σημείο, το, ουσ. [<αρχ. σημεῖον], το σημείο. 1. το σημάδι, η ένδειξη, το αναγνωριστικό στοιχείο, η αντιπροσωπευτική εκδήλωση: «όλα αυτά που συμβαίνουν είναι σημεία κοινωνικής αδικίας». 2. βαθμός ή όριο πράγματος ή κατάστασης: «να δούμε μέχρι ποιο σημείο θα φτάσει η παλιανθρωπιά σου!». 3. ορισμένος τόπος, θέση: «σε ποιο σημείο της πόλης θέλεις να συναντηθούμε;». (Ακολουθούν 24 φρ.)·
- αγγίζω το ευαίσθητο σημείο του, βλ. συνηθέστ. αγγίζω την ευαίσθητη χορδή του, λ. χορδή·
- βρίσκω το αδύνατο σημείο του, βρίσκω το σημείο εκείνο στο οποίο παρουσιάζει αδυναμία, στο οποίο υστερεί και μπορώ να τον εκμεταλλευτώ: «απ’ τη στιγμή που έμαθα πως είχε μεγάλη ανάγκη από λεφτά, βρήκα το αδύνατο σημείο του κι άρχισα να τον κάνω ό,τι θέλω»· βλ. και φρ. βρίσκω το ευαίσθητο σημείο του·
- βρίσκω το ευαίσθητο σημείο του, βρίσκω το σημείο εκείνο που από συναισθηματική άποψη παρουσιάζει αδυναμία και δεν μπορεί να μου αντισταθεί: «έχω βρει το ευαίσθητο σημείο του και δε μου χαλάει ποτέ χατίρι». (Λαϊκό τραγούδι: βρήκες το ευαίσθητο σημείο μου κι αυτό είναι μείον μου)·
- γίνονται σημεία και τέρατα ή γίνονται τέρατα και σημεία, διαδραματίζονται πράγματα τερατώδη, απίστευτα, που προκαλούν κατάπληξη: «κάθε φορά, στη γενική συνέλευση του σωματείου μας, γίνονται σημεία και τέρατα || λέγεται πως στο ελληνικό ποδόσφαιρο γίνονται τέρατα και σημεία»· 
- δε δείχνει σημεία ζωής ή δε δείχνει σημείο ζωής, φαίνεται ή είναι νεκρός: «όταν τον έφεραν, δεν έδειχνε σημεία ζωής, αλλά μόλις του ’καναν ηλεκτροσόκ, άρχισε να συνέρχεται || και μετά τα ηλεκτροσόκ που του ’καναν, δεν έδειχνε σημεία ζωής»·
- δε δίνει σημεία ζωής ή δε δίνει σημείο ζωής, είναι εξαφανισμένος από τα γνωστά μέρη, από τα γνωστά στέκια και δεν ξέρει κανείς πού βρίσκεται ή τι κάνει: «είναι καιρός τώρα που δε δίνει σημεία ζωής και δεν ξέρουμε τι να υποθέσουμε»· βλ. και φρ. δε δείχνει σημεία ζωής·
- κάνω το σημείο του σταυρού, σχηματίζω το σημείο του σταυρού φέρνοντας πάνω στο  μέσο του δείκτη του ενός μου χεριού, που τον έχω σε κάθετη θέση, το δείκτη του άλλου μου χεριού, που τον έχω σε οριζόντια θέση, συνήθως ως προστατευτική κίνηση σε κάθε κακή ή διαβολική παρουσία: «κάθε φορά που περνώ νύχτα έξω από νεκροταφείο, κάνω το σημείο του σταυρού για να εξορκίζω τα φαντάσματα»· βλ. και φρ. κάνω το σταυρό μου, λ. σταυρός·
- μελανό σημείο, η δυσάρεστη πλευρά ενός θέματος, μιας υπόθεσης ή μιας κατάστασης, ιδίως από ηθική άποψη: «το μελανό σημείο της όλης υπόθεσης είναι η προδοτική στάση του τάδε»·
- μέχρις ενός σημείου, έκφραση δυσαρέσκειας για κάποιον που υπερβαίνει με τις πράξεις του τα όρια της αντοχής μας ή της ανοχής μας: «είπαμε να με εκμεταλλεύεται, αλλά μέχρις ενός σημείου || είπαμε να πίνεις, αλλά μέχρις ενός σημείου»· βλ. και φρ. μέχρις ενός ορίου, λ. όριο·
- νεκρό σημείο, α. η θέση όπου μηδενίζεται η ενέργεια της κινητήριας δύναμης: «κάθε φορά που βρίσκω κατηφοριά, βάζω την ταχύτητα στο νεκρό σημείο κι αφήνω τ’ αυτοκίνητο να ρολάρει μοναχό του». β. κατάσταση που δε βοηθάει, που δεν επιτρέπει καμιά εξέλιξη: «οι διαπραγματεύσεις έφτασαν σε νεκρό σημείο, γι’ αυτό και οι δυο αντιπροσωπείες αποχώρησαν»·
- νίκη στα σημεία, (για πυγμάχους ή παλαιστές) βλ. φρ. νικώ στα σημεία·
- νικώ στα σημεία, (για πυγμάχους ή παλαιστές) νικώ τον αντίπαλό μου όχι με νοκάουτ ή πτώση, αλλά χάρη στη διαφορά βαθμών που έχω από αυτόν: «ο Έλληνας παλαιστής νίκησε τον αντίπαλό του στα σημεία»·
- σε σημείο που…, βλ. φρ. σε τέτοιο σημείο που(…)·
- σε τέτοιο σημείο που…, τόσο πολύ που…, ώστε…: «μ’ εκνεύρισε σε τέτοιο σημείο, που μου ’ρθε να τον πλακώσω στο ξύλο || φώναζε σε τέτοιο σημείο, που σήκωσε τη γειτονιά στο πόδι»·
- σημεία και τέρατα ή τέρατα και σημεία, πράγματα τερατώδη, απίστευτα, που προκαλούν κατάπληξη: «τι έγινε χτες βράδυ στη γενική συνέλευση; -Πού να στα λέω! Σημεία και τέρατα»·
- σημεία των καιρών, χαρακτηριστικά της επικαιρότητας, οι ανάγκες ή οι απαιτήσεις μιας εποχής, ενδεικτικά της κοινωνικής κατάστασης κάθε εποχής: «η κυβερνητική διαφθορά και η κοινωνική αναλγησία είναι σημεία των καιρών»·
- σημείο αγκάθι, βλ. λ. αγκάθι·
- σημείο προς σημείο, διεξοδικά, λεπτομερειακά: «ανέφερε σημείο προς σημείο όλες τις παρατυπίες του υποδιευθυντή του»·
- σημείο τριβής, βλ. λ. τριβή·
- σκόρπισε στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, διασκορπίστηκε, εξανεμίστηκε: «είχε μια πολύ μεγάλη περιουσία, αλλά σκόρπισε στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα με τις παλιοπαρέες του έμπλεξε»·
- το ευαίσθητο σημείο, (και για τα δυο φύλα) το σεξουαλικό όργανο: «μόλις άρχισε να της χαϊδεύει το ευαίσθητο σημείο της, γλάρωσε από την ηδονή κι αφέθηκε στη διάθεσή του»·
- το σημείο του σταυρού, το νοητό σχήμα του σταυρού, που κάνουνε  μπροστά στο στήθος τους, κατά την προσευχή τους, οι ορθόδοξοι χριστιανοί, με τον αντίχειρα, το δείκτη και το μεσαίο δάχτυλο ενωμένα στις άκρες τους, αρχίζοντας από το μέτωπο με κάθετη κίνηση προς το στομάχι, ύστερα στο δεξιό ώμο και με κατάληξη στον αριστερό·
- φτάνω στο σημείο να…, φτάνω σε ένα οριακό αρνητικό σημείο: «απ’ τη μέρα που γνώρισε εκείνη την παρδαλή, για να της κάνει όλα τα χατίρια, έφτασε στο σημείο να μην αφήνει στην οικογένειά του ούτε ευρώ»·
- ως ένα σημείο, βλ. φρ. μέχρις ενός σημείου. 

φύλο, το, ουσ. [<αρχ. φῦλον], το φύλο·
- αλλαγή φύλου, η μεταβολή του φύλου από άντρα σε γυναίκα ή το αντίθετο με ειδική χειρουργική επέμβαση: «η αλλαγή φύλου στην εποχή μας, δεν αντιμετωπίζεται αρνητικά από την κοινωνία μας»·
- αλλάζω φύλο, μεταβάλλω φύλο με ειδική χειρουργική επέμβαση και από άντρας γίνομαι γυναίκα ή το αντίθετο: «υπάρχουν πολλά άτομα που έχουν αλλάξει φύλο και ζουν δημιουργικά κι ευτυχισμένα»· 
- το αδύνατο φύλο, το γυναικείο φύλο, οι γυναίκες σε σύγκριση με τους άντρες: «ο άντρας πρέπει να προστατεύει το αδύνατο φύλο». (Λαϊκό τραγούδι: τα κάνανε γυαλιά-καρδιά για μιας γυναίκας την καρδιά, για τ’ αδύνατο το φύλο φάγανε οι μάγκες ξύλο)·
- το ασθενές φύλο, βλ. φρ. το ωραίο φύλο·
- το δεύτερο φύλο, το γυναικείο φύλο, οι γυναίκες: «το δεύτερο φύλο ακόμη και σήμερα αγωνίζεται για την ισότητα των δύο φύλων || για ποια ισότητα μιλάς, φίλε μου. Από καιρό το δεύτερο φύλο μας έχει από κάτω»·
- το ισχυρό φύλο, οι άντρες σε σύγκριση με τις γυναίκες: «το ισχυρό φύλο έχει καταλάβει όλες τις θέσεις εξουσίας»·
- το τρίτο φύλο, οι θηλυπρεπείς, οι πούστηδες: «το τρίτο φύλο είναι γνωστό απ’ την αρχαιότητα»·
- το ωραίο φύλο, οι γυναίκες: «χωρίς τη συντροφιά του ωραίου φύλου δεν κάνει βήμα στη ζωή του».

χαρακτήρας, ο, ουσ. [<αρχ. χαρακτήρ + κατάλ. αιτιατ. –ῆρα], ο χαρακτήρας. (Ακολουθούν 14 φρ.)·
- αδύνατος χαρακτήρας, α. λέγεται για άτομο που δεν έχει τη δύναμη να εμμένει στις αποφάσεις που έχει πάρει, που υπαναχωρεί με το παραμικρό: «παρά την υπόσχεση που μου έχει δώσει, αποκλείω πως θα κόψει το τσιγάρο, γιατί είναι αδύνατος χαρακτήρας». β. λέγεται για άτομο με μειωμένες ηθικές αντιστάσεις παρά την προσπάθειά που καταβάλλει να κρατήσει χαρακτήρα ηθικό και ακέραιο: «δεν πιστεύω πως θα ξεκόψει απ’ τις παλιοπαρέες του, γιατί είναι αδύνατος χαρακτήρας»·
- άνθρωπος με χαρακτήρα, βλ. λ. άνθρωπος·
- ανοιχτός χαρακτήρας, λέγεται για εκδηλωτικό άτομο: «αυτόν τον άνθρωπο τον θέλουμε στην παρέα μας, γιατί είναι ανοιχτός χαρακτήρας και πάντα δημιουργεί κέφι»·
- άστατος χαρακτήρας, που δεν είναι σταθερός στις απόψεις του, στις θέσεις του, που υπαναχωρεί εύκολα: «μην έχεις εμπιστοσύνη σ’ αυτόν τον άνθρωπο, γιατί είναι άστατος χαρακτήρας»·
- ασυμφωνία χαρακτήρων, βλ. λ. ασυμφωνία·
- βαστώ χαρακτήρα, βλ. φρ. κρατώ χαρακτήρα·
- δείχνω χαρακτήρα, βλ. φρ. κρατώ χαρακτήρα·
- δυνατός χαρακτήρας, α. λέγεται για άτομο που έχει τη δύναμη να εμμένει στις αποφάσεις που έχει πάρει, να μην υπαναχωρεί, παρά τις πιέσεις που δέχεται: «είναι δυνατός χαρακτήρας κι απ’ τη στιγμή που αποφάσισε να κόψει το τσιγάρο, θα το κόψει, όσο κι αν τον προκαλείται με διάφορα κόλπα να καπνίσει». β. λέγεται για άτομο με σταθερές ηθικές αντιστάσεις: «αφού μπόρεσε και ξεκόλλησε απ’ αυτά τα κλεφτρόνια δε θα ξαναπάει μαζί τους, γιατί είναι δυνατός χαρακτήρας»·
- θερμός χαρακτήρας, λέγεται για άτομο που αντιδρά με ευκολία στα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον του: «μπορεί να μαλώσει με το παραμικρό, γιατί είναι θερμός χαρακτήρας»· βλ. και φρ. ανοιχτός χαρακτήρας·
- κλειστός χαρακτήρας, λέγεται για άτομο που δεν είναι εκδηλωτικό: «δεν μπορείς να καταλάβεις τις προθέσεις του, γιατί είναι κλειστός χαρακτήρας»·
- κρατώ χαρακτήρα, α. είμαι σταθερός στις απόψεις μου, στις θέσεις μου, δεν υπαναχωρώ παρ’ όλα τα τυχόν ανταλλάγματα: «τον εμπιστεύομαι απόλυτα, γιατί πάντα κρατάει χαρακτήρα». β. κρατώ σοβαρή στάση, δεν μεταβάλλω τον ηθικό, τον ακέραιο χαρακτήρα μου: «νιώθεις περήφανος να κάνεις παρέα μ’ αυτόν τον άνθρωπο, γιατί κρατάει χαρακτήρα σ’ όλες τις δύσκολες περιστάσεις»·
- να χαρώ το χαρακτήρα σου! α. θαυμαστική έκφραση σε άτομο που συμπεριφέρθηκε σωστά, ακέραια, όπως έπρεπε, σε κάποια συγκεκριμένη περίπτωση: «να χαρώ το χαρακτήρα σου, γιατί ξηγήθηκες σπαθί!». β. παρακλητική έκφραση σε άτομο, όταν του ζητάμε κάποια εξυπηρέτηση: «έλα, κάνε μου αυτή τη χάρη, να χαρώ το χαρακτήρα σου!»·
- σταθερός χαρακτήρας, λέγεται για άτομο που δείχνει αποφασιστικότητα και εμμονή στις ιδέες του, που δεν υπαναχωρεί: «μπορείς να τον εμπιστευθείς απόλυτα, γιατί είναι σταθερός χαρακτήρας»·
- ψυχρός χαρακτήρας, λέγεται για άτομο που δεν αντιδρά εύκολα στα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον του: «πολλές φορές προσπάθησα να τον κάνω να νευριάσει, αλλά δεν κατάφερα τίποτα, γιατί είναι ψυχρός χαρακτήρας»· βλ. και φρ. κλειστός χαρακτήρας.