μυαλό
μυαλό,
το, ουσ.
[<μσν. μυαλόν <μτγν. μυαλός <αρχ. μυελός], το μυαλό, ο εγκέφαλος. 1.
η αντίληψη, η εξυπνάδα: «το μυαλό είναι αυτό που κάνει τον άνθρωπο να ξεχωρίζει
απ’ τα ζώα». 2. η σύνεση: «όταν ενεργεί κανείς χωρίς μυαλό, μπαίνει σε
περιπέτειες». 3. ο αρχηγός, αυτός που αποφασίζει και οργανώνει ένα
σχέδιο, μια επιχείρηση, νόμιμη ή παράνομη: «το μυαλό εδώ μέσα είμαι εγώ, κι αν
έχει κανείς αντίρρηση, να το πει απ’ την αρχή». 4. στον πλ. τα μυαλά,
φαγητό που αποτελείται κυρίως από μυαλό: «μυαλά πανέ || μυαλά σοτέ». Υποκορ.
μυαλουδάκι, το (βλ. λ.). Σπάνια ακούγεται λανθασμένα και μυαλός, ο.
(Ακολουθούν 322 φρ.)·
- αγύριστα
μυαλά ή αγύριστο μυαλό, άνθρωπος που δεν αλλάζει γνώμη και όταν ακόμη
έχει άδικο, ο αμετάπειστος, ο ισχυρογνώμονας: «απ’ τη στιγμή που επιμένει σ’
αυτό που σου είπε, μην προσπαθείς να του αλλάξεις γνώμη, γιατί έχει αγύριστο
μυαλό». Συνών. αγύριστο κεφάλι·
- αδειάζω
το μυαλό μου, σβήνω κάθε σκέψη από τη μνήμη μου, δε σκέφτομαι τίποτα:
«μόλις πέφτω στο κρεβάτι, κοιμάμαι αμέσως, γιατί έχω μάθει ν’ αδειάζω το μυαλό
μου, κι έτσι, δε με απασχολεί τίποτα, που θα μπορούσε να με κρατήσει ξυπνητό»·
βλ. και φρ. άδειασε το μυαλό μου·
- άδειασαν
τα μυαλά του, βλ. συνηθέστ. χύθηκαν τα μυαλά του·
- άδειασε
το μυαλό μου, έπαθα αμνησία, δε θυμάμαι τίποτα: «κοιτούσα μια ώρα τον
μπατζανάκη μου και δεν μπορούσα να θυμηθώ ποιος είναι, λες και άδειασε το μυαλό
μου»· βλ. και φρ. αδειάζω το μυαλό μου·
- ακονίζω
το μυαλό μου, εξασκώ το μυαλό μου πάνω σε κάτι: «όταν έχω ελεύθερο καιρό,
λύνω διάφορες μαθηματικές ασκήσεις για ν’ ακονίζω το μυαλό μου»·
- ακονισμένο
μυαλό, χαρακτηρίζει το πανέξυπνο άτομο: «έχω γνωρίσει πολλούς έξυπνους
ανθρώπους, αλλά τέτοιο ακονισμένο μυαλό πρώτη μου φορά συνάντησα»·
- αλλάζω
μυαλό ή αλλάζω μυαλά, αλλάζω συμπεριφορά, συνετίζομαι, σταματώ μια
κακή μου δραστηριότητα: «όλοι του ’λεγαν ν’ αλλάξει μυαλό, γιατί θα καταστραφεί,
αλλά αυτός συνέχισε να χαρτοπαίζει, ώσπου έχασε όλη του την περιουσία». (Λαϊκό
τραγούδι: δεν αλλάζω εγώ μυαλά, σ’ αγαπάω μεν αλλά, έτσι ήμουν έτσι
είμαι κι έτσι θα ’μαι)·
- άλλο
λέει η καρδιά κι άλλο λέει το μυαλό, βλ. λ. καρδιά·
- άνθρωπος
με μυαλό, βλ. λ. άνθρωπος·
- άνθρωπος
χωρίς μυαλό, βλ. λ. άνθρωπος·
- από
μυαλό άλλο τίποτα, βλ. φρ. από μυαλό να φάν’ κι οι κότες·
- από μυαλό να φάν’ κι οι
κότες, λέγεται με ειρωνική διάθεση για άτομο που είναι ανόητο, κουτό: «έχει
καθόλου μυαλό ο τάδε, για να του αναθέσω μια δουλειά; -Τι να σου πω, από μυαλό
να φαν’ κι οι κότες»· βλ. και φρ. … να φάν’ κι οι κότες, λ. κότα·
- βάζω
κάτι στο μυαλό μου ή βάζω στο μυαλό μου κάτι, σκέφτομαι επίμονα να
κάνω, να πραγματοποιήσω κάτι: «αν βάλει κάτι στο μυαλό του αυτός ο άνθρωπος,
δεν υπάρχει περίπτωση να μην το πραγματοποιήσει»·
- βάζω
με το μυαλό μου, α. σκέφτομαι, φαντάζομαι, λογαριάζω, σχεδιάζω:
«κάθε φορά που πλησιάζει καλοκαίρι, βάζω με το μυαλό μου να πάω στα νησιά, αλλά
πού τέτοια τύχη!». β. θεωρώ ενδεχόμενο κάτι, υποθέτω, υποπτεύομαι: «δεν
ξέρω τι σκέφτεσαι εσύ, εγώ όμως βάζω με το μυαλό μου πως κι ο τάδε είναι
μπερδεμένος σ’ αυτή τη βρομοδουλειά»·
- βάζω
με το μυαλό μου ό,τι λάχει, βλ. φρ. βάζω με το μυαλό μου ό,τι να ’ναι·
- βάζω
με το μυαλό μου ό,τι να ’ναι, κάνω διάφορες σκέψεις, ιδίως δυσάρεστες:
«όταν αργούν να γυρίσουν τα παιδιά μου στο σπίτι, βάζω με το μυαλό μου ό,τι να
’ναι»·
- βάζω
μυαλά ή βάζω μυαλό, συμμορφώνομαι, συνετίζομαι, φρονιμεύω: «αν δε
βάλεις μυαλό, θα καταστραφείς». (Λαϊκό τραγούδι: κάτσε καλά, κάτσε καλά, θα
σ’ αφήσουνε ταπί κυρ Αντρέα πι και φι, βάλε μυαλά κι έχεις παιδιά)·
- βάζω
πολλά με το μυαλό μου, σκέφτομαι, υποπτεύομαι πολλά, ιδίως δυσάρεστα:
«πρώτη φορά είναι που δεν έρχεται ο τάδε στο ραντεβού μας, γι’ αυτό βάζω πολλά
με το μυαλό μου»·
- βάζω
στο μυαλό μου, βλ. συνηθέστ. βάζω στο νου μου, λ. νους·
- βάζω
το κακό με το μυαλό μου ή βάζω το κακό στο μυαλό μου, βλ. συνηθέστ. βάζω
το κακό με το νου μου, λ. νους·
- βάζω
το μυαλό μου να δουλέψει, χρησιμοποιώ το μυαλό μου, κάνω τους απαραίτητους
λογικούς συνδυασμούς, ενεργώ έξυπνα: «για να πιάσεις το νόημα, πρέπει να βάλεις
το μυαλό σου να δουλέψει || βάλε το μυαλό σου να δουλέψει και θα βρεις την άκρη
του προβλήματός σου»·
- βάζω
χίλια δυο με το μυαλό μου, βλ. φρ. βάζω πολλά με το μυαλό μου·
- βάλ’
το (καλά) στο μυαλό σου! (κατηγορηματικά) κατάλαβέ το! χώνεψέ το(!): «δε θα
σου δώσω τα λεφτά που μου ζητάς, βάλ’ το καλά στο μυαλό σου! || βάλ’ το καλά
στο μυαλό σου πως τα ξενύχτια θα σε καταστρέψουν». (Λαϊκό τραγούδι: δε σε
μισώ κι αν μου ’φυγες και βάλ’ το στο μυαλό σου,αχάριστα κι αν
φέρθηκες δε θέλω το κακό σου)·
- βάλε
βούλα στο μυαλό σου, βλ. λ. βούλα·
- βάλε
μυαλό, γιατί θα σου βάλω κρέας ή βάλε μυαλό, να μη σου βάλω κρέας (ενν.
στον κώλο σου), συμμορφώσου, γιατί αλλιώς θα σου επιβάλω τη σεξουαλική
πράξη και, κατ’ επέκταση, συμμορφώσου, γιατί θα σε τιμωρήσω σκληρά,
παραδειγματικά: «στο λέω για τελευταία φορά, βάλε μυαλό, γιατί θα σου βάλω
κρέας»·
- βασανίζω
το μυαλό μου, α. σκέφτομαι πάρα πολύ, εξετάζω λεπτομερειακά τα υπέρ
και τα κατά μιας δουλειάς ή μιας υπόθεσης, πριν πάρω μια απόφαση ή πριν προβώ
σε μια ενέργεια: «βασάνισα πολύ το μυαλό μου, ώσπου να καταλήξω στην απόφαση ν’
αναλάβω τη δουλειά». β. σκέφτομαι δυσάρεστα πράγματα: «βασανίζει το
μυαλό του με την ιδέα πως τον απατάει η γυναίκα του»· βλ. και φρ. στύβω το
μυαλό μου·
- βγάζω
απ’ το μυαλό μου (κάτι), α. φαντάζομαι: «κάθε τόσο βγάζει απ’ το
μυαλό του πως τον κατηγορώ». β. επινοώ, μηχανεύομαι, σοφίζομαι: «έβγαλε
απ’ το μυαλό του χίλια δυο ψέματα για να μου πάρει τη δουλειά μεσ’ απ’ τα
χέρια». γ. παύω να ελπίζω, να περιμένω, ιδίως κάτι καλό: «με την κρίση
που υπάρχει στην αγορά, έβγαλα απ’ το μυαλό μου πως μπορώ ν’ αγοράσω καινούριο
αυτοκίνητο». Συνών. βγάζω απ’ το κεφάλι μου (κάτι) / βγάζω απ’ το νου μου
(κάτι)·
- βγάλ’
το απ’ το μυαλό σου, α. δεν πρόκειται να ενεργήσω με τον τρόπο που
μου προτείνεις, ιδίως δεν πρόκειται να σου δώσω αυτό που μου ζητάς: «αν έχεις
την εντύπωση πως θα σου ξαναδώσω δανεικά, βγάλ’ το απ’ το μυαλό σου». β.
πάψε να σκέφτεσαι κάτι που σου είναι οδυνηρό, ξέχασέ το: «αν θέλεις να
ηρεμήσεις, βγάλ’ το απ’ το μυαλό σου πως σε απάτησε αυτή η γυναίκα». (Λαϊκό
τραγούδι: απ’ το μυαλό σου βγάλε το ό,τι έχω καμωμένο, γιατί
κοντά σε σένανε πάντα πιστή θα μένω). Συνών. βγάλ’ το απ’ το κεφάλι σου
/ βγάλ’ το απ’ το νου σου·
- γεννάει
το μυαλό του, είναι επινοητικός, κατεβάζει ιδέες: «κάθε τόσο στήνει και μια
καινούρια δουλειά, γιατί είναι άνθρωπος που γεννάει το μυαλό του»·
- γλώσσα
παπούτσι, αλλά μυαλό κουκούτσι, βλ. λ. γλώσσα·
- γλώσσας
μάκρεμα, μυαλού κόντεμα, βλ. λ. γλώσσα·
- γράφ’
το καλά στο μυαλό σου ή γράφ’ το καλά μέσ’ το μυαλό σου ή γράψ’
το καλά στο μυαλό σου ή γράψ’ το καλά μέσ’ στο μυαλό σου, εντύπωσέ
το καλά στη μνήμη σου, να το θυμάσαι. Λέγεται περισσότερο με απειλητική
διάθεση: «γράψ’ το καλά μέσ’ το μυαλό σου αυτό που είπες για μένα, γιατί δε θα
τ’ αφήσω να περάσει έτσι». (Λαϊκό τραγούδι: ήταν σκληρός, ήταν πικρός ο
χωρισμός της, πέρασα βάσανα μεγάλα και πολλά, μα της το είπα να το γράψει
στο μυαλό της ο τελευταίος θα γελάσει πιο καλά)·
- γυρίζει
στο μυαλό μου (κάτι), α. (με συναισθηματική φόρτιση) θυμάμαι,
νοσταλγώ κάτι : «πάντα γυρίζει στο μυαλό μου η γειτονιά που μεγάλωσα». β.
δεν μπορώ να ξεχάσω, μου γίνεται έμμονη ιδέα κάτι: «γυρίζει στο μυαλό μου
συνέχεια η προσβολή που μου έχεις κάνει»·
- γυρίζει
το μυαλό μου, βρίσκομαι σε πλήρη σύγχυση, δεν μπορώ να σκεφτώ σωστά, ιδίως
λόγω πολλών προβλημάτων: «έχω τόσα πολλά προβλήματα, που γυρίζει το μυαλό μου»·
- δε
βάζει μυαλά ή δε βάζει μυαλό, δε συμμορφώνεται, δε συνετίζεται, δε
φρονιμεύει: «χίλιες φορές τον έχω συμβουλέψει ν’ αφήσει αυτές τις παλιοπαρέες,
αλλά δε βάζει μυαλό». (Τραγούδι: άσπρισε η κούτρα σου Μιχάλη, αλλά μυαλό
δεν έχεις βάλει)·
- δε
βγαίνει απ’ το μυαλό μου, δεν ξεχνώ, δεν μπορώ να ξεχάσω, ιδίως κάτι κακό:
«δε βγαίνει απ’ το μυαλό μου πώς κάθισε και είπε τέτοιες ανοησίες για μένα»·
βλ. και φρ. δεν ξεκολλάει απ’ το μυαλό μου·
- δε
θέλει μυαλό ή δε θέλει και πολύ μυαλό, είναι αυτονόητο: «αν πέσει
κανείς απ’ το πέμπτο πάτωμα, θα σκοτωθεί, έτσι δεν είναι; -Δε θέλει και πολύ
μυαλό»·
- δε
σκοτίζει το μυαλό του, δεν ενδιαφέρεται, δε στενοχωριέται για κάτι,
αδιαφορεί εντελώς: «δε σκοτίζει το μυαλό του για τα πολιτικά». (Λαϊκό τραγούδι:
δε σκοτίζω το μυαλό μου· θα χορέψω ζεϊμπεκιά· κι αν μου έφυγε
η μικρή μου δεν θα στενοχωρηθώ· θα τραβήξω τα ποτήρια και θα πάω να κοιμηθώ)·
- δε
στέκει καλά στα μυαλά του ή δε στέκεται καλά στα μυαλά του, έχει
διανοητικά προβλήματα, είναι πειραγμένος: «μην παίρνεις στα σοβαρά αυτά που σου
λέει, γιατί δε στέκει καλά στα μυαλά του ο άνθρωπος»·
- δε
φεύγει απ’ το μυαλό μου, βλ. φρ. δε βγαίνει απ’ το μυαλό μου·
- δεν
αλλάζει μυαλά ή δεν
αλλάζει μυαλό, το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, δεν αλλάζει τις κακές
του συνήθειες, δε συμμορφώνεται: «ο γιατρός τον συμβούλεψε να κόψει το τσιγάρο
μαχαίρι, αλλά αυτός δεν αλλάζει μυαλά και καπνίζει σαν φουγάρο». (Λαϊκό
τραγούδι: δεν αλλάζω εγώ μυαλά σ’ αγαπάω μεν αλλά, έτσι ήμουν
έτσι είμαι κι έτσι θα ’μαι)·
- δεν
είναι καλά στα μυαλά του, βλ.
φρ. δε στέκει καλά στα μυαλά του·
- δεν
είναι στα μυαλά του, δε σκέφτεται σωστά, λογικά, έχει διανοητικά προβλήματα
και, κατ’ επέκταση, τρελάθηκε, παραφρόνησε: «δεν παίρνουμε τοις μετρητοίς αυτά
που λέει, γιατί δεν είναι στα μυαλά του ο άνθρωπος». Συνών. δεν είναι στα
γνωστικά του / δεν είναι στα καλά του / δεν είναι στα λογικά του / δεν είναι
στα συγκαλά του / δεν είναι στα σωστά του·
- δεν
έπηξαν ακόμα τα μυαλά του ή δεν έπηξε ακόμα το μυαλό του, δεν
ωρίμασε διανοητικά, ενεργεί, συμπεριφέρεται ανόητα, επιπόλαια: «μην του
εμπιστεύεσαι δύσκολες δουλειές, γιατί είναι παιδί και δεν έπηξε ακόμα το μυαλό
του». (Λαϊκό τραγούδι: για κόψε τις φιγούρες σου και τα παινέματά σου,
χρόνια τραβιέσαι στο γκεζί δεν πήξαν τα μυαλά σου;)·
- δεν
έχει δράμι μυαλό, βλ. φρ. δεν έχει κουκούτσι μυαλό. (Λαϊκό τραγούδι:
τον ξέρετε, μωρέ παιδιά, της γειτονιάς το βλάμη; Τον λένε μαχαλόμαγκα, μυαλό
δεν έχει δράμι)·
- δεν
έχει καθόλου μυαλό, βλ.
φρ. δεν έχει κουκούτσι μυαλό·
- δεν έχει κουκούτσι μυαλό, α.
είναι ολωσδιόλου άμυαλος, ανόητος, κουτός, βλάκας: «ακόμα και στη θάλασσα
να τον στείλεις, δε θα σου φέρει νερό, γιατί δεν έχει κουκούτσι μυαλό». β.
είναι παράτολμος, ριψοκίνδυνος: «μόνο ο τάδε θα μπορούσε να επιχειρήσει ένα
τέτοιο σάλτο, γιατί δεν έχει κουκούτσι μυαλό»·
- δεν
έχει μπιτ μυαλό, βλ. φρ. δεν έχει κουκούτσι μυαλό·
- δεν
έχει μυαλό, α. είναι άμυαλος, ανόητος, κουτός, βλάκας: «δεν μπορώ να
κάνω δουλειά μαζί του, γιατί δεν έχει μυαλό». β. είναι παράτολμος,
ριψοκίνδυνος: «βεβαίως και δεν τολμώ να κάνω ό,τι κάνει ο τάδε, γιατί αυτός δεν
έχει μυαλό». (Λαϊκό τραγούδι: κι αν καταστραφώ εγώ παίρνω το ρίσκο πέφτω στα
βαθιά μυαλό δεν έχω πια)·
- δεν
έχει μυαλό για…, δεν έχει τη διάθεση, την όρεξη, δεν είναι συγκεντρωμένος
για να κάνει κάτι: «απ’ τη μέρα που γνώρισε αυτή την κοπέλα, δεν έχει μυαλό για
διάβασμα»·
- δεν
έχει μυαλό στο κεφάλι του, βλ. φρ. δεν έχει μυαλό·
- δεν
έχει μυαλό ούτε για δείγμα, βλ.
φρ. δεν έχει κουκούτσι μυαλό·
- δεν
έχει ντιπ μυαλό, βλ.
φρ. δεν έχει κουκούτσι μυαλό·
- δεν
έχει σταλιά μυαλό, βλ.
φρ. δεν έχει κουκούτσι μυαλό·
- δεν
έχει τα μυαλά στο κεφάλι του ή
δεν έχει το μυαλό στο κεφάλι του, δε σκέφτεται σωστά, δεν ενεργεί σωστά,
όχι επειδή έχει διανοητικά προβλήματα, αλλά γιατί απασχολεί τη σκέψη του κάτι
άλλο από αυτό που κάνει, γιατί είναι αφηρημένος: «μπορεί να διαβάζει απ’ το
πρωί, αλλά δεν έμαθε τίποτα, γιατί δεν έχει το μυαλό στο κεφάλι του»·
- δεν
κατεβάζει το μυαλό του, δεν είναι εύστροφος, επινοητικός: «με την παραμικρή
δυσκολία τα χάνει, γιατί δεν κατεβάζει το μυαλό του». Συνών. δεν κατεβάζει η
γκλάβα του / δεν κατεβάζει η κεφάλα του / δεν κατεβάζει η κόκα του / δεν
κατεβάζει η κούτρα του / δεν κατεβάζει ο νους του / δεν κατεβάζει το κεφάλι του
/ δεν κατεβάζει το νιονιό του / δεν κατεβάζει το ξερό του· βλ. και φρ. δεν
παίρνει στροφές το μυαλό του, λ. στροφή·
- δεν
κόβει το μυαλό του ή δεν του κόβει το μυαλό, δεν αντιλαμβάνεται κάτι
εύκολα, είναι αργόστροφος: «πρέπει να του το δείξεις πολλές φορές πώς να το
κάνει, γιατί δεν κόβει το μυαλό του». Συνών. δεν κόβει η γκλάβα του ή δεν
του κόβει η γκλάβα / δεν κόβει η κεφάλα του ή δεν του κόβει η κεφάλα /
δεν κόβει η κόκα του ή δεν του κόβει η κόκα / δεν κόβει η κούτρα του ή
δεν του κόβει η κούτρα / δεν κόβει ο νους του ή δεν του κόβει ο νους
/ δεν κόβει το κεφάλι του ή δεν του κόβει το κεφάλι / δεν κόβει το
νιονιό του ή δεν του κόβει το νιονιό / δεν κόβει το ξερό του ή δεν
του κόβει το ξερό·
- δεν
ξεκολλάει απ’ το μυαλό μου, έχω έμμονη ιδέα για κάποιον ή για κάτι: «δεν
ξεκολλάει απ’ το μυαλό μου πως η γυναίκα μου έχει εραστή || δεν ξεκολλάει απ’
το μυαλό μου πως με πρόδωσε ο φίλος, μου»·
- δεν
ξέρω τι έχει στο μυαλό του, δεν ξέρω τι σκέφτεται, πώς σκέφτεται να
ενεργήσει: «απ’ τη στιγμή που δεν ξέρω τι έχει στο μυαλό του, πώς θέλεις να σου
πω τι θα κάνει;»·
- δεν
ορίζω το μυαλό μου, βλ. φρ. δεν ορίζω το νου μου, λ. νους·
- δεν
παίρνει στροφές το μυαλό του ή το μυαλό του δεν παίρνει στροφές, βλ. λ. στροφή·
- δεν
τα βγάζω απ’ το μυαλό μου, δεν τα υποθέτω, δεν τα φαντάζομαι, είναι
πραγματικά, αληθινά αυτά που σου λέω, δεν είναι δικά μου κατασκευάσματα: «θέλω
να πιστέψεις αυτά που σου λέω, γιατί δεν τα βγάζω απ’ το μυαλό μου». Συνών. δεν
τα βγάζω απ’ την κοιλιά μου·
- δεν
τα παίρνει το μυαλό του (ενν. τα γράμματα), είναι ανεπίδεκτος μαθήσεως:
«όσα φροντιστήρια κι αν του ’καναν, όσους καθηγητές κι αν φώναξαν οι γονείς του
να τον προγυμνάσουν, ε, δεν τα παίρνει το μυαλό του, πάει και τέλειωσε». Συνών.
δεν τα παίρνει η γκλάβα του / δεν τα παίρνει η κεφάλα του / δεν τα παίρνει η
κόκα του / δεν τα παίρνει η κούτρα του / δεν τα παίρνει το κεφάλι του / δεν τα
παίρνει το νιονιό του / δεν τα παίρνει το ξερό του·
- δεν
το βάζει το μυαλό μου! βλ. συνηθέστ. δεν το χωράει το μυαλό μου(!)·
- δεν
το χωράει το μυαλό μου! δεν μπορώ να το φανταστώ, δεν μπορώ να το πιστέψω,
μου είναι απίστευτο, αδιανόητο: «δεν το χωράει το μυαλό μου, μετά από τέτοια
αγάπη που είχαν, να φτάσουν στο χωρισμό!». (Λαϊκό τραγούδι: δεν το χωράει
το μυαλό κι ο νους μ’ ακόμα μέχρι χτες φιλιά στο στόμα μου ’δινες
εσύ. Γιατί κακούργα αχ! γιατί να με προδώσεις, σε μια νύχτα να μου φέρεις την
καταστροφή;)·
- δεν του ’μεινε δράμι μυαλό, βλ.
φρ. δεν του ’μεινε κουκούτσι μυαλό·
- δεν του ’μεινε καθόλου μυαλό,
βλ. φρ. δεν του ’μεινε κουκούτσι μυαλό·
- δεν του ’μεινε κουκούτσι
μυαλό, από ένα σημείο και πέρα η συμπεριφορά του έγινε ακόμα χειρότερη,
έχασε εντελώς το μυαλό του, θεωρείται πια εντελώς ανεύθυνος, ασύνετος, δε
λογαριάζει τίποτε: «απ’ τη μέρα που γνώρισε αυτή τη σουρλουλού, δεν του ’μεινε
κουκούτσι μυαλό και κινδυνεύει να τινάξει το σπίτι του στον αέρα»·
- δεν
του ’μεινε μπιτ μυαλό, βλ. φρ. δεν του ’μεινε κουκούτσι μυαλό·
- δεν
του ’μεινε μυαλό, βλ. φρ. δεν του ’μεινε κουκούτσι μυαλό·
- δεν
του ’μεινε μυαλό ούτε για δείγμα, βλ.
φρ. δεν του ’μεινε κουκούτσι μυαλό·
- δεν
του ’μεινε ντιπ μυαλό, βλ.
φρ. δεν του ’μεινε κουκούτσι μυαλό·
- δεν
του ’μεινε σταλιά μυαλό, βλ.
φρ. δεν του ’μεινε κουκούτσι μυαλό·
- δουλεύει
το μυαλό του, είναι εύστροφος, έξυπνος, επινοητικός: «δε σταματάει μπροστά
σε κανένα εμπόδιο, γιατί δουλεύει το μυαλό του»·
- δράμι
μυαλό! βλ. φρ. κουκούτσι μυαλό(!)·
- έγινε
το μυαλό μου κουρκούτι ή έγινε κουρκούτι το μυαλό μου, βλ. συνηθέστ.
κουρκούτιασε το μυαλό μου·
- εδώ
σταματάει το μυαλό του ανθρώπου, λέγεται στην περίπτωση που δεν μπορούμε να
κατανοήσουμε το λόγο για τον οποίο είπε ή έκανε κάποιος κάτι, όχι γιατί μας
λείπει η νοημοσύνη, αλλά επειδή το θεωρούμε πέρα για πέρα έξω από τα παραδεκτά
όρια: «σκότωσε το παιδί του, γιατί πήγε κινηματογράφο χωρίς να πάρει την άδειά
του. -Εδώ σταματάει το μυαλό του ανθρώπου»·
- είναι
ανάπηρος στο μυαλό, (ειρωνικά) είναι διανοητικά καθυστερημένος: «μην τον
μαλώνεις τον άνθρωπο, γιατί είναι ανάπηρος στο μυαλό»·
-
είναι ανοιχτό μυαλό, βλ. φρ. έχει ανοιχτό μυαλό·
- είναι
αργός στο μυαλό, είναι αργόστροφος, είναι βραδύνους: «για να καταλάβει
κάτι, πρέπει να του το πεις πολλές φορές, γιατί είναι αργός στο μυαλό»·
-
είναι γερό μυαλό, βλ. φρ. είναι πολύ μυαλό·
- είναι
καλό μυαλό, σκέφτεται σωστά, έξυπνα: «όταν έχω κάποιο πρόβλημα, παίρνω τη
γνώμη του τάδε, γιατί είναι καλό μυαλό»·
- είναι
κοφτερό μυαλό, βλ. φρ. έχει κοφτερό μυαλό·
- είναι μεγάλο μυαλό, βλ.
φρ. είναι πολύ μυαλό·
-
είναι μικρός στο μυαλό, είναι
μικρόνους, δεν είναι έξυπνος: «μην του βάλεις να κάνει δύσκολα πράγματα, γιατί
είναι μικρός στο μυαλό και δε θα τα καταφέρει»·
- είναι
να χάνεις το μυαλό σου! έκφραση έντονης απορίας για κάτι που βλέπουμε ή μας
λένε ή για κάτι που έγινε ή γίνεται και που είναι αδύνατο να το πιστέψουμε:
«είναι να χάνεις το μυαλό σου πώς τα κατάφερε απ’ τη μια μέρα στην άλλη αυτός ο
άνθρωπος κι έγινε ζάμπλουτος!». (Λαϊκό τραγούδι: είναι να χάνεις το μυαλό
σου εδώ και πέρα, μας έχουν πάρει οι γυναίκες τον αέρα)·
- είναι
πειραγμένο το μυαλό του, βλ. φρ. έχει πειραγμένο μυαλό·
- είναι( πολύ) μυαλό, α.
είναι (πολύ) έξυπνος, είναι τετραπέρατος: «δεν μπορείς να τον στριμώξεις,
γιατί είναι πολύ μυαλό και πάντα βρίσκει τον τρόπο να ξεγλιστρά». β.
είναι (πολύ) ειδικός σε μια τέχνη: «κάθε φορά που έχω πρόβλημα με τ’ αυτοκίνητό
μου, το πηγαίνω στον τάδε μηχανικό, γιατί είναι πολύ μυαλό». γ. (γενικά)
έχει (πολλές) γνώσεις, είναι διάνοια: «ό,τι και να τον ρωτήσεις, το ξέρει,
γιατί είναι πολύ μυαλό»·
- είναι
σκόρπιο το μυαλό μου, βλ. φρ. σκόρπισε το μυαλό μου·
-
είναι στενό μυαλό, βλ.
φρ. έχει στενό μυαλό·
- είναι
φτενό μυαλό, βλ. φρ. έχει φτενό μυαλό·
-
είναι φτωχός στο μυαλό ή
είναι φτωχός στα μυαλά, βλ. λ. φτωχός·
- έλα
στα μυαλά σου, προτρεπτική ή παρακλητική έκφραση σε κάποιον να
συμπεριφερθεί σωστά, λογικά, να λογικευτεί, να συνέλθει: «με την οικονομική
κρίση που υπάρχει, δεν είναι για εμπορικά ανοίγματα, έλα στα μυαλά σου». Συνών.
έλα στα γνωστικά σου / έλα στα καλά σου / έλα στα λογικά σου / έλα στα
συγκαλά σου / έλα στα σωστά σου / έλα στη ρότα σου·
- έμεινε
στο μυαλό μου (κάτι) ή μου ’μεινε στο μυαλό (κάτι), βλ. φρ. έμεινε
στη μνήμη μου (κάτι), λ. μνήμη·
- ένα
μυαλό κι αυτό ρωμαίικο! βλ. φρ. ένα μυαλό χειμώνα καλοκαίρι·
- ένα
μυαλό χειμώνα καλοκαίρι! έκφραση με την οποία θέλουμε να δικαιολογηθούμε,
όταν προσπαθούμε να θυμηθούμε κάτι και δεν μπορούμε, ή όταν μας παρατηρεί
κάποιος ότι ξεχάσαμε κάτι, που ίσως δεν έπρεπε να το είχαμε ξεχάσει. Πολλές
φορές, άλλοτε προτάσσεται και άλλοτε ακολουθεί τη φρ. το τι περιμένεις ή
το τι περίμενες·
-
έπαθε το μυαλό του, έχει
διανοητικό πρόβλημα, έχει βλάβη στο μυαλό: «απ’ τη μέρα που πέθανε η γυναίκα
του, έπαθε το μυαλό του και δε θέλει να δει άνθρωπο»·
-
έπηξαν τα μυαλά του ή
έπηξε το μυαλό του, ωρίμασε διανοητικά και συμπεριφέρεται σωστά, λογικά:
«τώρα που έπηξαν τα μυαλά του, μπορώ να του δώσω λεφτά για να κάνει κάποια
δικιά του δουλειά || τώρα που έπηξαν τα μυαλά του μπορεί, αν θέλει, να
παντρευτεί»·
- επικοινωνείς
με το μυαλό σου; έκφραση απορίας, έκπληξης ή δυσαρέσκειας σε άτομο που μας
δίνει την εντύπωση πως δεν καταλαβαίνει πολύ καλά τι συμβαίνει γύρω του, πως
δεν έχει την αίσθηση της πραγματικότητας και συμπεριφέρεται παράλογα ή μας
ζητάει παράλογα πράγματα: «επικοινωνείς με το μυαλό σου που θέλεις να τα βάλεις
μ’ αυτόν το γίγαντα; || μόλις τελειώσω τη δουλειά θέλω να μου δώσεις τα
διπλάσια απ’ όσα συμφωνήσαμε. -Επικοινωνείς με το μαυλό σου, άνθρωπέ μου;»·
- έρχεται
στο μυαλό μου (κάτι), θυμάμαι κάτι, αναλογίζομαι: «κάθε τόσο έρχεται στο
μυαλό μου η παιδική μου παρέα και μελαγχολώ»·
- έφυγε
το μυαλό μου απ’ τη θέση του, βλ. φρ. μου ’φυγε το μυαλό·
- έχασε
τα μυαλά του ή έχασε το μυαλό του, α. το άτομο για το οποίο
γίνεται λόγος, είναι πολύ ερωτευμένο: «απ’ την ώρα που την είδε, έχασε το μυαλό
του γι’ αυτή τη γυναίκα». (Λαϊκό τραγούδι: για σένα έχω χάσει το μυαλό
μου και πνίγομαι μες τα ρηχά νερά. Για σένανε μικρό μελαχρινό μου
βουτήχτηκα στη μαύρη συμφορά). β. το άτομο για το οποίο γίνεται
λόγος, ενθουσιάστηκε τόσο πολύ με κάτι, που θέλει πάρα πολύ να το αποκτήσει:
«έχασε το μυαλό του μ’ αυτό τ’ αυτοκίνητο και θα σκάσει αν δεν τ’ αγοράσει»·
- έχε
το μυαλό σου! βλ. συνηθέστ. έχε το νου σου! λ. νους·
- έχε
το μυαλό σου, βλ. συνηθέστ. έχε το νου σου, λ. νους·
- έχει
αλλού το μυαλό του, είναι αφηρημένος, δεν παρακολουθεί αυτά που λέγονται ή
γίνονται κάποια συγκεκριμένη στιγμή: «τον πέταξε ο καθηγητής έξω απ’ την τάξη
γιατί, όση ώρα παρέδιδε, αυτός είχε αλλού το μυαλό του»·
- έχει
ανοιχτό μυαλό, έχει ευρύτητα σκέψης, δεν έχει προκαταλήψεις: «παρόλο που
είναι ηλικιωμένος, έχει ανοιχτό μυαλό, γι’ αυτό και συνεννοείται μια χαρά με τη
νεολαία»·
- έχει
άχυρα στο μυαλό, βλ. λ. άχυρο·
- έχει
βλάβη στο μυαλό, βλ. λ. βλάβη·
- έχει
γερό μυαλό, βλ. φρ. είναι πολύ μυαλό·
- έχει
ελεφαντίαση στο μυαλό, βλ. λ. ελεφαντίαση·
- έχει
καθαρό μυαλό ή έχει μυαλό καθαρό, δεν τον απασχολεί κάποιο πρόβλημα,
οπότε έχει τη δυνατότητα να κρίνει ή να αποφασίζει σωστά για κάτι: «όταν ο
άνθρωπος έχει καθαρό μυαλό, παίρνει και τις σωστές αποφάσεις»·
- έχει
καλό μυαλό, βλ. φρ. είναι καλό μυαλό·
- έχει
κάλο στο μυαλό, βλ. λ. κάλος·
- έχει
κόλλημα στο μυαλό, είναι προσκολλημένος σε μια ιδέα, έχει μονομανίες ή
είναι συντηρητικός: «έχει τέτοιο κόλλημα στο μυαλό, που δεν παντρεύεται, αν δε
βρει παρθένα γυναίκα»·
- έχει
κουινάκια στο μυαλό του, βλ. λ. κουινάκι·
- έχει
κουρκουμπίνια στο μυαλό του, βλ. λ. κουρκουμπίνι·
- έχει
κοφτερό μυαλό, α. είναι πανέξυπνος, τετραπέρατος, αντιλαμβάνεται τα
πάντα στη στιγμή: «πήγε μπροστά στη ζωή του, γιατί έχει κοφτερό μυαλό». β.
έχει πολλές γνώσεις, είναι διάνοια: «μας διδάσκει ένας καθηγητής, που έχει πολύ
κοφτερό μυαλό». γ. (ειρωνικά) είναι εντελώς κουτός, είναι αργόστροφος:
«αν πεις για τον τάδε, έχει τόσο κοφτερό μυαλό, που μπορεί να τον ξεγελάσει
ακόμα κι ένα παιδάκι!»·
- έχει
λίγο μυαλό, βλ. φρ. είναι φτωχός στο μυαλό, λ. φτωχός·
- έχει
μονόπλευρο μυαλό, σκέπτεται, υπολογίζει μόνο για τον εαυτό του: «όταν
πρόκειται για θέματα κέρδους αφήνει κατά μέρος τη δημοκρατική του ιδεολογία,
γιατί έχει μονόπλευρο μυαλό»·
- έχει
μυαλό, είναι γνωστικός, συνετός: «μόλις κατάλαβε πως θα γινόταν φασαρία,
σηκώθηκε κι έφυγε, γιατί έχει μυαλό ο άνθρωπος»·
- έχει
μυαλό αλφάδι, είναι πολύ συγκροτημένος: «κάθε μου πρόβλημα το συζητώ με τον
τάδε, γιατί έχει μυαλό αλφάδι και πάντοτε μου βρίσκει λύση»·
- έχει
μυαλό καδρόνι, δεν έχει καθόλου μυαλό, είναι ανόητος, είναι βλάκας: «με
τέτοιο μυαλό καδρόνι που έχει, πώς να καταλάβει τι του λες;»·
- έχει
μυαλό κότας, είναι εντελώς άμυαλος, εντελώς ανόητος, είναι πολύ βλάκας:
«αυτός δεν είναι για δουλειά, γιατί έχει μυαλό κότας»·
- έχει
μυαλό ξουράφι, α. είναι πανέξυπνος, έχει κοφτερό μυαλό: «αυτός έχει
μυαλό ξουράφι και δύσκολα μπορεί κανείς να τον ξεγελάσει». β. (ειρωνικά)
είναι εντελώς κουτός, είναι πολύ αργόστροφος: «έχει τόσο μυαλό ξουράφι ο τύπος,
που μπορεί να τον ξεγελάσει ακόμα κι ένα παιδάκι»·
- έχει
μυαλό οκάδες, είναι πανέξυπνος: «κανένας δεν μπορεί να ξεγελάσει αυτόν τον
άνθρωπο, γιατί έχει μυαλό οκάδες»·
- έχει
πειραγμένο μυαλό, έχει διανοητικά προβλήματα: «μην τον παίρνεις στα σοβαρά,
γιατί έχει πειραγμένο μυαλό ο άνθρωπος»·
- έχει
πίτουρα στο μυαλό, βλ. λ. πίτουρο·
- έχει
πολλά στο μυαλό του, έχει πολλές έγνοιες, πολλές φροντίδες ή έχει πολλές
ιδέες στο κεφάλι του: «είναι πολύ στενοχωρημένος, γιατί έχει πολλά στο μυαλό
του || πάντα να ρωτάς τον τάδε, όταν θέλεις να κάνεις κάτι, γιατί έχει πολλά
στο μυαλό του»·
- έχει
πολύ μυαλό, βλ. φρ. είναι πολύ μυαλό·
- έχει
πριονίδια στο μυαλό, βλ. λ. πριονίδι·
- έχει
ρόζο στο μυαλό, βλ. λ. ρόζος·
- έχει
ροκανίδια στο μυαλό, βλ. λ. ροκανίδι·
- έχει
σκατά στο μυαλό, βλ. λ. σκατά·
- έχει
στενό μυαλό, έχει περιορισμένη αντίληψη, είναι μικρόνους, στενόμυαλος: «δεν
μπορεί να πιάσει τέτοια υψηλά νοήματα, γιατί έχει στενό μυαλό»·
- έχει
στόκο στο μυαλό, βλ. λ. στόκος·
- έχει
σύφιλη στο μυαλό, βλ. λ. σύφιλη·
- έχει
τα μυαλά του πάνω απ’ το κεφάλι του ή έχει το μυαλό του πάνω απ’ το
κεφάλι του, είναι άμυαλος, ελαφρόμυαλος, επιπόλαιος, απερίσκεπτος ή ριψοκίνδυνος:
«μην κάνεις καμιά δουλειά μαζί του, γιατί έχει τα μυαλά του πάνω απ’ το κεφάλι
του || μην πας για ορειβασία μαζί του στον Όλυμπο, γιατί αυτός έχει το μυαλό
του πάνω απ’ το κεφάλι του»·
- έχει
τα μυαλά της πούτσας μου ή έχει το μυαλό της πούτσας μου, βλ. λ.πούτσα·
- έχει
τετράγωνο μυαλό, βλ. συνηθέστ. έχει τετράγωνη λογική, λ. λογική·
- έχει
το μυαλό του όλο στο κεχρί ή έχει το μυαλό του συνέχεια στο κεχρί, έχει
συνέχεια τη σκέψη του σε κάτι που του ευχαριστεί απόλυτα, ιδίως στο σεξ: «απ’
τη μέρα που πήγε με γυναίκα και κατάλαβε τη γλύκα ο πιτσιρικάς, έχει το μυαλό
του συνέχεια στο κεχρί»· βλ. και φρ. έχει το μυαλό του όλο στο ψητό·
- έχει
το μυαλό του όλο στο τσιτσί ή έχει το μυαλό του συνέχεια στο τσιτσί, βλ.
φρ. έχει το μυαλό του όλο στο κεχρί·
- έχει το μυαλό του όλο στο
ψαχνό ή έχει το μυαλό του συνέχεια στο ψαχνό, βλ. φρ. έχει το
μυαλό του όλο στο ψητό·
-
έχει το μυαλό του όλο στο ψητό ή
έχει το μυαλό του συνέχεια στο ψητό, ενδιαφέρεται συνέχεια για το
προσωπικό του συμφέρον: «απ’ τη μέρα που έκανε μια δουλειά και τα κονόμησε,
έχει το μυαλό του συνέχεια στο ψητό»· βλ. και φρ. έχει το μυαλό του όλο στο
κεχρί·
- έχει
το μυαλό του στη θέση του, α. είναι γνωστικός, συνετός, είναι
άνθρωπος προσγειωμένος: «δε λέει πράγματα που δεν μπορεί να πραγματοποιήσει,
γιατί έχει το μυαλό του στη θέση του». β. δεν είναι παράτολμος, δεν
είναι ριψοκίνδυνος: «δεν κάνει επικίνδυνα ανοίγματα στη δουλειά του, γιατί έχει
το μυαλό του στη θέση του»·
- έχει
φρέσκο μυαλό, είναι ξεκούραστος, οπότε μπορεί να σκεφτεί γόνιμα,
δημιουργικά: «ξεκουράστηκε μια χαρά στις διακοπές του και τώρα που επέστρεψε,
έχει φρέσκο μυαλό και είναι έτοιμος για διάφορες δουλειές»·
- έχει
φτενό μυαλό, δεν έχει πολύ μυαλό, είναι ανόητος, κουτός: «μην είσαι
σίγουρος πως θα σου τελειώσει τη δουλειά, γιατί έχει φτενό μυαλό και με την
παραμικρή δυσκολία κομπλάρει»·
- έχει
φωτεινό μυαλό, διαθέτει ευρύτητα πνεύματος, δέχεται καθετί που είναι νέο,
σύγχρονο, προοδευτικό: «μας λύνει κάθε μας απορία, γιατί έχει φωτεινό μυαλό
αυτός ο άνθρωπος || μπορεί να είναι ηλικιωμένος, αλλά έχει φωτεινό μυαλό και
αφουγκράζεται τις ανησυχίες της νεολαίας καλύτερα από κάθε άλλον, δήθεν
προοδευτικό»·
- έχει
χοντρό μυαλό, α. δυσκολεύεται να καταλάβει, να κατανοήσει κάτι,
είναι ανόητος, βλάκας, χοντροκέφαλος: «πρέπει να του πεις κάτι πολλές φορές για
να το καταλάβει, γιατί έχει χοντρό μυαλό». β. επιμένει στην άποψή του,
ακόμη και αν αυτή είναι λανθασμένη, είναι πεισματάρης, ισχυρογνώμονας,
ξεροκέφαλος: «αν του μπει κάτι στο μυαλό, δεν αλλάζει γνώμη, γιατί έχει χοντρό
μυαλό»·
- έχεις
γυναίκα με μυαλό, έχεις στο σπίτι θησαυρό, βλ. λ. γυναίκα·
- έχω
σκοτούρα στο μυαλό μου ή έχω σκοτούρες στο μυαλό, βλ. συνηθέστ. έχω
σκοτούρα στο κεφάλι μου, λ. κεφάλι·
- έχω
στο μυαλό μου (κάποιον ή κάτι), α. σκέφτομαι κάποιον ή κάτι: «όσον
καιρό έλειπες, σ’ είχα στο μυαλό μου || πάντα έχω στο μυαλό μου τις
ευτυχισμένες μέρες που περάσαμε μαζί»·
- έχω
στο μυαλό μου να…, βλ. φρ. έχω στο νου μου να…, λ. νους·
- έχω
το μυαλό μου (σε κάποιον ή σε κάτι), βλ.
φρ. έχω το νου μου (σε κάποιον ή σε κάτι), λ. νους·
- έχω
το μυαλό μου όλο…, επιδιώκω
συστηματικά κάτι: «απ’ τη μέρα που βγήκα στη σύνταξη, έχω το μυαλό μου όλο στα
ταξίδια || τα παιδιά έχουν το μυαλό τους όλο στο παιχνίδι»·
- ηρέμησε
το μυαλό μου, απαλλάχτηκα από τις σκοτούρες και τα προβλήματα που με
απασχολούσαν: «μόλις μου ’τυχε το λαχείο, ηρέμησε το μυαλό μου || τώρα που
παντρεύτηκε η κόρη μου ηρέμησε το μυαλό μου»· βλ. και φρ. ηρέμησε το κεφάλι
μου, λ. κεφάλι·
- ήρθε
το μυαλό του στη θέση του, άρχισε πάλι να σκέφτεται σωστά, λογικά: «απ’ τη
στιγμή που κατάλαβε πως οι παλιοπαρέες θα τον κατέστρεφαν, ήρθε το μυαλό του
στη θέση του και τις έκοψε μαχαίρι»·
- ήρθε
το μυαλό στο κεφάλι του ή ήρθε το μυαλό του στο κεφάλι, βλ. φρ. ήρθε
το μυαλό του στη θέση του·
- θα
μου στρίψει το μυαλό, αντιμετωπίζω απανωτές δυσκολίες, απανωτά προβλήματα
και δεν μπορώ να βρω διέξοδο, να βρω λύση, κινδυνεύω να τρελαθώ: «αν συνεχίσει
αυτή η αναδουλειά, θα μου στρίψει το μυαλό, γιατί δεν μπορώ να βρω τρόπο ν’
αντεπεξέλθω στις υποχρεώσεις μου». (Λαϊκό τραγούδι: πρόσεξε και συμμορφώσου,
σου το λέω για καλό, μου ’χεις φάει τη ζωή μου, θα μου στρίψει το μυαλό)
·
- θα
μου φύγει το μυαλό, έκφραση απορίας για κάτι που μας συνέβη και που δεν
μπορούμε να το πιστέψουμε: «εδώ άφησα τον αναπτήρα μου, πώς χάθηκε ξαφνικά· θα
μου φύγει το μυαλό». (Λαϊκό τραγούδι: εχτές ακόμα έφκιαχνα καράβια με
χαρτόνια μα θα μου φύγει το μυαλό, στα σωστά· πώς πέρασαν τα χρόνια;)·
βλ. και φρ. θα μου στρίψει το μυαλό·
- θα
σου στρίψει το μυαλό, θα νιώσεις πολύ μεγάλη έκπληξη, θα νιώσεις κατάπληξη
για κάτι καλό ή κακό: «αν δεις τι γκομενάρα κυκλοφορεί ο άτιμος, θα σου στρίψει
το μυαλό»·
- θα σου φύγει το μυαλό, βλ.
φρ. θα σου στρίψει το μυαλό·
- θα
τινάξω τα μυαλά μου στον αέρα, έκφραση απελπισίας κάποιου με τη έννοια πως
θα αυτοκτονήσει με πυροβόλο όπλο: «περνώ τόσο δύσκολη περίοδο, που θα τινάξω τα
μυαλά μου στον αέρα»·
- θα
χάσεις το μυαλό σου, βλ. φρ. θα σου στρίψει το μυαλό·
- θα
χάσω το μυαλό μου, βλ. συνηθέστ. θα μου στρίψει το μυαλό·
- θηλυκό
μυαλό, είναι πολύ επινοητικός, είναι πολυμήχανος, γεννάει το μυαλό του:
«δεν μπορείς από πουθενά να τον στριμώξεις, γιατί είναι θηλυκό μυαλό και πάντα
βρίσκει τρόπο να ξεφεύγει»·
- θόλωσε
το μυαλό μου απ’ την πείνα ή το μυαλό μου θόλωσε απ’ την πείνα, βλ. λ. πείνα·
- θόλωσε
το μυαλό του, δεν άντεξε, ήρθε σε απόγνωση και δεν ήξερε πώς να ενεργήσει,
ή ενήργησε καταστροφικά εναντίον κάποιου ή ακόμη και για τον ίδιο τον εαυτό
του: «όταν την είδε στο κρεβάτι μ’ έναν άλλον, θόλωσε το μυαλό του και τους
σκότωσε με το πιστόλι του || θόλωσε το μυαλό του απ’ την ανέχεια κι έπεσε απ’
τον έκτο όροφο στο δρόμο». (Λαϊκό τραγούδι: από το ντέρτι το πολύ θολώνει
το μυαλό μου και η καρδιά μου η δύστυχη σπαράζει απ’ τον καημό μου)·
- θόλωσε
το μυαλό του απ’ την πείνα, βλ. συνηθέστ. γυαλίζει το μάτι του απ’ την
πείνα, λ. μάτι·
- καθαρό
μυαλό, που είναι απαλλαγμένο από έγνοιες ή προβλήματα: «χωρίς καθαρό μυαλό
δεν μπορώ να πάρω καμιά απόφαση»·
- καθόλου
μυαλό! βλ. φρ. κουκούτσι μυαλό(!)·
- και
τα μυαλά στα κάγκελα, έκφραση με την οποία κάποιος φίλαθλος δηλώνει με
φανατισμό την αγάπη του για κάποια ποδοσφαιρική ομάδα ή για κάποια ομάδα
μπάσκετ. (Λαϊκό τραγούδι: κάγκελα, κάγκελα, κάγκελα παντού και τα μυαλά
στα κάγκελα του αόρατου εχθρού). Η πατρότητα του συνθήματος ανήκει
στους ευρηματικούς φιλάθλους της ποδοσφαιρικής ομάδας του Π.Α.Ο.Κ. Θεσσαλονίκης·
- καλά
μυαλά! ευχή που δίνεται συνήθως από τους μεγαλύτερους προς τους νεότερους
για να ενεργούν ή να συμπεριφέρονται σωστά, αλλά και μεταξύ των νέων, όταν
κάποιος τους φαίνεται εντελώς ελαφρόμυαλος ή όταν θέλουν να προσποιηθούν τους
έμπειρους ή τους μυαλωμένους: «άντε καλά μυαλά και καλά καμάκια τώρα που
φεύγεις για διακοπές»·
- κάνει
με το μυαλό του μπαϊράμι, βλ. λ. μπαϊράμι·
- κάνει
ό,τι περνάει απ’ το μυαλό του ή κάνει ό,τι περάσει απ’ το μυαλό του ή
κάνει ό,τι του περάσει απ’ το μυαλό, ενεργεί όπως θέλει, όπως του αρέσει,
και συνήθως χωρίς περίσκεψη: «δεν είναι σοβαρός άνθρωπος, γιατί κάνει ό,τι
περνάει απ’ το μυαλό του»·
- κατεβάζει
απ’ το μυαλό του, σκέφτεται ή λέει πράγματα που δεν έγιναν, τα υποθέτει, τα
φαντάζεται: «κάθε τόσο κατεβάζει απ’ το μυαλό του απίθανα πράγματα και το κακό
είναι πως στο τέλος τα πιστεύει»· βλ. και φρ. γεννάει το μυαλό του·
- κατεβάζει
το μυαλό του, είναι έξυπνος, επινοητικός: «ξεπερνάει όλες τις δυσκολίες,
γιατί κατεβάζει το μυαλό του». Συνών. κατεβάζει η γκλάβα του / κατεβάζει η
κεφάλα του / κατεβάζει η κόκα του / κατεβάζει η κούτρα του / κατεβάζει ο νους
του / κατεβάζει το κεφάλι του / κατεβάζει το νιονιό του / κατεβάζει το ξερό του·
- κλούβιο
μυαλό, χαρακτηρίζει τον ανόητο, τον κουτό, τον βλάκα: «μήπως περίμενες
καλύτερη συμπεριφορά από έναν άνθρωπο με κλούβιο μυαλό;»·
- κλωθογυρίζει
στο μυαλό μου (κάποιος ή κάτι), απασχολεί επίμονα τη σκέψη μου, επανέρχεται
επίμονα στη σκέψη μου κάποιος ή κάτι: «απ’ τη μέρα που γνώρισα αυτή τη γυναίκα,
κλωθογυρίζει στο μυαλό μου || τον τελευταίο καιρό κλωθογυρίζει στο μυαλό μου η
ιδέα να κάνω ένα ταξίδι για να ξεσκάσω λιγάκι». Πολλές φορές, μετά το ρ. της
φρ. ακολουθεί το όλο και πιο συχνά το συνέχεια·
- κόβει
το μυαλό του ή κόφτει το μυαλό του, α. μπορεί και βρίσκει
λύσεις στα προβλήματά του, είναι επινοητικός: «ευτυχώς που κόβει το μυαλό του
και ξεπερνάει με ευκολία τις δυσκολίες που του τυχαίνουν». β. αντιλαμβάνεται
αμέσως μια κατάσταση ή ποιο είναι το συμφέρον του: «μόλις του τύχει κάποια
ευκαιρία, την αρπάζει αμέσως, γιατί κόβει το μυαλό του». Συνών. κόβει η
γκλάβα του / κόβει η κεφάλα του / κόβει η κόκα του / κόβει η κούτρα του / κόβει
ο νους του / κόβει το κεφάλι του / κόβει το νιονιό του / κόβει το ξερό του·
- κολλημένο
μυαλό, βλ. φρ. έχει κόλλημα στο μυαλό·
- κόλλησε
το μυαλό μου, α. αδράνησε η σκέψη ή η μνήμη μου, έχω προσωρινό κενό,
δυσκολία να θυμηθώ ή να σκεφτώ κάτι: «έλα πες τ’ όνομά του, γιατί εμένα κόλλησε
το μυαλό μου και δεν μπορώ να θυμηθώ». β. δεν μπορώ να σκεφτώ το σωστό
τρόπο με τον οποίο πρέπει να ενεργήσω για να βγω από τη δύσκολη θέση στην οποία
βρίσκομαι: «είχα τέτοια ταραχή, που κόλλησε το μυαλό μου και δεν ήξερα τι να
κάνω για να τους αποφύγω»·
- κουκούτσι
μυαλό! χαρακτηρίζει άτομο που είναι ολωσδιόλου άμυαλο, ανόητο, κουτό,
βλάκας: «ε, βρε, αυτό το παιδί, κουκούτσι μυαλό!». Πρβλ.: για σένα ό,τι και
δεν είχα το χάλασα κορίτσι μου τρελό κι αν πάντα σου ξηγιόμουνα στην τρίχα,
κουκούτσι εσύ δεν έβαλες μυαλό (Λαϊκό τραγούδι)·
- κουρκούτιασε
το μυαλό μου, έχασα την πνευματική μου διαύγεια, την ευθυκρισία μου, τη
μνήμη μου, λόγω υπερβολικής πνευματικής κούρασης, λόγω πολλών προβλημάτων ή
λόγω προχωρημένων γηρατειών: «διάβασα τόσο πολύ, που στο τέλος κουρκούτιασε το
μυαλό μου || με απασχολούν τόσα πολλά προβλήματα, που κουρκούτιασε το μυαλό μου
|| είναι τόσο γέρος, που κουρκούτιασε το μυαλό του»·
- κρατώ
στο μυαλό μου, βλ. συνηθέστ. κρατώ στο νου μου, λ. νους·
- λέω
με το μυαλό μου, α. σκέφτομαι χωρίς να εκφέρω τη γνώμη μου: «μόλις
είδα να σκουραίνουν τα πράγματα, δε φεύγεις, λέω με το μυαλό μου, κι έφυγα αμέσως».
β. λογαριάζω, υπολογίζω: «είναι το τρίτο καλοκαίρι που λέω με το μυαλό
μου να πάω διακοπές στα νησιά, αλλά δε βλέπω πάλι να τα καταφέρνω»·
- μαζεύω
τα μυαλά μου ή μαζεύω το μυαλό μου, αφήνω την άστατη ζωή,
συγκεντρώνομαι: «αν δε μαζέψεις τα μυαλά σου, θα καταστραφείς». (Λαϊκό
τραγούδι: κοίταξε ν’ αλλάξεις γνώμη, να μαζέψεις τα μυαλά σου κι αν
σου μείνει μια δεκάρα, να τη φέρνεις στα παιδιά σου)·
- με
καθαρό μυαλό ή με μυαλό καθαρό ή με καθαρό το μυαλό ή με
το μυαλό καθαρό, χωρίς να το απασχολεί κάτι σοβαρό, οπότε μπορεί κανείς να
κρίνει ή να αποφασίσει σωστά: «πήρε την απόφασή του με καθαρό μυαλό || όταν
πρόκειται να πάρει μια μεγάλη απόφαση, την παίρνει πάντοτε με καθαρό το μυαλό»·
- με
τα μυαλά που έχει… ή με το μυαλό που έχει…, με τον τρόπο που σκέφτεται
ή που ενεργεί κάποιος και που δεν είναι ο ενδεδειγμένος: «με τα μυαλά που έχει
περί γάμου, τον βλέπω να μένει γεροντοπαλίκαρο»· βλ. και φρ. με τα μυαλά που
κουβαλάει(…)·
- με
τα μυαλά που έχει, θα το φάει το κεφάλι του ή με το μυαλό που έχει, θα
το φάει το κεφάλι του, βλ. φρ. με τα μυαλά που κουβαλάει, θα το φάει το
κεφάλι του·
- με
τα μυαλά που κουβαλάει ή με το μυαλό που κουβαλάει, έκφραση με την
οποία θέλουμε να χαρακτηρίσουμε κάποιον ότι δεν είναι έξυπνος, ότι δεν έχει
αντίληψη ή σύνεση, ή ότι είναι παράτολμος ή ριψοκίνδυνος, και για το λόγο αυτό
δεν υπάρχει περίπτωση να φέρει σε πέρας αυτό που έχει αναλάβει ή αυτό που
επιδιώκει, ή, γενικά, πως θα αποτύχει στη ζωή του: «με τα μυαλά που κουβαλάει,
δεν τη γλιτώνει τη χρεοκοπία || με το μυαλό που κουβαλάει, τον βλέπω να
καταλήγει στη φυλακή». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το αγόρι μου ή με
το κορίτσι μου, ανάλογα με το φύλο στο οποίο απευθυνόμαστε· βλ. και φρ. με
τα μυαλά που έχει(…)·
- με
τα μυαλά που κουβαλάει, θα το φάει το κεφάλι του ή με το μυαλό που κουβαλάει,
θα το φάει το κεφάλι του, με τον τρόπο που σκέφτεται θα καταστραφεί: «έχει
ολόκληρη περιουσία, αλλά με τα μυαλά που κουβαλάει, θα το φάει το κεφάλι του,
γιατί η νύχτα δε βγάζει ποτέ σε καλό»·
- με
τα μυαλά που κυβερνάει ή με το μυαλό που κυβερνάει, βλ. φρ. με τα
μυαλά που κουβαλάει. (Λαϊκό τραγούδι: με φοβερίζεις και μου λες, πως δεν
φοβάσαι μαχαιριές. Το κεφαλάκι σου θα φας, με τα μυαλά που κυβερνάς!)
- με
το μυαλό του, με τη φαντασία του, υποθετικά: «με το μυαλό του είναι μεγάλος
και τρανός || με το μυαλό του όλα μπορεί να τα κατορθώσει»·
- με
το φτωχό μου το μυαλό, βλ. λ. φτωχός·
- μεγάλο
μυαλό, βλ. συνηθέστ. μεγάλο κεφάλι, λ. κεφάλι·
- μέχρις
εκεί πάει το μυαλό του ή μέχρις εκεί φτάνει το μυαλό του, βλ. φρ. ως
εκεί πάει το μυαλό του·
- μη
μας ζαλίζεις το μυαλό ή μη μου ζαλίζεις το μυαλό, παρακλητική ή
απειλητική έκφραση σε κάποιον να πάψει να μας ενοχλεί με τη συνεχή φλυαρία του,
ιδίως να πάψει να μας εκνευρίζει αναφερόμενος συνεχώς στο ίδιο θέμα. (Λαϊκό
τραγούδι: μη μου ζαλίζεις το μυαλό, μόνο εσένα αγαπώ). Ο
πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. Συνών. μη μας πρήζεις
τ’ αρχίδια ή μη μου πρήζεις τ’ αρχίδια / μη μας ζαλίζεις τον έρωτα ή
μη μου ζαλίζεις τον έρωτα·
- μηδενίζει
το μυαλό μου, χάνω την ικανότητα να σκέφτομαι ορθά, παραφρονώ: «όταν βλέπω
κάποιον να χτυπά γέρο άνθρωπο, μηδενίζει το μυαλό μου και δεν ξέρω τι κάνω».
Από την εικόνα του μετρητή που δείχνει μηδέν·
- μην
κουράζεις άδικα το μυαλό σου, μάταια προσπαθείς να θυμηθείς κάτι ή μην
προσπαθείς να θυμηθείς κάτι είτε γιατί δε θα μπορέσεις να το θυμηθείς είτε
γιατί δεν έχει σημασία: «μην κουράζεις άδικα το μυαλό σου, γιατί δεν πρόκειται
να θυμηθείς το άτομο που σου λέω || μην κουράζεις άδικα το μυαλό σου, γιατί δεν
έχει πια σημασία ποιος έκανε την αρχή στο μάλωμα, αφού πάλι μόνοιασαν»·
- μου
γύρισαν τα μυαλά ή μου γύρισε το μυαλό, εκνευρίστηκα πάρα πολύ:
«μόλις τον άκουσα να βρίζει το γέρο πατέρα του, μου γύρισαν τα μυαλά κι ήθελα
να τον σπάσω στο ξύλο»· βλ. και φρ. του γυρίζω τα μυαλά·
- μου
’κανε το μυαλό κουρκούτι, μου έκανε να χάσω την πνευματική μου διαύγεια από
την ακατάσχετη φλυαρία του, με ζάλισε με την πολυλογία του: «μ’ είχε δυο ώρες
συνέχεια στο μπλαμπλά και μου ’κανε το μυαλό κουρκούτι»·
- μου
καρφώθηκε στο μυαλό, μου έγινε κάτι έμμονη ιδέα και δεν μπορώ να απαλλαγώ
από αυτή: «όταν μου καρφώθηκε στο μυαλό πως με απατούσε η γυναίκα μου,
κινδύνεψα να τρελαθώ»·
- μου
μπαίνει στο μυαλό, βλ. φρ. μου μπαίνει στο νου, λ. νους·
- μου
ξεσήκωσε τα μυαλά, α. με παρέσυρε να ενεργήσω επικίνδυνα, με παρέσυρε
να ενεργήσει παραπέρα από τις δυνατότητές του: «του ξεσήκωσαν τα μυαλά πως
μπορούσε να συναγωνιστεί ένα μεγαλοβιομήχανο κι έχασε ό,τι λεφτά είχε στην
άκρη». β. με ξεμυάλισε: «με μια της ματιά μου ξεσήκωσε τα μυαλά». (Λαϊκό
τραγούδι: έρχεσαι με κοροϊδεύεις κι όλο λες πως μ’ αγαπάς. Τα μυαλά μου
ξεσηκώνεις πονηρά σαν με κοιτάς)·
με
ξεμυάλισε: «με το πες πες, μου ξεσήκωσε τα μυαλά και θα πάω κι εγώ μαζί του
στις διακοπές»·
- μου
πέρασε απ’ το μυαλό, α. σκέφτηκα στιγμιαία: «κάποια στιγμή μου
πέρασε απ’ το μυαλό να του ζητήσω το λόγο, αλλά μετά το μετάνιωσα για να μη
γίνει φασαρία ». β. υποπτεύθηκα, υποψιάστηκα κάτι: «για να σου πω την
αλήθεια, κάποια στιγμή μου πέρασε απ’ το μυαλό πως εσύ έβαλες χέρι στο ταμείο»·
- μου
πήρε ο Θεός τα μυαλά, βλ. λ. Θεός·
- μου
πήρε τα μυαλά ή μου πήρε το μυαλό ή μου ’χει πάρει τα μυαλά ή
μου ’χει πάρει το μυαλό, α. (για γυναίκες), την έχω ερωτευτεί
σφόδρα: «απ’ τη μέρα που τη γνώρισα, μου ’χει πάρει τα μυαλά αυτή η γυναίκα».
(Λαϊκό τραγούδι: πήρες την καρδιά μου, πήρες το μυαλό μου, πάρε να
φοράς και το πουκάμισό μου // όλα τα λεφτά, μωρό μου, όλα τα λεφτά για τα δυο
σου μάτια που μου πήραν τα μυαλά // με μία νοικιασμένη κούρσα όλο
φιγούρα κι όλο λούσα ο μορφονιός σου έχει πάρει τα μυαλά ). β.
(γενικά) με ζάλισε με την πολυλογία του, με τη φλυαρία του: «μου μιλούσε δύο
ώρες συνέχεια και μου πήρε το μυαλό». γ. εντυπωσιάστηκα πάρα πολύ από
κάτι και το σκέφτομαι συνεχώς: «μου ’χει πάρει τα μυαλά αυτό τ’ αυτοκίνητο και
θα σκάσω, αν δεν τ’ αγοράσω»·
- μου
’ρχεται να τινάξω τα μυαλά μου στον αέρα, νιώθω έντονη ψυχική πίεση, βρίσκομαι σε απόγνωση,
που κινδυνεύω να αποφασίσω να αυτοκτονήσω με πυροβόλο όπλο: «με βασανίζουν τόσα
πολλά προβλήματα, που μου ’ρχεται να τινάξω τα μυαλά μου στον αέρα»·
- μου
’ρχεται στο μυαλό (κάποιος ή κάτι), θυμάμαι κάποιον ή κάτι: «κάθε τόσο μου
’ρχεται στο μυαλό η πρώτη μου αγάπη || πολύ συγκινούμαι κάθε φορά που μου
’ρχεται στο μυαλό η παλιά μου γειτονιά»·
- μου
σήκωσε τα μυαλά, βλ. συνηθέστ. μου ξεσήκωσε τα μυαλά. (Λαϊκό
τραγούδι: πάνω που συμμαζεύτηκα κι είπα τσαρδί να στήσω, ήρθες εσύ, σώνει
καλά, να μου σηκώσεις τα μυαλά και τα παλιά ν’ αρχίσω!)·
- μου
σφηνώθηκε στο μυαλό, βλ. φρ. μου καρφώθηκε στο μυαλό·
- μου
τρέλανε το μυαλό, α. με ξετρέλανε: «μου έδειξε την καινούρια του
γκόμενα και μου τρέλανε το μυαλό». (Τραγούδι: είναι φίνος κανταδόρος κι όπου
πάει γίνεται ντόρος και μ’ αυτό μας τρελαίνει το μυαλό). β. με
εκνεύρισε με την επιμονή του πάνω σε κάποιο θέμα: «είχε ανάγκη από λεφτά και με
τρέλανε το μυαλό να τον βοηθήσω, μέχρι που του τα δίνει κι ησυχάζω»·
- μου
’φυγε το μυαλό, α. ένιωσα έντονη έκπληξη: «μόλις τον είδα με τι
γκομενάρα κυκλοφορούσε, μου ’φυγε το μυαλό». β. αντιμετώπισα πολλές
αντίξοες καταστάσεις και δεν ήξερα πώς να ενεργήσω: «τον τελευταίο καιρό μου
’φυγε το μυαλό με τα προβλήματα που αντιμετωπίζω και δεν ξέρω με ποιο να
πρωτοκαταπιαστώ»·
- μουχλιασμένα
μυαλά ή μουχλιασμένο μυαλό, λέγεται για άτομο με απαρχαιωμένες
ιδέες: «με τέτοια μουχλιασμένα μυαλά πώς θα μπορέσεις να καταλάβεις τους
σημερινούς νέους;»·
- μπίτ
μυαλό! βλ. φρ. κουκούτσι μυαλό(!)·
-
μπλόκαρε το μυαλό μου ή
μπλοκάρισε το μυαλό μου, σταμάτησα να σκέφτομαι προσωρινά, έχασα την
ικανότητά μου να ενεργώ ή να κρίνω σωστά: «όταν μπλόκαρε το μυαλό μου, δεν
ήξερα πώς να συνεχίσω τη συζήτηση || κάποια στιγμή μπλοκάρισε το μυαλό μου και
δεν ήξερα πόσο κάνουν ένα κι ένα»·
- να
το βάλεις στο μυαλό σου, να το εντυπώσεις: «να το βάλεις στο μυαλό σου πως
σαν τη γυναίκα σου καμιά άλλη δε θα σ’ αγαπήσει». Πολλές φορές, μετά το ρ. της
φρ. ακολουθεί το καλά·
- να
το ’χεις στο μυαλό σου, υπενθύμιση σε κάποιον να θυμάται, να μην ξεχάσει
κάτι: «γυρνώντας, να πας να ξοφλήσεις την εφορία, να το ’χεις στο μυαλό σου».
(Λαϊκό τραγούδι: μα θα στο πω, μικράκι μου, να το ’χεις στο μυαλό σου,
πως άλλη τέτοια μια καρδιά δε θα ’χεις στο πλευρό σου)·
- νερούλιασε
το μυαλό μου, δεν μπορώ να σκεφτώ σωστά, λογικά, ξεκούτιανα, ξεμωράθηκα:
«στην ηλικία που έφτασα πώς να μη νερουλιάσει το μυαλό μου!»·
- νερουλιασμένο
μυαλό, που δεν έχει τη δυνατότητα να σκεφτεί σωστά, λογικά: «κάθε φορά που
πίνω πολύ, το πρωί ξυπνώ με νερουλιασμένο μυαλό»·
- ντιπ
μυαλό! βλ. φρ. κουκούτσι μυαλό(!)·
-
ξεγράφω απ’ το μυαλό μου, α.
παύω οριστικά να
περιμένω πως θα μου συμβεί κάτι καλό, παύω οριστικά να σκέφτομαι κάτι: «αφού δεν
υπάρχουν χρήματα, ξέγραψα απ’ το μυαλό κου τις καλοκαιρινές διακοπές». β.
ξεχνώ οριστικά κάποιον, διαγράφω οριστικά κάποιον από τη σκέψη μου: «απ’ τη
στιγμή που σε ξέγραψα απ’ το μυαλό μου, είναι σαν να μην υπήρξες ποτέ για μένα»·
- ξεδίνει
το μυαλό μου, φεύγω από την καθημερινή πληκτικότητα και το ρίχνω στις
διασκεδάσεις, στην ψυχαγωγία, διασκεδάζω, ψυχαγωγούμαι, το ρίχνω έξω: «κάθε
Σαββατοκύριακο γλεντώ με την παρέα μου για να ξεδίνει το μυαλό μου»·
- ξεθόλωσε
το μυαλό μου, ξαναβρήκε την πνευματική του διαύγεια, μπορώ πάλι να
σκέφτομαι ή να κρίνω σωστά: «μόνο όταν ξεθόλωσε το μυαλό μου, μπόρεσα να πάρω
τη σωστή απόφαση»·
- ξεκαθάρισε
το μυαλό μου, βλ. συνηθέστ. ξεθόλωσε το μυαλό μου·
- όποιος
δεν έχει μυαλό, έχει ποδάρια, όποιος δεν προνοεί, όποιος δε σκέφτεται, δε
μελετάει καλά κάποια ενέργειά του, τότε υποβάλλεται σε κόπους για να
επανορθώσει τα λάθη στα οποία υπέπεσε: «πάνω στη βιασύνη μου, ξέχασα το
χαρτοφύλακα με τα συμβόλαια στο γραφείο μου. -Όποιος δεν έχει μυαλό έχει
πόδια», δηλ. τώρα θα αναγκαστείς να ξαναπάς στο γραφείο σου να πάρεις το
χαρτοφύλακά σου και να ξανάρθεις. Συνών. άσκοπος ο νους, διπλός ο κόπος·
- όποιος
δεν έχει μυαλό, έχει πόδια, βλ. φρ. όποιος δεν έχει μυαλό έχει ποδάρια·
- όταν
ο Θεός μοίραζε μυαλά, αυτός κοιμόταν ή όταν ο Θεός μοίραζε μυαλά, αυτός
είπε όχι ευχαριστώ ή όταν ο Θεός πετούσε μυαλά, αυτός κρατούσε ομπρέλα, βλ. λ. Θεός·
- ό,τι
βάλει το μυαλό σου! βλ. συνηθέστ. ό,τι βάλει ο νους σου! λ. νους·
- ό,τι
βάλει το μυαλό του άνθρώπου! βλ. συνηθέστ. ό,τι βάλει ο νους του
ανθρώπου! λ. νους·
- ό,τι
κι αν έχεις στο μυαλό, οτιδήποτε σου έχει γίνει έμμονη ιδέα, οτιδήποτε και
αν βασανίζει τη σκέψη σου: «μόλις σου εξηγήσει πώς ακριβώς έγιναν τα πράγματα,
ό,τι κι αν έχεις στο μυαλό θα σου φύγει αμέσως και θα ησυχάσεις». (Λαϊκό
τραγούδι: ό,τι κι αν έχεις στο μυαλό την υποψία βγάλ’ την,
είμαι σε σένανε πιστός και μη με λες μπερμπάντη)·
- ούτε
για δείγμα μυαλό! βλ. φρ. κουκούτσι μυαλό(!)·
-
πάει να μου φύγει το μυαλό, έχω
πολλά και πιεστικά προβλήματα: «δεν ξέρω πώς να βολέψω τις δυσκολίες που προέκυψαν
και πάει να μου φύγει το μυαλό»·
- παίρνει
μυαλά, (για πρόσωπα ή πράγματα στη νεοαργκό) είναι πολύ εντυπωσιακός:
«γνώρισα μια γυναικάρα, που παίρνει μυαλά || διάβασα ένα βιβλίο, που παίρνει
μυαλά || αγόρασα ένα αυτοκίνητο, που παίρνει μυαλά»·
- παίρνει
στροφές το μυαλό μου, βλ. λ. στροφή·
- παλιά
μυαλά, που δεν έχουν σύγχρονες, μοντέρνες αντιλήψεις, που είναι
απαρχαιωμένα: «η δικιά μας η γενιά έχει παλιά μυαλά, γι’ αυτό δεν μπορεί να
συνεννοηθεί με τη νεολαία»·
- παραδέρνει
το μυαλό μου, ταλαντεύομαι να πάρω τη μια ή την άλλη απόφαση: «έχω
προβλήματα με το γιο μου και παραδέρνει το μυαλό μου αν πρέπει ν’ ακολουθήσω
αυτόν τον τρόπο διαπαιδαγώγησης ή τον άλλο»·
- πας
καλά με το μυαλό σου; έκφραση απορίας ή δυσφορίας για τις ανοησίες ή τις
παράλογες απαιτήσεις του συνομιλητή μας: «πας καλά με το μυαλό σου που
πιστεύεις πως, αν πέσεις απ’ τον έκτο όροφο, δε θα σκοτωθείς; || πας καλά με το
μυαλό σου, που γι’ αυτά τα μερεμέτια που έκανες στο σπίτι μου θέλεις να σου
πληρώσω δυο χιλιάδες ευρώ;». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το καλά ή
το μωρέ·
- πειράχτηκε
το μυαλό του, βλ. φρ. έχει πειραγμένο μυαλό·
- πέρασε
απ’ το μυαλό μου, βλ. φρ. πέρασε απ’ το νου μου·
- πετάει
το μυαλό του ή πετάνε τα μυαλά του, σκέφτεται άλλα πράγματα από αυτά
που γίνονται ή λέγονται, είναι φαντασιόπληκτος: «μην πιστεύεις αυτά που σου λέει,
γιατί πετάνε τα μυαλά του». (Λαϊκό τραγούδι: για να σε κάνω άνθρωπο ήπια
τόσα φαρμάκια, μα το δικό σου το μυαλό πετάει στα σοκάκια)·
- πετώ
με το μυαλό μου, βλ. συνηθέστ. πετώ με το νου μου·
- πετώ
τα μυαλά μου στον αέρα, βλ. συνηθέστ. τινάζω τα μυαλά μου στον αέρα·
- πήραν
τα μυαλά του αέρα ή πήρε το μυαλό του αέρα, έχασε την αίσθηση της
πραγματικότητας, ιδίως μετά από πρόσκαιρη ή ανέλπιστη επιτυχία του και
μεγαλοπιάνεται: «απ’ τη μέρα που έγινε υποδιευθυντής, πήραν τα μυαλά του αέρα
κι ούτε που μας χαιρετάει». (Λαϊκό τραγούδι: το κορίτσι π’ αγαπούσα πήρε
αέρα στα μυαλά, με άλλον τα ’χει ξελογιάσει και δεν με προσέχει πια)·
- πλάθει
με το μυαλό του, υποθέτει, φαντάζεται κάτι: «πλάθει με το μυαλό του
διάφορες ιστορίες πως δήθεν τον απατάει η γυναίκα του και κάθε βράδυ έχουν
φασαρίες στο σπίτι || πλάθει με το μυαλό του διάφορες περιπέτειες κι ύστερα μας
τις πασάρει για αληθινές»·
- ποιος
έχασε το μυαλό του, (για) να το βρεις εσύ; α. λέγεται ειρωνικά σε
άτομο που διατείνεται πως είναι έξυπνος, πως έχει μυαλό. β. λέγεται
ειρωνικά ή επιτιμητικά σε άτομο που ενεργεί ανόητα ή παράτολμα: «αφού είδες πως
υπάρχει αναδουλειά, δεν έπρεπε να επιχειρήσεις νέα επέκταση στη δουλειά σου,
αλλά ποιος έχασε το μυαλό του, να το βρεις εσύ;»·
- πονάει
το μυαλό μου, βασανίζουν τη σκέψη μου πολλά προβλήματα που επιζητούν άμεση
λύση: «έχω τόσα προβλήματα τον τελευταίο καιρό, που πονάει το μυαλό μου»·
- πού
αρμενίζει το μυαλό σου; βλ. φρ. πού βόσκει το μυαλό σου(;)·
- πού
βόσκει το μυαλό σου; γιατί δεν προσέχεις αυτά που λέγονται ή γίνονται αυτή
τη στιγμή, γιατί ονειροπολείς, γιατί είσαι αφηρημένος(;): «για πες μου, πού
βόσκει το μυαλό σου και δεν παρακολουθείς αυτά που λέγονται για να σχηματίσεις
κι εσύ μια προσωπική γνώμη;»·
- πού
έχεις το μυαλό σου; ή πού το ’χεις το μυαλό σου; βλ. φρ. πού
βόσκει το μυαλό σου(;)·
- πού
μυαλό! Λέγεται για άτομο που δεν έχει καθόλου μυαλό, που είναι πολύ ανόητο,
πολύ κουτό, πολύ βλάκας: «έπρεπε να διαβάσει προσεκτικά το συμβόλαιο, πριν το
υπογράψει, αλλά αυτός, πού μυαλό, και τώρα τραβιέται στα δικαστήρια!»·
- πού
μυαλό για…, δηλώνει πως για κάποιο συγκεκριμένο λόγο δεν υπάρχει η διάθεση
σε κάποιον να κάνει κάτι, δεν μπορεί να συγκεντρωθεί για να κάνει κάτι: «με
τόσα προβλήματα που έχει ο φουκαράς, πού μυαλό για διασκέδαση || απ’ τη μέρα
που ερωτεύτηκε ο γιος μου, πού μυαλό για διάβασμα»·
- πού
να βάλει μυαλό! δε συμμορφώνεται, δε συνετίζεται, δε φρονιμεύει: «όποτε τον
συναντώ, τον συμβουλεύω με τις ώρες να ξεκόψει απ’ τις παλιοπαρέες του, αλλά
αυτός πού μυαλό!»·
- πού
να βάλει το μυαλό μου! βλ. φρ. πού να βάλει ο νους μου! λ. νους·
- πού
παράτησες το μυαλό σου; βλ. φρ. πού βόσκει το μυαλό σου(;)·
- πού
πετάει το μυαλό σου; βλ. φρ. πού βόσκει το μυαλό σου(;)·
- πού
ταξιδεύει το μυαλό σου; βλ. φρ. πού βόσκει το μυαλό σου(;)·
- πού
το ’χες το μυαλό σου; τι σκεφτόσουν; γιατί ήσουν αφηρημένος(;): «πού το
’χες το μυαλό σου και δεν άκουγες αυτά που έλεγα;»·
- πού
τρέχει το μυαλό σου; βλ. φρ. πού βόσκει το μυαλό σου(;)·
-
πριν μιλήσεις, να βουτάς τη γλώσσα σου στο μυαλό, βλ. λ. γλώσσα·
- σάλεψε
το μυαλό του, τρελάθηκε, παραφρόνησε: «απ’ τη μέρα που σκοτώθηκε όλη η
οικογένεια του σ’ ένα τροχαίο, σάλεψε το μυαλό του»·
- σβήνω
απ’ το μυαλό μου, διαγράφω από τη μνήμη μου, λησμονώ τελείως κάτι
θεληματικά: «προσπαθώ να σβήσω απ’ το μυαλό μου όλες τις αδικίες που μου ’χεις
κάνει, αλλά μου είναι αδύνατο || θέλω να σβήσω απ’ το μυαλό μου την αγάπη που
σου είχα»·
-
σκόρπισε τα μυαλά του στον αέρα, βλ.
φρ. τίναξε τα μυαλά του στον αέρα·
- σκόρπισε
το μυαλό μου, δεν μπορώ να συγκεντρωθώ λόγω πολλών προβλημάτων, με απασχολούν
πολλά προβλήματα ταυτόχρονα και δεν μπορώ να πάρω μια απόφαση, να βρω μια λύση:
«μου ’πεσαν τόσα προβλήματα μαζεμένα, που σκόρπισε το μυαλό μου και δεν ξέρω τι
να πρωτοκάνω»·
- σκοτείνιασε
το μυαλό του, βλ. φρ. θόλωσε το μυαλό του·
- σκοτίζω
το μυαλό μου, προσπαθώ επίμονα να θυμηθώ κάποιον ή κάτι: «μέρες τώρα
σκοτίζω το μυαλό μου πού τον έχω συναντήσει αυτόν τον άνθρωπο και δεν μπορώ να
θυμηθώ»·
- στάθηκε
το μυαλό μου, βλ. συνηθέστ. σταμάτησε το μυαλό μου·
- σταλιά
μυαλό! βλ. φρ. κουκούτσι μυαλό(!)·
- σταμάτησε
το μυαλό μου, έπαψε προς στιγμή να λειτουργεί, έπαψα προς στιγμή να σκέφτομαι,
ιδίως επειδή είμαι φορτωμένος με πολλές έγνοιες ή προβλήματα: «έπεσαν όλες οι
δυσκολίες μαζεμένες και σταμάτησε το μυαλό μου»·
- στριφογυρίζει
στο μυαλό μου (κάτι), με απασχολεί έντονα κάτι, σκέφτομαι συνέχεια κάτι,
δεν μπορώ να απαλλαγώ από κάποια επίμονη σκέψη: «έχω χάσει την ηρεμία μου,
γιατί τον τελευταίο καιρό στριφογυρίζει στο μυαλό μου πως η γυναίκα μου με
απατά κι έχω χάσει τον ύπνο μου». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το
συνέχεια·
- στύβω
το μυαλό μου, προσπαθώ επίμονα να θυμηθώ κάτι ή προσπαθώ επίμονα να βρω τον
τρόπο με τον οποίο θα ενεργήσω: «στύβω το μυαλό μου να θυμηθώ πού γνώρισα αυτόν
τον άνθρωπο || στύβω το μυαλό μου να βρω τρόπο να ξεμπερδέψω μ’ αυτή την
υπόθεση»·
- συγκοινωνείς
με το μυαλό σου! βλ. φρ. επικοινωνείς με το μυαλό σου(!)·
- τα
βγάζει απ’ το μυαλό του, τα υποθέτει, τα φαντάζεται, τα εφευρίσκει: «μην
πιστεύεις αυτά που σου λέει για τις κατακτήσεις του, γιατί τα βγάζει απ’ το
μυαλό του». Συνών. τα βγάζει απ’ την κοιλιά του / τα βγάζει απ’ το κεφάλι
του / τα βγάζει απ’ το νου του·
- τα
κατεβάζει απ’ το μυαλό του, βλ. συνηθέστ. τα βγάζει απ’ το μυαλό του·
- τα
μυαλά σου και μια λίρα (και του μπογιατζή ο κόπανος) ή το μυαλό σου και
μια λίρα (και του μπογιατζή ο κόπανος), λέγεται ειρωνικά ή επιτιμητικά σε
άτομο που λέει ή κάνει ανόητα πράγματα, ή που λέει πράγματα που δεν μπορούν να
πραγματοποιηθούν: «τα μυαλά σου και μια λίρα, που θα μπορέσεις να στήσεις
ολόκληρο εργοστάσιο με πέντε χιλιάδες ευρώ»·
- τα
μυαλά του είναι πάνω απ’ το κεφάλι του, βλ. φρ. έχει τα μυαλά πάνω απ’
το κεφάλι του·
-
ταξιδεύει το μυαλό του, δεν
προσέχει αυτά που του λέει ή αυτά που κάνω, που γίνονται, είναι αφηρημένος,
ονειροπολεί: «εγώ του μιλάω για σοβαρά πράγματα κι αυτός κοιτάζει τη θάλασσα
και ταξιδεύει το μυαλό του»·
- τι
βάζεις με το μυαλό σου; τι
φαντάζεσαι; τι υποπτεύεσαι(;): «μπορείς να μου πεις το λόγο που μου κάνεις
μούτρα; Τι βάζεις με το μυαλό σου; Νομίζεις πως εγώ είμαι αυτός που σε κάρφωσα
στην αστυνομία;». Πολλές φορές, άλλοτε προηγείται τις φρ. καιάλλοτε
μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το δηλαδή·
- τι
έχεις στο μυαλό σου; τι
σκέφτεσαι; πώς σκέφτεσαι να ενεργήσεις; τι σχεδιάζεις να κάνεις(;): «τι έχεις
στο μυαλό σου και σε βλέπω σκεφτικό; || τι έχεις στο μυαλό σου για κείνη τη
δουλειά, θα την αναλάβεις;». (Λαϊκό τραγούδι: Έλλη, στο Θεό σου, τι έχεις
στο μυαλό σου;)·
- τι
λέει το μυαλό σου! (ειρωνικά) είσαι γελασμένος, αν νομίζεις πως πιστεύω ότι
τα πράγματα έγιναν έτσι όπως μου τα λες ή είσαι γελασμένος, αν νομίζεις πως τα
πράγματα θα γίνουν έτσι όπως τα θέλεις ή όπως σε συμφέρουν. Για συνών. βλ. φρ. τι
λέει το μηλίγγι σου! λ. μηλίγγι·
- τι
σου είναι το μυαλό! θαυμαστική έκφραση για το τι μπορεί να σκεφτεί ή να
φανταστεί κάποιος: «και για να δεις εσύ τι σου είναι το μυαλό, φαντάστηκα πως
ήμουν αστροναύτης!». (Λαϊκό τραγούδι: χθες το βράδυ στ’ όνειρό μου τι σου
είναι το μυαλό. Μπήκαν λέει περιστέρια στο στρατώνα)·
- τίναξε
τα μυαλά του, βλ. φρ. τίναξε τα μυαλά του στον αέρα. (Λαϊκό
τραγούδι: προτού τα βάσανά μου γίνουνε πιο πολλά, πάρε πιστόλι πιο καλά και τίναξέ
μου τα μυαλά)·
- τίναξε
τα μυαλά του στον αέρα , αυτοκτόνησε με πυροβόλο όπλο πυροβολώντας στο
κεφάλι του: «μπήκε πολύ μέσα με την τελευταία δουλειά που έκανε, και για να μην
πάει φυλακή, τίναξε τα μυαλά του στον αέρα»·
- το
βάζει το μυαλό σου; βλ. συνηθέστ. το βάζει ο νους σου; λ. νους·
- το
μυαλό μου θόλωσε απ’ την πείνα, βλ. λ. πείνα·
- το
μυαλό του δεν παίρνει στροφές, βλ. φρ. δεν παίρνει στροφές το μυαλό του·
- το
μυαλό του είναι όλο στο πονηρό, σκέφτεται
συνέχεια το σεξ: «απ’ τη μέρα που ένιωσε τη γλύκα της γυναίκας ο γιος μου, το
μυαλό του είναι όλο στο πονηρό»·
- το
μυαλό του έκανε τιλτ ή έκανε τιλτ το μυαλό του, βλ. λ. τιλτ·
- το
μυαλό του κόβει ξουράφι βλ. συνηθέστ. έχει μυαλό ξουράφι·
- το
μυαλό του πάει αλλού ή
πάει αλλού το μυαλό του, σκέφτεται, υποθέτει κάτι, ιδίως κακό, που είναι
διαφορετικό από την πραγματικότητα: «μην έχεις πολλά αστεία με τη γυναίκα του,
γιατί το μυαλό του πάει αλλού». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το αμέσως·
- το
μυαλό του πάει στο κακό ή πάει στο κακό το μυαλό του, α. σκέφτεται
άσχημες, οδυνηρές καταστάσεις ή συνέπειες: «κάθε φορά που τον καλεί ο
διευθυντής του, το μυαλό του πάει στο κακό». β. σκέφτεται μοιραία
γεγονότα, ιδίως όταν κάποιος αργοπορεί να φτάσει κάπου: «όταν αργούν τα παιδιά
του να γυρίσουν το βράδυ στο σπίτι, πάει στο κακό το μυαλό του». Συνήθως μετά
το ρ. της φρ., ακολουθεί το αμέσως ή το όλο ή το πάντα·
- το
μυαλό του πετάει αλλού ή πετάει αλλού το μυαλό του, βλ. φρ. έχει
αλλού το μυαλό του·
- το
μυαλό του τρέχει αλλού ή τρέχει αλλού το μυαλό του, βλ. φρ. έχει
αλλού το μυαλό του·
- το
πίσω μέρος του μυαλού (κάποιου), οι κρυφές, οι απώτερες σκέψεις κάποιου:
«κανείς μας δεν ξέρει τι έχει στο πίσω μέρος του μυαλού του»·
- το
’χω στο μυαλό μου, βλ. φρ. το ’χω στο νου μου, λ. νους·
- το
χωράει το μυαλό σου; μπορείς να το φανταστείς; μπορείς να το πιστέψεις;
μπορείς να το διανοηθείς(;): «το χωράει το μυαλό σου, μετά από τέτοια αγάπη που
είχαν, να φτάσουν στο χωρισμό;»·
- τον
βγάζω απ’ το μυαλό μου, παύω να τον σκέφτομαι και, κατ’ επέκταση, παύω να
ενδιαφέρομαι γι’ αυτόν: «απ’ τη στιγμή που ο ίδιος δε θέλει να ενδιαφερθεί για
τη δουλειά του, τον έβγαλα κι εγώ απ’ το μυαλό μου». (Λαϊκό τραγούδι: και
για να μην τρελαθώ, γυρίζω τις νύχτες, για να μην τρελαθώ, χορεύω στις πίστες
και να σε βγάλω απ’ το μυαλό μου προσπαθώ)·
- τον
έχω στο μυαλό μου, βλ. φρ. τον έχω στο νου μου, λ. νους·
- τόσο
δουλεύει το μυαλό του, βλ. φρ. τόσο κόβει το μυαλό του·
- τόσο
κόβει το μυαλό του, (υποτιμητικά) δεν έχει τη δυνατότητα να κατανοήσει
σοβαρά πράγματα: «μην τον πιέζεις τον άνθρωπο να καταλάβει πώς λειτουργεί το
σύστημα, αφού τόσο κόβει το μυαλό του»·
- τόσο
φτάνει το μυαλό του, βλ. φρ. τόσο κόβει το μυαλό του·
- του
αλλάζω τα μυαλά ή
του αλλάζω το μυαλό, βλ. φρ. του γυρίζω τα μυαλά·
- του
βάζω μυαλό, τον συνετίζω, τον σωφρονίζω: «αν δε του βάλεις μυαλό εσύ που σε
υπολογίζει, τότε δε θα μπορέσει κανένας άλλος»·
- του
γεμίζω το μυαλό, πείθω κάποιον για κάτι καλό ή κακό: «με το πες πες του
γέμισα το μυαλό να πάρει τη δουλειά και τώρα με σχωρνάει || εσύ φταις, που του
γέμισες το μυαλό μ’ αυτές τις ιδέες και κάθεται όλη τη μέρα και τεμπελιάζει»·
- του
γυρίζω τα μυαλά ή του γυρίζω το μυαλό, τον κάνω να αλλάξει γνώμη,
τακτική, να ενεργήσει διαφορετικά από ό,τι σχεδίαζε, ιδίως έπειτα από επίμονη
κουβέντα ή επίμονες συμβουλές: «ήταν έτοιμος να συνεργαστεί μαζί τους, αλλά
μπόρεσα και του γύρισα τα μυαλά και τους άφησε στα κρύα του λουτρού». (Λαϊκό
τραγούδι: όσα κι αν μου πεις, του κάκου, τα μυαλά μου δε γυρνάς, τράβα,
φύγε μακριά μου, την καρδιά σου μη χαλάς)· βλ. και φρ. του γυρίζω το
νου, λ. νους·
- του
’κανα το μυαλό κουρκούτι, ε
την ακατάσχετη φλυαρία μου, με την πολυλογία μου, τον έκανα να χάσει την
πνευματική του διαύγεια: «τον είχα δυο ώρες συνέχεια στο μπλαμπλά και του ’κανα
το μυαλό κουρκούτι»·
- του
λείπει το μυαλό, δεν έχει μυαλό, είναι κουτός, ανόητος, βλάκας: «μην
παίρνεις στα σοβαρά τα καμώματά του, γιατί του λείπει το μυαλό του φουκαρά»·
- του
παίρνω τα μυαλά ή του παίρνω το μυαλό, α. τον κάνω να με
ερωτευτεί παράφορα, τον ξελογιάζω, τον ξεμυαλίζω: «αυτή η παρδαλή του πήρε τα
μυαλά και διέλυσε την οικογένεια του». (Λαϊκό τραγούδι: βρε αλάνη, μη
γυρεύεις να με βάλεις σε μπελά, να ’χεις κι άλλες γιαβουκλούδες να σου
παίρνουν τα μυαλά). β. τον απασχολώ διαρκώς και τον κάνω να
αλλάξει συμπεριφορά: «του πήρε τα μυαλά η νέα δουλειά που ανέλαβε κι έχει
εξαφανιστεί απ’ τα γνωστά μας στέκια». γ. τον εκνευρίζω, του χαλώ την
ησυχία: «αν είναι να μου πάρεις το μυαλό με τις φωνές σου, να στο κάνω το
χατίρι να ησυχάσω!»·
- του
πιπιλίζω το μυαλό, του επαναλαμβάνω επίμονα κάτι για να προχωρήσει σε
κάποια ενέργεια: «απ’ τη μέρα που του ’πεσε το λαχείο, του πιπιλίζω το μυαλό να
κάνουμε μαζί μια δουλειά || πηγαίνω κάθε μέρα στο γραφείο του και του πιπιλίζω
το μυαλό ν’ αποσύρει τη μήνυση που έκανε σε κάποιον φίλο μου»·
- του
σηκώνω τα μυαλά ή του σηκώνω το μυαλό, βλ. συνηθέστ. του ξεσηκώνω
τα μυαλά·
- του
’στριψε το μυαλό, τρελάθηκε, παραφρόνησε: «περνούσε τέτοιες δυσκολίες, που
του ’στριψε το μυαλό, γιατί δεν μπορούσε να βρει διέξοδο». (Λαϊκό τραγούδι: φοβούμαι
μήπως τηνε πάθω για καλά κι απ’ την αγάπη μου μού στρίψουν τα μυαλά)·
- του
τίναξε τα μυαλά στον αέρα, τον σκότωσε πυροβολώντας τον στο κεφάλι: «ένα
βράδυ τον παραφύλαξε σ’ ένα στενό και του τίναξε τα μυαλά στον αέρα»·
- του
φουσκώνω τα μυαλά ή του φουσκώνω το μυαλό, τον κάνω να πιστεύει
πράγματα που είναι εκτός πραγματικότητας: «του φούσκωσε τα μυαλά και νομίζει
πως μπορεί με πενταροδεκάρες να στήσει ολόκληρη επιχείρηση»· βλ. και φρ. του
ξεσηκώνω τα μυαλά·
- τρέχει
αλλού το μυαλό μου ή τρέχει το μυαλό μου αλλού, σκέφτομαι πράγματα
που δεν έχουν σχέση με αυτά που κουβεντιάζονται μπροστά μου κάποια συγκεκριμένη
στιγμή ή που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα: «δεν καταλαβαίνω τίποτα,
παιδιά, απ’ ό,τι λέτε, γιατί εμένα τρέχει αλλού το μυαλό μου»·
- τροχίζω
το μυαλό μου, βλ. συνηθέστ. ακονίζω το μυαλό μου·
- τυπώνω
στο μυαλό μου (κάποιον ή κάτι), συγκρατώ στη μνήμη μου, εντυπώνω στη μνήμη
μου κάποιον ή κάτι: «όταν δω κάποιον μια φορά, δεν τον ξεχνώ, γιατί τον τυπώνω
στο μυαλό μου || μια φορά είδα εκείνον τον πίνακα και τον τύπωσα στο μυαλό
μου». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το καλά·
- φέρνω
στο μυαλό μου, α. ενθυμούμαι: «δεν μπορώ να φέρω στο μυαλό μου τα
χαρακτηριστικά του προσώπου του || δεν μπορώ να φέρω στο μυαλό μου τι ακριβώς
μου είπε αυτός ο άνθρωπος». β. αναλογίζομαι, αναπολώ: «πάντα φέρνω στο
μυαλό μου τις όμορφες στιγμές που περάσαμε μαζί»·
- φράκαρε
το μυαλό μου ή φρακάρισε το μυαλό μου, βλ. φρ. μπλόκαρε το μυαλό
μου·
- φτωχό
είναι το μυαλό σου, βλ. λ. φτωχός·
- φύρανε
το μυαλό του, αποβλακώθηκε, ιδίως λόγω γήρατος, ξεκούτιανε, ξεμωράθηκε:
«έχει πάει εκατό χρονών ο άνθρωπος κι εσύ απορείς γιατί φύρανε το μυαλό του;»·
- χάνω
τα μυαλά μου ή χάνω το μυαλό μου, α. σαστίζω, τα χάνω από τη
μεγάλη έκπληξη που νιώθω: «έχασα τα μυαλά μου, μόλις τον είδα με την καινούρια
αυτοκινητάρα του». (Λαϊκό τραγούδι: γι’ αυτό και αποφάσισα να γίν’
αριστοκράτης· κάθε μικρή που θα με δει θα χάνει τα μυαλά της).
β. χάνω το λογικό μου, τρελαίνομαι: «απ’ τη μέρα που τον χώρισε η
γυναίκα του, έχασε ο καημένος το μυαλό του και δεν ξέρει τι κάνει». (Λαϊκό
τραγούδι: τώρα σε βλέπω κι έρχεσαι απ’ τη γωνιά του δρόμου και σχίζεται η
καρδούλα μου και χάνω το μυαλό μου)·
- χαράζω
στο μυαλό μου, βλ. φρ. χαράζω στη μνήμη μου, λ. μνήμη·
- χύθηκαν
τα μυαλά του, τραυματίστηκε θανατηφόρα από ισχυρό χτύπημα που δέχτηκε στο
κεφάλι: «έπεσε ολόκληρο καντρόνι στο κεφάλι του και χύθηκαν τα μυαλά του». Όταν
πρόκειται για θανατηφόρο τροχαίο, ακούγεται συχνά η φρ. χύθηκαν τα μυαλά του
στην άσφαλτο·
- ως
εκεί πάει το μυαλό του, βλ.
φρ. ως εκεί φτάνει το μυαλό του·
- ως
εκεί φτάνει το μυαλό του, το
άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, δεν έχει ευρεία αντίληψη, είναι κοντόφθαλμο:
«δεν μπορεί να καταλάβει πως χωρίς νέα τεχνολογία δεν μπορεί να μπει στη μάχη
του ανταγωνισμού, αλλά βλέπεις, ως εκεί φτάνει το μυαλό του».
άνθρωπος
άνθρωπος,
ο, ουσ.
[<αρχ. ἄνθρωπος], ο άνθρωπος. 1. αυτός που διακατέχεται από ηθικές
αρχές και ευγενικά αισθήματα και συμπεριφέρεται στο συνάνθρωπό του με σεβασμό,
με αγάπη: «τι να την κάνω εγώ τη μόρφωση που έχεις, απ’ τη στιγμή που δεν είσαι
άνθρωπος!». 2. με τις κτητ. αντων. μου, σου, του, της, ο
ερωμένος, ο εραστής, ο γκόμενος, η ερωμένη, η γκόμενα: «σήμερα θα βγω με τον
άνθρωπό μου || την είδα με τον άνθρωπό της να κάνει βόλτα στην παραλία». 3.
ως έκφραση συμπάθειας με την έννοια ο κακόμοιρος, ο κακότυχος, ο δύστυχος: «τον
έσπασαν στο ξύλο οι αλήτες τον άνθρωπο». 4. προσφώνηση σε άτομο που δεν
γνωρίζουμε το όνομά του: «ποιο δρόμο πρέπει να πάρω, άνθρωπέ μου, για να πάω
στο Λευκό Πύργο;». 5. το άτομο ως μονάδα: «πόσους ανθρώπους χωράει αυτή
η αίθουσα;». Ακόμα και σήμερα, κατάλοιπο της ανδροκρατίας, σε ορισμένες
περιοχές της επαρχίας η λ. άνθρωπος έχει τη σημασία του άντρας κι έτσι
ακούγεται το εξής παράδοξο: «κάθονταν γύρω απ’ το τραπέζι ένας άνθρωπος, τρεις
γυναίκες κι ένας φαντάρος». 6α. στον πλ. οι άνθρωποι κ. οι
ανθρώποι, το ανθρώπινο γένος, η ανθρωπότητα: «οι άνθρωποι πηγαίνουν απ’ το
στραβό στο χειρότερο». β. (γενικά) ο κόσμος: «κάθε απόγευμα στην παραλία
αρκετοί άνθρωποι κάνουν βόλτα». Υποκορ. ανθρωπάκης, ο κ. ανθρωπάκι,
το κ. ανθρωπάκος, ο (βλ. λ.). (Ακολουθούν 243 φρ.)·
- άβυσσος
η ψυχή του ανθρώπου! βλ. λ. άβυσσος·
- αγαθός
άνθρωπος, άνθρωπος αφελής, απλοϊκός: «τον βρήκες αγαθό άνθρωπο και τον
κοροϊδεύεις»·
- άγιος
άνθρωπος, καλός, τίμιος, θρήσκος: «δεν πιστεύω να είπε αυτός κακό για σένα,
γιατί, απ’ ό,τι ξέρω, είναι άγιος άνθρωπος»·
- άγουρος
άνθρωπος, άτομο του οποίου δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα η σωματική, ιδίως η
πνευματική του ανάπτυξη: «δεν μπορεί να πάρει μια σωστή απόφαση, γιατί είναι
άγουρος άνθρωπος ακόμα». Αντίθ. ώριμος άνθρωπος·
- άδειος
άνθρωπος, που δεν έχει διόλου αισθήματα, που δεν έχει διόλου ψυχική και
πνευματική υπόσταση, που δεν έχει ηθικές αξίες: «δεν μπορεί να καταλάβει αυτός
από ανθρώπινες σχέσεις, γιατί είναι άδειος άνθρωπος»·
- ακέραιος
άνθρωπος, που είναι πολύ έντιμος, πολύ ηθικός, πολύ ευσυνείδητος: «όλοι
μέσα στη γειτονιά τον εκτιμούν και τον υπολήπτονται, γιατί είναι ακέραιος
άνθρωπος»·
- άλλα
μετράει ο άνθρωπος κι άλλα ο Θεός ορίζει, βλ. λ. Θεός·
- άλλοι
τόποι, άλλοι άνθρωποι ή άλλοι τόποι, άλλοι ανθρώποι, βλ. λ. τόπος·
- άλφα
άνθρωπος, που είναι ευχάριστος, καλός, τίμιος, μπεσαλής: «χάρηκα πολύ που
τον γνώρισα, γιατί είναι άλφα άνθρωπος»·
- ανάποδος
άνθρωπος, α. που είναι δύστροπος, ιδιότροπος, παράξενος: «δεν
μπορείς να συνεννοηθείς μαζί του, γιατί είναι πολύ ανάποδος άνθρωπος». β.
άνθρωπος που ρέπει στις αταξίες: «δεν μπορεί να καθίσει μια στιγμή ήσυχος, γιατί
είναι ανάποδος άνθρωπος»·
- άνθρωπέ
μου! επιτείνει τη δυσφορία ή τη δυσαρέσκειά μας στο συγκεκριμένο άτομο:
«αμάν, βρε άνθρωπέ μου, σταμάτα επιτέλους αυτή την γκρίνια! || δε σου ’πα
χίλιες φορές, άνθρωπέ μου, να σκέφτεσαι πρώτα και μετά να μιλάς!»· επιτείνει
τον οίκτο ή τη συμπάθειά μας στο συγκεκριμένο άτομο: «αμάν, βρε άνθρωπέ μου,
πώς δεν πρόσεξες και χτύπησες! || έλα, άνθρωπέ μου, να καθίσεις μαζί μας!»·
- άνθρωποι
είμαστε, σφάλματα κάνουμε, βλ. λ. σφάλμα·
- άνθρωπος
αγράμματος, ξύλο απελέκητο, λέγεται για αμόρφωτο άνθρωπο, που δεν
παρουσιάζει καμιά ψυχική ομορφιά·
- άνθρωπος
ακάλεστος σε γάμο τι γυρεύει; βλ. λ. ακάλεστος·
- άνθρωπος
για όλες τις δουλειές, βλ. λ. δουλειά·
- άνθρωπος
είκοσι τεσσάρων καρατίων, που είναι πάρα πολύ σωστός, που είναι εξαιρετικός,
εξαίσιος: «όλοι επιθυμούν την παρέα του, γιατί είναι άνθρωπος είκοσι τεσσάρων
καρατίων». Από το ότι τα 24 καράτια δηλώνουν την απόλυτη καθαρότητα του χρυσού·
- άνθρωπος
εξώλης και προώλης, βλ. φρ. άνθρωπος του σκοινιού και του παλουκιού·
- άνθρωπος
καθωσπρέπει, άνθρωπος ευυπόληπτος, ευγενικός, αξιοπρεπής, άψογος, που
κινείται και συμπεριφέρεται σύμφωνα με τους καθιερωμένους κανόνες εμφάνισης και
συμπεριφοράς: «όλοι θέλουν να κάνουν παρέα μαζί του, γιατί είναι άνθρωπος καθωσπρέπει»·
- άνθρωπος
κατωτάτης υποστάθμης, επιτείνει το άνθρωπος χαμηλής υποστάθμης·
-
άνθρωπος κενός περιεχομένου, βλ.
φρ. άνθρωπος χωρίς περιεχόμενο·
- άνθρωπος
κλειδί, αυτός που κατέχει καθοριστική θέση σε ένα κόμμα, έναν οργανισμό,
μια επιχείρηση ή αυτός, που γνωρίζει αυτό που μπορεί να δώσει τη λύση σε ένα
μυστήριο: «άνθρωπος κλειδί της κυβέρνησης είναι ο τάδε || άνθρωπος κλειδί στην
υπόθεση της εξαφάνισης του γνωστού επιχειρηματία, είναι ο τάδε»·
- άνθρωπος
με αισθήματα, που έχει πλούσιο εσωτερικό κόσμο, που έχει πολλά ψυχικά
χαρίσματα: «μόνο ένας άνθρωπος με αισθήματα βοηθάει συνήθως το συνάνθρωπό του»·
- Άνθρωπος
με άλφα κεφαλαίο, που διέπεται από άκρως ανθρωπιστικά αισθήματα: «ο ένας
του ο γιος είναι μεγάλο κάθαρμα, αλλά ο άλλος είναι Άνθρωπος με άλφα κεφαλαίο»·
- άνθρωπος
με βάθος, που έχει ψυχικό και πνευματικό περιεχόμενο, που προβληματίζεται,
που δεν μένει στην επιφάνεια των πραγμάτων: «δίνει πάντα βάση στα λόγια του,
γιατί είναι άνθρωπος με βάθος»·
- άνθρωπος
με δυο πρόσωπα, που δεν αποκαλύπτει το πραγματικό του πρόσωπο, τον
πραγματικό του χαρακτήρα, που συμπεριφέρεται ανάλογα με το συμφέρον του, ο
διπρόσωπος, ο διμούτσουνος, ο υποκριτής, ο ψεύτης: «μη δίνεις βάση σ’ αυτόν τον
τύπο, γιατί είναι άνθρωπος με δυο πρόσωπα και δεν ξέρεις πότε θα σ’ αφήσει
ξεκρέμαστο»·
- άνθρωπος
με καρδιά, α. που έχει πλούσιο συναισθηματικό κόσμο: «αν του
ζητήσεις να σε βοηθήσει, δε θα σου τ’ αρνηθεί, γιατί είναι άνθρωπος με καρδιά».
β. που έχει γενναιότητα, παλικαριά, που είναι γενναίος, άφοβος: «δε
φοβάται κανέναν, γιατί είναι άνθρωπος με καρδιά»·
- άνθρωπος
με μυαλό, που είναι συνετός, που έχει φρόνηση: «είναι άνθρωπος με μυαλό και
παίρνει πάντοτε σωστές αποφάσεις»·
- άνθρωπος
με πυγμή, που είναι δυναμικός, που επιβάλλεται σε ένα κύκλο ατόμων: «για να
πάει μπροστά το εργοστάσιο, θα πρέπει να διευθύνει ένας άνθρωπος με πυγμή»·
- άνθρωπος
με χαρακτήρα, που έχει ποιότητα ήθους, συμπεριφοράς, που είναι ηθικός,
ακέραιος: «έναν τέτοιο άνθρωπο με χαρακτήρα, όπως είναι ο φίλος μου, όλοι θα
ήθελαν να τον έχουν φίλο»·
- άνθρωπος
ξετσίπωτος, γάιδαρος αδέσποτος, οι αδιάντροποι και οι αναιδείς άνθρωποι
είναι ενοχλητικοί: «να προσέχεις τους ανθρώπους που διαλέγεις για φίλους σου,
γιατί, άνθρωπος ξετσίπωτος, γάιδαρος αδέσποτος»·
- άνθρωπος
περιωπής, που κατέχει σπουδαία κοινωνική θέση, που είναι μεγάλης αξίας,
μεγάλου κύρους, που είναι γενικά αποδεκτός από όλους: «όλοι τον υπολήπτονται,
γιατί είναι άνθρωπος περιωπής»·
- άνθρωπος
στη θάλασσα! έκφραση στην περίπτωση που πέφτει κάποιος στη θάλασσα από
πλοίο που ταξιδεύει·
- άνθρωπος
τελευταίας υποστάθμης, βλ. φρ. άνθρωπος χαμηλής υποστάθμης·
- άνθρωπος
της αγοράς, που είναι έξυπνος, καπάτσος, ανοιχτομάτης, που είναι του
εμπορίου και των συναλλαγών: «μ’ ό,τι κι αν καταπιαστεί, τα καταφέρνει, γιατί
είναι άνθρωπος της αγοράς»·
- άνθρωπος
της αράδας, που είναι κοινός, συνηθισμένος, ανάξιος λόγου, άνθρωπος της
κατώτερης κοινωνικής τάξης: «δεν κάνει ποτέ παρέα με ανθρώπους της αράδας»·
- άνθρωπος
της δεκάρας (της δραχμής, της πεντάρας, του φράγκου), α. που είναι ανάξιος
λόγου, ασήμαντος, τιποτένιος: «δε θέλω να ’χω παρτίδες με ανθρώπους της δεκάρας
σαν και του λόγου σου». β. είναι και φορές που αναφέρεται σε άνθρωπο
υπερβολικά τσιγκούνη·
- άνθρωπος
της δουλειάς, βλ. λ. δουλειά·
- άνθρωπος
της δράσης, που είναι ενεργητικός, δραστήριος: «δεν μπορεί να καθίσει
στιγμή ήσυχος στο σπίτι του, γιατί είναι άνθρωπος της δράσης»·
- άνθρωπος
της εκκλησίας, αυτός που πηγαίνει ανελλιπώς στην εκκλησία για την άσκηση
των λατρευτικών καθηκόντων του και, κατ’ επέκταση, χωρίς να είναι κανόνας ή
βέβαιο, ο καλός χριστιανός: «αυτός λέει πάντα την αλήθεια, γιατί είναι άνθρωπος
της εκκλησίας»·
- άνθρωπος
της εποχής, ο σύγχρονος άνθρωπος που επιδιώκει να ανεβεί επιχειρηματικά και
κοινωνικά, που επιδιώκει να αποκτήσει κοινωνική ή πολιτική δύναμη μέσω της
δουλειάς και των χρημάτων του, που δε διστάζει να χρησιμοποιήσει τη διαπλοκή
προς όφελός του: «ο τάδε ήταν ένας άνθρωπος της εποχής και είχε βλέψεις να
κυριαρχήσει στο χώρο των μεταφορών || ένας άνθρωπος της εποχής δε δεσμεύεται μ’
ένα κόμμα, αλλά βοηθάει όσα περισσότερα μπορεί, γιατί θα ’ρθει κάποια μέρα, που
θα ζητήσει να του εξαργυρώσουν αυτή του τη βοήθεια»·
- άνθρωπος
της θάλασσας, α. ο έμπειρος ναυτικός: «ένας άνθρωπος της θάλασσας
ξέρει να παλεύει με τα κύματα». β. (γενικά) ο ναυτικός, ο ψαράς: «έχω
γνωστό έναν άνθρωπο της θάλασσας, που μου φέρνει πάντα φρέσκο ψάρι»·
-
άνθρωπος της καρπαζιάς, που
είναι ανάξιος λόγου,
ασήμαντος, τιποτένιος, που όλοι τον υποτιμούν και τον εμπαίζουν: «δεν ήταν ποτέ
δυνατόν να βάλουμε στην παρέα μας έναν τέτοιον άνθρωπο της καρπαζιάς!»·
- άνθρωπος
της μπαμπεσιάς, που δεν μπορεί κανείς να του έχει εμπιστοσύνη, ο
παλιάνθρωπος, ο απατεώνας: «μην του έχεις καθόλου εμπιστοσύνη, γιατί είναι
άνθρωπος της μπαμπεσιάς και δεν ξέρεις πότε θα σου τη φέρει»·
- άνθρωπος
της νύχτας, α. αυτός που συνηθίζει να κυκλοφορεί τη νύχτα, ιδίως
διασκεδάζοντας, ο νυχτόβιος: «όλοι μέσα στην παρέα τους είναι άνθρωποι της
νύχτας». (Λαϊκό τραγούδι: της νύχτας άνθρωπος είμαι κι εγώ,
έχω δικαίωμα να σ’ αγαπώ). β. αυτός που είναι αμφίβολης ηθικής: «δεν
πρέπει να ’χεις ποτέ εμπιστοσύνη σ’ έναν άνθρωπο της νύχτας». (Λαϊκό τραγούδι: είσαι
της νύχτας η γυναίκα και μη μου λες πως μ’ αγαπάς, τα ίδια λες και σ’
άλλους δέκα τον έρωτά σου τον πουλάς). γ. που εργάζεται σε δουλειές
που αναπτύσσουν δραστηριότητα τη νύχτα: «οι άνθρωποι της νύχτας είναι κι αυτοί
άνθρωποι που παλεύουν για το νυχτοκάματό τους»·
- άνθρωπος
της πένας, ο συγγραφέας: «γενικά οι άνθρωποι της πένας είναι αγαπητοί απ’
το πλατύ κοινό»·
- άνθρωπος
της πιάτσας, άνθρωπος καπάτσος, καταφερτζής, ανοιχτομάτης: «δεν μπορεί να
τον ξεγελάσει κανένας, γιατί είναι άνθρωπος της πιάτσας»·
- άνθρωπος
της πλάκας, που δεν τον παίρνει κανείς στα σοβαρά, άνθρωπος ασήμαντος,
ανάξιος λόγου, τιποτένιος: «πήγες κι εσύ να πάρεις συμβουλή από έναν άνθρωπο
της πλάκας κι ήθελες και να προκόψεις!»·
- άνθρωπος
της πόλης, αυτός που δεν μπορεί να ξεκόψει από τους έντονους ρυθμούς της
σύγχρονης ζωής της πόλης, που δεν έχει συνηθίσει ή δεν μπορεί να ζήσει σε
αγροτική περιοχή: «με το ρυθμό που έχει μάθει να ζει ο άνθρωπος της πόλης θα
τρελαθεί, αν αναγκαστεί να ζήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε κάποιο
απομονωμένο χωριό || εγώ είμαι άνθρωπος της πόλης και δεν μπορώ να κάνω χωρίς
θόρυβο, χωρίς ένταση, χωρίς καυσαέριο, βρε αδερφέ, κατάλαβες;»·
- άνθρωπος
της πουτάνας, άνθρωπος εντελώς διεφθαρμένος: «πριν μπλέξει μ’ αυτόν τον
άνθρωπο της πουτάνας, ήταν μια χαρά παιδί»·
- άνθρωπος
της πουτανιάς, α. που δεν μπορεί κανείς να του έχει εμπιστοσύνη, ο
παλιάνθρωπος, ο απατεώνας: «έχει μπλέξει μ’ έναν άνθρωπο της πουτανιάς και
πηγαίνει απ’ το κακό στο χειρότερο». β. ο πουτανιάρης (βλ. λ.)·
- άνθρωπος
της πουστιάς, που δεν μπορεί να του έχει κανείς εμπιστοσύνη, ο
παλιάνθρωπος, ο απατεώνας: «έδωσε βάση στα λόγια του, χωρίς να ξέρει ότι είναι
άνθρωπος της πουστιάς»·
- άνθρωπος
της σειράς, α. άνθρωπος κοινός, συνηθισμένος, ανάξιος λόγου,
άνθρωπος της κατώτερης κοινωνικής τάξης: «δεν κάνει ποτέ του παρέα με ανθρώπους
της σειράς». β. που είναι τακτικός, τυπικός, νοικοκύρης: «ο ένας του
γιος είναι μεγάλος τσαπατσούλης, ενώ ο άλλος είναι άνθρωπος της σειράς»·
- άνθρωπος
της σφαλιάρας, βλ. φρ. άνθρωπος της καρπαζιάς·
- άνθρωπος
της τσόχας, ο μανιώδης χαρτοπαίχτης ή ο μανιώδης παίχτης ζαριών: «έχεις δει
ποτέ κανέναν άνθρωπο της τσόχας να κάνει λεφτά;»·
-
άνθρωπος της φυλακής, αυτός
που μπαινοβγαίνει στη φυλακή: «δεν τον πολυβλέπουνε στην οικογένειά του, γιατί
είναι άνθρωπος της φυλακής»·
- άνθρωπος
της ψυχής, που είναι πονόψυχος: «αν όντως έχεις ανάγκη από βοήθεια, θα σε
βοηθήσει ο τάδε, γιατί είναι άνθρωπος της ψυχής»·
- άνθρωπος
του βιβλίου, που αγαπάει το διάβασμα, ο φιλαναγνώστης: «έχει μια τεράστια
βιβλιοθήκη στο σπίτι του, γιατί είναι άνθρωπος του βιβλίου»·
- άνθρωπος
του διαβόλου, α. που είναι δόλιος, καταχθόνιος, σατανικός: «κάποια
μέρα θα μπλέξεις, αφού κάνεις παρέα μ’ αυτόν τον άνθρωπο του διαβόλου». β.
ο διαβολάνθρωπος (βλ. λ. )·
- άνθρωπος
του δρόμου, ο αλήτης: «απ’ τη μέρα που έμπλεξε μ’ αυτόν τον άνθρωπο του
δρόμου, πάει απ’ το κακό στο χειρότερο αυτό το παιδί»·
- άνθρωπος
του έλα να δεις, α. ο παλιάνθρωπος, ο απατεώνας: «είναι άνθρωπος του
έλα να δεις, γι’ αυτό μην μπλέκεις μαζί του». β. άνθρωπος εντελώς
διεφθαρμένος: «πάντρεψε την κόρη του μ’ έναν άνθρωπο του έλα να δεις και τώρα
τραβάει τα μαλλιά του»·
- άνθρωπος
του Θεού, α. ο ενάρετος, ο ευλαβής, ο θρήσκος: «δε βλαστημάει ποτέ,
γιατί είναι άνθρωπος του Θεού». β. ο κληρικός: «ποτέ δε βρίζει τα θεία
μπροστά σ’ έναν άνθρωπο του Θεού»·
-
άνθρωπος του καλού κόσμου, α.
αυτός που ανήκει
στην υψηλή κοινωνία, στην αριστοκρατία, ο αριστοκράτης: «ήταν στη δεξίωση μόνο
άνθρωποι του καλού κόσμου». β. λέγεται και με ειρωνική διάθεση εννοώντας
εντελώς το αντίθετο, ιδίως τον απατεώνα·
-
άνθρωπος του καναπέ, άνθρωπος
που είναι καλομαθημένος και τεμπέλης: «πήγε κι έκανε δουλειά μ’ έναν άνθρωπο
του καναπέ, και περίμενε να προκόψει!»·
- άνθρωπος
του κάτσε καλά, άνθρωπος πάρα πολύ καλός, εξαιρετικός: «πρώτη φορά που
γνώρισες κι εσύ έναν άνθρωπο του κάτσε καλά»· βλ. και φρ. άνθρωπος του έλα
να δεις·
- άνθρωπος
του καφενείου, που βρίσκει ευχαρίστηση να περνάει τις ελεύθερες ώρες του
στο καφενείο, που ξοδεύει τις ώρες του στο καφενείο, που είναι τακτικός θαμώνας
του καφενείου, ο καφενόβιος: «απ’ τη μέρα που χώρισε με τη γυναίκα του, έγινε
άνθρωπος του καφενείου || απ’ τη μέρα που βγήκε στη σύνταξη, έγινε κι αυτός
άνθρωπος του καφενείου»·
- άνθρωπος
του κερατά, ο μεγάλος παλιάνθρωπος, ο μεγάλος απατεώνας: «απ’ τη στιγμή που
έμπλεξε μ’ αυτόν τον άνθρωπο του κερατά, σίγουρα θα καταστραφεί»·
- άνθρωπος
του κλότσου και του μπάτσου, άνθρωπος χωρίς καμιά υπόληψη, που όλοι τον
υποτιμούν, τον περιφρονούν, που τον φέρονται με σκληρό, με βάναυσο τρόπο: «πάει
να σκάσει ο πατέρας της απ’ το κακό του, γιατί θέλει να παντρευτεί μ’ έναν
άνθρωπο του κλότσου και του μπάτσου»·
- άνθρωπος
του κόσμου, α. ο κοσμικός, ο κοσμοπολίτης: «σαν άνθρωπος του κόσμου
που είναι, πηγαίνει κάθε τόσο σε χορούς και δεξιώσεις». β. που είναι
ανεκτικός, που συμπεριφέρεται ευγενικά, που του αρέσει η συναναστροφή, οι
παρέες: «δεν πιστεύω να σε αποπάρει, γιατί είναι άνθρωπος του κόσμου || είναι
πρόσχαρος κι ευγενικός και γενικά είναι άνθρωπος του κόσμου»·
- άνθρωπος
του κρασιού, βλ. συνηθέστ. άνθρωπος του ποτηριού·
- άνθρωπος
του λαού, (ιδίως για πολιτικούς) που προέρχεται από το λαό, που έχει λαϊκή
καταγωγή ή που ενδιαφέρεται σοβαρά για τα προβλήματα του λαού: «απ’ όλους τους
πολιτικούς των τελευταίων χρόνων μόνο ο τάδε είναι άνθρωπος του λαού και γι’
αυτό, σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, παίρνει τις περισσότερες ψήφους απ’ όλους»·
βλ. και φρ. παιδί του λαού, λ. παιδί·
- άνθρωπος
του λιμανιού, α. ο λιμενεργάτης: «οι άνθρωποι του λιμανιού δουλεύουν
πολύ σκληρά για να βγάλουν το ψωμί τους». β. (υποτιμητικά ή υβριστικά)
που συμπεριφέρεται ανάγωγα, χυδαία, που είναι χαμηλού επιπέδου: «οι άνθρωποι
του λιμανιού συνήθως δεν έχουν ούτε ευγένεια ούτε τρόπους»·
- άνθρωπος
του μπαρ, που βρίσκει ευχαρίστηση να περνάει τις ελεύθερες ώρες του στα
μπαρ, που ξοδεύει τις ώρες του στα μπαρ, που είναι τακτικός θαμώνας των μπαρ, ο
μπαρόβιος: «ψάξε στα μπαράκια του κέντρου κι εκεί κάπου θα τον βρεις, γιατί
είναι άνθρωπος του μπαρ»·
- άνθρωπος
του πεζοδρομίου, α. άνθρωπος έξυπνος, πολύ έμπειρος: «δεν μπορείς να
ξεγελάσεις εύκολα τους ανθρώπους του πεζοδρομίου». β. άνθρωπος που
ανήκει, που προέρχεται από τον υπόκοσμο: «οι άνθρωποι του πεζοδρομίου έχουν
δικό τους κώδικα τιμής»· βλ. λ. και φρ. άνθρωπος του δρόμου·
-
άνθρωπος του ποτηριού, α.
που του αρέσει
το ποτό, που του αρέσει να πίνει: «όλοι μέσα στην παρέα του είναι άνθρωποι του
ποτηριού και κάθε βράδυ τα πίνουν στο ταβερνάκι της γειτονιάς τους». β. ο
πότης, ο μπεκρής: «δεν τη θέλανε για νύφη, επειδή ο πατέρας της ήταν άνθρωπος
του ποτηριού»·
- άνθρωπος
του σαλονιού ή άνθρωπος των σαλονιών, που είναι της καλής κοινωνίας,
των κοσμικών κύκλων, ο κοσμικός: «σαν άνθρωπος του σαλονιού που είναι, τον
γνωρίζει όλη η αριστοκρατία»·
- άνθρωπος
του σιναφιού, που ανήκει στην ίδια κοινωνική τάξη ή ομάδα, ιδίως παράνομη,
που ανήκει στον ίδιο χώρο: «οι άνθρωποι του σιναφιού υποστηρίζονται μεταξύ τους
|| να ρωτήσουμε και τον τάδε, που είναι άνθρωπος του σιναφιού»·
- άνθρωπος
του σκοινιού και του παλουκιού, α. ο μεγάλος παλιάνθρωπος, ο μεγάλος
απατεώνας: «έμπλεξε μ’ έναν άνθρωπο του σκοινιού και του παλουκιού κι έχει
συνέχεια τραβήγματα με τις αστυνομίες». β. άνθρωπος εντελώς
διεφθαρμένος, εντελώς φαύλος, εξώλης και προώλης, που του χρειάζεται δηλ.
κρέμασμα ή ανασκολοπισμός: «μετά το γάμο του αποδείχτηκε άνθρωπος του σκοινιού
και του παλουκιού»·
- άνθρωπος
του σπιτιού, που βρίσκει ευχαρίστηση να περνάει τις ελεύθερες ώρες του στο
σπίτι του με την οικογένειά του, ο σπιτόγατος: «δεν έρχεται μαζί μας στις
βραδινές εξόδους μας, γιατί είναι άνθρωπος του σπιτιού»· βλ. και φρ. είναι
άνθρωπος του σπιτιού·
- άνθρωπος
του υποκόσμου, αυτός που ζει στο περιθώριο της κοινωνίας έξω από τους
ηθικούς και κοινωνικούς νόμους της, ο παράνομος: «δεν έχω δει άνθρωπο του
υποκόσμου που να μην έχει κακό τέλος»·
- άνθρωπος του φύλα τα ρούχα
σου, βλ. φρ. άνθρωπος του έλα να δεις·
- άνθρωπος
των άκρων, που ενεργεί υπέρμετρα, υπερβολικά, που φτάνει μια υπόθεση μέχρι
το τέλος της από πείσμα ή για λόγους αντεκδίκησης: «πρόσεχε μην του κάνεις
καμιά πουστιά, γιατί είναι άνθρωπος των άκρων και θα σε κυνηγήσει, μέχρι να
πατήσεις μαύρο χιόνι»·
- άνθρωπος
των γραμμάτων, α. που ασχολείται με τη φιλολογία ή τη λογοτεχνία,
που είναι φιλόλογος ή λογοτέχνης: «τον έναν του το γιο τον έκανε τεχνίτη, ενώ
τον άλλον άνθρωπο των γραμμάτων». β. (γενικά) αυτός που είναι πολύ
μορφωμένος: «είναι λάτρης της μουσικής και άνθρωπος των γραμμάτων»·
-
άνθρωπος των τύπων, α.
που δεν είναι
εκδηλωτικός, που συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να τηρούνται τα
προσχήματα: «είναι άνθρωπος των τύπων και δεν ξανοίγεται εύκολα με τους
άλλους». β. που είναι σχολαστικός, γραφειοκράτης: «έπεσα πάνω σ’ έναν
άνθρωπο των τύπων και για μια υπογραφή μου άλλαξε την Παναγία»·
- άνθρωπος
χαμηλής υποστάθμης, που είναι χαμηλού ηθικού επιπέδου, που είναι αχρείος,
φαύλος: «δεν τον βάλαμε στην παρέα μας, γιατί είναι άνθρωπος χαμηλής
υποστάθμης»·
- άνθρωπος
χαμηλών τόνων, που συμπεριφέρεται ή συνδιαλέγεται ήρεμα, χωρίς να
παρουσιάζει εξάρσεις: «γενικά στη ζωή του υπήρξε άνθρωπος χαμηλών τόνων»·
- άνθρωπος
χωρίς καρδιά, που είναι σκληρός, άκαρδος: «γνώρισα πολλούς σκληρούς ανθρώπους
στη ζωή μου, αλλά τέτοιον άνθρωπο χωρίς καρδιά πρώτη μου φορά γνωρίζω»·
- άνθρωπος
χωρίς μυαλό, ο άμυαλος: «πέφτει από γκάφα σε γκάφα, γιατί είναι άνθρωπος
χωρίς μυαλό»·
- άνθρωπος
χωρίς περιεχόμενο, που δεν έχει πνευματική και ψυχική καλλιέργεια: «δεν
έχει καμιά ηθική αξία μέσα του, γιατί είναι άνθρωπος χωρίς περιεχόμενο»·
- άνθρωπος
χωρίς προσωπικότητα, που είναι άβουλος, που άγεται και φέρεται από τον
καθένα χωρίς μεγάλη δυσκολία: «η γυναίκα του τον κάνει ό,τι θέλει, γιατί είναι
άνθρωπος χωρίς προσωπικότητα»·
- άνθρωπος
χωρίς συνείδηση, που είναι ασυνείδητος: «ξέχνα πως είσαι φίλος του και μην
υπολογίζεις στη βοήθειά του, γιατί είναι άνθρωπος χωρίς συνείδηση»·
- ανοιχτός
άνθρωπος, α. άνθρωπος ευχάριστος, πρόσχαρος, καταδεκτικός: «όλοι τον
θέλουν στην παρέα τους, γιατί είναι ανοιχτός άνθρωπος». β. που
δημιουργεί με ευκολία νέες παρέες, νέες συναναστροφές: «δεν είναι καθόλου
δύσκολος στις παρέες του, ίσα ίσα μάλιστα, είναι πολύ ανοιχτός άνθρωπος». γ.
που είναι πρόθυμος να συζητήσει και να προβληματιστεί σε καθετί καινούργιο, που
είναι ανοιχτόμυαλος, σύγχρονος, μοντέρνος: «δεν είναι καθόλου δογματικός, ίσα
ίσα μάλιστα, είναι πολύ ανοιχτός άνθρωπος»·
- ανώτερος
άνθρωπος, που έχει πλούσιο εσωτερικό κόσμο και για το λόγο αυτό δεν κρατάει
κακίες, δεν έχει μνησικακία: «τον έχουν όλοι σε μεγάλη εκτίμηση, γιατί είναι
ανώτερος άνθρωπος»·
-
ατόφιος άνθρωπος, που
είναι γνήσιος, ειλικρινής, ντόμπρος: «υπάρχουν δυστυχώς λίγοι ατόφιοι άνθρωποι
σαν και το φίλο σου»·
- βέρος
άνθρωπος, που είναι γνήσιος, αληθινός, ντόμπρος: «τον εμπιστεύομαι απόλυτα,
γιατί είναι βέρος άνθρωπος και δεν πρόκειται ποτέ να με πουλήσει»·
- βήτα
άνθρωπος, που δεν είναι εντάξει, που δεν είναι καθώς πρέπει: «δεν τον
θέλουμε στην παρέα μας, γιατί είναι βήτα άνθρωπος». Αναφορά στο εμπόρευμα βήτα
διαλογής·
- βρήκες
άνθρωπο! αμφισβήτηση στα λόγια κάποιου που μας λέει ότι βρήκε τον κατάλληλο
άνθρωπο για να του τελειώσει κάποια δουλειά του, ενώ εμείς είμαστε σίγουροι για
την ανικανότητα ή την ακαταλληλότητά του. Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το τώρα
μάλιστα·
- βρίσκω
τον άνθρωπο, α. βρίσκω τον κατάλληλο άνθρωπο για να μου τελειώσει
μια συγκεκριμένη δουλειά, που αδυνατούσα να την τελειώσω: «ήταν πολύ μπερδεμένη
δουλειά, αλλά βρήκε τον άνθρωπο για να του την τελειώσει». β. βρίσκω τον
κατάλληλο άνθρωπο για να μου τελειώσει μια παράνομη δουλειά: «αν θέλεις να
ξεκάνεις τον τάδε, μπορώ να σου βρω τον άνθρωπο να τακτοποιήσει την υπόθεση»·
- βρίσκω
τον άνθρωπό μου, βρίσκω τον ερωτικό μου σύντροφο, το ερωτικό μου ταίρι:
«απ’ τη μέρα που βρήκε τον άνθρωπό του, δεν πηγαίνει μ’ άλλη γυναίκα». (Λαϊκό
τραγούδι: γι’ αυτό μην πιάνεσαι κορόιδο και κουτή· τώρα λοιπόν που είσαι
στον καιρό σου, προτού περάσουνε τα χρόνια σου μικρή, για κοίτα να ’βρεις κι
εσύ τον άνθρωπό σου)·
- βρόμικος
άνθρωπος, α. που ζει ή που ενεργεί ανήθικα, πρόστυχα, επιλήψιμα:
«δεν τον κάνει κανένας παρέα, γιατί είναι βρόμικος άνθρωπος». β. ο
απατεώνας: «δε συνεργάζεται κανένας μαζί του, γιατί είναι βρόμικος άνθρωπος»·
- γαμάτος
άνθρωπος, (στη νεοαργκό) που είναι πάρα πολύ ωραίος, πάρα πολύ όμορφος,
πάρα πολύ καλός, πάρα πολύ εντάξει: «προχτές γνώρισα ένα πολύ γαμάτο άνθρωπο,
που θα τον φέρω να τον γνωρίσει και η παρέα μου»·
-
γαμιστερός άνθρωπος, (στη νεοαργκό) βλ. φρ. γαμάτος άνθρωπος·
- γαρμπάτος
άνθρωπος, που είναι κομψοντυμένος, που ενδιαφέρεται για το κομψό ντύσιμο:
«προσέχει πάντα το ντύσιμο του, γιατί είναι γαρμπάτος άνθρωπος»·
- γίνομαι
άλλος άνθρωπος, α. εκνευρίζομαι πάρα πολύ, παραφρονώ: «όταν του
θίξεις την τιμή της αδερφής του, γίνεται άλλος άνθρωπος». β. αλλάζω
ριζικά προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο: «μόλις βλέπει τη μάνα του, γίνεται
άλλος άνθρωπος και κάθεται σούζα || μόλις πιει κάτι παραπάνω, γίνεται άλλος
άνθρωπος κι αρχίζει τη φασαρία»·
- γίνομαι
άνθρωπος (σωστός), α. αποβάλλω τα ελαττώματά μου, διορθώνομαι:
«επιτέλους, έγινες άνθρωπος μετά από τόσες συμβουλές»· ευπρεπίζομαι: «μετά το
μπάνιο και το ξύρισμα, έβαλε καινούρια ρούχα κι έγινε άνθρωπος σωστός». β.
βελτιώνομαι ψυχικά ή οικονομικά: «απ’ τη μέρα που του ’πεσε το λαχείο, έγινε
άνθρωπος σωστός». γ. γίνομαι κοινωνικός: «σιγά σιγά ξανοίχτηκε με τις
παρέες κι έγινε κι αυτός άνθρωπος». δ. φέρομαι κόσμια: «για γίνε
άνθρωπος, γιατί εδώ δεν είναι όπως ήξερες στους δρόμους»·
- γκαγκάν
άνθρωπος, (στη νεοαργκό) που είναι εύθυμος, ευχάριστος, καθώς πρέπει: «έναν
τέτοιο γκαγκάν άνθρωπο, τον θέλουμε όλοι στην παρέα μας»·
- γκανιάν
άνθρωπος, που μπορεί κανείς να τον εμπιστευτεί, που μπορεί να ποντάρει
επάνω του, που πρέπει να τον θεωρεί σίγουρο ως προς τη συμπεριφορά του: «σε
τέτοιο γκανιάν άνθρωπο, μπορείς να εμπιστευτείς άφοβα τον πόνο σου». Από την
ορολογία του ιπποδρόμου, όπου το γκανιάν άλογο είναι αυτό που τερματίζει πρώτο
στην κούρσα·
- γκαραντί
άνθρωπος, που είναι σίγουρος, σταθερός στις σχέσεις του, που κρατάει το
λόγο του, που είναι εγγυημένος ως προς το χαρακτήρα του: «αφού στο υποσχέθηκε,
θα σε βοηθήσει, γιατί είναι γκαραντί άνθρωπος». Αναφορά στην εγγύηση που δίνει
η κατασκευάστρια εταιρία σε αυτόν που αγοράζει το προϊόν της·
- γλυκανάλατος
άνθρωπος, που δεν είναι ευχάριστος, που είναι ανούσιος, σαχλός: «πώς να
βάλεις τέτοιον γλυκανάλατο άνθρωπο στην παρέα σου!»·
- γλυκός
άνθρωπος, που είναι τρυφερός, αγαπητός, αξιαγάπητος, χαριτωμένος: «είναι
τόσο γλυκός άνθρωπος, που δεν μπορείς να του αρνηθείς τίποτα»·
-
γουστόζικος άνθρωπος,
που είναι ευχάριστος, διασκεδαστικός: «τον θέλουμε όλοι στην παρέα μας, γιατί
είναι γουστόζικος άνθρωπος και περνάμε ωραία μαζί του»·
- δε
βλέπω άνθρωπο, επικρατεί απόλυτη ερημιά, δεν υπάρχει κανένας: «κάνει τόσο
κρύο, που δε βλέπεις άνθρωπο στους δρόμους»·
- δε
βλέπω ανθρώπου πρόσωπο, βλ. φρ. δε βλέπω άνθρωπο·
- δε
σηκώνει τα μάτια του (της) να δει άνθρωπο, βλ. λ. μάτι·
- δεν
αφήνει άνθρωπο ν’ αγιάσει, με τις πράξεις του ή τη συμπεριφορά του
ξεσηκώνει, σκανδαλίζει, βάζει σε πειρασμό τους άλλους: «αποφασίσαμε για ένα
διάστημα να σταματήσουμε τις βραδινές εξόδους μας και ν’ ασχοληθούμε με τις
οικογένειές μας, όμως, αυτός ο αφιλότιμος, δεν αφήνει άνθρωπο ν’ αγιάσει, γιατί
κάθε βράδυ, μας παρασέρνει και πηγαίνουμε στα μπουζούκια || δεν αφήνει άνθρωπο
ν’ αγιάσει αυτή η γυναίκα, γιατί κυκλοφορεί πάντα μ’ ένα πολύ προκλητικό
ντύσιμο»·
- δεν
είμαι άνθρωπος εγώ; ή δεν είμαι άνθρωπος κι εγώ; ή δεν είμαστε
άνθρωποι εμείς; ή δεν είμαστε άνθρωποι κι εμείς; βλ. φρ. εγώ
άνθρωπος δεν είμαι; (Λαϊκό τραγούδι: γιατί να γεννηθώ φτωχός παράπονο με
πιάνει, δεν είμαι άνθρωπος εγώ, μάνα δε μ’ έχει κάνει;). Ο πλ. και
όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- δεν
είναι άνθρωπος να… ή δεν είναι άνθρωπος που…, δε συνηθίζει, δεν
είναι του χαρακτήρα του να ενεργεί ή να συμπεριφέρεται με τον τρόπο που δηλώνει
το ρήμα: «δεν είναι άνθρωπος να χολοσκάει με τον ξένο πόνο || δεν είναι
άνθρωπος που αρνιέται τη βοήθειά του || δεν είναι άνθρωπος που μπορεί να πει
ψέματα»·
- δεν
είναι καθαρός άνθρωπος, είναι μπλεγμένος σε ύποπτες, σε παράνομες
υποθέσεις, είναι απατεώνας: «μην του δείχνεις εμπιστοσύνη, γιατί δεν είναι
καθαρός άνθρωπος»·
- δεν
έχω δει ανθρώπου πρόσωπο, δεν είδα απολύτως κανέναν: «εδώ και μια βδομάδα
κλείστηκε στο σπίτι και δεν έχει δει ανθρώπου πρόσωπο»·
- δεν
έχω τίποτα με τον άνθρωπο, δεν έχω κανένα πρόβλημα, καμιά διένεξη, καμιά
διαφορά με το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος: «αφού δεν έχω τίποτα με τον
άνθρωπο, γιατί να μη του μιλάω; || αυτός είναι που σε κατηγόρησε; -Όχι, δεν έχω
τίποτα με τον άνθρωπο»· βλ. και φρ. δεν έχω τίποτα εναντίον (κάποιου), λ.
τίποτα·
- δεν
πατάει άνθρωπος, στον χώρο για τον οποίο γίνεται λόγος δεν παρατηρείται
εμπορική κίνηση, γενικά, δεν παρατηρείται κίνηση, δεν πηγαίνει κανένας: «άνοιξε
ένα ωραίο μπαράκι στη γειτονιά μου, αλλά, επειδή είναι απόμερο, δεν πατάει
άνθρωπος || το χειμώνα με τα κρύα η παραλία είναι έρημη, γιατί δεν πατάει
άνθρωπος»·
- δεν
το φτάνει ανθρώπου νους, δεν μπορεί να το σκεφτεί, να το συλλάβει ή να το
κατανοήσει: «έχει τέτοιες δυνατότητες σήμερα η τεχνολογία, που δεν το φτάνει
ανθρώπου νους»·
- δεν
τον βλέπω σόι άνθρωπο, βλ. λ. σόι·
- δεν
υπάρχει άνθρωπος, δεν υπάρχει κανένας, επικρατεί ερημιά: «και να φωνάξω δε
θα μ’ ακούσει κανένας, αφού δεν υπάρχει άνθρωπος σ’ όλη την περιοχή»·
- δεν
υπάρχει ανθρώπου μάτι (ενν. για να δει αυτά που κάνεις και αν είναι καλά, να σε
υποστηρίξει ή, αν είναι κακά, να σε συμβουλέψει): «δεν υπάρχει ανθρώπου
μάτι να δει πως με λίγη βοήθεια θα πάει μπροστά αυτό το παιδί; || δεν υπάρχει
ανθρώπου μάτι να δει τις βλακείες που κάνει αυτός ο άνθρωπος και να τον
συμβουλέψει;»·
- δεν
υπάρχει ανθρώπου πρόσωπο, βλ. φρ. δεν υπάρχει άνθρωπος·
- διαβολεμένος
άνθρωπος, βλ. λ. διαβολάνθρωπος·
-
δικαιώματα του ανθρώπου, βλ.
φρ. ανθρώπινα δικαιώματα, βλ. λ. ανθρώπινος·
- διφορούμενος
άνθρωπος, που δεν μπορεί να πει κανείς με σιγουριά αν είναι καλός ή κακός·
- δόσιμο,
του Θεού το δόσιμο· τ’ ανθρώπου τίποτα δεν είναι, βλ. λ. Θεός·
- έγινε
άνθρωπος! ειρωνική αμφισβήτηση για την αλλαγή προς το καλύτερο ή για την
οικονομική βελτίωση κάποιου που μας αναφέρει κάποιος. Συνήθως της φρ.
προτάσσεται το ναι μωρέ και κλείνει με το τώρα κι αυτός: «απ’ τη
μέρα που παντρεύτηκε, έγινε το καλύτερο παιδί. -Ναι μωρέ, έγινε άνθρωπος, σαν
να μην ξέρουμε πως ξενοκοιμάται! || σώθηκε απ’ τη μέρα που κέρδισε στο τζόκερ.
-Ναι μωρέ, έγινε άνθρωπος τώρα κι αυτός, σαν να μην ξέρουμε πως δεν έχει σκοπό
να ξεχρεώσει τα χρέη του!»·
-
έγινε ο άνθρωπος της ημέρας, βλ.
συνηθέστ. έγινε το πρόσωπο της ημέρας, λ. πρόσωπο·
- εγώ
άνθρωπος δεν είμαι; ή εγώ δεν είμαι άνθρωπος; ή εμείς άνθρωποι (ανθρώποι)
δεν είμαστε; ή εμείς δεν είμαστε άνθρωποι; (ανθρώποι;), α. έκφραση
με την οποία εκφράζει κάποιος το παράπονό του για την απαξιωτική συμπεριφορά
κάποιου ή κάποιων σε βάρος του: «γιατί, ρε παιδιά, δε με παίρνετε κι εμένα μαζί
σας, εγώ άνθρωπος δεν είμαι;». β.έκφραση με την οποία
δικαιολογεί κάποιος κάποια ενέργειά του με την έννοια γιατί να το κάνουν οι
άλλοι και όχι κι εγώ, ή δεν έχω κι εγώ τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους(;):
«γιατί να μην πάω να τα σπάσω κι εγώ στα μπουζούκια, εγώ δεν είμαι άνθρωπος;».
Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το δηλαδή. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει
μόνο για τον εαυτό του. Συνών. εγώ από κώλο βγήκα; ή εμείς από κώλο
βγήκαμε; / εγώ στο πηγάδι κατούρησα; ή εμείς στο πηγάδι κατουρήσαμε; /
εμένα μάνα δε μ’ έκανε; ή εμάς μάνα δε μας έκανε; ή εμένα μάνα δε
με γέννησε; ή εμάς μάνα δε μας γέννησε(;)·
- εδώ
σταματάει ο νους του ανθρώπου, βλ. λ. νους·
- εδώ
σταματάει το μυαλό του ανθρώπου, βλ. λ. μυαλό·
- είναι
ανάποδος άνθρωπος, έχει κακό χαρακτήρα, είναι δύστροπος, ιδιότροπος,
παράξενος: «μην έχεις πολλά πάρε δώσε μαζί του, γιατί είναι ανάποδος άνθρωπος
και θα σου δημιουργήσει προβλήματα»·
- είναι
άνθρωποί μου, είναι δικοί μου, υποτακτικοί μου, μπράβοι μου, βρίσκονται στη
δούλεψή μου: «αφού ήξερες πως είναι άνθρωποί μου, γιατί δεν τους άφησες να
περάσουν;»·
- είναι
άνθρωπος, είναι σωστός, καλός, καλοπροαίρετος, έχει ψυχικά χαρίσματα: «όσο
για το φίλο σου, μάλιστα, αυτός είναι άνθρωπος»·
- είναι
άνθρωπος κακής πίστης, βλ. λ. πίστη·
- είναι
άνθρωπος καλής πίστης, βλ. λ. πίστη·
- είναι
άνθρωπος σπαθί, βλ. λ. σπαθί·
- είναι
άνθρωπος της κατάστασης, είναι άνθρωπος που πρόσκειται ή που είναι έμπιστος
της κυβέρνησης ή κάποιας άλλης εξουσίας: «αν θέλεις να τελειώσεις γρήγορα τη
δουλειά σου, ν’ απευθυνθείς στον τάδε, που είναι άνθρωπος της κατάστασης»·
- είναι
άνθρωπος της τελευταίας στιγμής, αν και έχει όλον τον καιρό μπροστά του για
να τελειώσει ή να διεκπεραιώσει μια δουλειά ή μια υπόθεση, συνηθίζει να
ενεργοποιείται έντονα λίγο πριν εκπνεύσει η διορία που είχε, και προφταίνει να
είναι εντάξει στις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει: «ως γνωστό, οι Έλληνες είναι
άνθρωποι της τελευταίας στιγμής κι εκεί που φαίνεται πως θα εκτεθούν, στο τέλος
τα δίνουν όλα και βγαίνουν ασπροπρόσωποι, όπως έγινε και με την Ολυμπιάδα»·
- είναι
άνθρωπος του και πέντε, βλ. λ. πέντε·
- είναι
άνθρωπος του παρά πέντε, βλ. λ. πέντε·
- είναι
άνθρωπος του σπιτιού, ανήκει στο συγγενικό περιβάλλον, είναι συγγενής,
οικείος: «έρχεται και μ’ επισκέπτεται οποιαδήποτε ώρα, γιατί είναι άνθρωπος του
σπιτιού»· βλ. και φρ. άνθρωπος του σπιτιού·
-
είναι άνθρωπος του συμφέροντος, είναι
συμφεροντολόγος: «μην του έχεις εμπιστοσύνη, γιατί είναι άνθρωπος του
συμφέροντος και θα προσπαθήσει να σε ρίξει»·
- είναι
άνθρωπος του τάδε, α. πρόσκειται στον τάδε ή κατευθύνεται από τον
τάδε: «είναι άνθρωπος του διευθυντή». β. είναι υποτακτικός του τάδε,
είναι μπράβος του, βρίσκεται στη δούλεψή του: «απ’ ό,τι ξέρω, είναι άνθρωπος
του λεσχιάρχη»·
- είναι
άνθρωπος των καταστάσεων, δεν έχει πολιτική ιδεολογία και πηγαίνει πάντοτε
με το κόμμα που καταλαμβάνει την εξουσία: «δεν πολυενδιαφέρεται για τα
πολιτικά, γιατί είναι άνθρωπος των καταστάσεων»·
- είναι
άρρωστος ο άνθρωπος! βλ. λ. άρρωστος·
- είναι
δικός μας άνθρωπος, α. ανήκει στον ίδιο πολιτικό χώρο με εμάς ή στο
ίδιο σινάφι με το δικό μας, ιδίως παράνομο: «μίλα αβέρτα, γιατί είναι δικός μας
άνθρωπος». β. είναι του στενού μας περιβάλλοντος: «δεν πρέπει να
ξεχάσουμε να προσκαλέσουμε και τον τάδε, γιατί είναι δικός μας άνθρωπος»·
- είναι
δικός μου άνθρωπος, α. είναι άνθρωπος του συγγενικού μου
περιβάλλοντος: «από εδώ ο φίλος μου κι από δω να σε γνωρίσω τον τάδε, που είναι
δικός μου άνθρωπος». β. είναι άνθρωπος της εμπιστοσύνης μου, της
δούλεψής μου, υποτακτικός μου, μπράβος μου, της συμμορίας μου: «όσοι είναι
δικοί μου άνθρωποι, ορκίζονται στ’ όνομά μου»·
- είναι
δύσκολος άνθρωπος, είναι στρυφνός, ιδιότροπος, ιδιόρρυθμος: «δεν μπορείς να
τον ανεχτείς για πολύ καιρό, γιατί είναι δύσκολος άνθρωπος»·
- είναι
καλής καρδιάς άνθρωπος, βλ. λ. καρδιά·
- είναι
να φάει άνθρωπο! βλ. φρ. τρώει άνθρωπο(!)·
- είναι
ο άνθρωπός μας, είναι αυτός που υποπτευόμαστε, αυτός που θεωρούμε ύποπτο:
«έχω την εντύπωση πως εκείνος που περπατάει με το κεφάλι κατεβασμένο, είναι ο
άνθρωπός μας». Ο πλ., γιατί υποτίθεται πως παρακολουθείται από την αστυνομία ή
από την Ασφάλεια· βλ. και φρ. είναι ο άνθρωπός μου·
- είναι
ο άνθρωπός μου, α. είναι ο (η) σύζυγός μου, ο ερωμένος μου, ο
γκόμενός μου, η ερωμένη μου, η γκόμενά μου. (Λαϊκό τραγούδι: μα τον λατρεύω
κι είναι το φως μου, γιατί ’ναι βλέπεις ο άνθρωπός μου). β.
είναι ο κατάλληλος, ο ιδανικός για να φέρει σε πέρας μια δουλειά, ιδίως
παράνομη: «έχω την εντύπωση πως ο τάδε είναι ο άνθρωπος μου για να μου περάσει
τα λαθραία απ’ το τελωνείο»· βλ. και φρ. είναι ο άνθρωπός μας·
- είναι
ο άνθρωπος της ημέρας, βλ. συνηθέστ. είναι το πρόσωπο της ημέρας, λ.
πρόσωπο·
- ενώπιον
Θεού και ανθρώπων, βλ. λ. Θεός·
- εσύ
δεν είσαι άνθρωπος, απαξιωτική έκφραση σε βάρος κάποιου ανθρώπου χωρίς
αισθήματα: «έκανα τα πάντα να σε βοηθήσω, αλλά εσύ δεν είσαι άνθρωπος να
καταλάβεις τις θυσίες του άλλου». (Λαϊκό τραγούδι: εσύ δεν είσαι άνθρωπος
τον πόνο μου να νιώσεις, μια μέρα δεν ξημέρωσε χωρίς να με πληγώσεις)·
- έχει
τους ανθρώπους του, έχει τους πληροφοριοδότες του: «ό,τι και να κάνει ο
ανταγωνιστής του το μαθαίνει αμέσως, γιατί έχει τους ανθρώπους του»·
- έχω
τον άνθρωπο, βλ. φρ. έχω τον κατάλληλο άνθρωπο, λ. κατάλληλος·
- ζω
σαν άνθρωπος, βλ. φρ. ζω ανθρωπινά, λ. ανθρωπινός·
- ζωντανός
άνθρωπος, που είναι πολύ ενεργητικός, που ζει τη ζωή του με γλέντια και
διασκεδάσεις: «να καλέσεις και τον τάδε στο πάρτι σου, γιατί είναι ζωντανός
άνθρωπος και θα μας δώσει κέφι»·
- η κοινή
των ανθρώπων μοίρα, ο θάνατος: «όλοι μας κάποτε υποκύπτουμε στην κοινή των
ανθρώπων μοίρα». Συνών. το κοινό χρέος / το μοιραίο·
- θα
φάει άνθρωπο! βλ. φρ. τρώει άνθρωπο(!)·
- θα
φταρνίζεται ο άνθρωπος! έκφραση που λέγεται, όταν σε μια συζήτηση αναφέρεται
εκ παραδρομής συχνά πυκνά το όνομα κάποιου που είναι απών·
- ίσιος
άνθρωπος, ο ευθύς στο χαρακτήρα, ο ειλικρινής, ο ντόμπρος: «όλοι τον
εκτιμούν, γιατί είναι ίσιος άνθρωπος»·
- κάθε
άνθρωπος είναι βασιλιάς στο σπίτι του, βλ. λ. σπίτι·
- καλέ
μου άνθρωπε! α. προσφώνηση με παρακλητική διάθεση σε άτομο του
οποίου δε γνωρίζουμε το όνομά: «καλέ μου άνθρωπε, μπορείς να μου πεις, σε
παρακαλώ, τι ώρα έχεις;». β. προσφώνηση σε άτομο με προτρεπτική ή
απολογητική διάθεση, ιδίως σε περιπτώσεις που προσπαθούμε να επαναφέρουμε μια
έντονη συζήτηση σε ήπιο κλίμα: «μη φωνάζεις, καλέ μου άνθρωπε, γιατί με τις
φωνές δε θα μπορέσουμε να συνεννοηθούμε || καλέ μου άνθρωπε, αυτό που είπα το
είπα μόνο και μόνο για το καλό σου». Από την αγαπημένη έκφραση του ηθοποιού
Θανάση Βέγγου·
- κλειστός
άνθρωπος, που δεν είναι εκδηλωτικός, που είναι κλεισμένος στον εαυτό του,
που είναι εσωστρεφής: «δεν μπορείς ποτέ να καταλάβεις τι νιώθει ή τι σκέφτεται,
γιατί είναι κλειστός άνθρωπος»·
- μαλάκας
άνθρωπος, χαρά Θεού, βλ. λ. μαλάκας·
- μαλακός
άνθρωπος, που είναι ήπιος, πράος: «δεν τον έχω δει ποτέ ν’ αγριεύει, γιατί
είναι μαλακός άνθρωπος»·
- με
άνθρωπο που γαμάς τι κουβέντα να κάνεις! μια εντελώς φαλλοκρατική
αντιμετώπιση της γυναίκας από τον άντρα, αλλά και υποτιμητική στάση του προς τους
παθητικούς ομοφυλόφιλους: «δεν κουβεντιάζω ποτέ σοβαρά θέματα με τη γυναίκα
μου, γιατί με άνθρωπο που γαμάς, τι κουβέντα να κάνεις!»·
- με
δικό σου άνθρωπο φάε και πιες, αλισβερίσι μην έχεις, βλ. λ. αλισβερίσι·
- με
λάθος άνθρωπο έμπλεξες ή
με λάθος άνθρωπο τα ’βαλες ή έμπλεξες με λάθος άνθρωπο ή τα
’βαλες με λάθος άνθρωπο, βλ. λ. λάθος·
- μετρημένος
άνθρωπος, που είναι συνετός: «είναι μετρημένος άνθρωπος και όλοι ζητούν τη
συμβουλή του»·
- μια
μπουκιά άνθρωπος ή μιας μπουκιάς άνθρωπος, βλ. λ. μπουκιά·
- μια
πήχη άνθρωπος ή μιας πήχης άνθρωπος, βλ. λ. πήχη·
- μια
πιθαμή άνθρωπος ή μιας πιθαμής άνθρωπος, βλ. λ. πιθαμή·
- μια
πορδή άνθρωπος ή μιας πορδής άνθρωπος, βλ. λ. πορδή·
- μια
σταλιά άνθρωπος ή μιας σταλιάς άνθρωπος, βλ. λ. σταλιά·
- μια
φορά γεννιέται ο άνθρωπος, βλ. λ. φορά·
- μια
φτυσιά άνθρωπος ή μιας φτυσιάς άνθρωπος, βλ. λ. φτυσιά·
- μια
φυσηξιά άνθρωπος ή μιας φυσηξιάς άνθρωπος, βλ. λ. φυσηξιά·
- μια
χαψιά άνθρωπος ή μιας χαψιάς άνθρωπος, βλ. λ. χαψιά·
- μισή
μερίδα άνθρωπος ή μισής μερίδας άνθρωπος, βλ. λ. μερίδα·
- μισή
μπουκιά άνθρωπος ή μισής μπουκιάς άνθρωπος, βλ. λ. μπουκιά·
- μισή
πιθαμή άνθρωπος ή μισής πιθαμής άνθρωπος, βλ. λ. πιθαμή·
- μισός
άνθρωπος, α. ο ανάπηρος: «έπεσε θύμα τροχαίου κι έμεινε μισός
άνθρωπος». β. ο μικροκαμωμένος, η μισή μερίδα: «μισός άνθρωπος, ο
αφιλότιμος, και θέλει να τα βάλει μ’ αυτόν το γίγαντα!»·
- μοναχικός
άνθρωπος, βλ. συνηθέστ. μοναχικός τύπος, λ. τύπος·
- μπόσικος
άνθρωπος, ο ελαφρόμυαλος, ο επιπόλαιος: «μη συμβουλεύεσαι τον τάδε, γιατί
είναι μπόσικος άνθρωπος και δεν πρέπει να δίνεις βάση στα λόγια του»·
- μυστήριος
άνθρωπος, που συμπεριφέρεται περίεργα, παράξενα, ακατανόητα: «είναι
μυστήριος άνθρωπος, γι’ αυτό δεν έχει πολλές συμπάθειες μέσα στη γειτονιά»·
- να
μη φτάσεις να δεις ανθρώπου μέρα, είδος κατάρας με την έννοια να μην
αξιωθείς, να μην προλάβεις να καλυτερεύσεις τη ζωή σου, να αντιμετωπίζεις
συνέχεια δυσκολίες και προβλήματα·
- νοικοκύρης
άνθρωπος, βλ. λ. νοικοκύρης·
- νορμάλ
άνθρωπος, α. που ζει φυσιολογικά σε μια σειρά και τάξη, που δεν έχει
εξάρσεις στη ζωή του: «επειδή είναι γυναίκα που θέλει να κάνει οικογένεια,
παντρεύτηκε ένα νορμάλ άνθρωπο». β. (και για τα δυο φύλα) που δεν έχει
σεξουαλικές διαστροφές: «δεν παίρνει μέρος στις παρτούζες των φίλων του, γιατί
είναι νορμάλ άνθρωπος»·
- ντόμπρος
άνθρωπος, που είναι ευθύς, ειλικρινής, ίσιος: «επειδή είναι ντόμπρος
άνθρωπος, λέει πάντα την αλήθεια»·
- … ο
άνθρωπος! εκφράζει τον οίκτο ή τη συμπάθειά μας σε κάποιον που έπαθε κάτι
κακό: «βρε, τι κακό που έπαθε στα καλά καθούμενα ο άνθρωπος! || τι να σου κάνει
ο άνθρωπος μ’ όλ’ αυτά τα βάσανα που έχει περάσει!»·
- ο
άνθρωπος της διπλανής πόρτας, χαρακτηρίζει άτομα απλά, συνηθισμένα,
ανώνυμα, άτομα που συναντάει κανείς καθημερινά στη ζωή του: «δεν το περίμενε
ποτέ κανείς από έναν άνθρωπο της διπλανής πόρτας να εναντιωθεί με τόσο θάρρος
σε κοτζάμ υπουργό». Πρβλ.: μ’ αυτό το εισιτήριο που πάω να ταξιδέψω στη
διπλανή σας πόρτα πιο ράκος θα επιστρέψω (Λαϊκό τραγούδι). Από το ότι,
συνήθως, οι επώνυμοι και οι σπουδαίοι ζουν απομακρυσμένοι και απρόσιτοι·
- ο άνθρωπος
της τελευταίας στιγμής, λέγεται με έμφαση γι’ αυτόν που αφήνει τις
υποχρεώσεις του να σωρεύονται και βιάζεται να τις εκπληρώσει την τελευταία
στιγμή: «ο Έλληνας χαρακτηρίζεται ως ο άνθρωπος της τελευταίας στιγμής»·
- ο
κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση, βλ. λ. κατάλληλος·
- ο
μέσος άνθρωπος, αυτός που στα πλαίσια μιας κοινωνίας συγκεντρώνει τα
χαρακτηριστικά της πλειοψηφίας: «ο μέσος άνθρωπος στην Ελλάδα δεν έχει και πολύ
καλή σχέση με το βιβλίο»·
- οι
επιθυμίες του ανθρώπου είναι σαν τις μέρες: μια πάει, άλλη έρχεται, βλ. λ. επιθυμία·
- οικογενειάρχης
άνθρωπος, βλ. λ. οικογενειάρχης·
-
όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ο Θεός γελάει, βλ. λ. Θεός·
-
ό,τι βάλει ο νους του ανθρώπου! βλ. λ. νους·
- ό,τι
βάλει το μυαλό του ανθρώπου! βλ. λ. μυαλό·
- παστρικός
άνθρωπος, α. που είναι καθαρός, νοικοκυρεμένος, αγνός, τίμιος:
«είναι παστρικός άνθρωπος κι όλες του τις δουλειές τις κάνει με μεγάλη προσοχή
και με το σταυρό στο χέρι». β. (ειρωνικά) άνθρωπος κακοήθης, φαύλος,
παλιάνθρωπος: «έμαθα και για σένα τι παστρικός άνθρωπος που είσαι!»·
- πεζός
άνθρωπος, που γενικά δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον, ο συνηθισμένος, ο
βαρετός: «τον χώρισε, γιατί ήταν πολύ πεζός άνθρωπος κι έπληττε φοβερά μαζί
του»·
- πέθανε
σαν άνθρωπος, πέθανε αξιοπρεπώς: «πέθανε σαν άνθρωπος ανάμεσα στους γιους
και τις νύφες του»·
- περίληψη
ανθρώπου, βλ. λ. περίληψη·
- πρέπει
να το ’χει ο άνθρωπος να…, πρέπει να είναι έμφυτο, φυσικό του κάτι για να
ενεργεί με τον τρόπο με τον οποίο ενεργεί: «πρέπει να το ’χει ο άνθρωπος να
βοηθάει τους συνανθρώπους του, αλλιώς τους προσπερνάει αδιάφορα». (Λαϊκό
τραγούδι: πρέπει να το ’χει ο άνθρωπος να κάνει αδικίες μα κι
όσοι ζουν με την ψευτιά μαζί τους δεν τα παίρνουν και στη ζωή μας μοναχά οι
καλοσύνες μένουν)· βλ. και φρ. πρέπει να το ’χεις μέσα σου να…, λ.
μέσα·
- πρώτα
βγαίν’ η ψυχή τ’ ανθρώπου κι ύστερα (βγαίνει) το χούι του, βλ. λ. ψυχή·
- ρηχός
άνθρωπος, που δεν έχει αισθήματα, που δεν έχει ψυχική και πνευματική
υπόσταση: «πώς μπορεί να νιώσει τον πόνο σου ένας τόσο ρηχός άνθρωπος!»·
- σαν
άνθρωποι, όπως αρμόζει, όπως ταιριάζει σε ανθρώπους, σε πολιτισμένο
περιβάλλον: «πέρνα απ’ το σπίτι μου το βράδυ για να μιλήσουμε σαν άνθρωποι»·
- σαν
άνθρωπος ή σαν άνθρωπος κι εγώ, α. έκφραση με την οποία
προσπαθούμε να δικαιολογηθούμε για κάποιο ατόπημά μας: «μέθυσα μια φορά, σαν
άνθρωπος κι εγώ || σαν άνθρωπος κι εγώ παραφέρθηκα». (Λαϊκό τραγούδι: κάθισε
φίλε να σου πω αυτό που έχω πάθει, γιατί σαν άνθρωπος κι εγώ έκανα κάτι
λάθη). β. έκφραση με την οποία θέλουμε να δικαιολογηθούμε για κάποια
ενέργειά μας, που δεν έπρεπε να γίνει και που σχολιάζεται αρνητικά από τον
περίγυρό μας: «σαν άνθρωπος κι εγώ ήθελα ένα αυτοκίνητο και για το λόγο αυτό
πούλησα μια γκαρσονιερίτσα που είχα, κακό είναι;». Πολλές φορές, της φρ.
προτάσσεται το ε. Συνών. σαν παιδί ή σαν παιδί κι εγώ·
- σαν
ένας άνθρωπος, όλοι μαζί, ενωμένοι: «όλοι οι εργαζόμενοι σαν ένας άνθρωπος
απαίτησαν απ’ την εργοδοσία καλύτερη ποιότητα ζωής»·
- σκληρός
άνθρωπος, που δεν έχει αγάπη και καλοσύνη για τους συνανθρώπους του, που δε
συμπονεί τους άλλους, που είναι σκληρόκαρδος: «από έναν τόσο σκληρό άνθρωπο σαν
κι αυτόν, μην περιμένεις ούτε κατανόηση ούτε βοήθεια»·
- σκόρδο
και νερό, κάνει τον άνθρωπο γερό, βλ. λ. νερό·
- στραβός
άνθρωπος, που είναι δύστροπος, ιδιότροπος, παράξενος: «δεν μπορείς να
κάνεις λεπτό μαζί του, γιατί είναι στραβός άνθρωπος»·
- τα
βόδια τα δένουν απ’ τα κέρατα, τον άνθρωπο τον δένουν απ’ το λόγο του, ο
αξιοπρεπής άνθρωπος κρατάει πάντα το λόγο του: «τα βόδια τα δένουν απ’ τα
κέρατα, τον άνθρωπο τον δένουν απ’ το λόγο του, κι αφού σου ’δωσε το λόγο του
πως θα σε βοηθήσει, θα το κάνει»·
- τα
λάθη είναι για τους ανθρώπους, βλ. λ. λάθος·
- τι
άνθρωπος είσαι! α. έκφραση δυσφορίας για κάποιον που δε μένει ποτέ
ευχαριστημένος: «αμάν πια, όλο φέρε και φέρε, τι άνθρωπος είσαι!». β. έκφραση
δυσφορίας για τη σκληρότητα που επιδεικνύει κάποιος: «τι άνθρωπος είσαι, που
θέλεις να κλείσεις τον άνθρωπο φυλακή επειδή σου χρωστάει εκατό ευρώ!». Πολλές
φορές, της φρ. προτάσσεται το Παναγία μου ή το Χριστέ μου ή το Θεέ
μου και κλείνει με το ρε·
- τι
άνθρωπος κι αυτός! α. λέγεται με θαυμασμό για τα ψυχικά και
πνευματικά χαρίσματα κάποιου. β. λέγεται ειρωνικά, κοροϊδευτικά ή
επιτιμητικά για τον κακό χαρακτήρα κάποιου ή για τις κακές ή άστοχες ενέργειες
του·
- τι
είδους άνθρωπος είναι; βλ. λ. είδος·
- τι
θες άνθρωπέ μου! επιθετική έκφραση σε άτομο που επιμένει να προσπαθεί να
μας πείσει για κάτι ή για να του δώσουμε κάτι, ενώ εμείς δεν έχουμε αυτή τη
διάθεση: «τι θες άνθρωπέ μου και με σκας! Αφού σου είπα, πως δεν έχω αυτά τα
λεφτά που μου ζητάς»·
- τι
κάνει ο άνθρωπος! α. λέγεται με θαυμασμό για τις ενέργειες ή τις
πράξεις κάποιου: «πω πω, τι κάνει ο άνθρωπος, όταν είναι καλλιεργημένος!». β.
λέγεται ειρωνικά, κοροϊδευτικά ή επιτιμητικά για τις άστοχες ενέργειες ή
πράξεις κάποιου: «τι κάνει ο άνθρωπος, όταν είναι σουρωμένος!». Συνήθως της φρ.
προτάσσεται το για δες. Συνών. τι κάνει ο άλλος! / τι κάνει ο δικός
σου! / τι κάνει το άτομο! / τι κάνει το πρόσωπο(!)·
- τι
λέει ο άνθρωπος! α. λέγεται θαυμαστικά για τα σπουδαία λόγια που
λέει κάποιος: «πω πω, τι λέει ο άνθρωπος!». β. λέγεται ειρωνικά,
κοροϊδευτικά ή επιτιμητικά για τις ανοησίες που λέει κάποιος: «τι λέει μωρέ ο
άνθρωπος!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το για δες. Συνών. τι λέει ο
άλλος! / τι λέει ο δικός σου! / τι λέει το άτομο! / τι λέει το πρόσωπο(!)·
- τι
λες άνθρωπέ μου! έκφραση απορίας, έκπληξης, δυσαρέσκειας ή διαμαρτυρίας σε
άτομο, που μας ανακοινώνει κάτι που μας είναι αδύνατο να το πιστέψουμε, ή που
μας ζητάει απίθανα πράγματα: «σ’ έψαχνα για να σου πω πως σκοτώθηκε ο τάδε. -Τι
λες άνθρωπέ μου! Πριν μια ώρα κουβέντιαζα μαζί του! || θα ’ρθω αύριο να μου
δώσεις πέντε εκατομμύρια και τ’ αυτοκίνητό σου για μια βδομάδα. -Τι λες άνθρωπέ
μου!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το είσαι με τα καλά σου(;)·
- τι
λογής άνθρωπος είναι; βλ. λ. λογής·
- τι
’ν’ ο άνθρωπος! Ένα τίποτα, έκφραση που δηλώνει τη ματαιότητα της
ανθρώπινης ύπαρξης: «τι ’ν’ ο άνθρωπος! Ένα τίποτα. Χτες το βράδυ γλεντούσαμε
παρέα με τον τάδε και το πρωί πήγε από έμφραγμα καραμπινάτο». Πολλές φορές, της
φρ. προτάσσεται το βρε·
- τι
’ν’ ο άνθρωπος! Σαν το χόρτο του κάμπου. Πράσινο σήμερα, ξερό αύριο, βλ.
συνηθέστ. τι ’ν’ ο άνθρωπος! Ένα τίποτα·
- τι
σόι άνθρωπος είναι, βλ. λ. σόι·
- τι
σου είναι ο άνθρωπος! θαυμαστική έκφραση για το τι μπορεί να πετύχει, να
κατορθώσει ο άνθρωπος: «προχώρησε τόσο πολύ η επιστήμη, που μέχρι και οι
άντρες, λέει, θα μπορούν να γεννούν παιδιά. -Τι σου είναι ο άνθρωπος!». Πολλές
φορές, της φρ. προτάσσεται το βρε·
- τι
φτιαξιά άνθρωπος είναι; βλ. λ. φτιαξιά·
- το
μετάξι θέλει τάξη κι άνθρωπο να το κοιτάξει, βλ. λ. μετάξι·
- το
πρόσωπο του ανθρώπου είναι σπαθί, βλ. λ. πρόσωπο·
- τον
κάνω άνθρωπο, τον κάνω να αποβάλει τα ελαττώματά του, τον μορφώνω, τον
διορθώνω και γενικά τον ευπρεπίζω, τον κάνω να φέρεται κόσμια ως κοινωνικός
άνθρωπος: «ήταν πολύ στραβόξυλο, αλλά, αυτή η γυναίκα που τον παντρεύτηκε,
μπόρεσε και τον έκανε άνθρωπο». (Λαϊκό τραγούδι: είπα να σε κάνω άνθρωπο σύντροφό
μου στη ζωή μα γι’ αγάπη τόσο όμορφη δεν επλάστηκες εσύ // σπουδάζει γιο
μονάκριβο μακριά στη Γερμανία, για να τον κάνει άνθρωπο μέσα στην
κοινωνία)·
- τρώει
άνθρωπο! α. είναι πάρα πολύ εκνευρισμένος, είναι εξοργισμένος, είναι
εκτός εαυτού: «μη του ζητήσεις καμιά χάρη αυτή τη στιγμή, γιατί τρώει
άνθρωπο!». β. υπερασπίζεται σθεναρά αυτό που τον ενδιαφέρει απόλυτα:
«γι’ αυτόν μπορείς να πεις ό,τι θες, αλλά αν κάνεις να πεις κάτι για τη γυναίκα
του, τρώει άνθρωπο!»·
- υπάρχουν
άνθρωποι γι’ άνθρωποι ή υπάρχουν άνθρωποι κι άνθρωποι, υπάρχουν
λογής λογής άνθρωποι και άξιοι και ανάξιοι και καλοί και κακοί: «στη ζωή δεν
είναι όλοι ίδιοι, γιατί υπάρχουν άνθρωποι κι άνθρωποι»·
- υπόδειγμα
ανθρώπου, βλ. λ. υπόδειγμα·
- υπόλοιπο
ανθρώπου, βλ. λ. υπόλοιπο·
- υποψία
ανθρώπου, βλ. λ. υποψία·
- φακάτος
άνθρωπος, (στη νεοαργκό) βλ. φρ. γαμάτος άνθρωπος· βλ. και λ.
φακάτος·
- χοντρός
άνθρωπος, βλ. λ. χοντράνθρωπος·
- χρυσός
άνθρωπος, που είναι πολύ καλός, καλόκαρδος, ανοιχτόκαρδος: «γνώρισα έναν
χρυσό άνθρωπο και είμαι πολύ χαρούμενος γι’ αυτό». (Λαϊκό τραγούδι: κι όταν
πεθάνω θα με κλάψουν και θα λένε τι παλικάρι και τι άνθρωπος χρυσός, τώρα
πληγώνουν την καρδιά μου και την καίνε και από τις πίκρες έχω μείνει ο μισός)·
- ώριμος
άνθρωπος, που βρίσκεται στην ακμή της ηλικίας του, στο μέγιστο σημείο της
σωματικής, ιδίως της πνευματικής του ανάπτυξης: «τώρα που είναι ώριμος
άνθρωπος, μπορεί να παντρευτεί || είναι ώριμος άνθρωπος και μπορεί να κρίνει
μόνος του τι πρέπει να κάνει και τι όχι». Αντίθ άγουρος άνθρωπος.
βούλα
βούλα,
η, ουσ.
[<μσν. βούλλα <λατιν. bulla], η βούλα. 1. η τελεία: «όταν
γράφουμε, μετά από κάθε βούλα αρχίζουμε με κεφαλαίο γράμμα». 2α. βαθούλωμα
στο κέντρο του σαγονιού, ιδίως του άντρα: «είχε μια βούλα στο τετράγωνο
θεληματικό σαγόνι του». Συνών. λακκάκι. β. στον πλ. οι βούλες,
μικρά βαθουλώματα που σχηματίζονται στα μάγουλα κατά τη διάρκεια του γέλιου
ή του χαμόγελου: «όταν χαμογελούσε, οι βούλες της στα μάγουλα της έδιναν μια
ιδιαίτερη ομορφιά». Συνών. λακκάκια. 3. στρογγυλή κηλίδα,
στρογγυλό σημάδι, που διαφέρει στο χρώμα από την υπόλοιπη επιφάνεια: «ήταν ένα
άσπρο βόδι με μαύρες βούλες || τα σκυλιά της Δαλματίας είναι άσπρα με μαύρες
βούλες». 4. (στη γλώσσα της αργκό) βαθούλωμα στο θόλο της ρεμπούμπλικας.
Συνήθως υπάρχουν τρία βαθουλώματα, δυο στα πλάγια του θόλου κι ένα στην κορυφή
του: «πριν φορέσει τη ρεμπούπλικά του, έλεγχε πάντα αν ήταν οι βούλες της
εντάξει». Συνών. γούβα (3). 5. (ειδικά για καρπούζι) μικρό
τριγωνικό κομμάτι που κόβεται από το καρπούζι μπροστά στον πελάτη για δοκιμή,
προκειμένου να διαπιστώσει αν είναι ώριμο ή γλυκό: «για κόψε μια βούλα να
δοκιμάσω». 6. (παλιότερα) η σφραγίδα και το αποτύπωμά της: «στο έγγραφο
υπήρχε η βασιλική βούλα»·
- βάζω
βούλα, (στη γλώσσα της αργκό) α. σημαδεύω: «ό,τι βάλει βούλα, δεν
του ξεφεύγει με τίποτα». β. γίνομαι στόχος υποψιών: «πρόσεχε τις
ενέργειές σου, γιατί βάζεις βούλα». γ. παραδέχομαι, εγκρίνω: «δεν κάνω
τίποτα, αν δε βάλει πρώτα βούλα ο διευθυντής μου»·
- βάζω
βούλα και παύλα, βλ. συνηθέστ. βάζω τελεία και παύλα, λ. τελεία·
- βάλε
βούλα (ενν. στο μυαλό σου), (στη γλώσσα της αργκό) εντύπωσέ το καλά στο
μυαλό σου: «βάλε βούλα για να θυμάσαι τον τρόπο που μου συμπεριφέρθηκες».
Συνήθως λέγεται με απειλητική διάθεση·
- βούλα
μαβιά, (στη γλώσσα της αργκό) ο σεσημασμένος κακοποιός: «μην κάνεις παρέα
μαζί του, γιατί είναι βούλα μαβιά και θα ’χεις μπλεξίματα». Από το ότι υπάρχουν
τα δακτυλικά του αποτυπώματα στο φάκελό του στην Ασφάλεια·
- και
με βούλα, α. και επίσημα, και με το νόμο, και με έγγραφη άδεια:
«έχεις την άδεια να ενεργήσεις μ’ αυτόν τον τρόπο; -Και με βούλα». β.
(για εμπορεύματα) είναι γνήσιο, έχει και το σήμα κατατεθέν της εταιρείας που το
παράγει: «είναι γνήσια Μπράουν η τηλεόραση που αγόρασες; -Και με βούλα·
- με
το μαχαίρι και με τη βούλα, βλ. λ. μαχαίρι·
- με
υπογραφή και βούλα, βλ. λ. υπογραφή·
-
υποδεικνύω την άσπρη βούλα, (για
διαιτητές ποδοσφαίρου) υποδεικνύω το σημείο του πέναλτι, τιμωρώ κάποιον παίχτη
με την εσχάτη των ποινών, σφυρίζω πέναλτι σε βάρος κάποιου παίχτη, κάποιας
ομάδας: «επειδή ο αμυντικός της αντίπαλης ομάδας μάρκαρε αντικανονικά τον επιθετικό
μας και τον ανέτρεψε μέσα στη μικρή περιοχή, ο διαιτητής υπέδειξε αμέσως την
άσπρη βούλα». Από το ότι, το σημείο από το οποίο χτυπιέται το πέναλτι κατά της
αντίπαλης εστίας, υποδεικνύεται πάνω στο χορτοτάπητα του γηπέδου με μια
ευμεγέθη ασβεστωμένη βούλα.
γλώσσα
γλώσσα, η,
ουσ. [<αρχ. γλῶσσα], η γλώσσα. 1. η αυθάδεια, η αθυροστομία, η
φλυαρία: «για δες γλώσσα ο πιτσιρικάς, χωρίς καμιά ντροπή!». 2. η γνώση
μιας ξένης γλώσσας: «θέλεις να πας στη Γαλλία αλλά δε μου είπες· σκαμπάζεις τίποτα
από γλώσσα;». (Εβραίικο τραγούδι: τέσσερις γλώσσες μιλώ, τους πουλάω
παραμύθια χίλια δυο και τους γίνομαι τσιμπούρι να τους πάρω το μασούρι). 3.
οποιοδήποτε μέσο βοηθάει στη συνεννόηση: «η γλώσσα του κορμιού || η γλώσσα
των κωφαλάλων αποτελείται από διάφορες εκφραστικές χειρονομίες, που γίνονται με
τα δάχτυλα, με τα χέρια». 4. ειδικό κομμάτι δέρματος που ξεκινάει από το
εσωτερικό του παπουτσιού και καλύπτει το κουντεπιέ του ποδιού. 5. είδος
ψαριού: «για να νιώσεις τη μεγάλη νοστιμιά της γλώσσας πρέπει να τη φας τηγανητή».
Υποκορ. γλωσσίτσα κ. γλωσσούλα, η (βλ. λ.) και γλωσσάκι, το.
(Ακολουθούν 150 φρ.)·
- αγοραία γλώσσα, η χυδαία, η πρόστυχη γλώσσα, που χρησιμοποιείται με
ευκολία από τους λαϊκούς ανθρώπους, από τους ανθρώπους της πιάτσας: «από μικρός
μεγάλωσε στους δρόμους και χρησιμοποιεί τόσο αγοραία γλώσσα, που σε κάνει να
κοκκινίζεις όταν τον ακούς να μιλάει»·
- ακονίζω τη γλώσσα μου, προετοιμάζομαι να μιλήσω για
πολλή ώρα, ιδίως σε έντονο, σε οξύτατο τόνο: «μέχρι να ’ρθει η σειρά ν’ ανεβώ στο
βήμα, ακόνιζα τη γλώσσα μου, γιατί έπρεπε να τους τα πω μια και καλή»·
-
αμάν αυτή η γλώσσα σου! βλ. φρ. αμάν αυτό το στόμα σου! λ. στόμα·
- αμολάω τη γλώσσα μου, α. λέω απροκάλυπτα αυτά που ξέρω, ιδίως
όχι αρεστά για κάποιον: «κοίτα μην αμολήσω τη γλώσσα μου, γιατί δε σε ξεπλένει
ούτε ο Νιαγάρας!». β. ομολογώ, προδίδω: «τη στιγμή που είχαμε πιστέψει
πως τη γλιτώσαμε, αμόλησε τη γλώσσα του ο τάδε και μας έκαψε»·
-
από γλώσσα, παπούτσι, χαρακτηρίζει άτομο που μιλάει σκληρά, επιθετικά,
υβριστικά: «είναι καλό παιδί, αλλά από γλώσσα, παπούτσι». Από παρομοίωση της
γλώσσας με τη σόλα του παπουτσιού·
-
από γλώσσα τι κάνεις; ή από γλώσσα πώς πας; ή από γλώσσα πώς
τα πας; μιλάς κάποια ξένη γλώσσα ή τη γλώσσα για την οποία γίνεται
λόγος(;): «λέω να σε πάρω μαζί μου στην Ιταλία, αλλά δε μου είπες, από γλώσσα
πώς πας;»·
-
βάζω χαλινάρι στη γλώσσα μου, βλ. λ. χαλινάρι·
-
βαστώ τη γλώσσα μου, δε μιλώ, δεν προδίδω κάποιο μυστικό ή κάτι που ξέρω
και που ενοχοποιεί κάποιον: «παρ’ όλα τα λεφτά που του ’δωσε ο τάδε, για να του
πει τι είχαμε κουβεντιάσει, βάσταξε τη γλώσσα του και δεν του είπε τίποτα ||
παρόλο το ξύλο που του ’δωσαν στην Ασφάλεια, βάσταξε τη γλώσσα του και δε μας
αποκάλυψε»·
-
βγάζω γλώσσα, αυθαδιάζω, αντιμιλώ: «μη βγάζεις γλώσσα σε μένα, γιατί
έχεις τα μισά μου χρόνια!». (Λαϊκό τραγούδι: πάψε να κάνεις πια σε μένα την
καμπόσα, κάθισε φρόνιμα και μη μου βγάζεις γλώσσα)·
-
βγάζω γλώσσα ένα πήχη ή βγάζω γλώσσα μια πήχη, βλ. φρ. βγάζω
γλώσσα μια πιθαμή·
-
βγάζω γλώσσα μια πιθαμή, αντιμιλώ, αυθαδιάζω πάρα πολύ: «πρόσεχε πώς του
μιλάς, γιατί με το παραμικρό βγάζει γλώσσα μια πιθαμή»·
-
βρήκαμε κοινή γλώσσα, υπήρξε αλληλοκατανόηση μεταξύ μας, συμπέσανε οι
γνώμες μας, οι απόψεις μας, συνεννοηθήκαμε: «η συζήτηση με τον τάδε υπήρξε
ευχάριστη κι εποικοδομητική, γιατί βρήκαμε κοινή γλώσσα»·
-
γάνιασε η γλώσσα μου, κουράστηκα, ταλαιπωρήθηκα μιλώντας ασταμάτητα,
ιδίως συμβουλεύοντας κάποιον: «γάνιασε η γλώσσα μου να σε συμβουλεύω, όμως
μυαλό δεν μπόρεσα να σου βάλω». Από το ότι, όταν κάποιος μιλάει πολύ, η γλώσσα
του πιάνει ένα λευκό επίχρισμα, που παρομοιάζεται με τη γανάδα·
-
για μάζεψε τη γλώσσα σου! απειλητική ή συμβουλευτική έκφραση σε κάποιον
να πάψει να μιλάει προκλητικά ή υβριστικά εναντίον μας ή εναντίον προσώπου που
μας ενδιαφέρει, γιατί θα ενεργήσουμε δυναμικά σε βάρος του: «για μάζεψε τη
γλώσσα σου, γιατί θα πλακωθούμε στις μπουνιές!». Το για τονισμένο·
-
για συμμάζεψε τη γλώσσα σου! βλ. φρ. για μάζεψε τη γλώσσα σου! Το για
τονισμένο·
-
γλώσσα έχει και μιλιά δεν έχει, α. είναι ιδιαίτερα ολιγόλογος: «η
μικρή του η κόρη σε παίρνει το κεφάλι με την πολυλογία της, ενώ η μεγάλη γλώσσα
έχει και μιλιά δεν έχει». β. ειρωνική αμφισβήτηση στον ισχυρισμό κάποιου
πως ο τάδε είναι ολιγόλογος: «ποιος δε μιλάει ο τάδε; Τι να σου πω, γλώσσα έχει
και μιλιά δεν έχει!»·
-
γλώσσα παπούτσι, αλλά μυαλό κουκούτσι, οι αυθάδεις και οι πολυλογάδες,
που έχουν την εντύπωση πως λένε σπουδαία πράγματα, είναι συνήθως άμυαλοι: «τι
να πεις γι’ αυτόν τον άνθρωπο, που στιγμή δεν κλείνει το στόμα του! Γλώσσα
παπούτσι, αλλά μυαλό κουκούτσι»·
-
γλώσσα που την έχει! βλ. φρ. έχει μια γλώσσα(!)·
- γλώσσα του πεζοδρομίου, βλ. φρ. αγοραία γλώσσα·
-
γλώσσας μάκρεμα, μυαλού κόντεμα, βλ. φρ. γλώσσα παπούτσι, αλλά μυαλό
κουκούτσι·
-
δαγκάνω τη γλώσσα μου, προσπαθώ να συγκρατηθώ για να μη μιλήσω, γιατί θα
πω πράγματα κακά ή δυσάρεστα για κάποιον: «όση ώρα αυτός παίνευε τον εαυτό του,
ο φίλος του, που τον ξέρει σαν κάλπικη δεκάρα, δάγκανε τη γλώσσα του για να μην
τον ξεμπροστιάσει»·
-
δάγκασε τη γλώσσα σου! αποτρεπτική έκφραση για να μη μας συμβεί αυτό που
κακομελετάει κάποιος, που απευχόμαστε το κακό που ξεστόμισε κάποιος να συμβεί
σε βάρος μας: «έτσι όπως τρέχεις με τ’ αυτοκίνητο, θα σκοτωθούμε. -Δάγκασε τη
γλώσσα σου!»·
-
δάγκασε τη γλώσσα του, ένιωσε πολύ άσχημα, γιατί, χωρίς να το θέλει,
είπε κάτι που δεν έπρεπε να ειπωθεί, ή αποκάλυψε κάτι που δεν έπρεπε να
αποκαλυφθεί: «μόλις κατάλαβε πως αυτόν που κατηγορούσε ήταν δίπλα του, δάγκασε
τη γλώσσα του || μόλις του ξέφυγε πάνω στην κουβέντα το μυστικό που του είχε
εμπιστευθεί ο τάδε, δάγκασε τη γλώσσα του». Από το ότι είναι πολύ οδυνηρό σε
κάποιον, όταν δαγκάνει τη γλώσσα του·
-
δε βάζει τη γλώσσα μέσα του, βλ. φρ. δε βάζει τη γλώσσα στο στόμα του·
- δε βάζει τη γλώσσα στο στόμα του, μιλάει ακατάσχετα, χωρίς να
αφήνει κάποιον άλλον να μιλήσει: «όταν αρχίζει και μιλάει, δε λέει να βάλει τη
γλώσσα στο στόμα του»·
-
δε βάζει στη γλώσσα του χαλινάρι, βλ. λ. χαλινάρι·
- δε βαστώ τη γλώσσα μου, α. μιλώ άπρεπα, απερίσκεπτα: «όταν
νευριάζω, δε βαστώ τη γλώσσα μου». β. μιλώ άκαιρα: «να ’σαι δίπλα μου να
με προσέχεις, όταν μιλώ, γιατί ξεχνιέμαι κάθε τόσο και δε βαστώ τη γλώσσα μου».
γ. δεν μπορώ να κρατήσω μυστικό: «μη μου εμπιστευτείς τίποτα, γιατί δε
βαστώ τη γλώσσα μου και μπορεί να το ξεφουρνίσω»·
- δε μου κοβόταν καλύτερα η γλώσσα! έκφραση μεταμέλειας για κάτι που είπαμε:
«πέταξες τη βλακεία σου κι έβαλες τους ανθρώπους να μαλώσουν. -Δε μου κοβόταν
καλύτερα η γλώσσα!»·
- δε σταματά η γλώσσα του, μιλάει ακατάσχετα: «όταν αρχίζει
να μιλάει, δεν προλαβαίνει να πει τίποτα κανένας άλλος, γιατί δε σταματά η
γλώσσα του»·
- δέθηκε η γλώσσα μου, βλ. φρ. μου δέθηκε η γλώσσα·
-
δεν έτρωγα τη γλώσσα μου! βλ. φρ. δεν κατάπινα τη γλώσσα μου(!)·
-
δεν κατάπινα τη γλώσσα μου! α. έκφραση με την οποία θέλουμε να
δείξουμε πόσο πολύ μετανιώσαμε, που μελετούσαμε κάτι κακό για κάποιον, γιατί
τελικά το έπαθε: «εγώ του το ’λεγα πως θα σκοτωθεί, έτσι όπως τρέχει με τ’
αυτοκίνητό του, αλλά δεν κατάπινα τη γλώσσα μου! Πάει ο άνθρωπος!». β.
μετάνιωσα που μίλησα, που πήρα μέρος σε κάποια συζήτηση: «δεν κατάπινα τη
γλώσσα μου, που μίλησα και στενοχώρησα τον άνθρωπο!». Συνήθως μετά το ρ. της
φρ. ακολουθεί το καλύτερα·
-
δεν κρατώ τη γλώσσα μου, βλ. φρ. δε βαστώ τη γλώσσα μου·
- δεν πάει η γλώσσα μου να…, δυσκολεύομαι, διστάζω να πω, να
εκφράσω κάτι, ιδίως κάτι που είναι κακό συνήθως εναντίον κάποιου ή κάποιων:
«δεν πάει η γλώσσα μου να κατηγορήσω τον τάδε, γιατί είναι φίλος μου || δεν
πάει η γλώσσα μου να μιλήσω εναντίον του κόμματός μου, γιατί μέσα σ’ αυτό
ανδρώθηκα || δεν πάει η γλώσσα μου να μιλήσω κατά των πολιτικών μου συντρόφων»·
- έβγαλε η γλώσσα μου μαλλιά ή έβγαλε μαλλιά η γλώσσα μου, βλ.
συνηθέστ. μάλλιασε η γλώσσα μου·
-
έβγαλε μια γλώσσα να! αντιμίλησε προκλητικά, αυθαδίασε πάρα πολύ: «εγώ
του ’πα να προσέχει για το καλό του, κι αυτός έβγαλε μια γλώσσα να!». Συνήθως η
φρ. συνοδεύεται από χειρονομία με το ένα χέρι να έρχεται και να δείχνει πιο
πάνω από τον καρπό του άλλου χεριού, ή συνοδεύεται από χειρονομία με τις δυο
παλάμες να απομακρύνονται αισθητά η μια από την άλλη, θέλοντας να καθορίσουν
ένα μεγάλο μέγεθος·
-
έβγαλε μια γλώσσα σαν παντόφλα! βλ. λ. έβγαλε μια γλώσσα να(!)·
- έβγαλε μια γλώσσα σαν παπούτσι! βλ. λ. έβγαλε μια γλώσσα να(!)·
- είναι άσχημη γλώσσα, βλ. φρ. έχει άσχημη γλώσσα·
- είναι κακιά γλώσσα, βλ. φρ. έχει κακιά γλώσσα·
- είναι καλή γλώσσα, βλ. φρ. έχει καλή γλώσσα·
- είναι κοφτερή γλώσσα, βλ. φρ. έχει κοφτερή γλώσσα·
- είναι μια γλώσσα! βλ. φρ. έχει μια γλώσσα(!)·
-
έχει άσχημη γλώσσα, α. αντιμιλά προκλητικά, είναι αυθάδης: «μην
του πας κόντρα, γιατί έχει άσχημη γλώσσα». β. είναι αισχρολόγος, βρομόγλωσσος:
«όταν αρχίζει να βρίζει, σε κάνει να κοκκινίζεις, γιατί έχει άσχημη γλώσσα»·
-
έχει γανωμένη γλώσσα, μπορεί να πιει κάποιο ρόφημα, όσο ζεστό και αν
είναι αυτό: «μόλις του σερβίρουν τον καφέ, τον πίνει μονορούφι, λες κι έχει
γανωμένη γλώσσα»·
-
έχει γλυκιά γλώσσα, είναι γλυκομίλητος: «είναι πολύ ευγενικό παιδί κι
έχει γλυκιά γλώσσα». (Λαϊκό τραγούδι: ααα αχ, αφράτη μου κοκόνα, μέσα πω πω,
απ’ τη Δραπετσώνα. Με πέθανε αυτή η γλυκιά σου γλώσσα, τα σκέρτσα σου τα
τόσα)·
-
έχει κακιά γλώσσα, α. είναι κακεντρεχής, φθονερός: «αν θέλεις να
μάθεις κάτι για κάποιον, μην πάρεις τη γνώμη του τάδε, γιατί έχει κακιά γλώσσα
και θα σου πει τα χειρότερα πράγματα». β. είναι αισχρολόγος, βρομόστομος:
«μην του εναντιώνεσαι, γιατί έχει τόσο κακιά γλώσσα, που, αν αρχίσει, θα
κοκκινίσεις ολόκληρος». γ. το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, ό,τι
κακομελετάει, συμβαίνει, ιδίως στους άλλους: «έχει τόσο κακιά γλώσσα, που, όταν
αρχίσει να σε κακομελετάει, είναι αδύνατο να μη σου τύχει κάποιο κακό»· βλ. και
φρ. έχει άσχημη γλώσσα·
- έχει καλή γλώσσα, α. είναι ευγενικός και γλυκομίλητος:
«μ’ αρέσει ν’ ακούω αυτόν τον άνθρωπο, γιατί έχει καλή γλώσσα». β. είναι
καλός αγορητής: «ο Ανδρέας Παπανδρέου, είχε πολύ καλή γλώσσα»· βλ. και φρ. έχει
στρωτή γλώσσα·
- έχει κοφτερή γλώσσα, λέει πάντα θαρρετά τη γνώμη του,
την άποψή του, όσο και αν δε συμφέρει ή όσο και αν στενοχωρεί ή πληγώνει
κάποιον: «όταν έχουμε κάποιο πρόβλημα, πηγαίνουμε στον τάδε να μας λύσει τη
διαφορά, γιατί έχει κοφτερή γλώσσα και λέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη»·
-
έχει μακριά γλώσσα, αντιμιλάει προκλητικά, αυθαδιάζει πολύ: «είναι
όμορφη γυναίκα, δε λέω, αλλά έχει μακριά γλώσσα και χάνει απ’ την ομορφιά της»·
-
έχει μεγάλη γλώσσα, βλ. φρ. έχει μακριά γλώσσα·
-
έχει μια γλώσσα! α. αντιμιλά προκλητικά, είναι πολύ αυθάδης: «μην
του κάνεις καμιά παρατήρηση, γιατί έχει μια γλώσσα, Θεός να σε φυλάει!». β.
είναι πολύ αισχρολόγος, βρομόγλωσσος: «προς Θεού, μην ανοίξει το στόμα του,
γιατί έχει μια γλώσσα!». Συνήθως η φρ. κλείνει με το μα τι γλώσσα! ή με
το Θεός να σε φυλάει(!)·
-
έχει μια γλώσσα να! αντιμιλά προκλητικά, είναι πολύ αυθάδης. Συνήθως η
φρ. συνοδεύεται από χειρονομία με το ένα χέρι να έρχεται και να δείχνει πάνω
από τον καρπό του άλλου χεριού ή συνοδεύεται από χειρονομία με τις δυο παλάμες να
απομακρύνονται αισθητά η μια από την άλλη, θέλοντας να καθορίσουν ένα μεγάλο
μέγεθος·
-
έχει μια γλώσσα σαν παντόφλα! βλ. φρ. έχει μια γλώσσα να(!)·
- έχει μια γλώσσα σαν παπούτσι! βλ. φρ. έχει μια γλώσσα να(!)·
-
έχει στρωτή γλώσσα, α. (για λογοτεχνικά κείμενα) είναι
καλογραμμένο: «είναι ενδιαφέρον βιβλίο κι έχει στρωτή γλώσσα». β. (για
συγγραφείς) γράφει καλά, κατανοητά: «διαβάζω ευχάριστα τον τάδε συγγραφέα,
γιατί έχει στρωτή γλώσσα»·
-
έχεις γρόσα, έχεις και μεγάλη γλώσσα, βλ. λ. γρόσα·
-
η γλυκιά η γλώσσα βγάζει το φίδι απ’ την τρύπα, με την ευγένεια μπορούμε
να κατορθώσουμε και τα πιο δύσκολα πράγματα, με την ευγένεια ανοίγουν όλες οι
πόρτες: «δεν πρέπει να ’σαι αυταρχικός κι απότομος με τους συνανθρώπους σου, αλλά
απλός και γλυκομίλητος αν θέλεις να πετύχεις γιατί, αν θες να ξέρεις, η γλυκιά
η γλώσσα βγάζει το φίδι απ’ την τρύπα». Συνών. ο γλυκομίλητος μπορεί να
θηλάσει και λέαινα·
-
η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει, τα λόγια που λέει κάποιος
μπορούν να δημιουργήσουν μεγάλο πρόβλημα, να προξενήσουν πολύ μεγάλο κακό, πολύ
μεγάλη πίκρα σε κάποιον: «να ’σαι προσεκτικός, όταν μιλάς στους συνανθρώπους
σου, γιατί πρέπει να ξέρεις πως η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει».
(Λαϊκό τραγούδι: στους κάμπους ο Αντύπας τρέχει βάζει φωτιές, καρδιές
φλογίζει. Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει, η γλώσσα κόκαλα τσακίζει)· βλ.
και φρ. ό,τι κόβει το μαχαίρι γιατρεύεται, ό,τι κόβει η γλώσσα δε
γιατρεύεται·
-
η γλώσσα λησμονάει και λέει την αλήθεια, μερικές φορές καθώς μιλάει
κάποιος, στη ροή του λόγου του ξεχνιέται και λέει την αλήθεια που δεν έπρεπε να
ειπωθεί: «έπιασαν τον ψευδομάρτυρα στην κουβέντα κι έτσι όπως τον ρωτούσαν
συνεχώς του ξέφυγε κι είπε την αλήθεια, γιατί μερικές φορές η γλώσσα λησμονάει
και λέει την αλήθεια»·
-
η γλώσσα μου έγινε γραβάτα, κουράστηκα υπερβολικά, είτε για να φέρω σε
πέρας κάποια χειρονακτική εργασία είτε από έντονο τρέξιμο: «η γλώσσα μου έγινε
γραβάτα, μέχρι να τελειώσω το φράχτη της αυλής || η γλώσσα μου έγινε γραβάτα
τρέχοντας τόση ώρα κάτω απ’ τον ήλιο». Από την εικόνα του σκύλου που, όταν
κουραστεί υπερβολικά, ιδίως τρέχοντας, η γλώσσα του κρέμεται έξω από το στόμα
του, πράγμα που παρομοιάζεται με γραβάτα, που πέφτει πάνω στο στήθος του άντρα·
-
η γλώσσα μου έγινε παπούτσι ή η γλώσσα μου έγινε σαν παπούτσι, βλ.
φρ. η γλώσσα μου έγινε τσαρούχι·
-
η γλώσσα μου έγινε τσαρούχι ή η γλώσσα μου έγινε σαν τσαρούχι, έγινε
σκληρή, τραχιά στην αφή της, ιδίως από υπερβολικό κάπνισμα ή υπερβολική
οινοποσία: «όλο το βράδυ πίναμε και καπνίζαμε κι η γλώσσα μου έγινε σαν
τσαρούχι». Από παρομοίωση με την τραχιά σόλα του παπουτσιού, ιδίως του τσαρουχιού·
-
η γλώσσα μου έγινε φιόγκος, βλ. φρ. η γλώσσα μου δέθηκε φιόγκος·
-
η γλώσσα μου δέθηκε φιόγκος, δεν μπόρεσα να αρθρώσω λέξη από έκπληξη ή
φόβο: «ήταν τόσο όμορφη γυναίκα, που μόλις μου μίλησε, η γλώσσα μου δέθηκε
φιόγκος || μου είχαν πει ψέματα πως είχε πεθάνει ο τάδε και, μόλις τον είδα
ξαφνικά μπροστά μου, η γλώσσα μου δέθηκε φιόγκος»·
-
η γλώσσα της κόβει και ράβει, η γυναίκα για την οποία γίνεται λόγος,
είναι πολύ φλύαρη, ζαλίζει τους πάντες με τη φλυαρία της: «αν αρχίσει να μιλάει,
σου ’ρχεται ζαλάδα, γιατί η γλώσσα της κόβει και ράβει». Η αναφορά στη γυναίκα,
γιατί υποτίθεται πως οι γυναίκες, είναι πιο φλύαρες από τους άντρες, ωστόσο,,
ισχύει και γι’ αυτούς·
-
η γλώσσα της μαγκιάς, βλ. λ. μαγκιά·
-
η γλώσσα της πάει ροδάνι, η γυναίκα για την οποία γίνεται λόγος, όχι
μόνο είναι φλύαρη αλλά μιλάει και πολύ γρήγορα: «δεν μπορείς να καταλάβεις τι
λέει, γιατί η γλώσσα της πάει ροδάνι». Από τον τροχό της κλωστικής μηχανής, που
περιστρέφεται με μεγάλη ταχύτητα και η αναφορά στη γυναίκα, γιατί υποτίθεται
πως οι γυναίκες είναι πιο φλύαρες από τους άντρες, ωστόσο, ισχύει και γι’
αυτούς·
-
η γλώσσα της πιάτσας, βλ. λ. πιάτσα·
-
η γλώσσα τιμάει το πρόσωπο, ο άνθρωπος πολλές φορές εξυψώνεται στα μάτια
των άλλων με τον τρόπο που μιλάει: «να μιλάς πάντα γλυκά κι ευγενικά στους
άλλους, γιατί η γλώσσα τιμάει το πρόσωπο»·
-
η γλώσσα του είναι δηλητήριο, βλ. φρ. η γλώσσα του στάζει φαρμάκι·
-
η γλώσσα του είναι μέλι, βλ. συνηθέστ. η γλώσσα του στάζει μέλι·
-
η γλώσσα του είναι πετμέζι, βλ. συνηθέστ. η γλώσσα του στάζει μέλι·
-
η γλώσσα του είναι ρετσέλι, βλ. συνηθέστ. η γλώσσα του στάζει μέλι·
-
η γλώσσα του είναι ροσόλι, βλ. συνηθέστ. η γλώσσα του στάζει μέλι·
-
η γλώσσα του είναι σερμπέτι, βλ. συνηθέστ. η γλώσσα του στάζει μέλι·
- η γλώσσα του είναι φαρμάκι, βλ. φρ. η γλώσσα του στάζει φαρμάκι·
- η γλώσσα του θέλει κόντεμα, πρέπει κάποιος να τον
χαλιναγωγήσει, γιατί μιλάει άπρεπα, προκλητικά ή επιθετικά: «ο φίλος σου είναι
πολύ αθυρόστομος, γι’ αυτό η γλώσσα του θέλει κόντεμα»·
- η γλώσσα του στάζει δηλητήριο, βλ. φρ. η γλώσσα του στάζει φαρμάκι·
-
η γλώσσα του στάζει μέλι, είναι πολύ γλυκομίλητος ή, όταν αναφέρεται σε
κάποιον, μιλάει με τα καλύτερα λόγια: «χαίρεσαι ν’ ακούς αυτόν τον άνθρωπο να
μιλάει, γιατί η γλώσσα του στάζει μέλι || κάθε φορά που αναφέρεται στη γυναίκα
του, η γλώσσα του στάζει μέλι»·
- η γλώσσα του στάζει πετμέζι, βλ. συνηθέστ. η γλώσσα του
στάζει μέλι·
- η γλώσσα του στάζει ρετσέλι, βλ. συνηθέστ. η γλώσσα του
στάζει μέλι·
- η γλώσσα του στάζει ροσόλι, βλ. συνηθέστ. η γλώσσα του
στάζει μέλι·
- η γλώσσα του στάζει σερμπέτι, βλ. συνηθέστ. η γλώσσα του
στάζει μέλι·
- η γλώσσα του στάζει φαρμάκι, μιλάει με πολλή κακία, με πολλή
κακεντρέχεια, λέει αυτό που μπορεί να στενοχωρήσει, να πικράνει ή να βλάψει
κάποιον: «είναι τόσο κακός άνθρωπος, που για όλους η γλώσσα του στάζει φαρμάκι»·
- η γλώσσα του χύνει δηλητήριο, βλ. φρ. η γλώσσα του στάζει φαρμάκι·
- η γλώσσα του χύνει φαρμάκι, βλ. φρ. η γλώσσα του στάζει φαρμάκι·
-
η γλώσσα του σπάει κόκαλα, είναι αμείλικτος, όσον αφορά τη γνώμη του, τα
λεγόμενά του: «δε χαρίζεται σε κανέναν, γιατί είναι άνθρωπος που η γλώσσα του
σπάει κόκαλα»·
-
η καλή η γλώσσα βγάζει το φίδι απ’ την τρύπα, βλ. φρ. η γλυκιά η
γλώσσα βγάζει το φίδι απ’ την τρύπα·
-
η λανθάνουσα γλώσσα λέει πάντα την αλήθεια, λέγεται σε κείνον που, όταν
μιλάει από παραδρομή ή από απροσεξία, του ξεφεύγει αυτό που θέλει να αποκρύψει
και που για μας είναι αυτό ακριβώς που αντιπροσωπεύει την αλήθεια·
-
θα σου βάλω πιπέρι στη γλώσσα ή θα σου βάλω στη γλώσσα πιπέρι, βλ. λ. πιπέρι·
-
θα σου κόψω τη γλώσσα, απειλητική παρατήρηση σε κάποιον να πάψει να
μιλάει υποτιμητικά ή υβριστικά για μένα ή για πρόσωπο που με ενδιαφέρει: «αν
ξαναπείς για μένα τέτοιες αηδίες, θα σου κόψω τη γλώσσα»·
-
θα σου ψαλιδίσω τη γλώσσα, ηπιότερη έκφραση από την αμέσως παραπάνω·
-
θέλει στρώσιμο η γλώσσα ή θέλει στρώσιμο η γλώσσα του, (για
λογοτεχνικά κείμενα) βλ. φρ. θέλει χτένισμα η γλώσσα·
-
θέλει χτένισμα η γλώσσα ή θέλει χτένισμα η γλώσσα του, (για
λογοτεχνικά κείμενα) το κείμενο για το οποίο γίνεται λόγος, χρειάζεται
περαιτέρω επεξεργασία, προκειμένου να του δοθεί, από γλωσσική άποψη, τελειότερη
ή η τελειωτική μορφή του: «τελείωσα ένα διήγημα, αλλά δεν το ’στειλα ακόμη σε
κανένα περιοδικό, γιατί θέλει χτένισμα η γλώσσα του»·
-
κάλλιο φιδιού γλώσσα να σε φά(ει) παρά γυναικός κακής, βλ. λ. φίδι·
-
κατάπια τη γλώσσα μου, α. δεν μπόρεσα, δεν τόλμησα να εκφράσω τη
γνώμη μου ή την αντίθεσή μου: «μόλις μου ’βαλε ο διευθυντής μου τις φωνές,
κατάπια τη γλώσσα μου και δεν είπα τίποτα». β. αποστομώθηκα: «όταν ο
άλλος απέδειξε με ντοκουμέντα πως έλεγα ψέματα, κατάπια τη γλώσσα μου». γ.
δεν μπόρεσα να αρθρώσω λέξη, ιδίως από έκπληξη ή φόβο: «είχε μια γκομενάρα
δίπλα του, που, όταν μου τη σύστησε, κατάπια τη γλώσσα μου || μόλις αγρίεψε ο
άλλος και τράβηξε μαχαίρι, κατάπια τη γλώσσα μου»·
-
κόλλησε η γλώσσα μου, στέγνωσε το στόμα μου από υπερβολική δίψα ή συνεχή
ομιλία και έχω φτάσει σε σημείο να μην μπορώ να μιλήσω άλλο ή μιλώ με μεγάλη
δυσκολία: «κόλλησε η γλώσσα μου απ’ τη δίψα || μιλούσα μια ώρα συνεχώς και στο
τέλος κόλλησε η γλώσσα μου και δεν μπορούσα να αρθρώσω λέξη»·
-
κρατώ τη γλώσσα μου, βλ. φρ. βαστώ τη γλώσσα μου·
-
κρέμασε η γλώσσα μου, κουράστηκα πολύ, λαχάνιασα πολύ, ιδίως από
εξαντλητικό τρέξιμο: «οι άλλοι ήταν πολύ μπροστά και κρέμασε η γλώσσα μου μέχρι
να τους φτάσω». Από την εικόνα του σκύλου που, ύστερα από εξαντλητικό τρέξιμο,
αφήνει τη γλώσσα του να κρέμεται έξω από το στόμα του·
-
λέει η γλώσσα της πολλά ή λέει πολλά η γλώσσα της, μιλάει πολύ
και, κατ’ επέκταση, είναι κουτσομπόλα: «δεν αφήνει άνθρωπο να σταυρώσει λέξη,
γιατί λέει η γλώσσα της πολλά || μην αντιληφθεί η τάδε καμιά αταξία σου, γιατί
λέει πολλά η γλώσσα της και θα το μάθουν κι οι πέτρες». (Λαϊκό τραγούδι: τώρα
η γλώσσα σου λέει πολλά,σαν τη γαλιάντρα που κελαηδά. Θα σου
φύγω βρε γαλιάντρα και θα μείνεις δίχως άντρα)·
-
λύθηκε η γλώσσα μου ή μου λύθηκε η γλώσσα, α. ύστερα από
ένα διάστημα δισταγμού, άρχισα να μιλώ με ευκολία: «μόλις πέρασε λίγη ώρα και
μπήκα στο πνεύμα της κουβέντας, λύθηκε η γλώσσα μου». β. ύστερα από ένα
διάστημα φόβου, άρχισα να μιλώ με θάρρος: «μόλις είδα τους φίλους μου να
’ρχονται, μου λύθηκε η γλώσσα και του τα ’πα χύμα και τσουβαλάτα». γ. ύστερα
από ένα διάστημα σιωπής, άρχισα να μιλώ ασταμάτητα: «μόλις λύθηκε η γλώσσα μου,
δεν προλάβαινε κανείς να πάρει σειρά για να μιλήσει»·
-
μάζεψε τη γλώσσα σου, απειλητική προτροπή σε κάποιον να πάψει να μιλάει
υποτιμητικά ή υβριστικά σε μας ή και σε πρόσωπο που μας ενδιαφέρει: «αρκετά
έκανα υπομονή ν’ ακούω τις βλακείες σου, γι’ αυτό μάζεψε τη γλώσσα σου να μην
πλακωθούμε στις μπουνιές». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το για τονισμένο·
-
μάλλιασε η γλώσσα μου, μιλούσα ασταμάτητα, ιδίως συμβουλεύοντας κάποιον,
αλλά συνήθως χωρίς αποτέλεσμα: «μάλλιασε η γλώσσα μου να τον συμβουλεύω, αλλά
αυτός το δικό του»·
-
με τρώει η γλώσσα μου, είμαι έτοιμος να πω κάτι που δεν πρέπει να
ειπωθεί, είμαι έτοιμος να αποκαλύψω κάποιο μυστικό: «από ώρα με τρώει η γλώσσα
μου να πω αυτό που κανένας δεν τολμάει να πει || ώρα τώρα με τρώει η γλώσσα μου
ν’ αποκαλύψω τι απατεώνας είναι»·
-
μιλάμε άλλη γλώσσα, δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε, να συμφωνήσουμε:
«φέρ’ τε μου κάποιον άλλον να διαπραγματευτώ μαζί του, γιατί μ’ αυτόν μιλάμε
άλλη γλώσσα». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται και άλλες φορές ακολουθεί το μου
φαίνεται·
-
μιλάμε την ίδια γλώσσα, συμφωνούμε, συνεννοούμαστε: «με τον τάδε δεν έχω
ποτέ πρόβλημα, γιατί μιλάμε την ίδια γλώσσα»·
-
μιλώ με απλή γλώσσα ή μιλώ σε απλή γλώσσα, μιλώ απλά, κατανοητά:
«θέλω να καταλαβαίνεις αμέσως τι σου λέω, γιατί μιλώ με απλή γλώσσα»·
-
μιλώ με τη γλώσσα της λογικής, μιλώ λογικά: «όταν μιλά κανείς με τη
γλώσσα της λογικής, δεν έχει να φοβάται τίποτα»·
-
μιλώ τη γλώσσα της αλήθειας, μιλώ με ειλικρίνεια: «δε θέλω να πάρω το
μέρος κανενός, γι’ αυτό θα μιλήσω τη γλώσσα της αλήθειας»·
-
μου βγήκε η γλώσσα, κουράστηκα, λαχάνιασα, ιδίως από τρέξιμο: «μου βγήκε
η γλώσσα, μέχρι να σε φτάσω»·
-
μου βγήκε η γλώσσα απ’ έξω (απ’ όξω), βλ. φρ. μου βγήκε η γλώσσα μια
πιθαμή·
-
μου βγήκε η γλώσσα ανάποδα, βλ. φρ. μου βγήκε η γλώσσα μια πιθαμή·
βλ. και φρ. κρέμασε η γλώσσα μου·
- μου βγήκε η γλώσσα μια πήχη, βλ. φρ. μου βγήκε η γλώσσα μια
πιθαμή·
- μου βγήκε η γλώσσα μια πιθαμή, κουράστηκα πολύ, λαχάνιασα πολύ,
ιδίως από εξαντλητικό τρέξιμο: «μου βγήκε η γλώσσα μια πιθαμή, μέχρι να
προφτάσω το λεωφορείο στη στάση». Από την εικόνα του σκύλου, που όταν τρέχει
πολύ, βγαίνει από την κούραση η γλώσσα του έξω από το στόμα του·
-
μου δέθηκε η γλώσσα, δεν μπόρεσα να αρθρώσω λέξη από έκπληξη ή από φόβο:
«μόλις μου σύστησε τη γυναικάρα που συνόδευε, μου δέθηκε η γλώσσα και δεν
μπορούσα να πω τίποτα || την ώρα που πήγα να μιλήσω, με κοίταξε ο άλλος τόσο
άγρια, που μου δέθηκε η γλώσσα»·
-
μου δένουν τη γλώσσα, με υποχρεώνουν, με εξαναγκάζουν να μη μιλήσω: «μ’
εκβίαζαν πως θα ’βγαζαν τ’ άπλυτά μου στη φόρα, κι έτσι μου ’δεσαν τη γλώσσα
και δεν μπορούσα να πω πώς ακριβώς έγιναν τα πράγματα»·
-
μπερδεύεται η γλώσσα μου, δυσκολεύομαι να αρθρώσω τις λέξεις: «δεν μπορώ
να πω γρήγορα κανέναν γλωσσοδέτη, γιατί μπερδεύεται η γλώσσα μου»· βλ. και φρ. μπερδεύω
τη γλώσσα μου·
-
μπερδεύω τη γλώσσα μου, συγχέω τα λόγια μου από ταραχή ή από πρόθεση να
αποκρύψω κάτι: «όταν άρχισε να μπερδεύει τη γλώσσα του, κατάλαβα πως κάποιον
λάκκο έχει η φάβα». Χάριν αστεϊσμού, η φρ. αυτή εκφέρεται και γλωσσεύω την
μπέρδα μου·
- να μην προτρέχει η γλώσσα της διανοίας, (συμβουλευτικά) να σκέφτεσαι πολύ,
πριν μιλήσεις: «πρέπει να λες μετρημένες κουβέντες εκεί που θα πας και να μην
προτρέχει η γλώσσα της διανοίας σου»· βλ. και φρ. πριν μιλήσεις, να βουτάς
τη γλώσσα σου στο μυαλό·
-
να μου κοπεί η γλώσσα, κατηγορηματική δήλωση ατόμου πως δε θα αποκαλύψει
αυτό που θέλει να του εμπιστευτεί ή αυτό που του εμπιστεύτηκε κάποιος: «θέλω να
σου πω κάτι, αλλά δε θέλω να το πεις σε κανέναν -Να μου κοπεί η γλώσσα || δε
θέλω να πεις σε κανέναν αυτό που σου εμπιστεύτηκα. -Να μου κοπεί η γλώσσα»·
-
να μου κόψεις τη γλώσσα, έκφραση με την οποία θέλουμε να δώσουμε τη
βεβαιότητα σε κάποιον πως τα πράγματα θα γίνουν ακριβώς έτσι όπως του τα λέμε:
«αν δεν έρθει σε λίγο να σου ζητήσει συγγνώμη, να μου κόψεις τη γλώσσα». Πολλές
φορές, της φρ. προτάσσεται το εμένα.. (Λαϊκό τραγούδι: ήθελα να σ’
αντάμωνα, να σου ’λεγα καμπόσα κι αν δε σου γύριζα το νου, αχ ψεύτη ντουνιά, να
μου ’κοβες τη γλώσσα)·
-
να φας τη γλώσσα σου! βλ. φρ. που να φας τη γλώσσα σου(!)·
-
νεκρές γλώσσες, αυτές που δε μιλιούνται από κανέναν: «οι γλώσσες των
αρχαίων λαών της Μεσοποταμίας είναι νεκρές γλώσσες»·
-
ξεράθηκε η γλώσσα μου, βλ. φρ. ξεράθηκε το στόμα μου, λ. στόμα·
-
ξύλινη γλώσσα, ομιλία, συνήθως κομματικού περιεχομένου, με μονότονα
επαναλαμβανόμενες και χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο κομματικές θέσεις, η ανούσια
πολιτική συνθηματολογία: «ο κυβερνητικός εκπρόσωπος μίλησε πάλι σε ξύλινη
γλώσσα»·
-
οι κακές γλώσσες, (γενικά) οι κουτσομπόλες, οι κουτσομπόληδες, το
κουτσομπολιό, που γίνεται με κακεντρέχεια: «οι κακές γλώσσες λένε πως άρχισες
πάλι να χαρτοπαίζεις»·
- όποιος βαστάει τη γλώσσα του, σώζει την κεφαλή
του, αυτός που
μπορεί και ελέγχει τα νεύρα του, γιατί πάνω στα νεύρα του λέει κανείς σκληρές
κουβέντες, γλιτώνει από οδυνηρές περιπέτειες: «όταν τον νευριάσουν, κάνει
υπομονή και δε λέει κουβέντα, γιατί όποιος βαστάει τη γλώσσα του, σώζει την
κεφαλή του»·
-
ό,τι κόβει το μαχαίρι γιατρεύεται, ότι κόβει η γλώσσα δε γιατρεύεται, πολλές
φορές τα λόγια που λέμε για κάποιον μπορούν να προκαλέσουν ανυπολόγιστη ψυχική
ή ψυχολογική ζημιά: «να προσέχεις πώς μιλάς για τους άλλους, γιατί ό,τι κόβει
το μαχαίρι γιατρεύεται, ό,τι κόβει η γλώσσα δε γιατρεύεται»· βλ. και φρ. η
γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει·
-
πέφτω στη γλώσσα (κάποιου), με κατηγορεί, με κακολογεί, με διαβάλλει
κάποιος: «αν πέσεις στη γλώσσα του, θα σε κάνει άνω κάτω»·
-
πήρε η γλώσσα του δρόμο, άρχισε να μιλάει ασταμάτητα και χωρίς δισταγμό:
«όταν πήρε η γλώσσα του δρόμο, μίλησε για όλους και για όλα, χωρίς φόβο και
πάθος»·
-
που να φας τη γλώσσα σου! α. λέγεται με δυσφορία στην περίπτωση
που, τη στιγμή που κάποιος μελετάει κάτι κακό σε βάρος μας, αυτό μας συμβαίνει:
«πρόσεχε μη χτυπήσεις το δάχτυλό σου, έτσι όπως καρφώνεις το καρφί στον τοίχο.
-Ωχ, που να φας τη γλώσσα σου!». β. αποτρεπτική έκφραση να μη μας συμβεί
αυτό που κακομελετάει κάποιος, που απευχόμαστε το κακό που ξεστόμισε να συμβεί
σε βάρος μας: «πρόσεχε μην πέσεις, έτσι όπως ανεβαίνεις στη σκάλα. -Που να φας
τη γλώσσα σου!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το μπα·
- πριν μιλήσεις, να βουτάς τη γλώσσα σου στο μυαλό, (συμβουλευτικά) να μη μιλάς, να
μην εκφέρεις κάποια γνώμη, αν πρώτα δε σκεφτείς καλά τι πρέπει να πεις: «όταν
πρέπει να δώσεις σε κάποιον το λόγο σου, πριν μιλήσεις, να βουτάς τη γλώσσα σου
στο μυαλό, γιατί μπορεί μετέπειτα να βγεις εκτεθειμένος»· βλ. και φρ. να μην
προτρέχει η γλώσσα της διανοίας·
- πρόσεχε τη γλώσσα σου! α. συμβουλευτική έκφραση σε άτομο να
είναι κόσμιο στις εκφράσεις του: «εκεί που θα πάμε θα είναι μόνο
οικογενειάρχες, γι’ αυτό πρόσεχε τη γλώσσα σου!». β. απειλητική έκφραση σε άτομο να
πάψει να μιλάει προσβλητικά, προκλητικά ή επιθετικά σε μας, ή για άτομο που μας
ενδιαφέρει, γιατί θα επέμβουμε δυναμικά εναντίον του: «δε θ’ ανεχτώ άλλες
κατηγορίες ούτε για μένα ούτε για το φίλο μου, γι’ αυτό πρόσεχε τη γλώσσα
σου!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το για. Συνών. πρόσεχε τα λόγια
σου! / πρόσεχε το στόμα σου(!)·
-
πρόσεχε τη γλώσσα του, συμβουλευτική έκφραση σε κάποιον να προσέχει το
άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, γιατί συνηθίζει να κακολογεί, να διαβάλλει
τους άλλους: «αν αποφασίσεις να συνεργαστείς μαζί του, ένα σου λέω, πρόσεχε τη
γλώσσα του». Συνών. πρόσεχε το στόμα του·
-
σου ’φαγε η γάτα τη γλώσσα; ή σου ’φαγε τη γλώσσα η γάτα; βλ. λ. γάτα·
-
στην άκρη της γλώσσας μου το ’χω, λέγεται στην περίπτωση που πλησιάζουμε
να θυμηθούμε κάτι, που στριφογυρίζει στο μυαλό μας αόριστα, αλλά που δεν
μπορούμε να θυμηθούμε επακριβώς τι. Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το αχ ή
το αχ μωρέ, ενώ συνήθως παρατηρείται χειρονομία κατά την οποία το χέρι
κινείται ανεπαίσθητα προς το στόμα, προς την άκρη της γλώσσας·
-
στρώνω τη γλώσσα ή στρώνω τη γλώσσα του, (για λογοτεχνικά κείμενα)
βλ. φρ. χτενίζω τη γλώσσα·
-
το λέει και κολλάει η γλώσσα του, μιλάει με λαχτάρα, θαυμαστικά για
κάποιον ή για κάτι: «αγαπάει πάρα πολύ το γαμπρό του και κάθε φορά που
αναφέρεται στ’ όνομά του, το λέει και κολλάει η γλώσσα του || του αρέσει μόνο
το τάδε αυτοκίνητο, αφού, το λέει και κολλάει η γλώσσα του»·
-
τον παίρνω στη γλώσσα μου, βλ. φρ. τον πιάνω στη γλώσσα μου·
-
τον πιάνω στη γλώσσα μου, τον κατηγορώ, τον κακολογώ, τον διαβάλλω: «αυτός
μπορεί να λέει ό,τι θέλει, αλλά, αν τον πιάσω στη γλώσσα μου, δε θα ξέρει πού
να κρυφτεί». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το εγώ·
-
του βγάζω γλώσσα, του αντιμιλώ: «αφού είδες πως ήταν γέρος άνθρωπος, δεν
έπρεπε να του βγάλεις γλώσσα»·
-
του βγάζω τη γλώσσα, τον κουράζω, τον ταλαιπωρώ: «όποιον παίρνω στη
δουλειά μου, του βγάζω τη γλώσσα || του ’βγαλα τη γλώσσα, μέχρι να του
επιστρέψω τα δανεικά»· β και φρ. του βγάζω τη γλώσσα μου·
-
του βγάζω τη γλώσσα ανάποδα, τον εξουθενώνω, τον πεθαίνω στην κούραση:
«τον πήρα μαζί μου σε μια μετακόμιση και του ’βγαλα τη γλώσσα ανάποδα»·
-
του βγάζω τη γλώσσα απ’ έξω ή του βγάζω τη γλώσσα απ’ όξω ή του
βγάζω τη γλώσσα έξω ή του βγάζω τη γλώσσα όξω, τον κατακουράζω, τον
καταταλαιπωρώ: «θέλησε να ’ρθει να με βοηθήσει στη δουλειά μου και του ’βγαλα
τη γλώσσα απ’ όξω του φουκαρά! || του ’βγαλα τη γλώσσα απ’ έξω, μέχρι να του
επιστρέψω τα δανεικά»·
-
του βγάζω τη γλώσσα μου, τον κοροϊδεύω, τον περιπαίζω, τον περιγελώ:
«κάθισε απέναντί του και του ’βγαζε συνέχεια τη γλώσσα του». (Λαϊκό τραγούδι: τρέχω
να το πιάσω κάτω απ’ τα γιαπιά, τη γλωσσίτσα βγάζει, να με σκάσει θέλει
πια)·
- τρέχει η γλώσσα, (για λογοτεχνικά κείμενα) είναι
πολύ καλογραμμένο και διαβάζεται με άνεση, με ευχαρίστηση: «ευχαριστιέσαι να διαβάζεις
βιβλίο, όταν τρέχει η γλώσσα» ·
-
τρέχει η γλώσσα του, α. είναι πολύ φλύαρος: «έτσι όπως τρέχει η
γλώσσα του, δεν αφήνει σε κανέναν να πάρει το λόγο». β. είναι προπέτης:
«πάντα έχω τη διάθεση να του προσφέρω, αλλά μου τη δίνει, γιατί τρέχει η γλώσσα
του». γ. (για συγγραφείς) είναι καλός συγγραφέας, διαβάζεται ευχάριστα:
«έχω διαβάσει όλα τα βιβλία του τάδε συγγραφέα, γιατί τρέχει η γλώσσα του».
Συνών. έχει καλή πένα·
-
τροχίζω τη γλώσσα μου, βλ. φρ. ακονίζω τη γλώσσα μου·
-
φάε τη γλώσσα σου! βλ. φρ. δάγκασε τη γλώσσα σου!
- φοβάμαι τη γλώσσα του, το άτομο για το οποίο γίνεται
λόγος, φοβάμαι μήπως αρχίσει να αναφέρεται στο όνομά μου, γιατί μπορεί να με
κακολογήσει ή να αποκαλύψει κάτι που ξέρει για μένα, πράγμα που δε μου είναι
επιθυμητό: «δε θέλω ν’ αρχίσει ν’ αναφέρεται στο πρόσωπό μου, γιατί κάποτε του
εμπιστεύθηκα κάτι και φοβάμαι τη γλώσσα του»·
-
χτενίζω τη γλώσσα ή χτενίζω τη γλώσσα του, (για λογοτεχνικά
κείμενα) το επεξεργάζομαι από την αρχή, για να διορθώσω τυχόν συντακτικά λάθη ή
να του δώσω τελειότερη ή τελειωτική μορφή: «έχω τελειώσει ένα μυθιστόρημα, αλλά
δε θα το παραδώσω ακόμη στον εκδότη μου, γιατί θέλω να χτενίσω τη γλώσσα».
γυναίκα
γυναίκα, η,
ουσ. [<μσν. γυναῖκα, από το αρχ. γυναῖκα, αιτιατ. του ουσ. γυνή], η γυναίκα.
1. η σύζυγος: «ποιανού γυναίκα είναι αυτή; || πήρε τη γυναίκα του κι
έφυγαν διακοπές. (Λαϊκό τραγούδι: έξω απ’ άδικο κι από κακιά γυναίκα,
αυτά τα δυο μου καταστρέψαν τη ζωή κι έχω καεί, αχ έχω καεί). 2α.
οικιακή βοηθός, που για συγκεκριμένες μέρες της εβδομάδας ή του μήνα, ανάλογα
με τη συμφωνία, αναλαμβάνει κυρίως την καθαριότητα του σπιτιού: «κάθε βδομάδα
παίρνει γυναίκα, για να τη βοηθάει στην καθαριότητα του σπιτιού». β. η
μπέιμπη σίτερ: «είμαστε προσκαλεσμένοι κάπου το βράδυ και θέλω μια γυναίκα για
να κρατήσει το μωρό». 3. (ειρωνικά ή υποτιμητικά) πολύ δειλός άντρας:
«είναι τόσο γυναίκα, που, μόλις κάνεις πως τον αγριεύεις λίγο, τρέμει απ’ το
φόβο του». Επί γενεές γενεών η γυναίκα θεωρούνταν από τον άντρα ως υποδεέστερο
ον, χωρίς να έχει ούτε καν το δικαίωμα της ψήφου. Χρειάστηκαν σκληροί και
μακροχρόνιοι αγώνες από εμπνευσμένες και δυναμικές γυναίκες για να μπορέσει να
πάρει η γυναίκα, σε άλλες χώρες στις αρχές του 20ου αιώνα, και σε
άλλες στα μέσα του ίδιου αιώνα, θέση ισότιμη με αυτή του άντρα μέσα στην
κοινωνία. Όμως, ακόμα και σήμερα σε ορισμένες περιοχές της επαρχίας, η γυναίκα
εξακολουθεί να μην αναγνωρίζεται ως ισότιμη του άντρα κι έτσι ακούγεται το εξής
παράδοξο: «κάθονταν γύρω απ’ το τραπέζι ένας άνθρωπος, δυο γυναίκες κι ένας
φαντάρος (βλ. λ.)» όπου το άνθρωπος ερμηνεύει τον άντρα. 4. στον πλ. οι
γυναίκες, γενικά το θηλυκό γένος, ο γυναικόκοσμος: «ό,τι λεφτά βγάζει, τα
τρώει με τις γυναίκες». Υποκορ. γυναικάκι, το και γυναικούλα, η (βλ. λ.). Μεγεθ. γυναικάρα, η και γυναίκαρος, ο. (Ακολουθούν 57 φρ.)·
-
αγοραία γυναίκα, η πόρνη: «υπάρχει ένας δρόμος κοντά στο λιμάνι, όπου
περιφέρονται αγοραίες γυναίκες»·
-
αιώνια γυναίκα, λέγεται για γυναίκα, που ο χρόνος δεν έφθειρε την
ομορφιά και τη γοητεία της: «είδα τη μητέρα σου στο δρόμο και τη καταχάρηκα,
βρε παιδάκι μου. Αιώνια γυναίκα, μπράβο της!»· βλ. και φρ. η αιώνια γυναίκα·
- αλλάζει γυναίκες σαν τα πουκάμισα ή αλλάζει τις γυναίκες σαν τα
πουκάμισα, βλ. λ. πουκάμισο·
-
άσχημη γυναίκα κι όμορφη γκόμενα, βλ. λ. γκόμενα·
-
αυτό που θέλει η γυναίκα το φοβάται κι ο Θεός, ό,τι παράξενο ή δύσκολο
θελήσει η γυναίκα να αποκτήσει ή να πετύχει στο τέλος το καταφέρνει με
οποιοδήποτε τίμημα: «από δω μ’ είχε, από κει μ’ είχε στο τέλος της αγόρασα τη
γούνα, γιατί, αυτό που θέλει η γυναίκα το φοβάται κι ο Θεός»·
-
βρίσκω τη γυναίκα της ζωής μου, (για άντρες) συνδέομαι ερωτικά με μια
γυναίκα που είναι όπως ακριβώς την ήθελα, όπως την ονειρευόμουν: «μόνο αν βρω
τη γυναίκα της ζωής μου, θ’ αποφασίσω να παντρευτώ»·
-
βρίσκω τη γυναίκα των ονείρων μου, (για άντρες) βλ. φρ. βρίσκω τη
γυναίκα της ζωής μου·
-
γίνομαι γυναίκα, γνωρίζω τον έρωτα, δεν είμαι πια παρθένα: «στην εποχή
που ζούμε, οι πιο πολλές γίνονται γυναίκες από την εφηβική τους ηλικία»·
-
γνωρίζω τη γυναίκα της ζωής μου, (για άντρες) βλ. φρ. βρίσκω τη
γυναίκα της ζωής μου·
- γνωρίζω τη γυναίκα των ονείρων μου, (για άντρες) βλ. φρ. βρίσκω τη
γυναίκα της ζωής μου·
-
γόης φιδιών και γυναικών, βλ. λ. γόης·
-
γυναίκα αράχνη, γυναίκα που καταστρέφει τον άντρα που την αγαπάει:
«κάποτε ήταν πλούσιος κι ωραίος, αλλά έμπλεξε με μια γυναίκα αράχνη και τώρα
είναι για να τον κλαίν’ κι οι ρέγκες». Αναφορά στην αράχνη μαύρη χήρα, βλ. λ. χήρα·
-
γυναίκα δηλητήριο, γυναίκα καταστροφική για έναν άντρα: «τα ’μπλεξε με
μια γυναίκα δηλητήριο και τίναξε το σπίτι του στον αέρα»·
-
γυναίκα δίχως κώλο, λιμάνι δίχως μόλο, ένας καλοσχηματισμένος και
σφριγηλός κώλος ολοκληρώνει την ομορφιά της γυναίκας (όπως ο μόλος ολοκληρώνει
την ασφάλεια του λιμανιού)·
-
γυναίκα ελαφρών ηθών, γυναίκα με χαλαρούς ηθικούς φραγμούς, ιδίως στα
ερωτικά ζητήματα, η πόρνη: «δεν το κρύβει πως είναι γυναίκα ελαφρών ηθών»·
-
γυναίκα με τα όλα της, έκφραση με την οποία θέλουμε να τονίσουμε τα
χαρίσματα, τα πλεονεκτήματα μιας γυναίκας (ομορφιά, καλλίγραμμο κορμί, ήθος,
καλά αισθήματα) άσχετα είναι πλούσια ή όχι: «παντρεύτηκε μια πλούσια ο
κωλόφαρδος, που είναι και γυναίκα με τα όλα της»·
-
γυναίκα μιας βραδιάς, λέγεται για γυναίκα που συνηθίζει να ενδίδει πολύ
εύκολα την εφήμερο έρωτα, χωρίς αυτό να προϋποθέτει ότι είναι πόρνη: «μην
υπολογίζεις πως θα την ξανασυναντήσεις, γιατί είναι γυναίκα μιας βραδιάς κι
ύστερα πού σε είδα πού σε ξέρω». (Λαϊκό τραγούδι: στριφογυρίζεις σαν
τσιγγάνα και μες στα μπαρ που τραγουδάς, πολλούς γελάς με λόγια πλάνα τρελή γυναίκα
μιας βραδιάς)·
-
γυναίκα οπού γελά και τα χαρίσματά σου δέχεται, σαν θέλεις τη φιλάς, λέγεται
για γυναίκα που με τον τρόπο της δείχνει να ανταποκρίνεται στο ερωτικό
ενδιαφέρον του άντρα: «όρμα της, ρε βλάκα, αφού στο δείχνει καθαρά, γιατί
γυναίκα οπού γελά και τα χαρίσματά σου δέχεται, σαν θέλεις τη φιλάς»·
-
γυναίκα οπού περπατεί και τον κώλο της κουνεί, έχε την χωρίς τιμή, η
γυναίκα που δε συμπεριφέρεται κόσμια, που προκαλεί, δε χαίρει καλής φήμης: «αν
θες τη γνώμη μου, δεν είναι γνωστική γυναίκα, γιατί γυναίκα οπού περπατεί και
τον κώλο της κουνεί, έχε την χωρίς τιμή»·
-
γυναίκα της νύχτας, α. γυναίκα που συνηθίζει να κυκλοφορεί τη
νύχτα, ιδίως διασκεδάζοντας, συνήθως στα μπουζούκια: «τα ’μπλεξε με μια γυναίκα
της νύχτας και τον σέρνει από μπουζουκτσίδικο σε μπουζουκτσίδικο». β.
γυναίκα που εργάζεται τη νύχτα, ιδίως σε μπαρ ή άλλο νυχτερινό κέντρο
διασκέδασης: «είναι γυναίκα της νύχτας, γι’ αυτό, κάθε μέρα ξυπνάει μετά το
μεσημέρι». γ. γυναίκα αμφίβολης ηθικής: «άφησε την τάδε, που ήταν
κορίτσι από σπίτι, και τα ’μπλεξε με μια γυναίκα της νύχτας». (Λαϊκό τραγούδι: είσαι
της νύχτας η γυναίκα και μη μου λες πως μ’ αγαπάς, τα ίδια λες και σ’
άλλους δέκα τον έρωτά σου τον πουλάς)·
-
γυναίκα του δρόμου, βλ. φρ. γυναίκα του πεζοδρομίου·
-
γυναίκα του πεζοδρομίου, πόρνη που ψαρεύει τους πελάτες της στο δρόμο:
«πολλές γυναίκες του πεζοδρομίου, πάσχουν από διάφορα αφροδίσια». Η αναφορά στο
πεζοδρόμιο, γιατί εκεί περπατάει η πόρνη, όταν κυκλοφορεί στους δρόμους για να
ψαρέψει τους πελάτες της·
-
γυναίκα του στραβού, για ποιον στολίζεσαι; λέγεται ειρωνικά για τη
γυναίκα ασήμαντου ή παρακατιανού συζύγου, που είναι φανερό πως τον απατά: «λέει
πως είναι σωστή και τίμια, αλλά τότε, γυναίκα του στραβού, για ποιον
στολίζεσαι;»·
-
γυναίκα του υποκόσμου, γυναίκα που σχετίζεται με τον υπόκοσμο, που ζει
στον υπόκοσμο: «δεν την κάνει καμιά παρέα μέσα στη γειτονιά, γιατί διαδόθηκε
πως είναι γυναίκα του υποκόσμου»·
-
γυναίκα χταπόδι, που απλώνει, που ρίχνει ταυτόχρονα τα πλοκάμια της προς
διάφορους άντρες: «μπορεί να ’ναι μονογαμικό άτομο μια γυναίκα χταπόδι;»·
-
δε γνώρισε γυναίκα, (για άντρες) δεν έχει κάνει ακόμη έρωτα με γυναίκα:
«έγινε είκοσι χρονώ παλικάρι κι ακόμη δε γνώρισε γυναίκα»·
-
δεν έχει γυναίκα, (για άντρες) είναι ανύπαντρος: «ο μόνος απ’ την παρέα
μας που δεν έχει γυναίκα είναι ο τάδε»·
-
εκείνος που κρατάει τον αετό απ’ την ουρά και τη γυναίκα απ’ το λόγο της,
δεν κρατάει τίποτα, συνήθως η γυναίκα δεν κρατάει το λόγο της·
-
έκλεισα σαν γυναίκα ή έχω κλείσει σαν γυναίκα, αγάπησα πολύ,
αφοσιώθηκα ολοκληρωτικά σε έναν άντρα και δε με ενδιαφέρουν πια άλλοι άντρες:
«απ’ τη μέρα που γνώρισα αυτόν τον άντρα, έχω κλείσει σαν γυναίκα». Η φρ.
αποδίδεται στη Δήμητρα Λιάνη-Παπανδρέου, αναφερόμενη στη σχέση της με τον
Αντρέα Παπανδρέου·
-
ελαφριά γυναίκα, γυναίκα που ενδίδει χωρίς λόγο στους άντρες: «δεν κάνω
κέφι να πάω μαζί της, γιατί είναι ελαφριά γυναίκα»·
-
εύκολη γυναίκα, γυναίκα που ενδίδει με ευκολία στους άνδρες: «είναι τόσο
εύκολη γυναίκα, που την πηδάς, μόλις την κεράσεις έναν καφέ»·
-
έχασε τη γυναίκα του, α. (για άντρες) είναι χήρος: «έχασε τη
γυναίκα του σ’ ένα αεροπορικό δυστύχημα». β. (σπάνια) τον εγκατέλειψε:
«τώρα που έχασε τη γυναίκα του χτυπάει το κεφάλι του»·
-
έχεις γυναίκα με μυαλό, έχεις στο σπίτι θησαυρό, η μυαλωμένη σύζυγος
είναι ανεκτίμητη: «αν θέλεις να παντρευτείς, άσε τις πλούσιες και τις όμορφες
και βρες μια μυαλωμένη, γιατί έχεις γυναίκα με μυαλό, έχεις στο σπίτι θησαυρό»·
-
έχω γυναίκα, (για άντρες) είμαι παντρεμένος: «δε μ’ αρέσει να ξενυχτώ μ’
άλλες γυναίκες, γιατί έχω γυναίκα και παιδιά»·
-
η αιώνια γυναίκα, λέγεται για γυναίκα που ασχολείται συνεχώς με τον
καλλωπισμό της, πώς να παρουσιάσει δηλαδή από αισθητική άποψη καλύτερο τον
εαυτό της και που συνήθως έχει μια μόνιμη τάση για ερωτικές περιπέτειες: «μια
ώρα την περιμένω να ετοιμαστεί για να βγούμε να φάμε, και δεν ξέρω ακόμη πόσο
θα την περιμένω. -Η αιώνια γυναίκα, φίλε μου». (Λαϊκό τραγούδι: και ο
πόλεμος στην Τροία πώς επιάστηκε; Η αιώνια γυναίκα ξελογιάστηκε. Δέκα
χρόνια η Ελένη μας λαχτάρησε, ώσπου πήγε ο Οδυσσέας και καθάρισε)· βλ. και
φρ. αιώνια γυναίκα·
-
… η γυναίκα! εκφράζει τον οίκτο ή τη συμπάθειά μας σε κάποια γυναίκα που
έπαθε κάτι κακό: «καθώς επέστρεφε στο σπίτι της τη στρίμωξε σε μια γωνιά και τη
βίασε. -Πω, πω τι έπαθε η γυναίκα!»·
-
η γυναίκα και το άλογο θέλουν άξιο καβαλάρη, βλ. λ. καβαλάρης·
-
η γυναίκα, όταν παντρευτεί, και το μουλάρι, όταν σαμαρωθεί, δείχνουν τις
πληγές τους, βλ. λ. πληγή·
-
κοιμάμαι με γυναίκα, (για άντρες) περνώ μια ερωτική βραδιά με γυναίκα:
«κάθε φορά που πηγαίνω σε ξένη πόλη και μένω σε ξενοδοχείο, κοιμάμαι με
γυναίκα»·
-
η γυναίκα ως και το διάβολο έκλεισε στο μπουκάλι, η γυναίκα από τη φύση
της είναι παμπόνηρη και μπορεί να πετυχαίνει ό,τι βάζει στο μυαλό της: «μη
νομίζεις πως είσαι πιο έξυπνος απ’ αυτή, γιατί η γυναίκα ως και το διάβολο
έκλεισε στο μπουκάλι»·
-
κοινή γυναίκα, η πόρνη: «είναι μια κοινή γυναίκα και καμιά δεν τη θέλει
στην παρέα της»·
-
ξαπλώνω με γυναίκα, (για άντρες) βλ. φρ. πηγαίνω με γυναίκα·
-
ο αέρας κι η γυναίκα δεν κλειδώνονται, όσο κι αν προσπαθήσει κανείς, δε
θα μπορέσει να περιορίσει το ελεύθερο πνεύμα της γυναίκας: «μην καταπιέζεις τη
γυναίκα σου, γιατί ο αέρας κι η γυναίκα δεν κλειδώνονται»·
-
ο Γρηγόρης εγρηγόρα, κι ο Μελέτης εμελέτα, κι ο Γρηγόρης μας επήρε του
Μελέτη τη γυναίκα, στη ζωή πετυχαίνουν αυτοί που είναι αποφασιστικοί και
ενεργούν με ταχύτητα, ενώ οι αργοί και αναβλητικοί ζημιώνουν: «σήμερα για να
πετύχεις πρέπει να ’σαι σπίρτο και να δρας κεραυνοβόλα, γιατί ο Γρηγόρης
εγρηγόρα, κι ο Μελέτης εμελέτα, κι ο Γρηγόρης μας επήρε του Μελέτη τη γυναίκα,
κατάλαβες ή δεν κατάλαβες»· βλ. και λ. Γρηγόρης·
-
ο διάβολος είδε τη γυναίκα και παραμέρισε, βλ. λ. διάβολος·
-
ο χορός και το γαμήσι είν’ της γυναικός η φύση, βλ. λ. γαμήσι·
-
όμορφο είναι τ’ όμορφο πέντε φορές και δέκα, μ’ απ’ όλα ομορφότερο η
γνωστική γυναίκα, η φρονιμάδα και η σωστή κρίση της γυναίκας αξίζει πολύ
περισσότερο από την ομορφιά·
-
παίρνω (για) γυναίκα, (για άντρες), παντρεύομαι. (Λαϊκό τραγούδι: την
γκομενίτσα τη γουστάρω και γυναίκα θα την πάρω)·
-
πηγαίνω με γυναίκα, (για άντρες) συνουσιάζομαι: «παρόλο που πλησιάζει τα
εβδομήντα του, θέλει κάθε βδομάδα να πηγαίνει με γυναίκα»·
-
τελειωμένη γυναίκα, λέγεται για κορίτσι που έχει πρόωρη ανάπτυξη, που
έχει σχηματιστεί σωματικά σαν μια γυναίκα: «έχει μια μικρή κόρη, αλλά η
αφιλότιμη είναι τελειωμένη γυναίκα»·
-
τη γυναίκα, πριν παντρευτείς, ποτέ σου μην την κρίνεις, ο πραγματικός
χαρακτήρας της γυναίκας αποκαλύπτεται μετά το γάμο της: «μην κοκορεύεσαι που
σου κάνει τώρα όλα τα χατίρια γιατί, τη γυναίκα, πριν παντρευτείς, ποτέ σου μην
την κρίνεις»·
-
τη γυναίκα του βασιλιά κρυφά τη βρίζουν, γυναίκα, της οποίας ο άντρας
κατέχει υψηλή ή ισχυρή θέση, δεν τολμούν να την κακολογήσουν φανερά: «μην
πιστεύεις στα παινέματα που της κάνουν όταν είναι μπροστά τους γιατί, τη
γυναίκα του βασιλιά, κρυφά τη βρίζουν»·
-
την κάνω γυναίκα, (για άντρες) είμαι ο πρώτος που κάνει έρωτα μαζί της,
την ξεπαρθενεύω: «έχω μια γλυκιά ανάμνηση απ’ αυτή τη γυναίκα, γιατί είμαι
αυτός που την έκανε γυναίκα». (Λαϊκό τραγούδι: θα σε κάνω γυναίκα όλο
μέλι και αίμα με το ρίγος στο δέρμα και τα φρέσκα μαλλιά κι απέ θα σε κάψω,
γιατί είσ’ ένα ψέμα η Ελένη της Τροίας, η πληγή η παλιά)·
-
την κάνω γυναίκα μου, (για άντρες) την παντρεύομαι: «αν δεν την
αγαπούσα, δε θα την έκανα γυναίκα μου»·
-
του καλογυναικά η γυναίκα απ’ τον κώλο φαίνεται, ο άντρας που έχει πείρα
στις γυναίκες, διαλέγει μια από αυτές που έχουν ωραίο κώλο: «το πρώτο που
βλέπει σε μια γυναίκα είναι αν έχει ωραίο κώλο, γιατί του καλογυναικά η γυναίκα
απ’ τον κώλο φαίνεται». Πρβλ.: γυναίκα δίχως κώλο, λιμάνι δίχως μόλο·
-
του ’φαγε τη γυναίκα, (για άντρες) ξελόγιασε τη γυναίκα κάποιου άλλου
και σύναψε μαζί της ερωτική σχέση ή την παντρεύτηκε: «χρόνια ήταν φίλοι, αλλά,
στο τέλος, του ’φαγε τη γυναίκα και την κοπάνησαν κι οι δυο στο εξωτερικό»·
- χαρά στον άντρα το ζεστό και τη γυναίκα κρύα, βλ. λ. χαρά.
ελεφαντίαση
ελεφαντίαση,
η, ουσ.
[<μτγν. ἐλεφαντίασις], η ελεφαντίαση·
- έχει
ελεφαντίαση στο μυαλό, είναι πάρα πολύ κουτός, πάρα πολύ βλάκας, το μυαλό
του έχει πάθει σκλήρυνση και δε λειτουργεί: «για να καταλάβει κάτι, πρέπει να
του το πεις χίλιες φορές, γιατί έχει ελεφαντίαση στο μυαλό». Από την εικόνα της
παραμόρφωσης που προκαλεί η ελεφαντίαση.
Θεός
Θεός, ο, ουσ. [<αρχ. θεός], ο Θεός. 1. κάθε
πρόσωπο που λατρεύουμε ή που σεβόμαστε υπερβολικά: «έχει τον πατέρα του σαν
Θεό». (Τραγούδι: ποιος σε πήρε και μου ’φυγες, αγαπούλα μου, φως μου, δε
σκεφτόσουν πως ήσουνα μόνο εσύ ο Θεός μου). 2. αυτός που
γνωρίζει τα πάντα, ο παντογνώστης: «ποιος είσαι, ρε παιδάκι μου, Θεός είσαι που
ξέρεις πώς έγιναν τα πράγματα έτσι;». 3. θαυμαστικός χαρακτηρισμός του Κ.
Καραμανλή από τους πολιτικούς φίλους του και ειρωνικός από τους πολιτικούς
αντιπάλους του: «όλοι περιμένουν με αγωνία τι θα δηλώσει ο Θεός για την
πολιτική κατάσταση». 4. αυτός που είναι πολύ ικανός σε αυτό με το οποίο
ασχολείται: «ο Ν. Γκάλης υπήρξε ο Θεός του μπάσκετ», εξ ου και οι θαυμαστικές
ιαχές των οπαδών της ομάδας του Άρη Θεσσαλονίκης, όπου έπαιζε παλιότερα ο
Γκάλης: είσαι Θεός, είσαι Θεός, είσαι Θεός μοναδικός. Υποκορ. Θεούλης,
ο και Θεουλάκης, ο· βλ. και λ. θεός. (Ακολουθούν 257 φρ.)·
- αδικία απ’ το Θεό, βλ. λ. αδικία·
- άι στην ευχή του Θεού! βλ. λ. ευχή·
- άκρη Θεού, βλ. λ. άκρη·
- άλλα μετράει ο άνθρωπος κι άλλα ο Θεός ορίζει, άλλα
θέλουν, επιθυμούν οι άνθρωποι και άλλα ο Θεός αποφασίζει: «είχα αποφασίσει να
πάω με την οικογένειά μου διακοπές, όμως αρρώστησε η γυναίκα μου, γιατί,
βλέπεις, άλλα μετράει ο άνθρωπος κι άλλα ο Θεός ορίζει». Πρβλ. ἄλλαι μὲν
βουλαὶ ἀνθρώπων, ἄλλα δὲ Θεὸς κελεύει·
- αν θέλει ο Θεός, βλ. φρ. Θεού θέλοντος·
- αν μιλάς στο Θεό, προσεύχεσαι, αν σου μιλάει ο Θεός,
έχεις σχιζοφρένεια, ο άνθρωπος θεωρεί φυσικό να απορρίπτει ό,τι δεν μπορεί
να κατανοήσει·
- Ανάσταση Θεέ μου! (Θεούλη μου!), βλ. λ. Ανάσταση·
- ανθρωπάκι του Θεού, βλ. λ. ανθρωπάκι·
- άνθρωπος του Θεού, βλ. λ. άνθρωπος·
- άνοιξε ο Θεός τα ουράνια, βλ. λ. ουράνια·
- άντε στην ευχή του Θεού! βλ. λ. ευχή·
- απ’ τη νύχτα του Θεού, από τα άγρια μεσάνυχτα:
«σηκώθηκε απ’ τη νύχτα του Θεού να πάει στη δουλειά του»·
- απ’ το Θεό να το ’βρεις! α. ευχή σε κάποιον
να του ανταποδώσει ο Θεός το καλό που μας έκανε. «απ’ το Θεό να το ’βρεις,
παιδάκι μου, για το καλό που μου ’κανες!» β. πιο συχνά ως κατάρα σε
κάποιον να τιμωρηθεί από το Θεό για το κακό που μας έκανε. (Δημοτικό τραγούδι: ο
πόλεμος αρχίνησε στο τέλος του Οχτώβρη κι ο κερατάς ο Μουσουλή (= Μουσολίνης) απ’
το Θεό να το ’βρει)·
- απ’ το στόμα σου και στου Θεού τ’ αφτί! λέγεται
ευχετικά, όταν μας λέει κάποιος κάτι που μας συμφέρει, μας εξυπηρετεί ή μας
ικανοποιεί, να το ακούσει ο Θεός για να το πραγματοποιήσει: «ε ρε και να σου
τύχαινε, λέει, το λαχείο! -Απ’ το στόμα σου και στου Θεού τ’ αφτί!». Είναι και
φορές που λέγεται και με παικτική διάθεση στον τύπο απ’ το στόμα σου και
στου Θεού το ους(!)·
- από Θεού, βλ. συνηθέστ. εκ Θεού·
- αρνάκι του Θεού, βλ. λ. αρνάκι·
- αρνί που βλέπει ο Θεός, ο λύκος δεν το τρώει, βλ. λ. αρνί·
- ας μην (το) δώσει ο Θεός, έκφραση με την οποία
απευχόμαστε να συμβεί το κακό για το οποίο γίνεται λόγος: «ας μην το δώσει ο
Θεός να πάθεις κι εσύ το κακό που έπαθα εγώ». (Λαϊκό τραγούδι: είναι σαράκι
φοβερό το πάθος το δικό μου κι ας μην το δώσει ο Θεός ούτε και στον
εχθρό μου)·
- ας τον κρίνει ο Θεός, έκφραση με την οποία αφήνουμε
κάποιον στην κρίση του Θεού επειδή αδυνατούμε να τον κρίνουμε ή αδυνατούμε να
κατανοήσουμε το μέγεθος της αμαρτίας του: «αφού χτυπάει τους γέρους γονείς του,
ας τον κρίνει ο Θεός». (Λαϊκό τραγούδι: με ντρόπιασε στους φίλους μου, πήγε
να με πεθάνει· ας τηνε κρίνει ο Θεός, γι’ αυτά που μου ’χει κάνει)·
- αυτό που θέλει η γυναίκα το φοβάται κι ο Θεός, βλ. λ. γυναίκα·
- βαδίζω στο δρόμο του Θεού ή βαδίζω το δρόμο του
Θεού, βλ. λ. δρόμος·
- βγαίνω απ’ το δρόμο του Θεού, βλ. λ. δρόμος·
- βρίσκομαι στο έλεος του Θεού, βλ. λ. έλεος·
- γαμώ το Θεό μου! έκφραση εκνευρισμένου ή
αγανακτισμένου ατόμου: «όλα τα λάθη, γαμώ το Θεό μου, εγώ θα τα κάνω!». Συνήθως
η φρ. κλείνει πάλι με το γαμώ. Για συνών. βλ. φρ. γαμώ τα καντήλια
μου! λ. γαμώ·
- γαμώ το Θεό σου! ή σου γαμώ το Θεό! α. επιθετική
έκφραση εναντίον κάποιου που είναι ενοχλητικός, που μας δημιουργεί προβλήματα:
«πάψε, γαμώ το Θεό σου, αυτή την γκρίνια!». β. εκστομίζεται και ως
βρισιά. Η φρ. πιο αραιά από ότι η αμέσως παραπάνω κλείνει πάλι με το γαμώ.
Για συνών. βλ. φρ. γαμώ τα καντήλια σου! ή σου γαμώ τα καντήλια! λ.
γαμώ·
- γι’ αύριο έχει ο Θεός, βλ. λ. αύριο·
- για (τ’) όνομα του Θεού! α. παρακλητική
έκφραση σε κάποιον για εύνοια ή εξυπηρέτηση: «για όνομα του Θεού, κάνε κάτι να
βοηθήσουμε το παιδί!». β. παρακλητική έκφραση για την αποτροπή κάποιου
κακού ή δυσκολίας: «για όνομα του Θεού, μη μας συμβεί κανένα ατύχημα, γιατί
στην ερημιά που βρισκόμαστε, χαθήκαμε». γ. έκφραση αγανάκτησης ή δυσαρέσκειας
για κάτι κακό ή ενοχλητικό που επαναλαμβάνεται από κάποιον: «για τ’ όνομα του
Θεού, κόψε επιτέλους αυτό το πιοτό, γιατί θα σε καταστρέψει! || για όνομα του
Θεού, μην έχεις κάθε μεσημέρι το ραδιοφωνάκι σου στη διαπασών, γιατί θέλουμε να
κοιμηθούμε!». δ. έκφραση έκπληξης ή αμφισβήτησης για κάτι που βλέπουμε ή
που μας λένε: «για όνομα του Θεού, είναι σόι πράγματα να μαλώνουν τ’ αδέρφια!
|| για όνομα του Θεού, γίνονται σήμερα αυτά που λες!». Πολλές φορές, της φρ.
προτάσσεται το μα και κλείνει με το και της Παναγίας·
- για την ορφανή, την ξένη, έχει ο Θεός ψωλή κρυμμένη, βλ.
συνηθέστ. το γκαβό πουλί το δίνει ο Θεός φωλιά και ζει, λ. πουλί·
- για της ορφανής τον κώλο έχει ο Θεός μεγάλο ψώλο, βλ.
συνηθέστ. το γκαβό πουλί το δίνει ο Θεός φωλιά και ζει·
- για το Θεό! βλ. φρ. προς Θεού(!)·
- δε βλέπω Θεού πρόσωπο, α. αντιμετωπίζω
συνεχώς στη ζωή μου μεγάλες δυσκολίες και μεγάλα προβλήματα, δεν έχω προκοπή:
«απ’ τη μέρα που γεννήθηκε, δε βλέπει Θεού πρόσωπο». β. είμαι πολύ
άτυχος: «σε μένα θα τύχει το λαχείο που δε βλέπω Θεού πρόσωπο!». γ. ζω
σε σκοτεινό, σε υπόγειο χώρο, όπου δε φτάνει ο ήλιος: «μένει σ’ ένα υπόγειο
διαμερισματάκι και δε βλέπει Θεού πρόσωπο»· βλ. και φρ. δεν υπάρχει Θεού
πρόσωπο·
- δε με σώζει ούτε (ο) Θεός ή δε με σώνει κι ο
Θεός, δεν υπάρχει από πουθενά σωτηρία, η καταδίκη μου είναι τελεσίδικη:
«απ’ τη στιγμή που έμπλεξα με τα ναρκωτικά, δε με σώζει ούτε Θεός || έχω τόσα
πολλά χρέη, που δε με σώζει ούτε ο Θεός». (Λαϊκό τραγούδι: όπως έχω
καταντήσει δε με σώνει κι ο Θεός·έχω γίνει μέσ’ στον κόσμο, αχ,
ένας ζωντανός νεκρός)·
- δε φοβάται (ούτε) Θεό, δε σέβεται το Θεό και, κατ’
επέκταση, είναι εντελώς αδίστακτος: «μπορεί για εκατό ευρώ να σε κλείσει
φυλακή, γιατί δε φοβάται ούτε Θεό αυτός ο άνθρωπος». (Λαϊκό τραγούδι: αναστενάζω
δε γροικάς, κλαίω δε με λυπάσαι, δεν είσαι μάνας γέννημα ούτε Θεό φοβάσαι)·
- δε χάνει κανέναν ο Θεός ή κανέναν δε χάνει ο
Θεός ή ο Θεός δε χάνει κανέναν, έκφραση αισιοδοξίας και
συμπαράστασης σε δυστυχισμένο άτομο, που του υπενθυμίζουμε τη μεγαλοσύνη και το
αμέριστο ενδιαφέρον του Θεού προς τον άνθρωπο: «βέβαια, σου ’τυχαν πολλές
ατυχίες μαζί, αλλά κάνε κουράγιο, γιατί δε χάνει κανέναν ο Θεός». (Λαϊκό
τραγούδι: ας λένε πως δε χάνει κανέναν ο Θεός,μ’
αδίκησε ο κόσμος, με ξέχασε κι αυτός)·
- δεν έπρεπε ο Θεός να μου τα κονομήσει έτσι, έκφραση
παράπονου από κάποιον, που έχει περιπέσει σε μεγάλη δυσκολία, σε αδιέξοδο·
- δεν έχει Θεό ή δεν έχει το Θεό του, α. το
άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, είναι αχαρακτήριστο, αλλοπρόσαλλο,
αναξιόπιστο: «μπροστά σ’ όλους τους επισήμους σκάλιζε με το δάχτυλο τη μύτη
του. -Δεν έχει το Θεό του!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε. β.
το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, είναι αδίστακτο: «μην ξανοίγεσαι πολύ σ’
αυτόν τον άνθρωπο, γιατί δεν έχει το Θεό του». (Λαϊκό τραγούδι: κάθε βραδάκι
με γελάς, γιατί Θεό δεν έχεις·σε περιμένω για να ’ρθεις, μα συ
με άλλον τρέχεις)·
- δεν μπορεί κανένας να τα βάλει με το Θεό, στερεότυπη
μοιρολατρική έκφραση, όταν αντιμετωπίζουμε μεγάλες φυσικές καταστροφές ή
μεγάλες ατυχίες στη ζωή μας·
- δεν ξέρω σε τι Θεό πιστεύει, δεν ξέρω πώς
ακριβώς συμπεριφέρεται, δε γνωρίζω το χαρακτήρα του: «φαίνεται για καλός
άνθρωπος, αλλά δεν ξέρω σε τι Θεό πιστεύει»·
- δεν υπάρχει Θεού πρόσωπο, επικρατεί απόλυτη ερημιά,
δεν υπάρχει κανένας: «σ’ όλη τη διαδρομή δεν υπήρχε Θεού πρόσωπο»·
- δόξα να ’χει ο Θεός ή δόξα τω Θεώ ή δόξα
σοι ο Θεός, δοξαστική επίκληση στο Θεό, όταν είμαστε ευχαριστημένοι από την
πορεία των πραγμάτων στη ζωή μας ή ως απάντηση ικανοποίησης στην ερώτηση
κάποιου τι γίνεσαι ή τι γίνεται ή τι κάνεις ή πώς πας ή
πώς τα πας ή πώς πάνε τα κέφια ή πώς πάνε τα πράγματα. (Λαϊκό
τραγούδι: πέτρα την πέτρα ολημερίς χτίζω και δε σε φτάνω, ήλιε μου πόσο
είσαι πάνω και δόξα τω Θεώ).Συνών. δόξα ο
γιαραμπής ή δόξα τω γιαραμπή·
- δόσιμο, του Θεού το δόσιμο· τ’ ανθρώπου τίποτα δεν
είναι, μόνο αυτά που μας δίνει ο Θεός έχουν αξία, όπως υγεία, τύχη,
μακροζωία κ.ά., ενώ των ανθρώπων που είναι υλικές προσφορές δεν αξίζουν τίποτα:
«δε με νοιάζει για τα πλούτη σου, γιατί, δόσιμο, του Θεού το δόσιμο· τ’
ανθρώπου, τίποτα δεν είναι»·
- δουλειά κι άγιος ο Θεός, βλ. λ. δουλειά·
- δώρο Θεού, βλ. λ. δώρο·
- ε μα το Θεό! έκφραση αγανάκτησης ή δυσφορίας: «ε μα
το Θεό, σταμάτα αυτές τις αγριοφωνάρες σου!». Συνών. ε μα την αλήθεια (α) /
ε μα την πίστη μου! / ε μα το ναι! / ε μα τον άγιο(!)·
- ε ρε τι κάνει ο Θεός, όταν έχει κέφια! θαυμαστική
έκφραση για όμορφη γυναίκα που βλέπουμε να περνάει από μπροστά μας·
- έδωσε ο Θεός και…, ευδόκησε: «έδωσε ο Θεός κι
έγινε καλά ο άνθρωπος || έδωσε ο Θεός και κατάλαβε το λάθος του»· βλ. και φρ. έκανε
ο Θεός και(…)·
- είμαι Θεός, είμαι ο πρώτος και καλύτερος, ξεχωρίζω
από τους υπόλοιπους ή έχω αυτή την εντύπωση: «όταν ήμουν νέος, μέσα στην παρέα
μας ήμουν Θεός κι όλοι έκαναν αυτό που τους έλεγα». (Λαϊκό τραγούδι: εγώ που
ήμουνα Θεός, θα φύγω τώρα σαν τρελός, θα φύγω σαν κυνηγημένος)·
- είμαι στο έλεος του Θεού, βλ. λ. έλεος·
- είναι αμαρτία απ’ το Θεό, βλ. λ. αμαρτία·
- είναι βαρεμένος απ’ το Θεό, είναι ανόητος, βλάκας ή
τρελός εκ γενετής: «τι να τον βαρέσεις, δε βλέπεις που είναι βαρεμένος απ’ το
Θεό!»·
- είναι ευλογία Θεού, βλ. λ. ευλογία·
- είναι, Θεέ μου, φύλαγε, α. είναι πολύ
επικίνδυνος: «είναι ένας απατεώνας, ο Θεός να σε φυλάει». β. έχει ένα
ελάττωμα σε μεγάλο βαθμό: «είναι ένας μπεκρής, ο Θεός να σε φυλάει». γ.
η ασθένεια για την οποία γίνεται λόγος, είναι πολύ επικίνδυνη: «απ’ τη στιγμή
που δεν έχει βρεθεί ακόμα το φάρμακο για το έιτζ, είναι Θεέ μου φύλαγε»·
- είναι και Θεός που βλέπει από ψηλά, λέγεται για
κείνους που δρουν ή συμπεριφέρονται ανεξέλεγκτα, απάνθρωπα, και έχει την έννοια
πως θα τιμωρηθούν από το Θεό (ὃς τὰ πάνθ’ ὁρᾶ): «με βρήκες αδύναμο και μ’
εκμεταλλεύεσαι, όμως θέλω να ξέρεις πως είναι και Θεός που βλέπει από ψηλά».
(Λαϊκό τραγούδι: κι αν τσαλαπάτημα είμαι καθενός και μες στο βούρκο που με
πέταξες κυλιέμαι, μα είναι και Θεός που βλέπει από ψηλά και με τη σκέψη
πια αυτή παρηγοριέμαι)·
- είναι κρίμα απ’ το Θεό, βλ. λ. κρίμα·
- είναι ξεχασμένος απ’ το Θεό, είναι εγκαταλελειμμένος
από όλους και βρίσκεται σε άθλια κατάσταση, χωρίς να ενδιαφέρεται κανείς γι’
αυτόν: «απ’ τη μέρα που χρεοκόπησε, είναι ξεχασμένος απ’ το Θεό»· βλ. και φρ. τον
ξέχασε ο Θεός·
- είναι ο Θεός να σε φυλάει, βλ. φρ. είναι, Θεέ
μου, φύλαγε·
- είναι στα χέρια του Θεού ή είναι στο χέρι του
Θεού, βλ. λ. χέρι·
- είναι σταλμένος απ’ το Θεό, είναι ουρανοκατέβατος,
απροσδόκητος, δραστικότατος για καλό ή για κακό: «στην πιο δύσκολη στιγμή της
ζωής μου με βοήθησε ένας παλιόφιλος, λες κι ήταν σταλμένος απ’ το Θεό || τούτη
η βροχή είναι σταλμένη απ’ το Θεό || τέτοιο κακό, να ξέρεις, είναι σταλμένο απ’
το Θεό, μήπως και βάλουμε λίγο μυαλό»·
- είναι χαρά Θεού, βλ. λ. χαρά·
- είχε Θεό, υπήρξε πολύ τυχερός, ιδίως στην περίπτωση
κάποιου ατυχήματος: «τράκαρε μετωπικά με μια νταλίκα, αλλά είχε Θεό ο άνθρωπος,
και τη γλίτωσε με μερικές γρατζουνιές»·
- εκ Θεού, που προέρχεται από το Θεό: «αυτή η βροχή
ήταν δώρο εκ Θεού || αυτός ο σεισμός ήταν τιμωρία εκ Θεού»·
- εκ Θεού άρξασθαι, σε κάθε ενέργεια ή σε κάθε
καινούρια αρχή να επιδιώκεις την ευλογία του Θεού: «αύριο κάνει αγιασμό στο
καινούριο του μαγαζί, γιατί εκ Θεού άρξασθαι». Κατάλοιπο του αρχ. ἐκ Διὸς ἄρξασθε·
βλ. και φρ. όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ο Θεός γελάει·
- έκανε ο Θεός και…, έκφραση ανακούφισης, επιτέλους:
«έκανε ο Θεός κι επέστρεψε κάποια ώρα στο σπίτι ο γιος του, κι έτσι ησύχασε ο
άνθρωπος || προς τ’ απόγευμα, έκανε ο Θεός και σταμάτησε ο Βαρδάρης»· βλ. και
φρ. έδωσε ο Θεός και(…)·
- εκεί που θα λέγαμε δόξα σοι ο Θεός, είπαμε βόηθα
Παναγιά ή εκεί που θα λέγαμε δόξα σοι ο Θεός, είπαμε Παναγία βοήθα, λίγο
πριν απαλλαγούμε από κάποια δυσκολία, από κάποια στενοχώρια και θα
ανακουφιζόμασταν, εμφανίστηκε άλλη·
- ένας Θεός ξέρει ή ένας Θεός το ξέρει, λέγεται
στην περίπτωση που είναι αδύνατο να γνωρίζει κανείς κάτι (εκτός από το Θεό):
«ένας Θεός ξέρει τι στενοχώριες περνάει αυτός ο άνθρωπος». (Λαϊκό τραγούδι: μ’
έφαγες ως το κόκαλο, σκέψου πού μ’ έχεις φέρει και πού θα καταλήξουμε ένας
Θεός το ξέρει). Συνών. Κύριος οίδε(!)·
- ένας Θεός ξέρει αν... ή ένας Θεός ξέρει πότε... ή
ένας Θεός ξέρει πού... ή ένας Θεός ξέρει πώς..., δηλώνει αδυναμία
για υπεύθυνη και σαφή πληροφόρηση: «ένας Θεός ξέρει αν αποφασίσει να ’ρθει ||
ένας Θεός ξέρει πότε θα ’ρθει || ένας Θεός ξέρει πού βρίσκεται τώρα || ένας
Θεός ξέρει πώς θα ’ρθει με τέτοιον παλιόκαιρο»·
- ενώπιον Θεού και ανθρώπων, έκφραση που δηλώνει
ηθική δέσμευση: «υπόσχομαι ενώπιον Θεού και ανθρώπων πως ποτέ δε θα σ’ αφήσω
αβοήθητο»·
- ερημιά Θεού, βλ. λ. ερημιά·
- έφεξε ο Θεός τη μέρα, ξημέρωσε: «μόλις έφεξε ο Θεός
τη μέρα, ξεκίνησαν όλοι για τη δουλειά»·
- έφτασαν στο Θεό, (για τιμές καταναλωτικών αγαπών)
έχουν πολύ μεγάλη, εξωφρενική άνοδο: «αν βγεις στη λαϊκή με τριάντα ευρώ, δεν
μπορείς ν’ αγοράσεις σχεδόν τίποτα, γιατί οι τιμές έφτασαν στο Θεό»·
- έχει ο Θεός! α. έκφραση αισιοδοξίας ή
έκφραση με την οποία προσπαθούμε να παρηγορήσουμε κάποιον που βρίσκεται σε
δύσκολη θέση, ιδίως οικονομική, με την έννοια ότι ο Θεός δεν θα τον αφήσει
έτσι. (Λαϊκό τραγούδι: Παναγιώτα μου, νταγιάντα κι έχει ο Θεός). β.
μοιρολατρική έκφραση για κάποια δυσκολία που μας προέκυψε και εναποθέτουμε τις
ελπίδες μας στο Θεό, προσδοκώντας τη βοήθειά του: «αν συνεχιστεί αυτή η
αναδουλειά θα χρεοκοπήσουμε. -Έχει ο Θεός!»·
- έχει όλα τα καλά του Θεού, βλ. φρ. έχει όλα τα
καλά του κόσμου, λ. κόσμος·
- ζει κρυφά απ’ το Θεό, είναι εξαφανισμένος από την
πιάτσα, ζει σε πλήρη αφάνεια: «απ’ τη μέρα που μαθεύτηκε πως ήταν καταχραστής,
ζει κρυφά απ’ το Θεό || έχει σιχαθεί τόσο πολύ τους ανθρώπους, που ζει κρυφά
απ’ το Θεό»·
- ζευγαρώνει ο Θεός δυο κακούς, κι έτσι χαλάει μαζί δυο
σπίτια, βλ. λ. σπίτι·
- η βασιλεία του Θεού, βλ. λ. βασιλεία·
- η κότα όταν πίνει νερό, κοιτάζει και το Θεό, βλ. λ. κότα·
- ήμαρτον Θεέ μου! επιφώνημα έκπληξης ή αγανάκτησης:
«ήμαρτον Θεέ μου, γίνονται αυτά τα πράγματα! || ήμαρτον Θεέ μου, πόσες φορές
πρέπει να στο πω για να το καταλάβεις!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει την πρόταση
με την οποία αναφερθήκαμε άσχημα σε κάποιον ή τον κατηγορήσαμε, σαν να ζητάμε
τη συγγνώμη του Θεού για αυτή μας την ενέργεια: «είναι τόσο κακός, που κάθε
βράδυ γυρίζει σουρωμένος και δέρνει τη γυναίκα του, ήμαρτον Θεέ μου!» και
συνήθως ακολουθεί σταυροκόπημα·
- θα μας δει ο Θεός, επιτιμητική έκφραση σε άτομο που
δε συμπεριφέρεται σωστά στους συνανθρώπους του ή που ζει επιδεικτικά, σπάταλα
σε μια γενικά δύσκολη εποχή και έχει την έννοια πως θα τον τιμωρήσει ο Θεός:
«δεν είναι σωστό, με τόση φτώχεια που υπάρχει γύρω σου να κάνεις εσύ τόσο
προκλητική ζωή, θα μας δει ο Θεός». Ο πλ. και όταν ο ομιλητής απευθύνεται μόνο
σε ένα άτομο·
- θα μας κάψει ο Θεός, επιτιμητική παρατήρηση που
ακούγεται ιδίως από ηλικιωμένους για νεαρούς που προκαλούν δημόσια με τη
συμπεριφορά τους·
- θα σε κάψει ο Θεός, επιτιμητική παρατήρηση σε
κάποιον που αδικεί απροκάλυπτα κάποιον, επιτιμητική έκφραση σε κάποιον με την
οποία του υπενθυμίζουμε τη θεία δίκη: «δεν είναι σωστό να φέρεσαι μ’ αυτόν τον
άσχημο τρόπο στους γονείς σου, γιατί θα σε κάψει ο Θεός»·
- θα σε τιμωρήσει ο Θεός, τελικά δε θα γλιτώσεις την
τιμωρία: «μπορεί να τη γλίτωσες στο δικαστήριο με τους ψευδομάρτυρες που
κουβάλησες, όμως στο τέλος δε θα τη γλιτώσεις, γιατί θα σε τιμωρήσει ο Θεός».
(Λαϊκό τραγούδι: μου ’χεις καταστρέψει το ζωή μου, μ’ έκανες κουρέλι
εντελώς, κι αν θα τη γλιτώσεις από μένα, θα σε τιμωρήσει ο Θεός)·
- Θεέ και Κύριε! έκφραση απορίας, έκπληξης ή
αγανάκτησης, για κάτι που βλέπουμε ή ακούμε·
- Θεέ βόηθα! ή βόηθα Θεέ μου! ή Θεέ βοήθα! ή
βοήθα Θεέ μου! επίκληση στο Θεό για βοήθεια: «Θεέ βόηθα να γίνει το
παιδί μου καλά! || βόηθα Θεέ μου, να πετύχω στη δουλειά μου!». Πολλές φορές,
της φρ. προτάσσεται το αμάν. Συνών. Βαγγελίστρα βόηθα! ή βόηθα
Βαγγελίστρα μου! ή Βαγγελίστρα βοήθα! ή βοήθα Βαγγελίστρα μου! /
Παναγιά βόηθα! ή Παναγία βοήθα! ή βόηθα Παναγιά μου! ή βοήθα
Παναγιά μου! / Χριστέ βόηθα! ή βόηθα Χριστέ μου! ή Χριστέ βοήθα! ή
βοήθα Χριστέ μου(!)·
- Θεέ μου! κ. Θε μου! ή Θεέ μου
Μεγαλοδύναμε! ή Θε μου Μεγαλοδύναμε! έκφραση απορίας, έκπληξης,
θαυμασμού, φόβου, τρόμου ή παράκλησης: «Θεέ μου, πώς δεν κατάλαβα ότι ήταν
παλιάνθρωπος! || Θεέ μου, πάλι κέρδισε το λαχείο! || Θεέ μου, τι γυναικάρα
είναι αυτή! || Θεέ μου, θα σκοτωθούμε! || Θεέ μου Μεγαλοδύναμε, κάνε να γίνει
καλά το παιδί μου!». (Λαϊκό τραγούδι: μα τι λέω στ’ αλήθεια, Θεέ μου,
δεν μπορώ να σε χάσω ποτέ μου // κι ύστερα με πιάσαν, Θε μου,κάτι
κλάματα, που με βρήκανε κουρέλι τα χαράματα // Θεέ μου Μεγαλοδύναμε που
είσαι ψηλά εκεί πάνω, ρίξε μου λίγο τουμπεκί στον αργιλέ μου απάνω).Πολλές
φορές, της φρ. προτάσσεται το αμάν ή το πω πω. Συνών. Βαγγελίστρα
μου! / Παναγιά μου! ή Παναγία μου! / Χριστέ μου(!)·
- Θεέ μου (Θεούλη μου), βάλε το χέρι σου! (το χεράκι
σου!), παράκληση στο Θεό να επέμβει υπέρ ημών σε κάποια δύσκολη στιγμή που
περνάμε ή να επέμβει γενικά για να διορθώσει κάποια κακή κατάσταση που
επικρατεί. Συνήθως της φρ. προτάσσεται το αχ·
- Θεέ μου, (Θεούλη μου) κάνε να…, παρακλητική έκφραση
στο Θεό για βοήθεια: «Θεέ μου, κάνε να βρει ο άντρας μου δουλειά || Θεούλη μου,
κάνε να περάσει ο γιος μου στο πανεπιστήμιο»·
- Θεέ μου, Θεέ μου, που δε σ’ είδα ποτέ μου, έκφραση
απηυδισμένου ατόμου από τη συνεχιζόμενη κακή πορεία των πραγμάτων στη ζωή του.
Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το αχ·
- Θεέ μου, πώς βαστάς τα κεραμίδια ξεκάρφωτα! λέγεται
με αγανάκτηση ή έκπληξη στο άκουσμα παράδοξων πληροφοριών, μεγάλης ανοησίας ή
ασύστολης ψευδολογίας που μας λέει κάποιος, ή για παράξενα ή παράδοξα πράγματα
που βλέπουμε·
- Θεέ μου σχώρα με, έκφραση με την οποία ζητάμε τη
συγχώρεση του Θεού, όταν ανακοινώνουμε σε κάποιον τα ελαττώματα ή τις αδυναμίες
κάποιου, ή ακόμα, όταν αναφερόμαστε στις δικές μας: «είναι μπεκρής,
χαρτοπαίχτης, παιδεραστής, Θεέ μου σχώρα με». (Λαϊκό τραγούδι: κι αν στον
έρωτα λυγίσω, Θεέ μου σχώρα με,κι άμα πιω κι άμα μεθύσω,
παρηγόρα με).Παρατηρείται σταυροκόπημα, ενώ, πολλές φορές, της φρ.
προτάσσεται το αχ·
- Θεέ μου φύλαγε! επίκληση στο Θεός για προστασία:
«Θεέ μου φύλαγε το παιδί από κάθε κακό!». Συνών. παναγιά μου φύλαγε! ή Παναγία
μου φύλαγε! / Χριστέ μου φύλαγε(!)· βλ. φρ. Θεός φυλάξοι(!)·
- Θεός είναι κι ό,τι θέλει κάνει, οι ενέργειες του
Θεού ή κάποιου ισχυρού ατόμου είναι ανεξέλεγκτες, δεν μπορούμε να τις αλλάξουμε
ή να τις σχολιάζουμε: «άλλους ανεβάζει κι άλλους κατεβάζει, Θεός είναι κι ό,τι
θέλει κάνει || με τόσο χρήμα που διαθέτει, άνθρωπέ μου, Θεός είναι κι ό,τι
θέλει κάνει»·
- Θεός να φυλάει βλ. φρ. Θεός φυλάξοι(!)·
- Θεός σχωρέσ’ τα πεθαμένα σου, ευχετική έκφραση σε
κάποιον, να συγχωρεθούν όλοι όσοι έχουν πεθάνει στην οικογένειά του, αλλά να
συγχωρεθεί και αυτός ο ίδιος, όταν πεθάνει. Λέγεται ιδίως από τους ζητιάνους
στο δρόμο ή έξω από τις εκκλησίες και τα νεκροταφεία μετά την ελεημοσύνη που τους
δίνουμε ή και πριν από αυτή, όταν μας τη ζητούν με τη στερεότυπη φρ. μια
βοήθεια χριστιανοί, Θεός σχωρέσ’ τα πεθαμένα σας·
- Θεός σχωρέσ’ τα πεθαμένα του, ευχετική αναφορά σε
εκλιπόντα που κάποτε μας βοήθησε ή μας εξυπηρέτησε σοβαρά, να συγχωρεθεί για ό,τι
κακό μπορεί να έχει κάνει στη ζωή του: «καλά που ήταν και ο τάδε, Θεός σχωρέσ’
τα πεθαμένα του, που με βοήθησε και γλίτωσα τη φυλακή»·
- Θεός σχωρέσ’ το, (ειρωνικά για πράγματα) χάθηκε ή
καταστράφηκε ή σίγουρα θα καταστραφεί: «ακόμα για κείνο τ’ αυτοκίνητο που είχα
μιλάς, πάει, Θεός σχωρέσ’ το || αφού έδωσες τ’ αυτοκίνητό σου σ’ αυτόν τον
ατζαμή, Θεός σχωρέσ’ το»·
- Θεός σχωρέσ’ τον, α. ευχή για να συγχωρεθούν
οι αμαρτίες του εκλιπόντος. β. δηλώνει πως κάποιος βρίσκεται στα
τελευταία του, πως σίγουρα θα πεθάνει: «αφού έχει καθολικό καρκίνο ο άνθρωπος,
Θεός σχωρέσ’ τον»·
- Θεός φυλάξοι! ευχή να μη συμβεί ποτέ σε μας αυτό το
κακό για το οποίο κουβεντιάζουμε τώρα: «έπιασε φωτιά το σπίτι του τάδε κι έγινε
στάχτη. -Θεός φυλάξοι! || κόλλησε μια σπάνια αρρώστια, Θεός φυλάξοι!». Συνήθως
ακολουθεί σταυροκόπημα. Συνών. έξω από δω! / έξω από μας! / μακριά από δω! /
μακριά από μας(!)· βλ. και φρ. Θεέ μου φύλαγε(!)·
- Θεού θέλοντος, αν θέλει ο Θεός, θα γίνει κάτι που
επιθυμώ: «Θεού θέλοντος, όλα θα πάνε καλά»·βλ. και φρ. με το θέλημα
του Θεού, λ. θέλημα·
- Θεού θέλοντος και καιρού επιτρέποντος, με τη
βοήθεια του Θεού, αλλά και αν ευνοεί η γενική κατάσταση που επικρατεί για να
γίνει κάτι που θέλω: «Θεού θέλοντος και καιρού επιτρέποντος όλα θα πάνε καλά»·
- Θεού θέλοντος, καιρού επιτρέποντος και υγείας ούσης, με
τη βοήθεια του Θεού, τη γενική κατάσταση που επικρατεί, αλλά και την καλή
πορεία της υγείας μου για να γίνει κάτι που θέλω: «Θεού θέλοντος, καιρού
επιτρέποντος και υγείας ούσης, θα πάω φέτος να κάνω κι εγώ διακοπές στην
πολυδιαφημισμένη Χαλκιδική»·
- κάμε του φτωχού καλό, θα το βρεις απ’ το Θεό, βλ. λ. φτωχός·
- κάνε ό,τι σε φωτίσει ο Θεός, ενήργησε όπως σε
καθοδηγήσει ο Θεός ή, εντέλει, όπως εσύ νομίζεις καλύτερα: «εγώ σου είπα πώς
έχει η κατάσταση, από δω και πέρα κάνε ό,τι σε φωτίσει ο Θεός»·
- κανέναν δε χάνει ο Θεός ή ο Θεός δε χάνει
κανέναν, για όλους μεριμνεί ο Θεός: «μη στενοχωριέσαι και όλα θα περάσουν,
γιατί κανέναν δε χάνει ο Θεός»·
- … κι άγιος ο Θεός, έκφραση που δηλώνει πως κάτι
καλό ή κακόεπαναλαμβάνεται κι έχει διάρκεια: «δουλειά κι άγιος ο Θεός
|| τεμπελιά κι άγιος ο Θεός»·
- κι ο Θεός βοηθός, ευχετική επίκληση για θεϊκή
βοήθεια, ιδίως με την έναρξη κάποιας εργασίας ή προσπάθειας που είναι αμφιβόλου
αποτελέσματος: «εγώ θα ξεκινήσω τη δουλειά κι ο Θεός βοηθός»· βλ. και φρ. ο
Θεός βοηθός(!)·
- μα το Θεό! όρκος για να γίνουμε πιστευτοί σε αυτό
που λέμε σε κάποιον: «μα το Θεό, δε σου λέω ψέματα!». (Λαϊκό τραγούδι: είναι
τώρα λίγος καιρός όπου την αγαπάω και σκέφτομαι, μα το Θεό,στη
μάνα της να πάω). Πολλές φορές, ο όρκος δίνεται μετά την απαίτηση του
συνομιλητή μας με το ορκίσου και είναι φορές που συνοδεύεται και από
σταυροκόπημα. Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το σου λέω· βλ. και φρ. να
με κάψει ο Θεός(!)·
- μακριά απ’ του Θεού το βλέμμα ή μακριά απ’ το
βλέμμα του Θεού, λέγεται για τόπο πολύ απομονωμένο, απομακρυσμένο, ή για
άνθρωπο που ζει απομονωμένος: «εδώ που ήρθα, ζω μακριά απ’ του Θεού το βλέμμα,
και να πεθάνω, κανείς δε θα το μάθει»·
- μαλάκας άνθρωπος, χαρά Θεού, βλ. λ. μαλάκας·
- μάρτυς μου ο Θεός, έκφραση για να βεβαιώσουμε
κάποιον πως του λέμε αλήθεια: «μάρτυς μου ο Θεός, όλα έγιναν ακριβώς έτσι όπως
στα λέω»·
- μας ξέχασε ο Θεός, λέγεται στην περίπτωση που
γενικά συμβαίνουν πολλά δεινά μαζεμένα: «απ’ τη μια οι σεισμοί, απ’ την άλλη
οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες από δω, τα δυστυχήματα από κει, μας ξέχασε ο Θεός»·
βλ. και φρ. τον ξέχασε ο Θεός·
- με πήρε ο Θεός τα μυαλά, ξαφνικά συμπεριφέρθηκα
ανόητα, άστοχα, απερίσκεπτα, επιπόλαια, τρελά, όπως ποτέ δε συμπεριφερόμουν:
«κάποια στιγμή με πήρε ο Θεός τα μυαλά και τους έκανα άνω κάτω με τις
αγριοφωνάρες μου». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το λες και·
- με στράβωσε ο Θεός, βλ. φρ. με πήρε ο Θεός τα
μυαλά·
- με το ευλογητός ο Θεός ημών, με την αρχή, με το
ξεκίνημα μιας δουλειάς, υπόθεσης ή κάποιας διαδικασίας: «τον πήρα για μια
δουλειά που είχα κλείσει και με το ευλογητός ο Θεός ημών ήθελε να τον πληρώσω!
|| με το ευλογητός ο Θεός ημών της ακροαματικής διαδικασίας, φάνηκε αμέσως
ποιος ήταν ο αθώος και ποιος ο ένοχος». Αναφορά στην εκκλησιαστική φρ. εὐλογητὸς
ὁ Θεὸς ἡμῶν πάντοτε νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων, με την
οποία αρχίζει η κάθε ακολουθία·
- με το θέλημα του Θεού, βλ. λ. θέλημα·
- με του Θεού τη χάρη, με τη βοήθεια, με την
ευσπλαχνία του Θεού: «με του Θεού τη χάρη πέρασα όλες τις δυσκολίες που μου
έτυχαν στη ζωή». (Λαϊκό τραγούδι: μα με του Θεού τη χάρη, βγήκα πάλι
παλικάρι)·
- μένω στο έλεος του Θεού, βλ. λ. έλεος·
- μετά φόβου Θεού, βλ. λ. φόβος·
- μέχρι κι ο Θεός τα ’βαλε μαζί μου, δε βρήκα από
κανέναν και από πουθενά βοήθεια, κυνηγήθηκα από τους πάντες: «ένα διάστημα δεν
είχα πού την κεφαλήν κλίνη· μέχρι κι ο Θεός τα ’βαλε μαζί μου». (Λαϊκό
τραγούδι: φύσηξ’ ο βοριάς της παρηγοριάς πάνω στο κορμί μου, άλλαξ’ ο καιρός
μέχρι κι ο Θεός τα ’βαλε μαζί μου). Συνήθως λέγεται με παράπονο ή με
ένα αίσθημα εγκατάλειψης·
- μη για όνομα του Θεού! παρακλητική έκφραση με την
οποία προσπαθούμε να παρεμποδίσουμε ή να αποτρέψουμε κάποιον να κάνει κάτι,
ιδίως παράτολμο ή κακό: «θα πατήσω το πεντάλ και θα πιάσουμε διακόσια
χιλιόμετρα την ώρα. -Μη για όνομα του Θεού! || θα τον κλείσω στη φυλακή τον
άτιμο. -Μη για όνομα του Θεού!». Τις περισσότερες φορές, δικαιολογούμε και το
λόγο για τον οποίο αποτρέπουμε το συνομιλητή μας να προβεί στην πράξη που
δηλώνει: «θα πατήσω το πεντάλ και θα πιάσουμε διακόσια χιλιόμετρα την ώρα. -Μη
για όνομα του Θεού, γιατί θα σκοτωθούμε! || θα τον κλείσω στη φυλακή τον άτιμο.
-Μη για όνομα του Θεού, γιατί έχει μικρά παιδιά να θρέψει!»·
- μη για το Θεό! βλ. φρ. μη για όνομα του Θεού(!)·
- μια χαρά Θεού ή μια χαρά Θεού είναι…, βλ. λ. χαρά·
- μόλις βγήκε, ο Θεός έσπασε το καλούπι, βλ. λ. καλούπι·
- μου βγαίνει ο Θεός, βασανίζομαι, ταλαιπωρούμαι,
τυραννιέμαι: «μου βγαίνει ο Θεός κάθε μέρα στη δουλειά». Συνών. μου βγαίνει
η Παναγία / μου βγαίνει η πίστη / μου βγαίνει η ψυχή / μου βγαίνει ο κώλος /
μου βγαίνει ο πάτος / μου βγαίνει ο Χριστός / μου βγαίνει το λάδι·
- μου βγαίνει ο Θεός ανάποδα, καταβασανίζομαι,
καταταλαιπωρούμαι, κατατυραννιέμαι: «μου βγαίνει ο Θεός ανάποδα κάθε μέρα για
να τα φέρω βόλτα». Συνών. μου βγαίνει η Παναγία ανάποδα / μου βγαίνει η
πίστη ανάποδα / μου βγαίνει η ψυχή ανάποδα / μου βγαίνει η ψυχή απ’ το στόμα /
μου βγαίνει ο κώλος απ’ έξω (απ’ όξω) / μου βγαίνει ο πάτος απ’ έξω (απ’ όξω) /
μου βγαίνει ο Χριστός ανάποδα·
- μου ’ρχεται, μα το Θεό να… ή μα το Θεό, μου
’ρχεται να…, λέγεται στην περίπτωση που ενσυνείδητα ή υποσυνείδητα νιώθουμε
έντονη και ισχυρή την τάση να κάνουμε κάτι συγκεκριμένο: «κάθε φορά που βλέπω
αυτόν τον παλιάνθρωπο, μου ’ρχεται, μα το Θεό, να τον σπάσω στο ξύλο || κάθε
φορά που βλέπω αυτόν το φουκαρά, μου ’ρχεται, μα το Θεό, να βάλω τα κλάματα».
(Λαϊκό τραγούδι: είναι τώρα λίγος καιρός όπου την αγαπάω και μου ’ρχεται,
μα το Θεό, στη μάνα της να πάω). Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το έτσι·
- να έχεις την ευλογία του Θεού, βλ. λ. ευλογία·
- να έχεις την ευχή του Θεού, βλ. λ. ευχή·
- να με κάψει ο Θεός! ή ο Θεός να με κάψει! είδος
όρκου για να γίνουμε πιστευτοί σε αυτά που λέμε σε κάποιον, αναφορά στη θεϊκή
τιμωρία για να τονίσουμε τις καλές μας προθέσεις: «αν δεν είναι τα πράγματα
έτσι όπως στα λέω, να με κάψει ο Θεός! || αν κάνω εγώ αυτό το πράγμα, να με
κάψει ο Θεός!»·
- να μη σου δώσει ο Θεός όσα μπορείς ν’ αντέξεις, λέγεται
ως ευχή σε κάποιον, γιατί ο άνθρωπος σε μια δύσκολη στιγμή έχει απεριόριστη
αντοχή, οπότε το υπονοούμενο είναι πως, αν του δώσει ο Θεός όσα μπορεί να
αντέξει, τότε θα του δώσει πάρα πολλές δυσκολίες·
- να μη φτάσεις να δεις Θεού πρόσωπο, είδος κατάρας
με την έννοια, να μην αξιωθείς, να μην προλάβεις να καλυτερεύσεις τη ζωή σου,
να αντιμετωπίζεις συνέχεια μεγάλες δυσκολίες και προβλήματα: «για το κακό που
μου ’κανες, να μη φτάσεις να δεις Θεού πρόσωπο»·
- να μην (το) δώσει ο Θεός, βλ. φρ. ας μην (το)
δώσει ο Θεός·
- να σε κάψει ο Θεός! ή ο Θεός να σε κάψει! είδος
κατάρας που απευθύνουμε εναντίον κάποιου·
- νεράκι του Θεού, βλ. λ. νεράκι·
- ξαναβλέπω Θεού πρόσωπο, μετά από περίοδο δυσκολιών,
άρχισε να βελτιώνεται η κατάσταση μου, άρχισα πάλι να ευημερώ: «μετά τη βοήθεια
που δέχθηκα απ’ το φίλο μου, ξαναβλέπω Θεού πρόσωπο»·
- ξέρει ο Θεός ποιο δέντρο μαραίνει, ο Θεός δεν
τιμωρεί τυχαία τους ανθρώπους: «ο κόσμος δεν μπορεί να καταλάβει, και νομίζει
πως ο Θεός ρίχνει την τιμωρία και σ’ όποιον πάει, όμως δεν είναι έτσι τα
πράγματα, γιατί ξέρει ο Θεός ποιο δέντρο μαραίνει»·
- ο δούλος (η δούλη) του Θεού, βλ. λ. δούλος·
- ο δρόμος του Θεού, βλ. λ. δρόμος·
- ο Θεός αγαπάει τον κλέφτη, αγαπάει όμως και το
νοικοκύρη, δεν υπάρχει περίπτωση να αδικήσει κανείς κάποιον και να μην το
πληρώσει αργά ή γρήγορα·
- ο Θεός άλλους ανεβάζει κι άλλους κατεβάζει, ηπιότερη
έκφραση του ο Θεός άλλους έπλασε κι άλλους έκλασε (βλ. φρ.)·
- ο Θεός αλλού πλάθει κι αλλού κλάνει, βλ. συνηθέστ. ο
Θεός άλλους έπλασε κι άλλους έκλασε·
- ο Θεός άλλους έπλασε κι άλλους έκλασε ή ο Θεός
άλλους τους έπλασε κι άλλους τους έκλασε, χαρακτηριστική έκφραση
απογοητευμένου ανθρώπου για την κακή πορεία των πραγμάτων στη ζωή του, καθώς
βλέπει άλλους να πορεύονται με επιτυχία και προκοπή·
- ο Θεός αργεί, μα δε λησμονεί, ο Θεός μπορεί να
αργεί πολλές φορές να επέμβει για βοήθεια ή για τιμωρία, αλλά σίγουρα κάποτε
επεμβαίνει: «κάποια μέρα θα τιμωρηθείς από τη θεία δικαιοσύνη για το κακό που
μου έχεις κάνει, γιατί ο Θεός αργεί, μα δε λησμονεί»·
- ο Θεός ας με συχωρέσει ή ο Θεός να με συχωρέσει,
βλ. φρ. Θεέ μου σχώρα με·
- ο Θεός βοηθός! παράκληση ατόμου που έχει εμπλακεί
σε δυσκολίες να επέμβει ο Θεός να το βοηθήσει· βλ. και φρ. κι ο Θεός βοηθός·
- ο Θεός είναι μεγάλος! α. παρηγορητική
υπενθύμιση της μακροθυμίας του Θεού σε περίπτωση απογοήτευσης ή υπενθύμιση της
σωτήριας βοήθειας του Θεού σε περίπτωση μεγάλης δυστυχίας: «κάνε λίγο υπομονή
και να δεις που όλα θα περάσουν, γιατί ο Θεός είναι μεγάλος». (Λαϊκό τραγούδι: κι
αν σε πήρε κάποιος άλλος, ο Θεός είναι μεγάλος). β. δηλώνει
πίστη πως τα πράγματα θα διορθωθούν: «μπορεί να περνάω δύσκολες μέρες, αλά ο
Θεός είναι μεγάλος κι όλα θα φτιάξουν!»·
- ο Θεός κι η ψυχή μου το ξέρουν! μόνο ο Θεός κι εγώ
γνωρίζουμε τι βάσανα και τι δυσκολίες πέρασα για να πετύχω κάτι: «ο Θεός κι η
ψυχή μου το ξέρουν τι πέρασα για ν’ αγοράσω αυτό το σπιτάκι! || ο Θεός κι η
ψυχή μου το ξέρουν τι τράβηξα για να σπουδάσω τα παιδιά μου!»·
- ο Θεός κι η ψυχή του, έκφραση με την οποία αφήνουμε
κάποιον εντελώς ελεύθερο να αποφασίσει για θέμα που μας αφορά ή και που αφορά τον
ίδιο και που έχει μια διάθεση δυσπιστίας για το αν ενεργήσει σωστά, όπως πρέπει:
«εγώ πάντως του ζήτησα συγνώμη. Από εκεί και πέρα ο Θεός κι η ψυχή του || εγώ,
ό,τι συμβουλή ήταν να του δώσω, του την έδωσα, τώρα το τι θα κάνει, ο Θεός κι η
ψυχή του»·
- ο Θεός κι ο λόγος σου! λέγεται ευχετικά, όταν μας
λέει κάποιος κάτι που μας συμφέρει, μας εξυπηρετεί ή μας ικανοποιεί, να το
ακούσει ο Θεός για να το πραγματοποιήσει: «δεν ξέρεις πόσο θέλω να γίνει καλά ο
πατέρας σου! -Ο Θεός κι ο λόγος σου! || ε ρε και να σου τύχει το λαχείο που
αγόρασες! -Ο Θεός κι ο λόγος σου!»·
- ο Θεός μαζί σου, ευχετική έκφραση σε κάποιον που
αναχωρεί για κάπου ή που βρίσκεται στο ξεκίνημα μιας ενέργειάς του·
- ο Θεός μονάχα ξέρει, βλ. φρ. ένας Θεός ξέρει. (Λαϊκό
τραγούδι: χαραμίστηκε η ζωή μου μες στα χέρια τα δικά σου, ο Θεός μονάχα
ξέρει πόσα τράβηξα κοντά σου)·
- ο Θεός μονάχα ξέρει αν… ή ο Θεός μονάχα ξέρει
πότε… ή ο Θεός μονάχα ξέρει πού… ή ο Θεός μονάχα ξέρει πώς…, βλ.
φρ. ένας Θεός ξέρει αν… (Λαϊκό τραγούδι: κάποιο τρένο θα περάσει απ’
τη ζωή μας βιαστικό, τη βαλίτσα μας στο χέρι κι ο Θεός μονάχα ξέρει πού θα
κάνουμε σταθμό)·
- ο Θεός ν’ αναπαύσει την ψυχή του, ευχή σε κάποιον
που πέθανε·
- ο Θεός να βάλει το χέρι του! (το χεράκι του!), παράκληση
κάποιου που έχει εμπλακεί σε δυσκολίες να επέμβει ο Θεός να τον βοηθήσει·
- ο Θεός να δώσει! λέγεται ευχετικά, όταν μας λέει
κάποιος κάτι που μας συμφέρει, μας εξυπηρετεί ή μας ικανοποιεί, να το ακούσει ο
Θεός για να το πραγματοποιήσει: «πολύ θα χαρώ, αν περάσει ο γιος σου στο
πανεπιστήμιο! -Ο Θεός να δώσει»·
- ο Θεός να ευδοκήσει! βλ. φρ. ο Θεός να δώσει(!)·
- ο Θεός να κάνει το θαύμα του! βλ. φρ. ο Θεός να
βάλει το χέρι του! (το χεράκι του!)·
- ο Θεός να με βγάλει ψεύτη, ευχή να μη συμβεί το
κακό στο οποίο αναφέρομαι ή να μην είναι έτσι το κακό που λέω για κάποιον,
μακάρι να διαψευστώ: «άκουσα πως ο τάδε έβαλε χέρι στο ταμείο, ο Θεός να με
βγάλει ψεύτη || ο Θεός να με βγάλει ψεύτη, αλλά έμαθα πως η τάδε του τα φοράει
του φίλου μας»·
- ο Θεός να μη μας το χρωστάει αυτό το κακό ή ο
Θεός να μη μας το χρωστάει τέτοιο κακό, λέγεται στην περίπτωση που
απευχόμαστε να συμβεί και σε μας το κακό για το οποίο κουβεντιάζουμε: «έμεινε
ολομόναχος στη ζωή, γιατί έχασε όλη του την οικογένεια σ’ ένα αυτοκινητιστικό
δυστύχημα. -Ο Θεός να μη μας το χρωστάει τέτοιο κακό»·
- ο Θεός να μη το δώσει, ευχή για να μη συμβεί το
κακό στο οποίο αναφερόμαστε·
- ο Θεός να μου κόβει μέρες και να σου δίνει χρόνια, έκφραση
με την οποία δείχνουμε την υπέρμετρη αγάπη μας σε πολυαγαπημένο μας πρόσωπο·
- ο Θεός να σ’ ευλογεί, ευχή που δίνουμε σε κάποιον
να έχει την ευλογία του Θεού: «ο Θεός να σ’ ευλογεί, φίλε μου, που με βοήθησες»·
- ο Θεός να σε καλοδρομίζει, ευχή σε κάποιον που
πρόκειται να ταξιδέψει·
- ο Θεός να σε πληρώσει ή ο Θεός να στο πληρώσει, ευχή
ατόμου, που βοηθήσαμε, να αποζημιωθούμε από το Θεό ή κατάρα ατόμου, που του
κάναμε κάποιο κακό, να τιμωρηθούμε από το Θεό·
- ο Θεός να σε φυλάει, ευχή σε κάποιον να έχει την
προστασία του Θεού: «ο Θεός να σε φυλάει απ’ τους κακούς ανθρώπους». (Λαϊκό
τραγούδι: Σακραμέντο και Νοτάη ο Θεός να σε φυλάει. Πέρασα κι από το
Φρίσκο όλο μπελαλήδες βρίσκω)·
- ο Θεός να σε φωτίσει ή να σε φωτίσει ο Θεός ευχή
σε κάποιον να τον καθοδηγήσει ο Θεός, ώστε να μπορέσει να ενεργήσει με τον
ορθό, το σωστό, τον ενδεδειγμένο τρόπο, να τον βοηθήσει να πάρει τη σωστή
απόφαση: «τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα, γι’ αυτό εύχομαι να σε φωτίσει ο Θεός
να κάνεις το σωστό»·
- ο Θεός να σου δίνει φώτιση, ευχή που δίνουμε σε
κάποιον να τον καθοδηγεί ο Θεός, ώστε να ενεργεί ορθά, σωστά, ώστε να παίρνει
τις σωστές αποφάσεις: «εκεί που θα πας, παιδάκι μου, ο Θεός να σου δίνει
φώτιση». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το καλή·
- ο Θεός να στα φέρει δεξιά ή ο Θεός να τα φέρει
δεξιά, ευχή σε κάποιον, που βασανίζεται από κάποιο πρόβλημα, να βρεθεί
ευνοϊκή λύση, να έχει αίσια κατάληξη·
- ο Θεός να στα φέρνει (πάντα) δεξιά, ευχή σε κάποιον,
που μας πληροφορεί πως γενικά όλα τα πράγματα στη ζωή του πηγαίνουν ευνοϊκά, να
συνεχίσουν να πηγαίνουν ευνοϊκά, ή ευχή σε κάποιον, που μας βοήθησε, να είναι
ευτυχισμένος, χωρίς προβλήματα·
- ο Θεός να το κάνει…, ειρωνική έκφραση, που δηλώνει
πως το πράγμα για το οποίο γίνεται λόγος, δεν έχει καμιά χρηστικότητα είτε λόγω
παλαιότητας είτε λόγω ακαταλληλότητας ή, και αν την έχει, είναι μηδαμινή ή και
επικίνδυνη: «αγόρασε ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο, αλλά ο Θεός να το κάνει
αυτοκίνητο, γιατί φοβάσαι και να μπεις μέσα || αγόρασε ένα διαμέρισμα, αλλά ο
Θεός να το κάνει διαμέρισμα, γιατί είναι στο υπόγειο μιας παλιάς οικοδομής»·
- ο Θεός να τον κάνει…, ειρωνική έκφραση, που δηλώνει
πως το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος δεν έχει καμιά από τις ιδιότητες που το
αποδίδουν ή, και αν τις έχει, είναι μηδαμινές: «θα πάω στο γιατρό μου για μια
εξέταση. -Ο Θεός να τον κάνει γιατρό αυτόν τον κομπογιαννίτη || έδωσα την
υπόθεσή μου σ’ έναν δικηγόρο, αλλά ο Θεός να τον κάνει δικηγόρο, γιατί είναι
απ’ τους μεγαλύτερους χασοδίκες»·
- ο Θεός να φυλάει! βλ. φρ. Θεός φυλάξοι(!)·
- ο Θεός ο ίδιος να… ή ο ίδιος ο Θεός να…, δηλώνει
εμμονή σε κάποια απόφασή μας: «ο Θεός ο ίδιος να μου το πει, εγώ δεν αποσύρω τη
μήνυση που του ’κανα || ο Θεός ο ίδιος να με παρακαλέσει να μην πάω, εγώ θα πάω
για να του μπω στο μάτι»·
- ο Θεός πάντα το καλό, ευχετική προσφώνηση ανάμεσα
σε πότες, την ώρα που σηκώνουν το ποτήρι τους να πιουν. Συνήθως της φρ.
προτάσσεται το άντε και (κι)·
- ο Θεός σκάλες ανεβάζει και σκάλες κατεβάζει, έκφραση
που δηλώνει πως η τύχη είναι ευμετάβλητη και συνήθως απευθύνεται
προειδοποιητικά σε κείνους που παινεύονται για την καλή τους τύχη: «μην
κοκορεύεσαι για την καλή σου τύχη, γιατί ο Θεός σκάλες ανεβάζει και σκάλες
κατεβάζει»· βλ. και φρ. ο Θεός άλλους ανεβάζει κι άλλους κατεβάζει·
- ο Θεός στα ψηλά βουνά ρίχνει το χιόνι, ο Θεός
στέλνει τις μεγάλες στενοχώριες, τις μεγάλες συμφορές, τα μεγάλα βάρη, σε
κείνους που μπορούν να τα αντέξουν: «ό,τι κακό και να σου τύχει εσένα, δε σε
φοβάμαι, γιατί ο Θεός στα ψηλά βουνά ρίχνει το χιόνι»·
- ο Θεός της Ελλάδας, βλ. λ. Ελλάδα·
- ο Θεός τρέφει τα πουλιά, μα δεν τα βάζει και το φαΐ μέσ’
στη φωλιά, παράλληλα με τη φροντίδα του Θεού, πρέπει και εμείς να
φροντίζουμε για τα προς το ζην: «εσύ την άραξες στο σπίτι σου και τα περιμένεις
όλα απ’ το Θεό. Βέβαια, ο Θεός τρέφει τα πουλιά, μα δεν τα βάζει και το φαΐ μέσ’
στη φωλιά». Πρβλ.: σύν Ἀθηνᾷ καὶ χεῖρα κίνει·
- ο καλόγερος κοιμάται κι ο Θεός του μαγειρεύει, λέγεται
για άτομο που, χωρίς να κοπιάζει διόλου, του έρχονται όλα ευνοϊκά, ή λέγεται
για άτομο του οποίου για την προκοπή του ενδιαφέρεται ενεργά κάποιος άλλος:
«γι’ αυτόν δεν πρέπει ν’ ανησυχείς, γιατί ο καλόγερος κοιμάται κι ο Θεός του
μαγειρεύει». Συνών. αυτός κοιμάται κι η τύχη του δουλεύει·
- ο κουβαλητής θυμάται το Θεό, μόνο όταν έχει το φορτίο
στον ώμο του, βλ. λ. κουβαλητής·
- ο Λόγος του Θεού, βλ. λ. λόγος·
- ο Νόμος του Θεού, βλ. λ. νόμος·
- οίκος (του) Θεού, βλ. λ. οίκος·
- όλες οι μέρες είναι του Θεού, βλ. λ. μέρα·
- όποιον αγαπά ο Θεός παιδεύει, όποιον αγαπά ο Θεός
τον υποβάλλει σε δοκιμασίες: «η στενοχωριέσαι με τις δυσκολίες που σου
τυχαίνουν, γιατί όποιον αγαπά ο Θεός παιδεύει». Πρβλ.:
ὂν γὰρ ἀγαπᾷ Κύριος παιδεύει, μαστιγοῖ δὲ πάντα υἱὸν ὃν
παραδέχεται. (Παύλου Προς Εβραίους, ιβ΄ 6]·
- όποιος δίνει σε φτωχό, δανείζει στο Θεό, όποιος
ελεεί φτωχό, ο Θεός θα του το ανταποδώσει. Η φρ. υπάρχει γραμμένη σε πολλές
εκκλησίες·
- όποιος λέει την αλήθεια, έχει το Θεό βοήθεια, βλ. λ. αλήθεια·
- όπου δε δίνει ο Θεός παιδιά, δίνει ο διάβολος ανίψια, βλ. λ. ανίψι·
- όπως ορίζει ο Θεός ή όπως ορίσει ο Θεός, σύμφωνα
με την επιθυμία του Θεού: «δεν μπορείς ν’ αλλάξεις τίποτα στη ζωή, γιατί όλα
γίνονται όπως ορίσει ο Θεός»·
- οργή Θεού, βλ. λ. οργή·
- όσο θέλεις δούλευε κι όσα θέλει ο Θεός θα σου δώσει, παρ’
όλη την εργατικότητα του ανθρώπου αν δεν υπάρχει και η θεϊκή βούληση, τότε δε
θα μπορέσει να προκόψει·
- όταν γαμείς, λεν το φτωχό, να κοιτάς και το Θεό, βλ. λ. φτωχός·
- όταν δίνει ο Θεός τ’ αλεύρι, παίρνει ο διάβολος το
σακί, είναι και φορές που η ατυχία μας εμποδίζει να απολαύσουμε τα οφέλη
από τις προσπάθειές μας, τα αγαθά τον κόπων μας: «καμιά φορά έρχονται έτσι τα
πράγματα στη ζωή, που, όταν δίνει ο Θεός τ’ αλεύρι, παίρνει ο διάβολος το σακί»·
- όταν θέλει να χαλάσει ο Θεός τον μέρμηγκα, του βάζει
φτερά και πετάει, βλ. λ. μυρμήγκι·
- όταν ο Θεός μεθ’ ημών, ουδείς καθ’ ημών, όταν
έχουμε την προστασία του Θεού, δεν πρέπει να φοβόμαστε κανένα κακό από
οποιονδήποτε·
- όταν ο Θεός μοίραζε μυαλά, αυτός κοιμόταν ή όταν
ο Θεός μοίραζε μυαλά, αυτός είπε όχι ευχαριστώ ή όταν ο Θεός πετούσε
μυαλά, αυτός κρατούσε ομπρέλα, λέγεται ειρωνικά για άτομο που δεν έχει
καθόλου μυαλό, που είναι πολύ κουτός, ανόητος, βλάκας: «μην τον συνερίζεσαι γι’
αυτά που λέει και κάνει, γιατί, όταν ο Θεός πετούσε μυαλά, αυτός κρατούσε
ομπρέλα»·
- όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ο Θεός γελάει, από
το ότι, τα πάντα στη ζωή του ανθρώπου είναι ρευστά, απρόβλεπτα και εξαρτιόνται
από τη βούληση του Θεού: «πάνε ν’ ανάψεις κανένα κεράκι τώρα που ξεκινάς
καινούρια δουλειά, γιατί δεν πρέπει να σου διαφεύγει πως όταν οι άνθρωποι
κάνουν σχέδια, ο Θεός γελάει»·
- (ούτε) το Θεό μπάρμπα να ’χει, με κανένα τρόπο, σε
καμιά περίπτωση δε θα πραγματοποιήσουμε ή δε θα αφήσουμε να πραγματοποιηθεί
κάτι που τον συμφέρει ή που τον ωφελεί: «δε θα τον πάρω στη δουλειά μου, ούτε
το Θεό μπάρμπα να ’χει || δε θα του δώσω την άδεια που θέλει, ούτε το Θεό
μπάρμπα να ’χει»·
- παιδιά ενός κατώτερου Θεού, βλ. λ. παιδί·
- παιδιά του Θεού, βλ. λ. παιδί·
- πήγαινε στην ευχή του Θεού! βλ. λ. ευχή·
- πήγαινε στο έλεος του Θεού! βλ. λ. έλεος·
- πήγε στο Θεό, πέθανε και σίγουρα η ψυχή του πήγε
στον Παράδεισο: «ήταν πολύ καλός άνθρωπος ο σχωρεμένος και σίγουρα η ψυχή του
πήγε στο Θεό». Συνηθισμένη δικαιολογία σε μικρό παιδί για το θάνατο ατόμου της
οικογενείας του·
- πλάσμα του Θεού, βλ. λ. πλάσμα·
- πλούσια, Θεέ μου, τα ελέη σου! ή πλούσια τα ελέη
του Θεού! αναφώνηση ευχαριστίας προς το Θεό για την αφθονία αγαθών, ιδίως
τροφών που υπάρχουν σε ένα τραπέζι·
- ποιος είδε το Θεό και δεν τον φοβήθηκε! ξέσπασε με
τέτοια οργή και μανία, που προξενούσε φόβο: «μόλις μας είδε να τεμπελιάζουμε,
άρχισε να φωνάζει σαν μανιακός και ποιος είδε το Θεό και δεν τον φοβήθηκε!»·
- προβατάκι του Θεού, βλ. λ. προβατάκι·
- προς Θεού! παρακλητική έκφραση με την οποία
προσπαθούμε να παρεμποδίσουμε ή να αποτρέψουμε κάποιον να κάνει κάτι, ιδίως
κακό, ή έκφραση που επιτείνει την άρνησή μας για κάτι κακό που μας προσάπτει
κάποιος: «προς Θεού, πρέπει να προσέχουμε καλά μη μας συμβεί κανένα κακό! || μα
τι λες, προς Θεού, ούτε που το σκέφτηκα να σε κατηγορήσω!»·
- πρώτα ο Θεός, βλ. φρ. Θεού θέλοντος·
- πρώτη βοήθεια του Θεού, δεύτερη του γειτόνου, έκφραση
με την οποία θέλουμε να υπογραμμίσουμε την αξία του καλού γείτονα: «ο καλός
γείτονας είναι μεγάλη τύχη για κάποιον, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως πρώτη
βοήθεια του Θεού, δεύτερη του γειτόνου»·
- πώς βαστιέμαι, ένας Θεός το ξέρει! ή πώς βαστώ,
ένας Θεός το ξέρει! α. έχω εξαντληθεί σωματικά ή οικονομικά: «ήταν
τόσο κουραστική σήμερα η δουλειά, που πώς βαστώ, ένας Θεός το ξέρει! || έπεσε
τέτοια αναδουλειά στο μαγαζί και το πώς βαστώ, ένας Θεός το ξέρει!». β.
μετά βίας συγκρατώ τα νεύρα μου, μετά βίας συγκρατιέμαι να μην ενεργήσω βίαια
εναντίον κάποιου: «λέει τέτοιες ανοησίες και πώς βαστιέμαι, ένας Θεός το
ξέρει!». Συνήθως μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το μόνο ή το μονάχα, ενώ
πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το άρθρο το·
- πώς κρατιέμαι, ένας Θεός το ξέρει! ή πώς κρατώ,
ένας Θεός το ξέρει! βλ. φρ. πώς βαστιέμαι, ένας Θεός το ξέρει(!)·
- σε τι Θεό πιστεύεις; λέγεται σε άτομο που
συμπεριφέρεται με μεγάλη σκληρότητα και δηλώνει συνήθως παράκληση να
συμπεριφερθεί πιο ήπια ή με επιείκεια: «μην τον κλείσεις φυλακή για μια
κωλοεπιταγή, που δεν είχε να σου πληρώσει, σε τι Θεό πιστεύεις;»·
- σημαδεμένος απ’ το Θεό, αυτός που είναι ανάπηρος,
σακάτης εκ γενετής: «τον τρώει ένα σαράκι, γιατί έχει ένα παιδί σημαδεμένο απ’
το Θεό»·
- στην ευχή του Θεού, βλ. λ. ευχή·
- στο Θεό σου! βλ. φρ. για (τ’) όνομα του Θεού! (Λαϊκό
τραγούδι: Έλλη, στο Θεό σου, τι έχεις στο μυαλό σου;)·
- στο φαΐ και στο γαμήσι ο Θεός δεν κάνει κρίση, κανένας
δεν μπορεί να κατακρίνει κάποιον, με οποιονδήποτε τρόπο κι αν ενεργεί, για την
απόκτηση ζωτικών αναγκών στη ζωή του·
- συν Θεώ, με τη βοήθεια του Θεού: «συν Θεώ όλα θα
πάνε καλά»·
- τ’ αγαθά του Θεού, βλ. λ. αγαθό·
- τα ελέη του Θεού, βλ. λ. έλεος·
- τα καλά του Θεού, αφθονία υλικών αγαθών: «τα καλά
του Θεού έχουμε, δε μας λείπει τίποτα»·
- τέλος και τω Θεώ δόξα, βλ. λ. τέλος·
- τέρμα Θεού, βλ. λ. τέρμα·
- τέρμα και τω Θεώ δόξα, βλ. λ. τέρμα·
- τι Θεό λατρεύει, βλ. φρ. σε τι Θεό πιστεύει·
- τι Θεό λατρεύεις; βλ. φρ. σε τι Θεό πιστεύεις(;)·
- τι κάνει ο Θεός, όταν έχει κέφια! θαυμαστικό
πείραγμα σε όμορφη γυναίκα που τη βλέπουμε να περνάει από μπροστά μας. Πολλές
φορές, τη φρ. προτάσσεται το πω πω ή το ε ρε·
- τι να σε βαρέσω, που ’σαι βαρεμένος απ’ το Θεό, βλ.
φρ. τι να σε χτυπήσω, που ’σαι χτυπημένος απ’ το Θεό·
- τι να σε χτυπήσω, που ’σαι χτυπημένος απ’ το Θεό, υποτιμητική
έκφραση σε άτομο που δεν καταδεχόμαστε ούτε να το χτυπήσουμε, γιατί η μεγάλη
βλακεία του, η μεγάλη ανοησία του θεωρούμε πως είναι χτύπημα από το Θεό·
- το γκαβό πουλί ο Θεός δυο φορές το βλέπει, βλ. λ. πουλί·
- το γκαβό πουλί το δίνει ο Θεός φωλιά και ζει, βλ. λ. πουλί·
- το Θεό, ειρωνική έκφραση ή έκφραση φιλοφροσύνης στο
ευχαριστώ που μας λέει κάποιος για κάποια εξυπηρέτηση ή άλλη διευκόλυνση
που του κάναμε·
- το πολύ το Κύριε ελέησον το βαριέται κι ο Θεός, βλ.
φρ. το πολύ το Κύριε ελέησον το βαριέται κι ο παπάς, λ. παπάς·
- το ’χω Θεό (μου) ή το ’χω για Θεό (μου) ή το
’χω σαν Θεό (μου), το λατρεύω, το αγαπώ πάρα πολύ, ιδίως το χρήμα: «όλοι
στην οικογένειά μου ήταν τσιγκούνηδες άνθρωποι κι έτσι έμαθα κι εγώ να ’χω σαν
Θεό το χρήμα». (Λαϊκό τραγούδι: την έσπασες στα γρήγορα, γι’ άλλο κορόιδο
τρέχεις, γιατί το χρήμα αγαπάς και για Θεό το έχεις!)·
- τον αγαπάει σαν Θεό, τον υπεραγαπά: «απ’ τη μέρα
που γνωρίστηκαν τον αγαπάει σαν Θεό». (Λαϊκό τραγούδι: ποιος το ’πε πως εγώ
σε ξεχνώ, εγώ για σένα λιώνω νύχτα μέρα στο κόσμο σαν Θεό σ’ αγαπώ)·
- τον βλέπει σαν Θεό, τον υπεραγαπά, τον λατρεύει: «ο
άντρας της δε της χαλάει χατίρι κι αυτή τον βλέπει σαν Θεό»·
- τον βλέπει στα μάτια σαν Θεό ή τον βλέπει σαν
Θεό στα μάτια, βλ. λ. μάτι·
- τον έκανα Θεό ή τον έχω κάνει Θεό, τον
θερμοπαρακάλεσα: «τον έκανα Θεό να με βοηθήσει, αλλά αυτός τίποτα || τον έκανα
Θεό ν’ αποσύρει τη μήνυση κι ευτυχώς που τον έπεισα». (Λαϊκό τραγούδι: σ’
έχω κάνει Θεό μια φορά να σε δω, να σου πω σ’ αγαπώ γύρνα πίσω)·
- τον ευλόγησε ο Θεός με τα δυο τα χέρια, πρόκειται
για πολύ τυχερό, για πολύ ευτυχισμένο άνθρωπο: «με ό,τι καταπιαστεί, βγάζει ένα
σωρό λεφτά, λες και τον ευλόγησε ο Θεός με τα δυο τα χέρια»·
- τον έχω Θεό (μου) ή τον έχω για Θεό μου ή τον
έχω σαν Θεό (μου), τον λατρεύω, τον αγαπώ πάρα πολύ: «μην πεις κουβέντα για
τον πατέρα του, γιατί τον έχει Θεό του». (Λαϊκό τραγούδι: σε είχα σαν Θεό
μου σε λάτρευα πολύ, μα εσύ αντί για μάννα μου έδωσες χολή)·
- τον κοιτάζω σαν Θεό, τον λατρεύω, τον αγαπώ πάρα
πολύ και παράλληλα τον σέβομαι υπερβολικά: «τους γονείς του τους κοιτάζει σαν
Θεό». (Λαϊκό τραγούδι: αχ, σαν Θεό μου σε κοιτώ, αχ, σε λατρεύω σ’
αγαπώ· μα εσύ αδιαφορείς, δε γυρίζεις να με δεις)·
- τον ξέχασε ο Θεός, είναι υπέργηρος: «μη ρωτάς πόσο
χρονών είναι, τον ξέχασε ο Θεός»· βλ. και φρ. μας ξέχασε ο Θεός·
- τον πήρε ο Θεός, πέθανε: «είναι μήνες τώρα που τον
πήρε ο Θεός». Πρβλ. Άγιε μου Γιώργη γείτονα, να μ’ έπαιρνες να γλίτωνα (Λαϊκό
τραγούδι)·
- τον τιμώρησε ο Θεός, τελικά δε γλίτωσε την τιμωρία:
«μπορεί να ξέφυγε απ’ τους ανθρώπους, αλλά στο τέλος τον τιμώρησε ο Θεός»·
- του βγάζω το Θεό, τον βασανίζω, τον ταλαιπωρώ, τον
τυραννώ: «του ’βγαλε το Θεό μέχρι να του επιστρέψει τα δανεικά που του είχε
πάρει». Συνών. του βγάζω την Παναγία / του βγάζω την πίστη / του βγάζω την
ψυχή / του βγάζω το λάδι / του βγάζω το Χριστό / του βγάζω τον κώλο / του βγάζω
τον πάτο·
- του βγάζω το Θεό ανάποδα, τον καταβασανίζω, τον
καταταλαιπωρώ, τον κατατυραννώ: «μπορεί να του βγάζω το Θεό ανάποδα κάθε μέρα,
επειδή του ανέθεσα δύσκολη δουλειά, αλλά τον πληρώνω διπλάσια». Συνών. του
βγάζω την Παναγία ανάποδα / του βγάζω την πίστη ανάποδα / του βγάζω την ψυχή
ανάποδα / του βγάζω την ψυχή απ’ το στόμα / του βγάζω το Χριστό ανάποδα / του
βγάζω τον κώλο απ’ έξω (απ’ όξω) / του βγάζω τον πάτο απ’ έξω (απ’ όξω)·
- του γαμώ το Θεό, α. τον καταξεφτιλίζω, τον
καταντροπιάζω: «τον είδε που ενοχλούσε έγκυο γυναίκα κι εκεί μπροστά στον κόσμο
του γάμησε το Θεό». β. τον τιμωρώ σκληρά, τον δέρνω άγρια και, κατ’
επέκταση, τον κατανικώ: «μόλις κατάλαβε ο πατέρας του πως ήταν πάλι πιωμένος
του γάμησε το Θεό || τον άρπαξε στα χέρια του και του γάμησε το Θεό». γ. εκστομίζεται
και ως βρισιά.Για συνών. βλ. φρ. του γαμώ τα καντήλια, λ. γαμώ·
- του ’δωσε ο Θεός πετσάκι κι αυτός άνοιξε βυρσοδεψείο, βλ. λ. πετσάκι·
- του Θεού το χρόνια δε σώνονται, α. λέγεται
για τους βιαστικούς και ανυπόμονους ανθρώπους: «σιγά, ρε άνθρωπέ μου, μη
βιάζεσαι, του Θεού τα χρόνια δε σώνονται». β. λέγεται από αυτούς που δε
βιάζονται, που αφήνουν για το μέλλον αυτά που μπορούν να κάνουν σήμερα, που
αναβάλλουν συνεχώς: «έλα μωρέ, γιατί να βιαστώ, του Θεού τα χρόνια δε σώνονται»·
- του τα δίνει ο Θεός με τη σέσουλα, βλ. φρ. του
τα δίνει ο Θεός με το ζεμπίλι·
- του τα δίνει ο Θεός με το ζεμπίλι, λέγεται για την
αφθονία υλικών αγαθών που έχει κάποιος, και που συνεχώς προστίθενται και άλλα:
«πώς να μην είναι ευτυχισμένος, απ’ τη στιγμή που του τα δίνει ο Θεός με το
ζεμπίλι;»·
- του τα δίνει ο Θεός με το τσουβάλι, βλ. συνηθέστ. του
τα δίνει ο Θεός με το ζεμπίλι·
- του χρωστάει ο Θεός, λέγεται για άτομο που, με ό,τι
καταπιάνεται, κερδίζει με ευκολία πάρα πολλά λεφτά: «μην απορείς για το χρήμα
που βγάζει αυτός ο άνθρωπος, γιατί του χρωστάει ο Θεός»·
- Ύψιστε Θεέ! ή Ύψιστε Θεέ μου! βλ. λ. ύψιστος·
- υψώνω τα χέρια μου στο Θεό, βλ. λ. χέρι·
- φεύγω απ’ το δρόμο του Θεού, βλ. λ. δρόμος·
- φωνή λαού, οργή Θεού, βλ. λ. φωνή·
- χάλασε ο Θεός τον κόσμο, προκλήθηκε μεγάλη,
ανυπολόγιστη καταστροφή από φυσικά κυρίως αίτια ή στοιχεία: «ήταν τόσο δυνατός
ο σεισμός, που χάλασε ο Θεός τον κόσμο || έγιναν τέτοιες πλημμύρες, που χάλασε
ο Θεός τον κόσμο»·
- ψωλή καυλωμένη Θεό δεν ονομάζει, βλ. λ. ψωλή.
κάλος
κάλος,
ο, ουσ.
[<βενετ. callo <λατιν. callus], ρόζος του
δέρματος, ιδίως στη μέσα πλευρά των δαχτύλων ή της παλάμης, που δημιουργείται
από τη σκληρή χειρονακτική εργασία ή στα δάχτυλα των ποδιών, που δημιουργείται
από την πίεση των στενών παπουτσιών·
- έβγαλε
ο κώλος μου κάλο ή έβγαλε κάλο ο κώλος μου (ενν. από το καθισιό, από το
κάθισμα, από την καρέκλα), βλ. λ. κώλος·
- έχει
κάλο στο μυαλό, δεν έχει καθόλου μυαλό, είναι ανόητος, κουτός, βλάκας: «όσο
κι αν προσπαθήσεις, δε θα μπορέσεις να συνεννοηθείς μαζί του, γιατί έχει κάλο
στο μυαλό». Πολλές φορές, παρατηρείται χειρονομία με την οποία η άκρη του δείκτη
έρχεται και χτυπάει ελαφρά στον κρόταφο. Συνών. έχει κάλο στον εγκέφαλο / έχει
πίτουρα στο μυαλό / έχει πριονίδια στο μυαλό / έχει ρόζο στο μυαλό / έχει
ροκανίδια στο μυαλό / έχει σκατά στο μυαλό / έχει στόκο στο μυαλό·
-
έχει κάλο στον εγκέφαλο, βλ. φρ. έχει κάλο στο μυαλό·
- η
παλάμη του έχει βγάλει κάλο ή η παλάμη του έχει βγάλει κάλους, βλ.
φρ. η χούφτα του έχει βγάλει κάλο·
- η
χούφτα του έχει βγάλει κάλο ή
η χούφτα του έχει βγάλει κάλους (ενν. από τη μαλακία), αυνανίζεται
μανιωδώς και, κατ’ επέκταση, είναι πολύ ανόητος, πολύ ηλίθιος, πολύ βλάκας:
«εδώ η χούφτα του έχει βγάλει κάλο και θέλει να περνιέται για μάγκας!»·
- μη
μου πατάς στον κάλο ή μη μου πατάς τον κάλο συμβουλευτική προτροπή ή
απειλή σε κάποιον, να μη μας ενοχλεί, να μη μας εκνευρίζει, να μην αγγίζει το
αδύνατο, το ευαίσθητο σημείο μας, γιατί θα υπάρξουν κακά επακόλουθα γι’ αυτόν:
«χίλιες φορές στο ’χω πει, μη μου πατάς τον κάλο, γιατί θα στις βρέξω!»·
- μου
πάτησε στον κάλο ή μου πάτησε τον κάλο, με τα λόγια ή τις πράξεις του
με ενόχλησε, με εκνεύρισε, και πιο συγκεκριμένα μου άγγιξε το αδύνατο, το
ευαίσθητο σημείο, ιδίως από κακή πρόθεση: «κάποια στιγμή τον διαολόστειλα,
γιατί μου πάτησε τον κάλο». (Λαϊκό τραγούδι: σαν δω πως μου πατάς πολύ
τον κάλο κι αν έχω κάποιο ντέρτι θα το βγάλω κι αλλού τον έρωτα θα κυνηγώ
και θα σου δείξω αλεπού ποιος είμαι εγώ). Από την εικόνα του ατόμου που
εξαγριώνεται από τον πόνο που νιώθει τη στιγμή που κάποιος του πάτησε τον κάλο·
- το
χέρι του έχει βγάλει κάλο ή το χέρι του έχει βγάλει κάλους, βλ.
συνηθέστ. η χούφτα του έχει βγάλει κάλο·
- του
πατώ τον κάλο, με λόγια ή με πράξεις αγγίζω το αδύνατο, το ευαίσθητο σημείο
του, ιδίως από κακή πρόθεση: «μόλις του πάτησε τον κάλο, έκανε σαν τρελός!».
κουινάκι
κουινάκι
κ. κοϊνάκι,
το, ουσ. [ίσως από το κονίαμα και οπωσδήποτε όχι από το αγγλ. queen + κατάλ. -άκι], μικρός πήλινος
βώλος σε διάφορα χρώματα που έπαιζαν τα παιδιά, κάτι αντίστοιχο με την γκαζιά,
με τη διαφορά που η γκαζιά ήταν γυάλινη·
- έχει
κουινάκια στο μυαλό του, είναι ηλίθιος, κουτός, βλάκας: «μην παίρνεις στα
σοβαρά αυτά που σου λέει, γιατί έχει κουινάκια στο μυαλό του».
κουρκουμπίνι
κουρκουμπίνι,
το, ουσ. [άγν.
ετυμ.] συνήθως στον πλ. τα κουρκουμπίνια, λαϊκό γλύκισμα από φύλλο και
σιρόπι σε σχήμα μικρού κύβου: «όταν ήμασταν μικρά παιδιά, μας άρεζαν πολύ τα
κουρκουμπίνια»·
- έχει
κουρκουμπίνια στο μυαλό του, είναι ανόητος, κουτός, βλάκας: «μην του έχεις
και πολλή εμπιστοσύνη, γιατί έχει κουρκουμπίνια στο μυαλό του».
μπαϊράμι
μπαϊράμι,
το, ουσ.
[<τουρκ. bayram (= μουσουλμανική γιορτή)], υπαίθρια γιορτή: «κάθε φορά που
έχουμε μπαϊράμι στο χωριό, όλος ο κάμπος αντιλαλεί απ’ τα νταούλια και τα
κλαρίνα»·
- κάνει
με το μυαλό του μπαϊράμι, βλ. φρ. κάνει με το νου του μπαϊράμι·
- κάνει
με το νου του μπαϊράμι, ονειρεύεται, υποθέτει, φαντάζεται ευνοϊκές
εξελίξεις ή ευχάριστες καταστάσεις: «δε διαβάζει καθόλου και κάνει με το νου
του μπαϊράμι να πετύχει στο πανεπιστήμιο || κάθε καλοκαίρι κάνει με το νου του
μπαϊράμι να πάει κι αυτός διακοπές».
πείνα
πείνα,
η, ουσ.
[<αρχ. πεῖνα], η πείνα. 1. μεγάλη φτώχεια: «μεγάλωσε μέσα στην πείνα
και τη δυστυχία». 2. η διαρκής έλλειψη τροφίμων και οι δυσχέρειες που
συνεπάγεται η έλλειψη αυτή: «στην Αφρική χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν απ’ την
πείνα». 3. έντονο αίσθημα στέρησης: «σεξουαλική πείνα». (Ακολουθούν 44
φρ.)·
- άγρια
πείνα, βλ. φρ. διαβολεμένη πείνα·
-
αλληθώρισα απ’ την πείνα, πεινώ
πάρα πολύ, πεινώ υπερβολικά: «βάλε μου γρήγορα να φάω κάτι, γιατί αλληθώρισα
απ’ την πείνα»·
- αλληθώρισε
το μάτι μου απ’ την πείνα ή το μάτι μου αλληθώρισε απ’ την πείνα, βλ.
φρ. αλληθώρισα απ’ την πείνα·
- απεργία
πείνας, τρόπος διαμαρτυρίας ή διεκδίκησης των δικαιωμάτων κάποιου που
εκδηλώνεται με αποχή από το φαγητό: «απειλεί πως θα κάνει απεργία πείνας, αν δε
γίνουν δεκτά τα νόμιμα αιτήματά του»·
- ας
με λεν βοϊβοδίνα κι ας πεθαίνω απ’ την πείνα ή ας με λεν βοϊβοδίνα κι ας
ψοφώ από την πείνα, βλ. λ. βοϊβοδίνα·
- ας
με λένε δημαρχίνα κι ας πεθαίνω απ’ τη πείνα ή ας με λένε δημαρχίνα κι
ας ψοφώ από την πείνα, βλ. λ. δήμαρχος·
- βρομάνε
τα χνότα του απ’ την πείνα, βλ. λ. χνότο·
- γαμημένη
πείνα, βασανιστική πείνα: «έχω μια γαμημένη πείνα, κι αν δε βάλω κάτι στο
στόμα μου, θα σωριαστώ κάτω»·
- γυαλίζει
το μάτι μου απ’ την πείνα ή το μάτι μου γυαλίζει απ’ την πείνα, βλ.
φρ. αλληθώρισα απ’ την πείνα·
- δε
βλέπω μπροστά μου απ’ την πείνα, πεινώ υπερβολικά: «έχω να φάω απ’ το πρωί
και δε βλέπω μπροστά μου απ’ την πείνα»·
- δε
σε βλέπω απ’ την πείνα, βλ. φρ. δε βλέπω μπροστά μου απ’ την πείνα·
- διαβολεμένη
πείνα, πολύ μεγάλη, ανυπόφορη πείνα: «βάλε μου γρήγορα να φάω, γιατί έχω
διαβολεμένη πείνα»·
- είμαι
στην πείνα, βλ. φρ. περνώ πείνα·
- είμαι
πεθαμένος απ’ την πείνα, βλ. φρ. πεθαίνω απ’ την πείνα·
- είμαι
ψόφιος απ’ την πείνα, βλ. φρ. είμαι πεθαμένος απ’ την πείνα·
- έπεσε
πείνα, α. παρατηρείται διαρκής έλλειψη τροφίμων με όλες τις
δυσχέρειες που συνεπάγεται αυτή η έλλειψη: «στην Κατοχή έπεσε τέτοια πείνα, που
ο κόσμος πέθαινε στους δρόμους». β. περνώ περίοδο στέρησης και φτώχειας:
«τον τελευταίο καιρό πάω να τρελαθώ, γιατί έπεσε πείνα». γ. νιώθω έντονο
το αίσθημα της στέρησης: «έπεσε πείνα, φιλαράκι μου, γιατί έχω να σταυρώσω
γυναίκα δυο μήνες». Στον τύπο έπεσε μια πείνα! επιτείνουμε τις έννοιες
και η φρ. κλείνει πολλές φορές με το μα τι πείνα(!)·
- έχω
άγρια πείνα ή έχω
άγριες πείνες, βλ. φρ. έχω μια πείνα(!)·
- έχω
μια πείνα! ή έχω κάτι πείνες! πεινώ υπερβολικά: «βάλε μου ό,τι να
’ναι να φάω, γιατί έχω κάτι πείνες!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το που
δε σε βλέπω! ή είναι άλλες φορές που η φρ. κλείνει με το μα τι πείνα! ή
μα τι πείνες(!)·
- θόλωσα
απ’ την πείνα, βλ. φρ. αλληθώρισα απ’ την πείνα·
-
θόλωσε το μάτι μου απ’ την πείνα ή
το μάτι μου θόλωσε απ’ την πείνα, βλ. φρ. θόλωσα απ’ την πείνα·
-
θόλωσε το μυαλό μου απ’ την πείνα ή
το μυαλό μου θόλωσε απ’ την πείνα, βλ. φρ. θόλωσα απ’ την πείνα·
- λιγώθηκα
απ’ την πείνα ή λιγώθηκα στην πείνα ή λιγώθηκα της πείνας, πείνασα
πάρα πολύ: «σταμάτα κάπου να τσιμπήσουμε κάτι, γιατί λιγώθηκα απ’ την πείνα»·
- μ’
έκοψε (η) πείνα, πείνασα πάρα πολύ: «όλη τη μέρα δεν έβαλα τίποτα στο στόμα
μου και προς το βραδάκι μ’ έκοψε η πείνα»·
- μ’
έπιασε (η) πείνα, πείνασα:
«δώσε μου να βάλω κάτι στο στόμα μου, γιατί μ’ έπιασε πείνα»·
- μ’
έπιασε μια πείνα! ή
μ’ έπιασαν κάτι πείνες!
πείνασα πάρα
πολύ: «μ’ έπιασε μια πείνα, που, αν δε βάλω κάτι στο στόμα μου, θα πέσω κάτω».
Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το που
δε σε βλέπω! ή
είναι φορές που η φρ. κλείνει με το μα
τι πείνα! ή μα τι πείνες(!)·
- μ’
έχει στην πείνα, το ερωτικό μου ταίρι, για λόγους ιδίως συνετισμού ή
τιμωρίας, μου στερεί τη σεξουαλική επαφή: «απ’ τη μέρα που άργησα αδικαιολόγητα
να πάω στο ραντεβού μας, μ’ έχει στην πείνα». Συνών. μ’ έχει στη δίαιτα·
- μαύρισε
το μάτι μου απ’ την πείνα ή το μάτι μου μαύρισε απ’ την πείνα, βλ.
συνηθέστ. αλληθώρισα απ’ την πείνα·
- με
δέρνει η πείνα, υποφέρω από την πείνα: «είμαι τόσο φτωχός που με δέρνει η
πείνα». Στον τύπο με δέρνει μια πείνα! ή με δέρνουν κάτι πείνες! επιτείνουμε
την έννοια και η φρ. κλείνει πολλές φορές με το μα τι πείνα! ή μα τι
πείνες(!)·
- με
ζώνει η πείνα, βασανίζομαι από την πείνα που νιώθω, πεινώ υπερβολικά: «όταν
με ζώνει η πείνα, μπορώ να φάω ένα βόδι στην καθισιά»·
- με
θερίζει η πείνα, πεινώ πάρα πολύ, νιώθω βασανιστική πείνα: «δυο μέρες δεν
έβαλα μπουκιά στο στόμα μου και με θερίζει η πείνα»·
- μεροκάματο
πείνας, βλ. λ. μεροκάματο·
- μισθός
πείνας, βλ. λ. μισθός·
- ξεγελώ
την πείνα μου, τρώω κάτι λιγοστό, πρόχειρο για να μου φύγει το αίσθημα της
πείνας που νιώθω: «πήρα ένα κουλουράκι για να ξεγελάσω την πείνα μου»·
- ξελιγώθηκα
απ’ την πείνα ή ξελιγώθηκα στην πείνα, πεινώ πάρα πολύ, πεινώ
βασανιστικά: «μάνα, βάλε να φάω, γιατί ξελιγώθηκα απ’ την πείνα»·
- όποιος
τρέφεται μ’ ελπίδες, πεθαίνει της πείνας, βλ. λ. ελπίδα·
- πεθαίνω
απ’ την πείνα ή πεθαίνω στην πείνα ή πεθαίνω της πείνας, α.
πεινώ υπερβολικά: «πάμε να τσιμπήσουμε κάτι, γιατί πεθαίνω της πείνας». β.
δεν έχω να φάω, ιδίως επειδή είμαι πολύ φτωχός: «στις τριτοκοσμικές χώρες,
ο κόσμος πεθαίνει απ’ την πείνα». (Λαϊκό τραγούδι: κι αυτό δεν τους το δίνουμε
καθημερινά, τι κρίμα, γέροι, γυναίκες και παιδιά πεθαίνουν απ’ την πείνα)·
- πείνα
και των γονέων! πολύ μεγάλη πείνα και, κατ’ επέκταση, πολύ μεγάλη φτώχεια:
«απ’ τη μέρα που χρεοκόπησε, πείνα και των γονέων στο σπίτι του!»·
-
περνώ πείνα ή περνώ
πείνες, α. δεν έχω καθόλου χρήματα, είμαι εντελώς άφραγκος και, κατ’
επέκταση, περνώ περίοδο μεγάλης φτώχειας: «μη μου ζητάς ούτε ένα ευρώ, γιατί
τον τελευταίο καιρό περνώ πείνες». β. στερούμαι έντονα κάτι, ιδίως το
σεξ: «ψήσε την γκόμενά σου να φέρει καμιά φιλενάδα της, γιατί περνώ πείνες».
Στον τύπο περνώ μια πείνα! ή περνώ κάτι πείνες! με τα αορ. μια
και κάτι επιτείνεται η έννοια της πείνας και η φρ. κλείνει πολλές
φορές με το μα τι πείνα! ή μα τι πείνες(!)·
- σπάω
την πείνα μου, βλ. φρ. ξεγελώ την πείνα μου·
- τον
τάραξα απ’ την πείνα ή τον τάραξα στην πείνα, τον έκανα να υποφέρει
από την πείνα: «είχα να του δώσω τρεις μέρες να φάει και τον τάραξα απ’ την
πείνα». (Λαϊκό τραγούδι: μεθυσμένος όλη μέρα, πού γυρνάς και μπεκρουλιάζεις
και την οικογένειά σου απ’ την πείνα την ταράζεις;)·
- τους
θέρισε η πείνα, πέθαναν από την πείνα, από την ασιτία: «στην Κατοχή έβλεπες
νεκρούς στους δρόμους, που τους είχε θερίσει η πείνα»·
- τραβώ
πείνα ή τραβώ πείνες, βλ. φρ. περνώ πείνα·
-
χορταίνω την πείνα μου, ικανοποιώ
απόλυτα την αίσθηση της πείνας που έχω: «στο πρώτο εστιατόριο που βρήκα στο
δρόμο μπήκα μέσα και χόρτασα την πείνα μου»·
-
ψοφώ απ’ την πείνα ή
ψοφώ στην πείνα ή ψοφάω της πείνας, βλ. φρ. πεθαίνω απ’ την
πείνα.
πίτουρο
πίτουρο
κ. πίτυρο κ.
πίτερο, το, ουσ. [<μσν. πίτερον <αρχ. πίτυρον], το πίτουρο·
συνήθως στον πλ. τα πίτουρα, το σκάρτο μέρος ενός πράγματος: «διάλεξαν
αυτοί τον αφρό και σε μένα άφησαν τα πίτουρα»·
- για
μια κοπάνα πίτουρα, έκφραση με την οποία θέλουμε να πειράξουμε ένα μικρό
παιδί ότι δήθεν δεν είναι γνήσιο τέκνο των γονέων του, αλλά ότι το πήραν από
τους γύφτους με αντάλλαγμα μια κοπάνα πίτουρα·
- δεν
τρώω πίτουρα ή δεν τρώμε πίτουρα, δεν είμαι αφελής, ευκολόπιστος,
δεν είμαι ανόητος, κουτός, βλάκας: «προσπάθησε να με ξεγελάσει, αλλά δεν
κατάλαβε ο βλάκας πως δεν τρώω πίτουρα, και την πάτησε». Από το ότι τα πίτουρα
δίνονται και ως τροφή σε ζώα. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό
του. Για συνών. βλ. φρ. δεν τρώω κουτόχορτο ή δεν τρώμε κουτόχορτο, λ.
κουτόχορτο·
- δεν
υπάρχει αλεύρι, όσο ψιλό κι αν είναι, που να μην έχει πίτουρα, δεν υπάρχει
κρασί, όσο καθαρό κι αν είναι, που να μην έχει κατακάθι, βλ. λ. υπάρχω·
- είναι
ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι, τσιγκουνεύεται να δώσει χρήματα
σε πράγματα που αξίζουν, που είναι χρήσιμα, και ξοδεύει για πράγματα που είναι
άχρηστα, ή είναι αυστηρός για ασήμαντα θέματα και επιεικής σε άλλα που είναι
σοβαρά ·
- είναι
ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στα λάχανα, βλ. φρ. είναι ακριβός στα
πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι·
- έχει
πίτουρα στο μυαλό, δεν έχει καθόλου μυαλό, είναι ανόητος, ηλίθιος, βλάκας
(έχει δηλ. τόσο μυαλό, που είναι χρήσιμο μόνο για ζωοτροφή): «πρέπει να του
πεις κάτι πολλές φορές για να το καταλάβει, γιατί έχει πίτουρα στο μυαλό».
Συνών. έχει κάλο στο μυαλό / έχει κάλο στον εγκέφαλο / έχει πριονίδια στο
μυαλό / έχει ρόζο στο μυαλό / έχει ροκανίδια στο μυαλό / έχει σκατά στο μυαλό /
έχει στόκο στο μυαλό·
- μπερδεύει
τ’ αλεύρι με το πίτουρο, βλ. λ. αλεύρι·
- όποιος
ανακατώνεται με τα πίτουρα, τον τρώνε οι κότες ή όποιος μπερδεύεται με
τα πίτουρα, τον τρώνε οι κότες, όποιος μπλέκει σε ύποπτες, σε βρόμικες
υποθέσεις υφίσταται και τις δυσάρεστες συνέπειες. Συνών. όποιος ανακατώνεται
με τα σκατά, τον τρώνε τα γουρούνια / όποιος ανακατώνεται με τα χώματα, θα μπουν
στα μάτια του / όποιος κλοτσάει τ’ αγκάθια, πονάνε τα πόδια του / όποιος
κοιμάται με τους σκύλους, σηκώνεται με ψύλλους / όποιος πάει στο βάλτο να
κυνηγήσει, θα γελαστεί·
- τρώει
πίτουρα, είναι αφελής, ευκολόπιστος, είναι ανόητος, κουτός, βλάκας (όπως και
το ζώο που τρώει πίτουρα): «μπορεί να τον ξεγελάσει ακόμα κι ένα μικρό παιδί,
γιατί είναι άνθρωπος που τρώει πίτουρα». Για συνών. βλ. φρ. τρώει
κουτόχορτο, λ. κουτόχορτο.
πριονίδι
πριονίδι, το, ουσ. [<πριόνι + κατάλ. -ίδι], το πριονίδι·
-
δεν τρώω πριονίδια ή δεν τρώμε πριονίδια, δεν είμαι αφελής,
ευκολόπιστος, δεν είμαι ανόητος, κουτός, βλάκας: «είχε την εντύπωση πως
μπορούσε να με ξεγελάσει, αλλά δεν ήξερε πως δεν τρώω πριονίδια και την
πάτησε». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. Για συνών. βλ. φρ..
δεν τρώω κουτόχορτο ή δεν τρώμε κουτόχορτο, λ. κουτόχορτο.
-
έχει πριονίδια στο μυαλό, δεν έχει καθόλου μυαλό, είναι ανόητος, βλάκας:
«ο ένας του ο γιος πιάνει πουλιά στον αέρα, αλλά ο άλλος έχει πριονίδια στο
μυαλό». Συνών. έχει κάλο στο μυαλό / έχει κάλο στον εγκέφαλο / έχει πίτουρα
στο μυαλό / έχει ρόζο στο μυαλό / έχει ροκανίδια στο μυαλό / έχει σκατά στο
μυαλό / έχει στόκο στο μυαλό·
-
πριονίζω τα πριονίδια, ματαιοπονώ: «όσο κι αν προσπαθείς να βάλεις μυαλό
σ’ αυτόν τον άνθρωπο δεν καταφέρνεις τίποτα, γιατί είναι σαν να πριονίζεις τα
πριονίδια». (Λαϊκό τραγούδι: κι όλο γυρίζουμε στα ίδια και στα ίδια και πριονίζουμε
τα πριονίδια)·
-
τρώει πριονίδια, είναι αφελής, ευκολόπιστος, είναι ανόητος, κουτός,
βλάκας: «ξεγέλασες έναν άνθρωπο που τρώει πριονίδια και κοκορεύεσαι;». Για συν.
βλ. φρ. τρώει κουτόχορτο, λ. κουτόχορτο.
ρόζος
ρόζος,
ο, ουσ.
[<αρχ. ὄζος, με παρετυμολ. επίδραση του ουσ. ρίζα], ο ρόζος. 1. (στη
γλώσσα της αργκό) η κωλοτρυπίδα, ο πρωκτός, η σούφρα, εξού και οι βρισιές: της
μάνας σου (της αδερφής σου, της γιαγιάς σου) ο ρόζος. Από τη σχηματική
ομοιότητα του πρωκτού, που υποτίθεται πως έχει με το ρόζο που συναντάμε στο
ξύλο. 2. στον πλ. οι ρόζοι, σκλήρυνση που εμφανίζεται στο δέρμα
της παλάμης και στα δάχτυλα, ιδίως από σκληρή χειρωνακτική εργασία: «απ’ το πρωί
σκάλιζε τον κήπο του και κοντά στο μεσημέρι τα χέρια του ήταν γεμάτα ρόζους»·
- δεν
υπάρχει δέντρο, όσο καλό κι αν είναι, που να μην έχει ρόζους, βλ. λ. δέντρο·
- έχει
ρόζο στο μυαλό, δεν έχει καθόλου μυαλό, είναι ανόητος, κουτός, βλάκας: «δε
θα μπορέσεις να συνεννοηθείς μαζί του, γιατί έχει ρόζο στο μυαλό». Συνών. έχει
κάλο στο μυαλό / έχει κάλο στον εγκέφαλο / έχει πίτουρα στο μυαλό / έχει
πριονίδια στο μυαλό / έχει ροκανίδια στο μυαλό / έχει σκατά στο μυαλό / έχει
στόκο στο μυαλό·
- η
παλάμη του έχει βγάλει ρόζο ή η παλάμη του έχει βγάλει ρόζους, βλ.
συνηθέστ. η παλάμη του έχει βγάλει κάλο, λ. κάλος.
ροκανίδι
ροκανίδι,
το, ουσ.
[<ροκάνι + κατάλ. -ίδι], το ροκανίδι·
- δεν
τρώω ροκανίδια ή δεν τρώμε ροκανίδια, βλ. φρ. δεν τρώω πίτουρα ή
δεν τρώμε πίτουρα, λ. πίτουρο. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για
τον εαυτό του·
- έχει
ροκανίδια στο μυαλό, δεν έχει καθόλου μυαλό, είναι ανόητος, ηλίθιος, βλάκας:
«μην έχεις την εντύπωση πως κατάλαβε αυτό που του είπες, γιατί έχει ροκανίδια
στο μυαλό». Συνών. έχει κάλο στο μυαλό / έχει κάλο στον εγκέφαλο / έχει
πίτουρα στο μυαλό / έχει πριονίδια στο μυαλό / έχει ρόζο στο μυαλό / έχει σκατά
στο μυαλό / έχει στόκο στο μυαλό·
-
πριονίζω τα ροκανίδια, βλ.
συνηθέστ. πριονίζω τα πριονίδια, λ. πριονίδι·
- τρώει
ροκανίδια, βλ. φρ. τρώει πίτουρα, λ. πίτουρο.
σκατά
σκατά, τα, ουσ.
[πλ. του ουσ. σκατό], τα σκατά.. 1. κάθε τροφή ύποπτης προέλευσης ή
ποιότητας: «τι σκατά είναι αυτά που τρως πάλι!». 2. οτιδήποτε θεωρούμε
πως δεν έχει καμιά αξία: «τι σκατά είναι πάλι αυτό που αγόρασες;». 3. συνήθως
δίνεται και ως απάντηση στην ερώτηση κάποιου πώς πας ή πώς τα πας ή
πώς τα περνάς ή πώς πάνε τα πράγματα και δηλώνει πως τα πράγματα
δεν πάνε καθόλου καλά. 4α. ως χυδαίο επιφών. σκατά! δηλώνει
αγανάκτηση ή δυσαρέσκεια: «σκατά, που είσαι δίκαιος!» ή άρνηση: «σκατά, που θα
’ρθω!». Συνήθως σε αυτή την περίπτωση η απάντηση του συνομιλητή μας είναι φατά
(φάτα). β. έκφραση αμφισβήτησης στα λεγόμενα κάποιου: «ο τάδε φεύγει
στο εξωτερικό. -Σκατά!». Πολλές φορές, μετά το επιφών. επαναλαμβάνεται από τον
αμφισβητία και το ρ. της φρ. που του ανακοινώνεται: «ο τάδε φεύγει στο
εξωτερικό. -Σκατά φεύγει!», ενώ είναι και φορές, που ο αμφισβητίας
επαναλαμβάνει όλη τη φρ. που του ανακοινώνεται: «ο τάδε φεύγει στο εξωτερικό.
-Σκατά φεύγει ο τάδε στο εξωτερικό!». Για συνών. βλ. λ. αρχίδι (4). γ. ανταλλάσσεται
ως ευχή μεταξύ ηθοποιών θεάτρου λίγο πριν από την παράσταση, γιατί υπάρχει η
αντίληψη πως η ευχή καλή επιτυχία! τους φέρνει γρουσουζιά. Συνών. να
σπάσεις το πόδι σου! Πολλοί θεωρούν πως θα τους έρθει τύχη, αν πατήσουν
τυχαία σκατά στο δρόμο. Τέλος, τα παιδιά της δεκαετίας του 1950 απάγγειλαν κάθε
τόσο εν χορώ το παρακάτω τετράστιχο χάριν αστεϊσμού: σκατά εδώ, σκατά εκεί,
σκατά στα κεραμίδια, σκατά βρομάει και το βρακί και του παπά τ’ αρχίδια. Σκατά
να φας, σκατά να πιεις, σκατά να πας να χέσεις, απ’ τα σκατά να σηκωθείς και
στα σκατά να πέσεις· βλ. και λ. σκατό. (Ακολουθούν 55 φρ.)·
-
απ’ τα σκατά στ’ απόσκατα, από το ένα κακό σε άλλο χειρότερο. Από μια
δυσκολία σε άλλη χειρότερη. Συνήθως δίνεται ως απάντηση στην ερώτηση κάποιου πώς
πάς ή πώς τα πας ή πώς πάνε τα πράγματα·
-
βγήκαν τα σκατά να κοροϊδέψουν τον κώλο! λέγεται στην περίπτωση που
άτομο ελεεινό και χυδαίο προσπαθεί να γελοιοποιήσει άλλο κατά πολύ αξιότερο ή
ανώτερό του·
-
βράζουν σαν τα σκατά ή βράζουν σαν σκατά, είναι πάρα πολλοί
άνθρωποι στριμωγμένοι ασφυκτικά σε κάποιο κλειστό χώρο, ιδίως μικρό: «δεν
πρόκειται να μπει άλλος μέσα, γιατί κι αυτοί που είναι ήδη βράζουν σαν τα
σκατά». Αναφορά στους βόθρους των σπιτιών·
-
γίναμε σκατά, μαλώσαμε άγρια, ανταλλάξαμε βίαια χτυπήματα, σκληρά λόγια
ή απειλές: «είχαμε από καιρό προηγούμενα και μόλις συναντηθήκαμε, γίναμε σκατά».
Για συνών. βλ. φρ. γίναμε μπίλιες, λ. μπίλια·
-
γίνομαι σκατά, α. μεθώ υπερβολικά από ποτό ή ναρκωτικό, δεν ξέρω
τι μου γίνεται από το μεθύσι: «πίναμε απ’ τ’ απόγευμα και το βράδυ είχαμε γίνει
σκατά». Από το ότι συμβαίνει σε πολλούς ανθρώπους, όταν πιούνε πολύ, να
χέζονται, να τα κάνουν επάνω τους, ή από το ότι, όταν πιουν πολύ, γίνονται τόσο
ενοχλητικοί ή δυσάρεστοι, όπως και τα σκατά. Για συνών. βλ. φρ. γίνομαι
φέσι, λ. φέσι. β. έρχομαι σε πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση: «όταν
βλέπω τον ξεπεσμό αυτό του ανθρώπου, γίνομαι σκατά»·
-
δε γίνεται τράμπα με σκατά ή με σκατά δε γίνεται τράμπα ή με
σκατά τράμπα δε γίνεται, βλ. λ. τράμπα·
-
δεν είναι σκατά, μόν’ η γριά τα χέζει, βλ. συνηθέστ. όχι Γιάννης,
Γιαννάκης, λ. Γιάννης·
-
έγινα σκατά ολέ, βλ. συνηθέστ. έγινα σκατέ ολέ, λ. σκατέ·
-
έγινε σκατά η δουλειά ή η δουλειά έγινε σκατά, βλ. λ. δουλειά·
-
έγινε σκατά το πράμα ή το πράμα έγινε σκατά, βλ. λ. πρά(γ)μα·
-
είμαι σκατά, α. είμαι πολύ μεθυσμένος από ποτό ή ναρκωτικό, δεν
ξέρω τι μου γίνεται απ’ το μεθύσι: «πίναμε απ’ το μεσημέρι και τ’ απόγευμα
ήμουν σκατά». Για συνών. βλ. φρ. είμαι φέσι, λ. φέσι. β.
βρίσκομαι σε πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση: «μετά το θάνατο του πατέρα μου,
είμαι σκατά»·
-
είμαι σκατά κι απόσκατα, επιτείνει την έννοια της φρ. είμαι σκατά·
-
είμαστε τα ίδια σκατά ή τα ίδια σκατά είμαστε, α. είμαστε
το ίδιο ελεεινοί και χυδαίοι: «μην πας να βγάλεις την ουρά σου απ’ έξω, γιατί
κι οι δυο είμαστε τα ίδια σκατά». β. βρισκόμαστε στην ίδια δυσχερέστατη
θέση, ιδίως οικονομική: «μην προσπαθείς να με πείσεις πως είσαι πλούσιος, γιατί
ξέρω πολύ καλά πως, κι οι δυο μας, είμαστε τα ίδια σκατά». Από το ότι δεν
υπάρχει διαφορά από σκατά σε σκατά·
-
είναι μέσ’ στα σκατά, βλ. φρ. έπεσε μέσ’ στα σκατά·
-
έκανα σκατά τη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
-
έπεσαν σαν τις μύγες στα σκατά, βλ. φρ. πλάκωσαν σαν τις μύγες στα
σκατά·
- έπεσε μέσ’ στα σκατά, α. αντιμετωπίζει από ηθική άποψη μια
πολύ άθλια κατάσταση: «δεν πίστευε, όταν του ’λεγαν πως η κοπέλα του ήταν από
παλιόσογο, και μόνο όταν πήγε να τη ζητήσει απ’ τους δικούς της, κατάλαβε πως
έπεσε μέσ’ στα σκατά». Από την πολύ δυσάρεστη αίσθηση που νιώθει κάποιος, όταν
πέσει στα σκατά. β. συναναστρέφεται άτομα ελεεινά, χυδαία: «δεν είχε
κάποιον άνθρωπο να τον συμβουλέψει, και έπεσε μέσ’ στα σκατά». Από το ότι τα
σκατά είναι αηδιαστικά· βλ. και φρ. πέφτω μέσ’ στα σκατά·
-
επιπλέουν τα σκατά ή τα σκατά επιπλέουν, λέγεται υποτιμητικά ή
και υβριστικά για τα άτομα εκείνα που, ενώ είναι ανίκανα ή ανάξια λόγου,
εντούτοις βρίσκονται σε διευθυντικές ή άλλες θέσεις εξουσίας, γιατί ποτέ τους
δεν είχαν τη δύναμη ή την πρόθεση να εναντιωθούν σε αυτή, ή που περνούν καλά
στη ζωή τους, γιατί είναι δουλικοί κόλακες ή παρατρεχάμενοι ισχυρών προσώπων με
ό,τι συνεπάγεται αυτό: «τις πιο πολλές φορές οι άχρηστοι και οι γλείφτες ευδοκιμούν
στη ζωή, γιατί, βλέπεις, τα σκατά επιπλέουν». Από την εικόνα των σκατών μέσα
στο νερό (θάλασσα, ποταμούς, λίμνες), που επιπλέουν·
-
έχει σκατά στο μυαλό, δεν έχει καθόλου μυαλό, είναι ανόητος, ηλίθιος,
βλάκας: «δεν μπορείς να συνεννοηθείς μαζί του, γιατί έχει σκατά στο μυαλό».
Συνών. έχει κάλο στο μυαλό / έχει κάλο στον εγκέφαλο / έχει πίτουρα στο
μυαλό / έχει πριονίδια στο μυαλό / έχει ρόζο στο μυαλό / έχει ροκανίδια στο
μυαλό / έχει στόκο στο μυαλό·
-
η λίρα και μέσα στα σκατά να πέσει, πάλι λίρα θα είναι, βλ. λ. λίρα·
-
κάνω παρέα με τα σκατά, βλ. φρ. κολυμπώ με τα σκατά·
-
κολυμπώ με τα σκατά, συναναστρέφομαι ελεεινά, χυδαία υποκείμενα: «απ’ τη
μέρα που άρχισες να κολυμπάς με τα σκατά που διάλεξες για φίλους, σ’ έχω
διαγράψει απ’ τη ζωή μου»· βλ. και φρ. κολυμπώ στα σκατά ·
-
κολυμπώ στα σκατά, α. βρίσκομαι σε πολύ δυσάρεστη ψυχολογική ή
οικονομική κατάσταση: «δε θέλω ν’ ακούσω την παραμικρή κουβέντα, γιατί σήμερα
κολυμπώ στα σκατά || από μένα βρήκες να ζητήσεις δανεικά, που κολυμπώ στα
σκατά!». Από την πολύ δυσάρεστη αίσθηση που νιώθει κάποιος, όταν αναγκαστεί να
κολυμπήσει στα σκατά. β. πολλές φορές, δίνεται και ως απάντηση στην
ερώτηση κάποιου πώς πας ή πώς τα πας και δηλώνει ό,τι και
παραπάνω· βλ. και φρ. κολυμπώ με τα σκατά·
-
μαζί φάγανε τα ίδια σκατά, α. λέγεται για άτομα που είναι το ίδιο
ελεεινά και χυδαία: «δεν υπάρχει μεταξύ τους καλύτερος ή χειρότερος, γιατί μαζί
φάγανε τα ίδια σκατά». β. λέγεται για άτομα που πέρασαν τις ίδιες
δυσκολίες, τις ίδιες δύσκολες καταστάσεις: «είναι πολύ αγαπημένοι, γιατί από
μικροί φάγανε τα ίδια σκατά»·
-
με το στόμα φάε σκατά και με τα χέρια κάτσε, βλ. λ. στόμα·
-
να φας σκατά! βλ. φρ. σκατά να φας(!)·
-
όλοι τους είναι τα ίδια σκατά ή όλοι τους τα ίδια σκατά είναι, λέγεται
για άτομα που έχουν τα ίδια ελαττώματα, τον ίδιο κακό χαρακτήρα: «απ’ τη μέρα
που γνωρίστηκαν κάνουν μια χαρά παρέα, γιατί όλοι τους είναι τα ίδια σκατά».
Συνών. όλοι τους είναι ίδια ράτσα ή όλοι τους ίδια ράτσα είναι / όλοι
τους είναι ίδια φάρα ή όλοι τους ίδια φάρα είναι·
-
όποιος ανακατώνεται με τα σκατά, τον τρώνε τα γουρούνια, όποιος μπλέκει
σε βρόμικες, σε ύποπτες υποθέσεις, υφίσταται και τις δυσάρεστες συνέπειες:
«ξέμπλεξε απ’ αυτούς τους αλήτες που κάνεις παρέα, γιατί όποιος ανακατώνεται με
τα σκατά, τον τρώνε τα γουρούνια». Συνών. όποιος ανακατώνεται με τα πίτουρα,
τον τρώνε οι κότες / όποιος ανακατώνεται με τα χώματα, θα μπουν στα μάτια του /
όποιος κλοτσάει τ’ αγκάθια, πονάνε τα πόδια του / όποιος κοιμάται με σκύλους,
σηκώνεται με ψύλλους / όποιος πάει στο βάλτο να κυνηγήσει, θα γελαστεί·
-
όποιος τη νύχτα περπατά, κάτουρα και σκατά πατά ή όποιος τη νύχτα
περπατεί, κάτουρα και σκατά πατεί, βλ. λ. νύχτα·
-
ό,τι να την κάνεις τη μύγα, στα σκατά θα πάει, βλ. λ. μύγα·
-
πέφτω απ’ τα σκατά στ’ απόσκατα, πέφτω από ένα κακό σε άλλο χειρότερο,
πέφτω από μια δυσκολία σε άλλη δυσκολότερη: «δε με βοηθάει καθόλου η τύχη και
συνέχεια πέφτω απ’ τα σκατά στ’ απόσκατα»·
-
πέφτω μέσ’ στα σκατά, αποτυχαίνω εντελώς να φέρω σε αίσιο τέλος μια
δουλειά ή μια υπόθεση: «έστησα μια δουλειά, αλλά από κακό υπολογισμό έπεσα μέσ’
στα σκατά». Από την απελπισία που νιώθει κάποιος που πέφτει μέσα στα σκατά· βλ.
και φρ. έπεσε μέσ’ στα σκατά·
-
πλάκωσαν σαν τις μύγες στα σκατά, βλ. λ. μύγα·
-
σκατά κι απόσκατα! τα πράγματα δεν πηγαίνουν καθόλου καλά. Συνήθως ως
απάντηση στην ερώτηση κάποιου πώς πας ή πώς περνάς ή πώς τα
πας ή πώς τα περνάς ή πώς πάνε τα πράγματα·
-
σκατά με ρίγανη! ή σκατά με τη ρίγανη! έκφραση έντονης
αμφισβήτησης στα λεγόμενα κάποιου: «σκατά με τη ρίγανη, που έγιναν έτσι τα
πράγματα!»·
-
σκατά δουλειά! βλ. λ. δουλειά·
-
σκατά να πιάνεις, χρυσάφι να γίνεται, είδος ευχής. Συνών. κάρβουνο να
πιάνεις, χρυσάφι να γίνεται·
-
σκατά να φας! α. τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά από ότι
μας τα λες, δεν έχεις καθόλου δίκαιο: «σκατά να φας, που έγιναν έτσι τα
πράγματα!». β. δηλώνει έντονη αγανάκτηση ή δυσαρέσκεια: «σκατά να φας,
που είπα εγώ αυτό το πράγμα γι’ αυτόν τον άνθρωπο!»·
-
σκατά ολέ, βλ. συνηθέστ. σκατέ ολέ, λ. σκατέ·
-
σκατά πατημένα! α. τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως τα λες, δεν
έχεις δίκαιο: «σκατά πατημένα, που έγιναν τα πράγματα μ’ αυτόν τον τρόπο!». β.
τα πράγματα δεν πηγαίνουν καθόλου καλά. Συνήθως δίνεται ως απάντηση στην
ερώτηση κάποιου πώς πάνε τα πράγματα·
-
σκατά πιάνει, χρυσάφι γίνεται, είναι πολύ ικανός ή πολύ τυχερός στις
διάφορες επιχειρηματικές του δραστηριότητες: «με όποια δουλειά κι αν
καταπιαστεί αυτός ο άνθρωπος χέζεται στο τάλιρο, γιατί σκατά πιάνει, χρυσάφι
γίνεται». Συνών. κάρβουνα πιάνει, χρυσάφι γίνεται·
- σκατά στα μούτρα σου! τα πράγματα είναι εντελώς
διαφορετικά από ό,τι μας τα λες, δεν έχεις καθόλου δίκαιο: «σκατά στα μούτρα
σου, που είπε ο τάδε αυτά τα πράγματα!». Μερικές φορές, η φρ. κλείνει με το και
το νερό στην Πόλη. Συνήθως δίνεται και ως απάντηση σε κάποιον που
αμφισβητεί τα λεγόμενά μας με το σκατά(!): «προχτές έβγαλα γκόμενα την
τάδε. -Σκατά! -Σκατά στα μούτρα σου και το νερό στην Πόλη!». Πολλές φορές, η
φρ. κλείνει με το που θα μου πεις εμένα σκατά! κι έχει την έννοια: δε
σου δίνω το δικαίωμα να αμφισβητείς τα λεγόμενά μου·
-
σκατά στα χέρια σου! ευχετική έκφραση σε άτομο που πήρε λεφτά, να τα
χαρεί ή να τα αβγατίσει. Από το ότι, κατά τον ονειροκρίτη, όποιος δει στον ύπνο
του να πιάνει σκατά, σύντομα θα του τύχουν λεφτά·
-
σκατά στη μούρη σου! βλ. συνηθέστ. σκατά στα μούτρα σου(!)·
-
σκατά στον τάφο του! έντονη αρνητική αντίδραση στο άκουσμα του ονόματος
κάποιου που είναι πεθαμένος και που μας έβλαψε πολύ κατά το παρελθόν ή έβλαψε
κατά τη γνώμη μας σημαντικά τον τόπο. Από το ότι δεν υπάρχει πιο υποτιμητικό
στη μνήμη ενός νεκρού·
- σκατά, φατά, έκφραση με την οποία εννοούμε και άλλα παρεμφερή
πράγματα από αυτά που ήδη αναφέραμε: «θέλω να φτιάξω ένα θερμοκήπιο στο εξοχικό
μου, αλλά δε λέω ακόμη να τ’ αποφασίσω, γιατί χρειάζονται καντρόνια, πλαστικό,
σιδεριές, τσιμέντο, σκατά, φατά»·
-
τα κάνω σκατά, μπερδεύω, χαλώ μια δουλειά, μια υπόθεση ή μια σχέση: «μια
φορά σου ανέθεσα κι εγώ μια δουλειά και τα ’κανες σκατά || προσπάθησα να τους
τα φτιάξω και τα ’κανα σκατά»·
-
τα κάνω σκατά κι απόσκατα, μπερδεύω, χαλώ εντελώς μια δουλειά, μια
υπόθεση ή μια σχέση: «μην του αναθέσεις την παραμικρή δουλειά, γιατί μια φορά
του ανέθεσα κι εγώ κάτι και μου τα ’κανε σκατά κι απόσκατα || επιχείρησε να
τους κάνει να μονοιάσουν και τα ’κανε σκατά κι απόσκατα». Λέγεται με ταυτόχρονη
έκφραση αηδίας, ενώ στο απόσκατα παρατηρείται κοφτή κίνηση του χεριού
προς τα κάτω, θέλοντας να τονίσει την πλήρη αποτυχία·
-
τα κάνω σκατά ολέ, βλ. συνηθέστ. τα κάνω σκατέ ολέ, λ. σκατέ·
-
τι σκατά είν’ αυτό; έκφραση απορίας για οτιδήποτε που δεν μπορούμε να
κατανοήσουμε ή να χαρακτηρίσουμε: «δεν μπορώ να καταλάβω τι σκατά είν’ αυτό που
το κουβαλάς συνέχεια μαζί σου; || δεν μπορώ να καταλάβω τι σκατά είν’ αυτό που
τον βασανίζει τόσο καιρό;»·
-
τι σκατά έχεις; α. ειρωνική ή προτρεπτική έκφραση σε κάποιον να
μας δείξει, επιτέλους, αυτό που έχει στην κατοχή του: «δείξε μας, επιτέλους, να
δούμε κι εμείς, τι σκατά έχεις που μας το κρύβεις;». β. ειρωνική ή
προτρεπτική έκφραση σε κάποιον που παραπονιέται συνεχώς πως δεν αισθάνεται
καλά, να πάει σε γιατρό να τον εξετάσει, για να μάθει τι ακριβώς μπορεί να
έχει: «πήγαινε, επιτέλους, να σε εξετάσει κάποιος γιατρός, να δεις κι εσύ τι
σκατά έχεις;»·
-
τον κάνω σκατά, α. τον μεθώ υπερβολικά από ποτό ή ναρκωτικό, τον
κάνω να μην ξέρει τι του γίνεται από το μεθύσι: «έλεγε πως ήταν γερό ποτήρι,
αλλά, όταν καθίσαμε να πιούμε, τον έκανα σκατά». Για συνών. βλ. φρ. τον κάνω
φέσι, λ. φέσι. β. τον φέρνω σε πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση: «αν
θέλεις να τον κάνεις σκατά, πες του πως η αγαπημένη του ομάδα είναι κουρέλα»·
-
τον κώλο βάζεις μάγειρα; Σκατά σου μαγειρεύει, βλ. λ. κώλος·
-
τον ρίχνω μέσ’ στα σκατά, α. γίνομαι αιτία να αποτύχει εντελώς σε
μια δουλειά ή υπόθεσή του: «του ’δωσα διάφορες συμβουλές για τη δουλειά του κι
αντί να τον βοηθήσω τον άνθρωπο, τον έριξα μέσ’ στα σκατά». β. τον
παρασέρνω σε παρέες όπου υπάρχουν άτομα ελεεινά, χυδαία: «γνώρισε μια παρδαλή
και τον έριξε μέσ’ στα σκατά με τις παλιοπαρέες που είχε». Από την αίσθηση που
νιώθει ένα άτομο, όταν το ρίξουμε μέσα στα σκατά·
-
τρώει και σκατά, τρώει ανεξέλεγκτα τα πάντα: «δεν έχει καμιά προτίμηση
στο φαγητό του αυτός ο άνθρωπος, γιατί τρώει και σκατά»·
-
τρώει σκατά, είναι αισχρός, ελεεινός, τιποτένιος: «αφού τρώει σκατά, σου
λέω, αυτός ο άνθρωπος, πώς τον κάνεις παρέα!»·
-
χρυσάφι να πιάνεις, σκατά να γίνεται, βλ. φρ. χρυσάφι να
πιάνεις, κάρβουνο να γίνεται, λ. κάρβουνο·
-
χρυσάφι πιάνει, σκατά γίνεται, βλ. φρ. χρυσάφι πιάνει, κάρβουνο
γίνεται, λ. κάρβουνο.
στροφή
στροφή,
η, ουσ.
[<αρχ. στροφή], η στροφή. 1. καμπή δρόμου: «πρόσεχε πώς θα πάρεις τη
στροφή, γιατί είναι επικίνδυνη». (Λαϊκό τραγούδι: αν μαρσάρω την Τετάρτη,
μην τρομάξεις στις στροφές, είμαι χρόνια σοφεράκι, μη φοβάσαι τις ζημιές).
2. απομονωτήριο στις ναυτικές φυλακές Β. Π. ΑΡΗΣ (= Ψυττάλεια) που
ονομάστηκε έτσι, γιατί, για να μπεις μέσα σε αυτό κατέβαινες μια σκάλα που
έφερε μια στροφή: «ο χρόνος στη στροφή ήταν απέραστος». 3. στον πλ. οι
στροφές, (για κινητήρες) οι περιστροφικές κινήσεις γύρω από τον άξονα σε
ένα λεπτό: «ο κινητήρας τ’ αυτοκινήτου μου πιάνει 2.500 στροφές στο λεπτό».
(Ακολουθούν 32 φρ.)·
- ανεβάζω
τις στροφές (της) (ενν. της μηχανής της μοτοσικλέτας ή της μηχανής του
αυτοκινήτου), βλ. συνηθέστ. της δίνω τις στροφές της·
-
ανοιχτή στροφή, αυτή που έχει μεγάλη γωνία: «στην πρώτη ανοιχτή στροφή μετά
το χωριό υπάρχει ένα μικρό εκκλησάκι»·
- βγαίνω
απ’ τις στροφές μου, αποδιοργανώνομαι, δεν ξέρω πώς να ενεργήσω, τα χάνω:
«όταν βρίσκομαι σε περιβάλλον με κόσμο που δε γνωρίζω, βγαίνω απ’ τις στροφές
μου»·
- δεν
παίρνει στροφές (ενν. το μυαλό του), βλ. φρ. δεν παίρνει στροφές το
μυαλό του·
- δεν
παίρνει στροφές το μυαλό του ή
το μυαλό του δεν παίρνει στροφές, δεν μπορεί να σκεφτεί γρήγορα και
αποτελεσματικά, είναι μικρόνους: «με την παραμικρή δυσκολία πελαγώνει, γιατί
δεν παίρνει στροφές το μυαλό του || πρέπει να του πεις κάτι πολλές φορές για να
το καταλάβει, γιατί δεν παίρνει στροφές το μυαλό του»·
- δίνω
μια στροφή, βλ. συνηθέστ. ρίχνω μια στροφή·
- δίνω
τις στροφές μου, βλ. συνηθέστ. ρίχνω τις στροφές μου·
- κάνω
μια στροφή, βλ. συνηθέστ. ρίχνω μια στροφή·
- κάνω
τις στροφές μου, βλ. συνηθέστ. ρίχνω τις στροφές μου·
- κάνω
στροφή, αλλάζω συμπεριφορά ή τακτική, διαμορφώνω άλλη άποψη: «μόλις είδε τα
σκούρα, έκανε στροφή και μας έλεγε άλλα πράγματα»· βλ. και φρ. παίρνω στροφή·
- κάνω
στροφή 180 μοιρών (360 μοιρών), αλλάζω εντελώς συμπεριφορά ή τακτική,
διαμορφώνω εντελώς άλλη άποψη: «απ’ τη στιγμή που κατάλαβε πως με το άγριο δε
γινόταν τίποτα, έκανε στροφή 180 μοιρών και προσπάθησε να μας πάρει με το καλό»·
- κλειστή
στροφή, αυτή που έχει μικρή γωνία και για το λόγο αυτό είναι επικίνδυνη για
τον οδηγό: «έξω απ’ το τάδε χωριό υπάρχει μια κλειστή στροφή και πρέπει κανείς
να προσέχει πολύ»·
- παίρνει
στροφές στον αέρα, α. (για μηχανές) δε λειτουργεί κανονικά,
λειτουργεί ελαττωματικά, δεν παράγει ενέργεια, κίνηση: «έχει σοβαρό πρόβλημα η
μηχανή του αυτοκινήτου μου, γιατί παίρνει στροφές στον αέρα». β. (για
πρόσωπα) είναι πανέξυπνος, είναι ευφυέστατος: «δεν μπορείς να τον ξεγελάσεις
εύκολα αυτόν τον άνθρωπο, γιατί παίρνει στροφές στον αέρα»·
- παίρνει
στροφές το μυαλό μου, μπορώ να σκεφτώ γρήγορα και αποτελεσματικά: «εμένα
δεν μπορείς να με ξεγελάσεις εύκολα, γιατί παίρνει στροφές το μυαλό μου»·
- παίρνω
ανάποδες στροφές, ξαφνικά αρχίζω να συμπεριφέρομαι άπρεπα, δύστροπα,
ιδιότροπα, παράξενα, πεισματικά: «κάθε φορά που παίρνει ανάποδες στροφές, μας
κάνει άνω κάτω»·
- παίρνω
ανοιχτά τη στροφή ή παίρνω τη στροφή ανοιχτά, στρίβω το αυτοκίνητό
μου διαγράφοντας μεγάλη καμπύλη: «αν δεν έπαιρνα ανοιχτά τη στροφή, θα έπεφτα
πάνω στο φορτηγό που ερχόταν αντίθετα»·
- παίρνω
κλειστά τη στροφή ή παίρνω τη στροφή κλειστά, στρίβω το αυτοκίνητό
μου διαγράφοντας μικρή καμπύλη: «όταν παίρνει κανείς κλειστά τη στροφή,
κερδίζει χρόνο»·
- παίρνω
μια στροφή, βλ. φρ. ρίχνω μια στροφή·
- παίρνω
τις στροφές μου, βλ. φρ. ρίχνω τις στροφές μου·
- παίρνω
στροφές, μπορώ να σκεφτώ γρήγορα και αποτελεσματικά: «ο σκοπός είναι να
μπορείς να παίρνεις στροφές, όταν έρχονται στριμόκωλα τα πράγματα»·
- παίρνω
στροφή, στρίβω, ιδίως το αυτοκίνητό μου: «στο πρώτο φανάρι που θα
συναντήσεις, θα πάρεις στροφή αριστερά και θα βγεις εκεί που θέλεις»·
- ρίχνω
μια στροφή, κάνω μια χορευτική στροφή, ιδίως σε ζεϊμπέκικο χορό: «κάποια
στιγμή ήρθε στο κέφι, κι όπως σηκώθηκε απ’ το τραπέζι, έριξε κι αυτός μια
στροφή»·
- ρίχνω
τις στροφές ή ρίχνω τις στροφές της (ενν. της μηχανής της μοτοσικλέτας,
του αυτοκινήτου), ελαττώνω ταχύτητα: «κάθε φορά που έχει πολλή κίνηση στην
εθνική οδό, ρίχνω τις στροφές και πιάνω το δεξιό μέρος του δρόμου»·
- ρίχνω
τις στροφές μου, χορεύω, ιδίως ζεϊμπέκικο χορό: «όταν ρίχνει τις στροφές
του, θέλει να ’ναι μονάχος του στην πίστα». (Λαϊκό τραγούδι: ρίξε τις
στροφές σου πάνω στο πατάρι όπως σου πονάει κι όπως σου γουστάρει)·
- στροφή
της κοινής γνώμης, μεταστροφή της κοινής γνώμης: «μετά την κατάθεση του
νέου φορολογικού νόμου, παρατηρήθηκε στροφή της κοινής γνώμης υπέρ της
κυβέρνησης»·
- της
δίνω τις στροφές της (ενν. της μηχανή της μοτοσικλέτας, του αυτοκινήτου), αναπτύσσω
ταχύτητα: «όταν έχω ελεύθερο δρόμο, της δίνω τις στροφές της»·
- τον
περιμένω στη στροφή, βλ. φρ. τον περιμένω στη γωνία, λ. γωνία·
- τον
πέρασα στη στροφή, βλ. συνηθέστ. τον έφαγα στη στροφή·
- τον
έφαγα στη στροφή, τον
ξεπέρασα την τελευταία στιγμή: «λίγο πριν κλείσει ο διαγωνισμός, πλειοδότησα
και τον έφαγα στη στροφή»·
-
φέρνω μια στροφή, βλ. συνηθέστ. ρίχνω μια στροφή·
- φέρνω
τις στροφές μου, βλ. συνηθέστ. ρίχνω τις στροφές μου·
-
χάνει στροφές, έχει
διανοητικά προβλήματα: «μην τον συνερίζεσαι τον άνθρωπο, γιατί χάνει στροφές».
Από την εικόνα της μηχανής που δουλεύει προβληματικά.
σύφιλη
σύφιλη,
η, ουσ. [<γαλλ. syphilis <ελλ. Σύφιλος], η σύφιλη·
- έχει
σύφιλη στον εγκέφαλο, βλ. φρ. έχει σύφιλη στο μυαλό·
- έχει σύφιλη στο μυαλό,
είναι πολύ ιδιότροπος, πολύ εκνευριστικός: «είπαμε να έχει κάποιος τις
ιδιοτροπίες του, αλλά αυτός έχει σύφιλη στο μυαλό»·
- παθαίνω
σύφιλη, θυμώνω, εκνευρίζομαι πολύ, νιώθω πολύ άσχημα ψυχικά: «κάθε φορά που
ακούω να λέγονται τέτοιες βλακείες, παθαίνω σύφιλη».
τιλτ
τιλτ, άκλ.
[<αγγλ. tilt (= γέρνω, κλίνω)], λ. της
νεοαργκό·
-
βγήκε τιλτ, αποχώρησε χαμένος από ένα παιχνίδι ή κάποια διαδικασία, κάνοντας
θεληματικά κάποια απαράδεκτη κίνηση ή ενέργεια: «επειδή έχανε συνέχεια, βγήκε
τιλτ κι έφυγε για το σπίτι του || μόλις κατάλαβε πως δεν είχε κανένα όφελος απ’
αυτή τη δουλειά, βγήκε τιλτ κι αποχώρησε»·
-
είναι τιλτ, βλ. φρ. βγήκε τιλτ·
- έκανε τιλτ, βλ. φρ. το μυαλό του έκανε τιλτ·
- το μυαλό του έκανε τιλτ ή έκανε τιλτ το μυαλό του, α.
ζαλίστηκε πάρα πολύ: «έφαγε μια σφαλιάρα, που το μυαλό του έκανε τιλτ». β.
αποβλακώθηκε από το πολύωρο παιχνίδι σε ηλεκτρονικό μηχάνημα: «απ’ το πρωί που
άνοιξε το μαγαζί στρώθηκε μπροστά στο πάκμαν, ώσπου το μυαλό του έκανε τιλτ». γ.
έχασε το μυαλό του, παραφρόνησε, τρελάθηκε: «απ’ τη μέρα που χρεοκόπησε, το
μυαλό του έκανε τιλτ». Από την εικόνα του ηλεκτρονικού παιχνιδιού που, όταν το
κουνήσει δυνατά αυτός που παίζει, βγαίνει εκτός λειτουργίας, ανάβοντας την
ένδειξη τιλτ (tilt)·
-
χτύπησε τιλτ, α. εξαντλήθηκε και εγκατέλειψε κάποια προσπάθειά
του, βγήκε νοκάουτ: «στα μισά του δρόμου χτύπησε τιλτ κι εγκατέλειψε την
πορεία». β. βρίσκεται σε πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση: «έχασε πολλά
λεφτά στο χρηματιστήριο και χτύπησε τιλτ ο φουκαράς». Συνών. χτύπησε βαλβίδα
/ χτύπησε μπιέλα.
φτωχός
φτωχός, -ή κ.
-ιά, -ό, επίθ. [<μσν. φτωχός <αρχ. πτωχός], ο φτωχός. 1.
που είναι άπορος: «επειδή είναι φτωχός, τον συντηρούν οι φίλοι του». (Λαϊκό
τραγούδι: ο φτωχός,μάνα, ο φτωχός, μάνα, καλύτερα να μη
γεννιέται). 2. (με συμπάθεια) ο καημένος, ο δυστυχής, ο ταλαίπωρος,
ο καψερός, ο δόλιος: «βρε τι τραβάει ο φτωχός απ’ τη γυναίκα του!». (Λαϊκό
τραγούδι: τρέμει σαν το ψάρι στην κυρά του μπρος, αχ πώς τη φοβάται ο φτωχός
Κουταλιανός). 3. αυτός που η εικόνα του φανερώνει έλλειψη
οικονομικών πόρων: «φτωχό ντύσιμο || φτωχό γεύμα || φτωχό δώρο». (Ακολουθούν 26
φρ.)·
-
βγήκα από φτωχά αρχίδια ή βγήκαμε από φτωχά αρχίδια, βλ. λ. αρχίδι·
-
είναι φτωχός στο μυαλό ή είναι φτωχός στα μυαλά, υστερεί
πνευματικά: «σπάνε πλάκα μαζί του οι άλλοι, γιατί είναι φτωχός στο μυαλό»·
-
ήλιος και βροχή, παντρεύονται οι φτωχοί, βλ. λ. ήλιος·
-
θα γυρίσει ο τροχός, θα γαμήσει κι ο φτωχός ή θα γυρίσει ο τροχός, θα
γελάσει κι ο φτωχός, βλ. λ. τροχός·
-
καλύτερα δούλα στον πλούσιο, παρά κυρά στον φτωχό, βλ. λ. δούλα·
-
κάμε του φτωχού καλό, θα το βρεις απ’ το Θεό, όποιος βοηθάει αυτούς που
έχουν ανάγκη, ανταμείβεται κάποτε από το Θεό: «αν ενδιαφέρεσαι για την ψυχή
σου, κάμε του φτωχού καλό, θα το βρεις απ’ το Θεό»·
-
κάνω τον φτωχό, προσποιούμαι τον φτωχό: «κάθε φορά που φτάνει η ώρα να
πληρώσουμε το ρεφενέ μας, κάνει τον φτωχό για να πληρώσει λιγότερα»·
-
κοιμήθηκε φτωχός και ξύπνησε πλούσιος, βλ. λ. πλούσιος·
-
με το φτωχό μου το μυαλό, έκφραση μετριοφροσύνης, για να μη δείξουμε στο
συνομιλητή μας τις πραγματικές μας πνευματικές δυνατότητες: «έχω με το φτωχό
μου το μυαλό την εντύπωση πως, αν χειριστείς έτσι όπως σου λέω το θέμα, θα
είναι πολύ καλύτερα». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το εγώ·
-
ο πλούσιος έχει τα φλουριά και ο φτωχός τα γλέντια, βλ. λ. γλέντι·
-
ο πλούσιος με τα φλουριά κι ο φτωχός με τα παιδιά του, βλ. λ. παιδί·
-
όποιος δίνει σε φτωχό, δανείζει στο Θεό, βλ. λ. Θεός·
-
όπου φτωχός κι η μοίρα του, λέγεται με συμπάθεια για άτομο φτωχό και
ταλαιπωρημένο, που του έρχονται νέες στερήσεις και δυστυχίες: «πριν από καιρό
έχασε τη μάνα του και πάνω στο εξάμηνο πέθανε κι η γυναίκα. -Όπου φτωχός κι η
μοίρα του»·
-
όταν γαμείς, λεν το φτωχό, να κοιτάς και το Θεό, βλ. συνηθέστ. η κότα
όταν πίνει νερό, κοιτάζει και το Θεό, λ. κότα·
-
πήγε υπέρ των φτωχών, (ειρωνικά) το χρηματικό ποσό που δόθηκε για κάποιο
συγκεκριμένο σκοπό, όχι μόνο δε χρησιμοποιήθηκε ποτέ για το σκοπό αυτό, αλλά
και έχει υπεξαιρεθεί: «έδωσε ένα σημαντικό ποσό στο τάδε σωματείο για κοινωνική
προσφορά, αλλά πήγε υπέρ των φτωχών». Από το ότι επικρατεί η αντίληψη ότι τα
χρήματα που προσφέρει την Κυριακή το εκκλησίασμα υπέρ των πτωχών, δε
χρησιμοποιείται ποτέ γι’ αυτούς, αλλά διατίθενται στην καλύτερη περίπτωση για
διάφορες ανάγκες της εκκλησίας ή υπεξαιρούνται από τους ιερείς και επιτρόπους·
-
τεμπέλης νέος, φτωχός γέρος, βλ. λ. γέρος·
-
την εθέλω και ας είν’ και χήρα και φτωχή και κακομοίρα, βλ. λ. θέλω·
-
του φτωχού τα ρούχα, δυο φορές του λένε με γεια, βλ. λ. ρούχο·
-
του φτωχού το εύρημα ή καρφί ή πέταλο, λέγεται στην περίπτωση που
τυχαίνει σε κάποιον φτωχό ασήμαντο πράγμα ή του προκύπτει ασήμαντη ωφέλεια. Από
το ότι ο λαός έχει την αντίληψη πως η τύχη δεν ευνοεί τους φτωχούς, εξού και το
τα λεφτά πάνε στα λεφτά·
-
του φτωχού το κέρατο στο κούτελο και τ’ άρχοντα στο γόνατο, βλ. λ. κέρατο·
-
τρώει του φτωχού τ’ αρνί, είναι πολύ σκληρόκαρδος, μεγάλος άρπαγας:
«μωρέ, όταν καταλαβαίνει πως μπορεί να βγάλει λεφτά, τρώει του φτωχού τ’ αρνί
και δεν τον νοιάζει για το παραμικρό». (Λαϊκό τραγούδι: και τρώμε του
φτωχού τ’ αρνί και είμαστε και χριστιανοί)·
-
φτωχό είναι το μυαλό σου, επιθετική έκφραση σε κάποιον που μας
χαρακτηρίζει ως άτομο με φτωχό μυαλό: «τι γνώμη να πάρω από σένα, αφού είσαι
φτωχό μυαλό. -Φτωχό είναι το μυαλό σου»·
-
φτωχός άγιος δοξολογία δεν έχει, οι άσημοι άνθρωποι, μένουν στην αφάνεια:
«εμένα το φουκαρά δε με ξέρει κανένας, γιατί φτωχός άγιος δοξολογία δεν έχει»·
-
φτωχός καπετάνιος, πλούσιο ταξίδι δεν κάνει, βλ. λ. καπετάνιος·
-
φτωχός Λάζαρος, χαρακτηρισμός πάμφτωχου ατόμου: «μα δεν ήξερες πως είναι
φτωχός Λάζαρος και πήγες να του ζητήσεις δανεικά;»·
-
φτωχός συγγενής, βλ. λ. συγγενής.