αρχή, η, ουσ. [<αρχ. ἀρχή], η αρχή. 1. η αφετηρία, η έναρξη: «η αρχή της σχολικής περιόδου γίνεται κατά το μήνα Σεπτέμβριο». 2. η εξουσία, η κυβέρνηση: «το τάδε κόμμα βρίσκεται στην αρχή δυο συνεχείς τετραετίες». 3α. στον πλ. οι αρχές, οι εκπρόσωποι της πολιτικής, διοικητικής, εκτελεστικής, αστυνομικής εξουσίας και γενικά οι ανώτεροι αξιωματούχοι: «τη μεγάλη στρατιωτική παρέλαση παρακολούθησαν οι αρχές του έθνους». (Λαϊκό τραγούδι: με κυνηγάνε μυστικοί, με τις αρχές τα βάζω. Για σένα και τα σίδερα της φυλακής τα σπάζω!). β. οι ηθικοί κανόνες που ρυθμίζουν την εν γένει ζωή και συμπεριφορά ενός ατόμου: «στα χρόνια μας οι νέοι είχαν αρχές και σέβονταν τους ηλικιωμένους». (Ακολουθούν 34 φρ.)·
- ακόμα στην αρχή είμαστε ή είμαστε ακόμα στην αρχή, έκφραση για να τονίσουμε πως θα ακολουθήσουν και άλλες ωραίες ή δύσκολες στιγμές ή καταστάσεις. (Λαϊκό τραγούδι: στα γαλανά της νύχτας μάκρη στόμα με στόμα ως την ψυχή. Με τους καημούς δεν βρίσκεις άκρη κι είμαστ’ ακόμα στην αρχή)· 
- άντε απ’ την αρχή! ή άντε κι απ’ την αρχή! βλ. συνηθέστ. φτου απ’ την αρχή(!)·
- απ’ την αρχή, αμέσως, ευθύς, απ’ την πρώτη στιγμή: «απ’ την αρχή κατάλαβα πως δεν ήταν καλός άνθρωπος»·
- απ’ την αρχή ως το τέλος, α. σε όλη την εξελικτική πορεία μιας δουλειάς ή μιας υπόθεσης: «απ’ την αρχή ως το τέλος πήγε στραβά η δουλειά || απ’ την αρχή ως το τέλος, μας έλεγε ψέματα»· συνεχώς: «απ’ την αρχή ως το τέλος μιλούσε με το διπλανό του || απ’ την αρχή ως το τέλος γελούσε και μας κορόιδευε»·
- από μιας αρχής, βλ. φρ. απ’ την αρχή·
- αρχή αρχή, ακριβώς από εκεί από όπου αρχίζει κάτι: «στάσου εκεί, αρχή αρχή του κράσπεδου, για να μετρήσω ακριβώς την απόσταση»· βλ. και φρ. στην αρχή·
- αρχηγού παρόντος, πάσα αρχή παυσάτω, βλ. λ. αρχηγός·
- αρχίζω απ’ την αρχή, βλ. φρ. ξαναρχίζω απ’ την αρχή·
- αρχίζω πάλι απ’ την αρχή, επαναλαμβάνω μια προσπάθειά μου αρχίζοντας από μηδενική βάση: «όταν αποτυχαίνω σε κάποια προσπάθειά μου, ανασκουμπώνομαι κι αρχίζω πάλι απ’ την αρχή»·
- δε βρίσκω ούτ’ αρχή ούτε τέλος, βλ. φρ. δεν έχει ούτ’ αρχή ούτε τέλος·
- δεν έχει αρχή και τέλος, βλ. φρ. δεν έχει ούτ’ αρχή ούτε τέλος·
- δεν έχει ούτ’ αρχή ούτε τέλος, λέγεται για πράγματα ασυνάρτητα, μπερδεμένα, περίπλοκα: «διαβάζω ένα βιβλίο και δεν μπορώ να βγάλω άκρη, γιατί δεν έχει ούτ’ αρχή ούτε τέλος || δεν αποφασίζω να βάλω μια τάξη στο υπόγειο, γιατί εκεί μέσα δεν έχει ούτ’ αρχή ούτε τέλος»·
- είναι από σπίτι με αρχές, βλ. λ. σπίτι·
- είναι αρχή μου, αποτελεί για μένα θεμελιώδη ηθική αξία: «είναι αρχή μου να μην προδίδω τους φίλους μου»·
- είναι ζήτημα αρχής, πρόκειται για κάτι που το θεωρώ ηθικό και ρυθμίζει την εν γένει συμπεριφορά μου: «για μένα είναι ζήτημα αρχής να μην υπεισέρχομαι στα προσωπικά των άλλων»·
- είναι παλαιών αρχών, εξακολουθεί να είναι προσκολλημένος στα παλιά πρότυπα, έχει σκουριασμένες ιδέες, δεν είναι μοντέρνος, σύγχρονος: «δεν μπορεί να καταλάβει τη νοοτροπία της σύγχρονης γενιάς, γιατί είναι παλαιών αρχών»·
- είναι το τέλος μου και η αρχή (μου), (για πρόσωπα) είναι το παν για μένα: «αυτή η γυναίκα είναι για μένα το τέλος μου και η αρχή». (Λαϊκό τραγούδι: είσαι το άλφα μου και το ωμέγα μου είσαι το τέλος μου και η αρχή, η κάθε σκέψη μου κι όλα τα έργα μου απ’ την αγάπη σου παίρνουν ψυχή)·
- ενός ανδρός αρχή, λέγεται στην περίπτωση που η εξουσία ασκείται από ένα μόνο πρόσωπο: «στη δημοκρατία δεν ισχύει το ενός ανδρός αρχή»·
- η αρχή είναι το ήμισυ του παντός, μια καλή αρχή σε κάποια προσπάθεια ή έργο βάζει τα θεμέλια για την αίσια κατάληξη του·
- (η) αρχή και (το) τέλος, οτιδήποτε έχει τη μεγαλύτερη σημασία για κάτι, το παν, το άλφα και το ωμέγα: «η αρχή και το τέλος της υπόθεσης, αν θέλουμε να πετύχουμε, είναι να δεχθεί να χρηματοδοτήσει τη δουλειά μας ο τάδε»·
- η αρχή του κακού, η αρχική αιτία που οδήγησε κάποιον σε καταστροφή: «η αρχή του κακού για τον ξεπεσμό σου ήταν η στιγμή που άρχισες να παίζεις χαρτιά»·
- η αρχή του τέλους, η πρώτη αιτία μιας καταστροφής που εξελίσσεται ραγδαία: «αυτή η άστοχη κίνηση που έκανες ήταν η αρχή του τέλους για την επιχείρησή σου». (Λαϊκό τραγούδι:  επιτέλους, επιτέλους, έφτασ’ η αρχή του τέλους)·
- κάθε αρχή και δύσκολη, το πρώτο, το αρχικό στάδιο κάθε προσπάθειας για την επίτευξη ενός σκοπού, είναι και το πιο δύσκολο: «στην αρχή της δουλειάς θα συναντήσουμε διάφορες δυσκολίες, γιατί κάθε αρχή και δύσκολη»·
- καλή αρχή! α. ευχή σε κάποιον που ετοιμάζεται να ξεκινήσει μια δουλειά ή μια υπόθεση να έχει ευνοϊκή αρχή. β. λέγεται και ειρωνικά για κάποιον που, μετά από καιρό, αρχίζει πάλι να ενεργεί ή να συμπεριφέρεται με αρνητικό τρόπο ή για ηλικιωμένο άτομο, που αρχίζει να έχει τα πρώτα προβλήματα υγείας και έχουμε τη σιγουριά πως η κατάστασή του θα επιδεινωθεί: «για ένα διάστημα είχε κόψει το πιοτό, αλλά τον είδα πάλι καθισμένο στο μπαράκι με μια μπουκάλα ουίσκι μπροστά του. -Καλή αρχή! || μόλις βγήκα στη σύνταξη, άρχισαν τα διάφορα πονάκια. -Καλή αρχή!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το άντε·
- καλή αρχή και καλό τέλος! ευχή σε κάποιον που ετοιμάζεται να ξεκινήσει μια δουλειά ή μια υπόθεση, να έχει ευνοϊκή αρχή και εύκολο και πετυχημένο τέλος: «αύριο βάζω μπρος την καινούρια μου δουλειά. -Καλή αρχή και καλό τέλος!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το άντε·
- κάνω αρχή ή κάνω την αρχή, αρχίζω: «αύριο κάνω αρχή στην καινούρια μου δουλειά || ποιος θα κάνει την αρχή να τραγουδήσει;»·
- κάνω κακή αρχή, αρχίζω άσχημα κάποια προσπάθειά για την επίτευξη ενός σκοπού: «ξεκίνησα με πολλές φιλοδοξίες αυτή τη δουλειά, αλλά έκανα κακή αρχή κι απέτυχα»·
- κάνω καλή αρχή, αρχίζω καλά κάποια προσπάθειά μου για την επίτευξη κάποιου σκοπού: «αφού έκανε καλή αρχή στη δουλειά του, σίγουρα θα πετύχει, γιατί η αρχή είναι το ήμισυ του παντός»·
- κάνω μια νέα αρχή, επιχειρώ εκ νέου να δημιουργήσω τη ζωή μου: «μετά τη χρεοκοπία του. όλοι οι φίλοι του τον ενισχύουν οικονομικά για να μπορέσει να κάνει μια νέα αρχή»·
- κατ’ αρχάς, αρχικά: «κατ’ αρχάς θέλω να σ’ ευχαριστήσω για τη βοήθειά σου»·
- κατ’ αρχήν, (ιδίως για κείμενο, πρόταση κ.λπ.) στα βασικά του σημεία: «συμφωνώ κατ’ αρχήν μ’ αυτό το νομοσχέδιο, έχω όμως ορισμένες επιφυλάξεις, που πρέπει να συζητηθούν»· βλ. και φρ. κατ’ αρχάς·
- ξαναρχίζω απ’ την αρχή, επαναλαμβάνω μια προσπάθειά μου αρχίζοντας από μηδενική βάση: «έπεσε έξω, αλλά σκέφτεται να ξαναρχίσει απ’ την αρχή». (Τραγούδι: δε θα τη βρεις τη συνταγή για να σωθείς, όσο τα παλιά κι αν τα σκαλίζεις, το ξέρεις πάντα απ’ την αρχή θα ξαναρχίζεις και θα ’σαι πάντα, θα ’σαι πάντα ατζαμής)·
- πάλι απ’ την αρχή! βλ. φρ. φτου απ’ την αρχή! (Λαϊκό τραγούδι: είχα αράξει όμορφα πριν να βρεθείς μπροστά μου, μα τώρα πάλι απ’ την αρχή ταλαιπωρίες στην ψυχή και ντέρτια στην καρδιά μου)·
- στην αρχή ή στις αρχές, στο πρώτο διάστημα, στις πρώτες στιγμές, αρχικά: «στην αρχή η μέρα ήταν καλή, αλλά στη συνέχεια χάλασε ο καιρός || στις αρχές νόμισα πως ήταν εύκολη δουλειά, αλλά στη συνέχεια αποδείχτηκε πολύ δύσκολη»·
- φτου, απ’ την αρχή! ή φτου, κι απ’ την αρχή! α. δηλώνει την επανάληψη μιας δουλειάς, ενέργειας ή διαδικασίας, λόγω αποτυχίας της προηγούμενης προσπάθειας ή επειδή μας άρεσε: «αφού χάλασε η δουλειά, φτου κι απ’ την αρχή! || αφού δεν πέρασες στο πανεπιστήμιο, φτου κι απ’ την αρχή πάλι διάβασμα!». (Λαϊκό τραγούδι: εγώ μια τέτοια νύχτα τη λαχτάρισα· φτου, κι απ’ την αρχή, και παίρνω αμπάριζα!). β.λέγεται ειρωνικά για κάποιον που, μετά από καιρό, αρχίζει πάλι να ενεργεί ή να συμπεριφέρεται με αρνητικό τρόπο: «είχε ορκιστεί πως θα κόψει τα χαρτιά, αλλά φτου κι απ’ την αρχή τον είδα πάλι να μπαίνει στη λέσχη!». Από την εικόνα του ατόμου που ανασκουμπώνεται και φτύνει τις παλάμες του για να αρχίσει μια εργασία.

ζήτημα, το, ουσ. [<αρχ. ζήτημα], το ζήτημα· η υπόθεση, το πρόβλημα που ερευνώ, εξετάζω ή συζητώ: «έχουμε να κουβεντιάσουμε πολλά ζητήματα». (Ακολουθούν 34 φρ.)·
- αλλάζει το ζήτημα, υπάρχει διαφορά, διαφέρει, μεταβάλλεται η γνώμη που είχα σχηματίσει για κάποιον ή για κάτι, ή η στάση που είχα κρατήσει, γιατί υπάρχουν νέα δεδομένα: «απ’ τη στιγμή που δεν είσαι εσύ ο σπιούνος αλλάζει το ζήτημα, και με συγχωρείς που δε σου φερόμουν καλά». Συνών. αλλάζει η υπόθεση / αλλάζει το θέμα / αλλάζει το πράγμα ή αλλάζουν τα πράγματα·
- (αυτό) είναι δικό μου ζήτημα, είναι προσωπική μου υπόθεση, αφορά μόνο εμένα: «να μη σε νοιάζει τι θα κάνω και τι θα πω, όταν με φωνάξει ο διευθυντής στο γραφείο του, γιατί αυτό είναι δικό μου ζήτημα». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί για μεγαλύτερη έμφαση το εντελώς ή το καθαρά. Συνών. (αυτό) είναι δική μου δουλειά / (αυτό) είναι δική μου υπόθεση / (αυτό) είναι δικό μου θέμα / (αυτό) είναι δικό μου καπέλο / (αυτό) είναι δικό μου πρόβλημα / (αυτό) είναι δικός μου λογαριασμός·
- (αυτό) είναι προσωπικό μου ζήτημα, βλ. φρ. (αυτό) είναι δικό μου ζήτημα·
- βάζω ένα ζήτημα στο τραπέζι, οργανώνω διεξοδική συζήτηση για κάτι που με ή μας απασχολεί σοβαρά: «απ’ τη στιγμή που ο τάδε έβαλε ένα ζήτημα στο τραπέζι, πρέπει ο καθένας να πει υπεύθυνα τη γνώμη του». Συνών. βάζω ένα θέμα στο τραπέζι·
- βάζω ζήτημα, βάζω κάποιο θέμα να συζητηθεί ή να εξεταστεί με περισσότερη προσοχή: «ενώ είχαμε συμφωνήσει σε όλα, ο τάδε έβαλε ζήτημα αν ήταν σωστός ο πέμπτος όρος του συμβολαίου». Συνών. βάζω θέμα·
- δε γίνεται ζήτημα, βλ. φρ. δεν υπάρχει ζήτημα·
- δεν είναι δικό μου ζήτημα ή δεν είναι ζήτημά μου, α. αυτό για το οποίο γίνεται λόγος, δεν είναι της αρμοδιότητάς μου: «τι υλικά πρέπει να παραγγείλουμε για να μη σταματήσει η δουλειά; -Δεν είναι δικό μου ζήτημα». β. δε με ενδιαφέρει η συγκεκριμένη υπόθεση ή περίπτωση, αδιαφορώ: «όπως πάει ο τάδε θα χρεοκοπήσει». -Δεν είναι δικό μου ζήτημα». Συνών. δεν είναι δική μου δουλειά ή δεν είναι δουλειά μου / δεν είναι δική μου υπόθεση ή δεν είναι υπόθεσή μου / δεν είναι δικό μου θέμα ή δεν είναι θέμα μου / δεν είναι δικό μου καπέλο ή δεν είναι καπέλο μου / δεν είναι δικό μου πρόβλημα ή δεν είναι πρόβλημά μου / δεν είναι δικός μου λογαριασμός ή δεν είναι λογαριασμός μου ·
- δεν είναι ζήτημα, βλ. φρ. δεν υπάρχει ζήτημα·
- δεν υπάρχει ζήτημα, δεν υπάρχει λόγος να συζητήσει κανείς κάτι, δεν υπάρχει διαφορά που να αξίζει τον κόπο να συζητηθεί: «δεν υπάρχει ζήτημα να καθόμαστε να κουβεντιάζουμε για τέτοια μικροπράγματα». Συνών. δεν υπάρχει θέμα / δεν υπάρχει πρόβλημα·
- δημιουργώ ζήτημα, ζητώ να συζητηθεί ή να εξεταστεί κάποιο θέμα με περισσότερη προσοχή: «ο τάδε δημιούργησε ζήτημα αν έπρεπε να παρευρίσκεται στη συνεδρίαση και ο πρώην πρόεδρος». Συνών. δημιουργώ θέμα / δημιουργώ πρόβλημα·
- δημιουργώ ζητήματα, δημιουργώ διενέξεις, έριδες, έκρυθμες καταστάσεις: «δεν τον ξαναπαίρνω μαζί μου, γιατί δημιουργεί συνέχεια ζητήματα». Συνών. δημιουργώ θέματα / δημιουργώ προβλήματα·
- διαφέρει το ζήτημα, βλ. φρ. αλλάζει το ζήτημα·
- δικό σου ζήτημα, δε με ενδιαφέρει και ούτε μου πέφτει λόγος, γιατί, αυτό για το οποίο γίνεται λόγος, είναι προσωπικό σου ζήτημα, αποτελεί προσωπική σου υπόθεση: «πώς θα μπορέσω να τελειώσω τόση πολλή δουλειά μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα; -Δικό σου ζήτημα». Συνών. δική σου δουλειά / δική σου υπόθεση / δικό σου θέμα / δικό σου καπέλο / δικό σου πρόβλημα / δικός σου λογαριασμός·
- έγινε ανατολικό ζήτημα, α. δημιουργήθηκε έντονη και ατελείωτη συζήτηση χωρίς αποτέλεσμα: «ενώ ήταν όλα έτοιμα ν’ αρχίσει η ψηφοφορία, ξαφνικά, έγινε ανατολικό ζήτημα αν έπρεπε να ψηφίσουν κι αυτοί που είχαν εγγραφεί πρόσφατα στο σωματείο». β. κατ’ επέκταση, δηλώνει κάθε χρονίζον και δυσεπίλυτο πρόβλημα: «η καταπολέμηση των ναρκωτικών έγινε ανατολικό ζήτημα». Αναφορά στο διπλωματικό πρόβλημα για την τύχη των Βαλκανικών εδαφών των Στενών και της Μ. Ασίας μπροστά στη διαφαινόμενη πτώση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα τέλη του 19ου αιώνα· βλ. και φρ. το κάνω ανατολικό ζήτημα·
- έγινε ζήτημα, α. αναφέρθηκε, συζητήθηκε: «κατά τη διάρκεια της συζήτησης, έγινε ζήτημα και το θέμα των ναρκωτικών». β. σχολιάστηκε, έγινε θέμα κουτσομπολιού: «έγινε ζήτημα η χθεσινή σου απουσία απ’ τη δουλειά || έγινε ζήτημα η επίσκεψη του τάδε υπουργού στο εργοστάσιο»·
- έγινε κυπριακό ζήτημα, βλ. φρ. έγινε ανατολικό ζήτημα. Αναφορά στο πολιτικό πρόβλημα της Κύπρου που εντάθηκε μετά το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου·
- έγινε μεσανατολικό ζήτημα, βλ. φρ. έγινε ανατολικό ζήτημα. Αναφορά στο πολιτικό πρόβλημα της Παλαιστίνης που υφίσταται από το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου με τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ·
- έγινε ομηρικό ζήτημα, δημιουργήθηκε έντονη και ατελείωτη συζήτηση χωρίς αποτέλεσμα: «έγινε ομηρικό ζήτημα ποιος απ’ τους δυο έπρεπε να διευθύνει τη συνεδρίαση». Αναφορά στο φιλολογικό πρόβλημα που αφορά την πατρότητα και τον τρόπο σύνθεσης των ομηρικών επών· βλ. και φρ. το κάνω ομηρικό ζήτημα·
- είναι ζήτημα αν…, λέγεται για κάτι που θεωρείται αβέβαιο, αμφίβολο, απίθανο: «είναι ζήτημα αν υπήρχαν πενήντα άτομα στη συγκέντρωση || είναι ζήτημα αν του ’μεινε καμιά δραχμή απ’ όλη την περιουσία του»·
- είναι ζήτημα αρχής, βλ. λ. αρχή·
- είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου ή είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, πρόκειται για κάτι πολύ ζωτικό, πολύ σημαντικό θέμα, από το οποίο εξαρτάται σημαντικά το μέλλον: «πες του να ’ρθει οπωσδήποτε, γιατί είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου»·
- είναι ζήτημα χρόνου, δηλώνει πως κάτι θα γίνει σίγουρα  και μάλιστα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα: «η πτώση της κυβέρνησης είναι ζήτημα χρόνου»·
- έτσι έχει το ζήτημα, καταληκτική φρ. με την οποία κλείνει κάποιος την παρουσίαση μιας κατάστασης όπως αυτή διαμορφώθηκε: «να ξεχάσετε κάθε άλλη εκδοχή, γιατί έτσι έχει το ζήτημα». Συνών. έτσι έχει η υπόθεση / έτσι έχει το θέμα / έτσι έχει το πράγμα ή έτσι έχουν τα πράγματα·
- κάνω ζήτημα ή το κάνω ζήτημα, δημιουργώ πρόβλημα, ζητώ να συζητηθεί ή να εξεταστεί κάποιο θέμα με περισσότερη προσοχή: «αν την ξανακάνεις κοπάνα απ’ τη δουλειά, θα το κάνω ζήτημα στη διεύθυνση το αν πρέπει να μείνεις άλλο στο εργοστάσιο»·
- μη γίνει ζήτημα, βλ. φρ. μη δημιουργείς ζήτημα·
- μη δημιουργείς ζήτημα, μην προκαλείς πρόβλημα, μην προκαλείς διένεξη, μη δίνεις συνέχεια σε κάτι δυσάρεστο: «μη δημιουργείς ζήτημα, επειδή άργησα πέντε λεφτά να έρθω στη δουλειά!». Συνών. μη δημιουργείς θέμα / μη δημιουργείς πρόβλημα·
- μην κάνεις ζήτημα, βλ. φρ. μη δημιουργείς ζήτημα·
- μπαίνει ζήτημα ή μπαίνει το ζήτημα, δημιουργείται πρόβλημα, είναι ανάγκη να συζητηθεί ή να εξετασθεί κάτι με περισσότερη προσοχή για να βρεθεί λύση: «όταν γεννήθηκε το πρώτο μας παιδί, μπήκε ζήτημα και ήρθε η πεθερά μου να μείνει μαζί μας για να το φυλάει || εδώ μπαίνει το ζήτημα, κι αν καταφέρεις να δώσεις απάντηση θα σε παραδεχτώ»·
- προσωπικό σου ζήτημα, βλ. λ. ζήτημα·
- το κάνω ανατολικό ζήτημα, α. προκαλώ έντονη και ατελείωτη συζήτηση, χωρίς να καταλήξει αυτή σε κάποιο αποτέλεσμα: «το αν έπρεπε ή όχι να παραβρίσκεται στη συνεδρίαση και ο πρώην πρόεδρος το έκανε ανατολικό ζήτημα και στο τέλος αναβλήθηκε η συνεδρίαση επ’ αόριστο. β. (ειρωνικά) περιπλέκω ένα ασήμαντο γεγονός ή θέμα χωρίς λόγο και αιτία: «πρόσεχε τον τάδε, γιατί το παραμικρό το κάνει ανατολικό ζήτημα»·
- το κάνω κυπριακό ζήτημα, βλ. φρ. το κάνω ανατολικό ζήτημα·
- το κάνω μεσανατολικό ζήτημα, βλ. φρ. το κάνω ανατολικό ζήτημα·
- το κάνω ομηρικό ζήτημα, βλ. φρ. το κάνω ανατολικό ζήτημα·
- φλέγον ζήτημα, σπουδαίο, επίκαιρο ζήτημα που απασχολεί έντονα κάποιον ή κάποιους: «το φλέγον ζήτημα των τελευταίων ημερών είναι η παραίτηση του υπουργού Οικονομικών».