: «αν του δίνεις συνέχεια ό,τι σου ζητάει, θα του ανοίξεις την όρεξη και θ’ αρχίσει να σου ζητάει όλο και περισσότερα»·
- του κόβω την όρεξη, α. ενεργώ έτσι ώστε να μην θέλει κάποιος να φάει, του χαλώ, του κόβω τη διάθεση για φαγητό: «όπως ερχόμασταν, του κέρασα μια τυρόπιτα και του ’κοψα την όρεξη για μεσημεριανό φαγητό». β. κάνω κάποιον να χάσει τη διάθεσή του, να πάψει να επιθυμεί κάτι: «όταν του ’πα για τα μαχαιρώματα που είχαμε την προηγούμενη φορά, του ’κοψα την όρεξη για μπουζούκια». γ. τον απογοητεύω, τον αποθαρρύνω: «μόλις του ’πα πως απ’ την τάδε γκόμενα κόλλησε ο φίλος μου βλεννόρροια, του ’κοψα την όρεξη να την πηδήσει»·
- τραβά η όρεξή μου (κάτι), επιθυμώ κάτι είτε αυτό είναι φαγητό είτε οτιδήποτε άλλο: «τραβά η όρεξή μου να φάω μουσακά || σήμερα τραβά η όρεξή μου μπουζούκια»·
- τρώγοντας ανοίγει η όρεξη ή τρώγοντας έρχεται η όρεξη, οι συνεχείς επιτυχίες που έχει κάποιος, τον κάνουν να θέλει να πετύχει όλο και περισσότερα: «στην αρχή άνοιξε ένα μπακάλικο, μετά το ’κανε σούπερ μάρκετ, ύστερα άνοιξε κι άλλο σούπερ μάρκετ και τώρα έχει μια αλυσίδα από πολυκαταστήματα. -Τρώγοντας ανοίγει η όρεξη». β. όταν κάποιος ζητάει και παίρνει συνέχεια από κάποιον κάτι με ευκολία, τότε του γεννιέται η επιθυμία να του ζητάει όλο και περισσότερα: «την πρώτη φορά του ζήτησε λεφτά, ύστερα τ’ αυτοκίνητό του για μερικές μέρες, στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην γκαρσονιέρα του κι όπως πάει, σε λίγο θα θελήσει και τη γυναίκα του. -Τρώγοντας έρχεται η όρεξη». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το εμ ή το βλέπεις·
- φόρεμα του κόσμου και φαΐ της όρεξής μας, λέγεται για αυτούς που έχουν την οικονομική άνεση να ντύνονται σύμφωνα με τη μόδα και να τρώνε φαγητά της αρεσκείας τους: «υπάρχει και μια τάξη ανθρώπων που είναι πάντα, φόρεμα του κόσμου και φαΐ της όρεξής μας»·
- χάνω την όρεξη ή χάνω την όρεξή μου, χάνω τη διάθεση, παύω να επιθυμώ κάτι: «με τα χρόνια έχασε την όρεξη που είχε για το σεξ»·
- ψωμί δεν έχουμε να φάμε, ραπανάκια για την όρεξη γυρεύουμε, βλ. λ. ψωμί.

πλούτος

πλούτος, ο, πλ. πλούτη κ. πλούτια, τα, ουσ. [<αρχ. πλοῦτος], ο πλούτος. (Λαϊκό τραγούδι: κι αν το μπορέσω και γυρίσω με χίλια πλούτια στο σκαρί. Θε να σε κλέψω μ’ ένα άσπρο φαρί κι η μάνα σου ας τρέχει να σε βρει).1. η πολυτέλεια, η ευμάρεια: «ζει μέσα στον πλούτο || όλες οι ανεπτυγμένες χώρες στηρίζονται στον κοινωνικό πλούτο και στις παραγωγικές δυνάμεις». (Τραγούδι: τα πλούτη τα περιφρονώ και κάθε μεγαλείο κι αν τύχει κάπου και πονώ το ρίχνω στο αστείο).2. λέγεται συνθηματικά από τα κοράκια (βλ. λ.) η κηδεία, ιδίως αυτή που αναλαμβάνεται από κάποιο γραφείο τελετών κατευθείαν από το νοσοκομείο στο οποίο πέθανε κάποιος: «είναι μέσα στη χαρά του, γιατί του έτυχε ένας πλούτος»·  
- έχει πλούτο αισθημάτων, έχει πολλά ψυχικά χαρίσματα, έχει πλούσιο εσωτερικό κόσμο: «ο ένας του ο γιος είναι πολύ μονόχνοτος άνθρωπος, αλλά ο άλλος έχει πλούτο αισθημάτων»·
- έχει πλούτο γνώσεων, είναι πολύ καλλιεργημένος, πολύ μορφωμένος: «από μικρός είχε μανία με το διάβασμα, γι’ αυτό έχει πλούτο γνώσεων»·
- κολυμπάει στα πλούτη, είναι πάμπλουτος: «απ’ τη μέρα που γεννήθηκε κολυμπάει στα πλούτη». (Λαϊκό τραγούδι: μου είπανε πως ζεις ευτυχισμένη, θεότρελη, στα πλούτη κολυμπάς.Μα μια κατάρα πάντα θα σε δέρνει, του προδομένου ο πόνος της καρδιάς
- πλέει στα πλούτη, βλ. συνηθέστ. κολυμπάει στα πλούτη·
- τον πλούτο πολλοί εμίσησαν, τη δόξα ουδείς, ο άνθρωπος πολύ περισσότερο από τον πλούτο επιδιώκει τη δόξα: «γιατί νομίζεις πως αγωνίζονται αυτοί να γίνουν υπουργοί ακόμη και πρωθυπουργοί, μήπως για τα λεφτά; Όχι, φίλε μου, για τη δόξα γιατί, τον πλούτο πολλοί εμίσησαν, τη δόξα ουδείς».  

προφήτης

προφήτης, ο, θηλ. προφήτισσα, η, ουσ. [<αρχ. προφήτης], ο προφήτης. 1. αυτός που μπορεί να προφητεύει, που έχει τη δυνατότητα να προλέγει (να προβλέπει) τα μέλλοντα: «δεν έχω ξανασυναντήσει τέτοιο προφήτη, γιατί, κάθε φορά που λέει κάτι, μέσα σε λίγο καιρό επαληθεύεται». (Λαϊκό τραγούδι: ενόμισα πως θα ’μουνα παντοτινά πολίτης, μα πήρα τον ασύρματο και έγινα προφήτης). 2. λέγεται και με ειρωνική διάθεση: «σιγά, ρε προφήτη, που θα γίνουν έτσι τα πράγματα!»·
- απ’ αυτόν οι νόμοι κι οι προφήτες κρέμονται, βλ. λ. νόμος·
- γίνε προφήτης και κράτα τα μισά ή γίνε προφήτης και πάρε τα μισά, βλ. φρ. κάνε με προφήτη να σε κάνω πλούσιο·
- κάνε με προφήτη να σε κάνω πλούσιο, αναφέρεται στην ανεκτίμητη ικανότητα του ανθρώπου να τοποθετεί τις καταστάσεις στις πραγματικές τους διαστάσεις και με τους σωστούς συνδυασμούς να αποφεύγει τις κακοτοπιές, ή να προαισθάνεται τις επικερδείς πτυχές ενός γεγονότος, να καταλήγει στους σωστούς χειρισμούς και να αποκομίζει υλικά οφέλη: «καλά, ρε παιδάκι μου, δεν κατάλαβες πως ο τύπος ήταν απατεώνας κι είχε βάλει στο μάτι τα λεφτά σου; -Κάνε με προφήτη να σε κάνω πλούσιο»·
- οι μετά Χριστόν προφήτες, βλ. φρ. όλοι οι μετά Χριστόν προφήτες γάιδαροι·
- όλοι οι μετά Χριστόν προφήτες γάιδαροι, έκφραση με την οποία δεν παραδεχόμαστε, αμφισβητούμε τη σοβαρότητα των προβλέψεων κάποιου: «εγώ δε θα διακινδυνέψω καμιά πρόβλεψη, γιατί όλοι οι μετά Χριστόν προφήτες γάιδαροι κι εγώ δε θέλω να γίνω γάιδαρος». Πρβλ.: το τσιφτετέλι χόρευε δεν ήταν και προφήτης μετά Χριστόν εξέλιπεν των προφητών το είδος (Τραγούδι)·
- ουδείς προφήτης στον τόπο του, λέγεται για τους ικανούς, τους αξιόλογους ανθρώπους που η αξία τους αναγνωρίζεται από τους ξένους και όχι από τους συμπατριώτες τους ή από τον κύκλο τους. Η έκφραση κρύβει και μια δόση πικρίας· βλ. και φρ. του φτωχού ο άγιος δόξα δεν έχει, λ. άγιος·
- προφήτης είσαι! βλ. συνηθέστ. φρ. μάγος είσαι! λ. μάγος.

σχόλιο

σχόλιο, το, ουσ. [<μτγν. σχόλιον], το σχόλιο. 1. στον πλ. τα σχόλια, κακοπροαίρετη ή δυσμενής κριτική που ασκείται σε βάρος κάποιου ή για κάποιο γεγονός: «μην πίνεις τόσο πολύ, ρε παιδάκι μου, γιατί σε βλέπει ο κόσμος μεθυσμένο κι αρχίζει τα σχόλια || εγώ θα σας πω την άποψή μου για το συμβάν, αλλά δε θέλω σχόλια». (Λαϊκό τραγούδι: κι αν θα γίνουν σχόλια και σου πουν τι έτρεξε, ρίξ’ τα όλα επάνω μου, πες εγώ πως φταίω, μια γυναίκα όμορφη δεν μπορεί να έφταιξε, άσχετα αν μ’ έκανες σήμερα να κλαίω
- δίνω αφορμή για σχόλια, βλ. λ. αφορμή·
- δίνω δικαίωμα για σχόλια ή δίνω δικαιώματα για σχόλια, βλ. λ. δικαίωμα·
- δίνω λαβή για σχόλια, βλ. λ. λαβή·
- δίνω τροφή για σχόλια, βλ. λ. τροφή·
- κάθε σχόλιο περιττεύει, λέγεται στην περίπτωση που κάτι δε χρειάζεται επεξήγηση, γιατί είναι ολοφάνερο, αυταπόδεικτο: «όποιος μπλέκει με τα ναρκωτικά, δεν έχει γλιτωμό. Κάθε σχόλιο περιττεύει»·
- ουδέν σχόλιο(ν), έκφραση με την οποία αρνείται ή αποφεύγει κάποιος να σχολιάσει κάτι: «στην ερώτηση του δημοσιογράφου ποια είναι η γνώμη σας για το νέο φορολογικό νόμο, ο υπουργός απάντησε: ουδέν σχόλιον»·
- τα σχόλια δίνουν και παίρνουν, παρατηρείται από πλήθος ανθρώπων έντονη κριτική: «μετά την εξαγγελία του νέου φορολογικού νόμου τα σχόλια δίνουν και παίρνουν».